Το τελευταίο διάστημα, εν μέσω της κρίσης του κορωναϊού όλο και περισσότερος κόσμος συζητάει για το ρόλο των μεγάλων πολυεθνικών στον τομέα του φαρμάκου, ενώ αποκαλύπτονται τα τεράστια προβλήματα και οι εγκληματικές πολιτικές που συχνά ακολουθούνται με το να βρίσκεται ένας τόσο ζωτικός τομέας στα χέρια των ιδιωτών.
Στην αρχή του ξεσπάσματος της επιδημίας, και όταν αυτή είχε επίκεντρο την Κίνα, οι μεγάλες πολυεθνικές του φαρμάκου ήταν απρόθυμες να εμπλακούν στην έρευνα για τη θεραπεία και το εμβόλιο για τον κορωναϊό, καθώς δεν έβλεπαν εξασφαλισμένα κέρδη. Σήμερα αρκετές εταιρείες και εργαστήρια βρίσκονται σε αγώνα δρόμου για το ποια θα αναπτύξει πρώτη το εμβόλιο. Επειδή όμως πρόκειται για ιδιωτικές εταιρείες, που βρίσκονται σε μεταξύ τους ανταγωνισμό (αυτή είναι άλλωστε η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού, όπως εξηγούσε πριν λίγες μέρες και ο Άδωνις…) δεν επιτρέπουν στους επιστήμονες που εργοδοτούν να συνεργάζονται, να ανταλλάσσουν απόψεις, αποτελέσματα ερευνών, επιτυχημένων και αποτυχημένων πειραμάτων και άλλες πληροφορίες. Στόχος της κάθε πολυεθνικής είναι να βρει την θεραπεία ή/και το εμβόλιο πριν από τους ανταγωνιστές της, έτσι ώστε να έχει μεγαλύτερα κέρδη και όχι πώς η επιστημονική κοινότητα συνεργαζόμενη μπορεί να βρει θεραπείες και εμβόλια πιο γρήγορα, για να σωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες ζωές.
Επιπλέον, η εταιρεία που θα βρει πρώτη τη θεραπεία ή/και το εμβόλιο θα το πατεντάρει έτσι ώστε να μη μπορέσουν να το παράγουν και οι ανταγωνιστές της. Αυτό περιορίζει τη διαθέσιμη ποσότητα φαρμάκων/εμβολίων στην αγορά με αποτέλεσμα να μη σώζονται εγκαίρως όλοι οι ζωές που θα μπορούσαν να σωθούν. Ανάλογα βέβαια με τη χώρα που βρίσκεται η κάθε εταιρεία, το φαρμακευτικό δίκαιο που ισχύει και την βούληση της εκάστοτε κυβέρνησης, μπορούν να τεθούν μια σειρά περιορισμοί στο πατεντάρισμα (π.χ. για πόσο χρονικό διάστημα θα ισχύει, αν θα μπορεί να παραχθεί ταυτόχρονα και από κρατικές φαρμακοβιομηχανίες ώστε να αυξηθεί η διαθέσιμη ποσότητα φαρμάκων/εμβολίων στην αγορά κοκ). Ωστόσο ο περιορισμός ή η άρση της πατέντας, δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά, όπως θα δούμε και σε παραδείγματα άλλων σοβαρών επιδημιών στη συνέχεια.
Σ’ αυτό το σαθρό πλαίσιο έρευνας και παραγωγής των φαρμάκων λαμβάνουν χώρα απίστευτες συνομιλίες και συμφωνίες. Πριν λίγες μέρες αποκαλύφθηκε ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ επικοινώνησε με μια γερμανική φαρμακευτική βιομηχανία η οποία αναπτύσσει εμβόλιο ενάντια στον κορωνοϊό και της πρόσφερε «μεγάλες ποσότητες χρημάτων» προκειμένου η εταιρεία να διαθέσει τα δικαιώματα για το εμβόλιο αποκλειστικά στις ΗΠΑ. Δεν είναι γνωστό τι απάντησε η εταιρεία. Ωