Τα τελευταία χρόνια, ακροδεξιά και φασιστικά κόμματα και οργανώσεις έχουν στρέψει την προσοχή τους στην εκπαίδευση. Υποστηρίζουν ότι πρέπει να σταματήσει η «προπαγάνδα» από τα «κόμματα» και οι «ιδεολογίες»… Ας δούμε λοιπόν μερικά παραδείγματα για το τι έκαναν τα φασιστικά κόμματα στο Μεσοπόλεμο όταν ανέβηκαν στην εξουσία στον χώρο της εκπαίδευσης. Έτσι μπορούμε να πάρουμε μια εικόνα για τους σχεδιασμούς των φασιστών όσον αφορά την διαπαιδαγώγηση της νεολαίας.
Για την φασιστική Ιταλία και τη ναζιστική Γερμανία, η εκπαίδευση αποτέλεσε ένα βασικό εργαλείο προπαγάνδας για τη διάδοση της φασιστικής και ναζιστικής ιδεολογίας προετοιμάζοντας ταυτόχρονα τη νεολαία για στρατιωτική και πολιτική υπακοή.
Φασιστική Ιταλία
Η εκπαίδευση στη φασιστική Ιταλία αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους μηχανισμούς που χρησιμοποίησε το καθεστώς του Μουσολίνι για τη διαμόρφωση της κοινωνίας σύμφωνα με τις φασιστικές αρχές. Το εκπαιδευτικό σύστημα διαμορφώθηκε έτσι ώστε να καλλιεργεί τον εθνικισμό και τη λατρεία προς τον ηγέτη.
Ο φιλόσοφος Τζιοβάνι Τζεντίλε, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Παιδείας (1922-1924) θεωρείται ο «αρχιτέκτονας» του φασιστικού εκπαιδευτικού συστήματος. Το 1923, ένα χρόνο μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Μουσολίνι, εισήγαγε μαθήματα που μιλούσαν για την ανωτερότητα της ιταλικής φυλής και του έθνους.
Στους καθηγητές των πανεπιστημίων επιβλήθηκε ο όρκος πίστης στο φασιστικό καθεστώς:
«Ορκίζομαι να είμαι πιστός στον Βασιλέα, στους Βασιλικούς διαδόχους του και στο Φασιστικό Καθεστώς, να τηρώ πιστά το Σύνταγμα και τους άλλους νόμους του κράτους, να ασκώ το εκπαιδευτικό λειτούργημα και να εκπληρώνω όλες τις ακαδημαϊκές υποχρεώσεις έχοντας ως μοναδικό μέλημα τη διάπλαση πολιτών φιλόπονων, ακέραιων και πιστών στην Πατρίδα και στο Φασιστικό Καθεστώς. Ορκίζομαι πως δεν ανήκω ούτε θα ανήκω σε οργανώσεις ή κόμματα των οποίων η δραστηριότητα δεν συμβιβάζεται με τα καθήκοντα του λειτουργήματός μου».
Το 1927, εκδόθηκε διάταγμα που όριζε ότι σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια με διδασκαλίες «ασέβειας» προς το έθνος θα καταργούνταν.
Τα νέα σχολικά βιβλία προωθούσαν την ιδέα του μεγαλείου της Ιταλίας, ενσωματώνοντας φασιστικές αξίες σε όλα τα μαθήματα. Χαρακτηριστικά, στο βιβλίο Μαθηματικών χρησιμοποιήθηκε ως παράδειγμα προβλήματος, αυτό των φασιστικών επιτευγμάτων στην παραγωγή σιταριού.
Εκπαίδευση δύο ταχυτήτων
Την ίδια στιγμή η εκπαίδευση στη φασιστική Ιταλία λειτουργούσε με δυο ταχύτητες. Χαρακτηριστικά, οι φτωχότεροι μαθητές ενθαρρύνονταν να ακολουθήσουν τεχνικές και επαγγελματικές σπουδές, ενώ η ακαδημαϊκή εκπαίδευση προοριζόταν κυρίως για τα παιδιά της ιταλικής άρχουσας τάξης.
Επιπλέον, τα κορίτσια διδάσκονταν κυρίως οικιακή οικονομία, με στόχο να γίνουν σύζυγοι και μητέρες που θα υπηρετούσαν το έθνος, ενώ τα αγόρια εκπαιδεύονταν να γίνουν στρατιώτες.
Η φασιστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν περιορίστηκε στο εσωτερικό της χώρας. Στις αποικίες, όπως η Αιθιοπία, εφαρμόστηκαν εκπαιδευτικές πολιτικές που αντανακλούσαν τις αξίες του καθεστώτος. Το 1936, εκδόθηκε διάταγμα που καθιέρωνε και επίσημα δύο τύπους σχολείων: ιταλικά σχολεία και σχολεία για τους αποίκους.
Opera Nazionale Balilla
Οι μαθητές διδάσκονταν στρατιωτική πειθαρχία και εκπαίδευση μέσω παραστρατιωτικών οργανώσεων, όπως η Opera Nazionale Balilla. Πρόκειται για μια νεολαιίστικη φασιστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1926, ελεγχόταν από το Φασιστικό Κόμμα και βρισκόταν υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας.
Η εκπαίδευση εμπεριείχε ενίσχυση της φασιστικής νοοτροπίας μέσω καθημερινής προπαγάνδας, άσκηση με όπλα, παρελάσεις, στρατιωτικές ασκήσεις με την απαραίτητη κατήχηση για πλήρη την υπακοή στον Μουσολίνι.
Το 1929, η Opera Nazionale Balilla ενσωματώθηκε πλήρως στο ιταλικό σχολικό σύστημα και οι μαθητές έπρεπε να συμμετέχουν σε δραστηριότητες της οργάνωσης. Έτσι, το σχολικό περιβάλλον μετατράπηκε σε μηχανισμό προπαγάνδας, όπου η νεολαιίστικη φασιστική οργάνωση λειτουργούσε ως βασικό εργαλείο διαμόρφωσης της νεολαίας.
Ναζιστική Γερμανία
Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933, οι Ναζί ξεκίνησαν τη διαμόρφωση της γερμανικής κοινωνίας, υπό τον πλήρη έλεγχο του καθεστώτος. Προφανώς, τα σχολεία δεν αποτελούσαν εξαίρεση, καθώς πραγματοποιήθηκαν ριζικές αλλαγές προκειμένου να ευθυγραμμιστεί το εκπαιδευτικό σύστημα με τη ναζιστική ιδεολογία.
Από την πρώτη στιγμή που ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία, μια σειρά από διατάγματα και μεταρρυθμίσεις στόχευαν σε αυτή την κατεύθυνση.
Αρχικά, ξεκίνησε μια εκκαθάριση μέσα στα σχολεία και τα πανεπιστήμια με αποτέλεσμα να απολυθούν όλοι οι Εβραίοι δάσκαλοι και καθηγητές, αλλά και όσοι είχαν αντιφασιστική και κομμουνιστική δράση. Στη συνέχεια, όλοι οι εκπαιδευτικοί ήταν υποχρεωμένοι να εγγραφούν στο Ναζιστικό Κόμμα, ενώ η Εθνικοσοσιαλιστική Ένωση Δασκάλων ανέλαβε την εποπτεία και την εκπαίδευσή τους. Μάλιστα, οι δάσκαλοι έπρεπε να παρακολουθήσουν ένα μηνιαίο σεμινάριο ναζιστικής διαπαιδαγώγησης, όπου τονιζόταν με ιδιαίτερη έμφαση η ναζιστική ιδεολογία και η ανάγκη απόλυτης στήριξης των αρχών του Ναζισμού.
Η εκπαίδευση στα ναζιστικά πρότυπα
Ο Χίτλερ στο «Ο Αγών μου» είχε γράψει την παρακάτω φράση που συμπυκνώνει ολόκληρη τη λογική του καθεστώτος για τη διαπαιδαγώγηση της γερμανικής νεολαίας:
«Επιστέγασμα του συνόλου της παιδαγωγικής εργασίας του εθνο-λαϊκού Κράτους πρέπει να είναι η εμφύτευση του νοήματος και του αισθήματος της φυλής στην καρδιά και στο μυαλό της νεολαίας που βρίσκεται στα χέρια του».
Το 1934 διορίστηκε υπουργός Παιδείας ο Μπέρνχαρντ Ρουστ ο οποίος έχτισε το εκπαιδευτικό σύστημα πάνω στις βασικές αρχές του καθεστώτος.
Κυρίαρχο ρόλο έπαιξε η λογική της φυλετικής ανωτερότητας, καθώς ο Ρουστ εισήγαγε ένα νέο μάθημα, τη «Φυλετική Διδασκαλία», που σε συνδυασμό με το μάθημα της Βιολογίας παρουσίαζε την ιδέα της ανώτερης γερμανικής φυλής.
Ακόμα όμως και εκφωνήσεις σε διαγωνίσματα της Φυσικής και των Μαθηματικών δείχνουν ότι ήθελαν να ποτίσουν τους μαθητές και τις μαθήτριες με ρατσισμό και μιλιταρισμό.
Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω παραδείγματα:
«Ένα βομβαρδιστικό αεροσκάφος μεταφέρει κατά την απογείωσή του 12 δωδεκάδες βόμβες, η καθεμία από τις οποίες ζυγίζει 10 κιλά. Κατευθύνεται προς το κέντρο του ιουδαϊσμού, τη Βαρσοβία, την οποία βομβαρδίζει. Κατά την απογείωσή του, φορτωμένο με τις βόμβες και μεταφέροντας 100 κιλά καυσίμων, το αεροσκάφος ζυγίζει περίπου οκτώ τόνους. Κατά την επιστροφή από τη σταυροφορία, το πρόσθετο βάρος του ανέρχεται στα 230 κιλά. Πόσα κιλά ζυγίζει το αεροσκάφος, όταν είναι εντελώς άδειο;».
«Η συντήρηση ενός διανοητικά ανάπηρου ατόμου στοιχίζει περίπου στο κράτος 4 μάρκα τη μέρα. Στη Γερμανία αυτή τη στιγμή υπάρχουν 300.000 διανοητικά ανάπηροι. Πόσο στοιχίζει συνολικά η περίθαλψη αυτών των ανθρώπων; Πόσα δάνεια γάμων των 1.000 μάρκων θα μπορούσαν να χορηγηθούν με αυτά τα χρήματα;».
Τα σχολικά βιβλία ξαναγράφτηκαν για να περιληφθεί ρατσιστικό και εθνικιστικό περιεχόμενο. Οι Εβραίοι και άλλες «ανεπιθύμητες» ομάδες παρουσιάζονταν ως απειλή για τη γερμανική κοινωνία η οποία έπρεπε να αφανιστεί.
Tο μάθημα της Ιστορίας προσαρμόστηκε ώστε να προβάλλει το μεγαλείο της Γερμανίας και του «Lebensraum» (Zωτικός Χώρος) για να δικαιολογήσει την γερμανική επιθετικότητα και τις εδαφικές κατακτήσεις κυρίως προς την ανατολική Ευρώπη. Στην πραγματικότητα όμως ο «ζωτικός χώρος» που επιδίωκε ο Χίτλερ είχε σαν στόχο να εξυπηρετήσει τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων της ναζιστικής Γερμανίας.
Παράλληλα, μεγάλη έμφαση δόθηκε στη σωματική εκπαίδευση, καθώς οι νέοι έπρεπε να είναι σωματικά υγιείς και προετοιμασμένοι για στρατιωτική θητεία. Ο Χίτλερ σε μια συγκέντρωση της Νεολαίας του Ναζιστικού κόμματος στην Νυρεμβέργη είχε δηλώσει ότι η νεολαία πρέπει να είναι «Γρήγορη όπως το λαγωνικό, ανθεκτική όπως το δέρμα και πιο σκληρή από το ατσάλι της Krupp».
Χιτλερική Νεολαία
Καθοριστικό ρόλο έπαιξε και η Χιτλερική Νεολαία (Hitlerjugend). Η εκπαίδευση της οργάνωσης περιλάμβανε στρατιωτική πειθαρχία, φυσική αγωγή, ιδεολογική καθοδήγηση και προετοιμασία για μελλοντικές θέσεις είτε στον στρατό είτε μέσα στο Γ΄ Ράιχ, προκειμένου να δημιουργηθεί μια νέα γενιά αφοσιωμένων υποστηρικτών του Χίτλερ και του ναζιστικού καθεστώτος.
Η οργάνωση βέβαια δεν περιορίστηκε μόνο σε εξωσχολικές δραστηριότητες, αλλά κατάφερε να διεισδύσει μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, επηρεάζοντας άμεσα το περιεχόμενο της διδασκαλίας και της σχολικής ζωής.
Ο συνδυασμός των συνεχών διαταγμάτων που στόχο είχαν τη χειραγώγηση των σχολικών μαθημάτων, τον εκφοβισμό των μαθητών, τη στρατιωτική πειθαρχία και τη μόνιμη παρουσία της Χιτλερικής Νεολαίας μέσα στα σχολεία, δημιούργησαν ένα ασφυκτικό πλαίσιο λειτουργίας της σχολική κοινότητας.
Ναζισμός και Φασισμός ενάντια στην κριτική σκέψη
Από τα παραπάνω, διακρίνονται πολλά κοινά σημεία στον τρόπο με τον οποίο τα δυο καθεστώτα εργαλειοποίησαν την εκπαίδευση προκειμένου να χτίσουν τους Ναζί και Φασίστες του μέλλοντος.
Ένας επιπλέον στόχος αυτών των μεθόδων ήταν να καταπνίξουν την ελεύθερη και κριτική σκέψη της νεολαίας, να περιορίσουν τη μάθηση, με αποτέλεσμα τα παιδιά να διδάσκονται για να υπακούν και να ακολουθούν εντολές χωρίς αμφισβήτηση.
Τελικά ο στόχος ήταν να διαμορφωθεί μια ολόκληρη νέα γενιά που θα ήταν έτοιμη να γίνει κρέας στα κανόνια για τα συμφέροντα μια χούφτας επιχειρηματιών και ηγετών του Φασισμού και του Ναζισμού.
Όταν λοιπόν σήμερα η ακροδεξιοί και οι φασίστες μιλούν για την «τυραννία» της Αριστεράς στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, ξέρουμε τι έχουν στο νου τους. Μια εκπαίδευση που κυριαρχεί απόλυτα μόνο η δική τους ιδεολογία, που διώκεται κάθε διαφορετική φωνή, που καλλιεργεί υπάκουους υπηκόους που το μόνο που κάνουν είναι να υπηρετούν τον «ηγέτη»…
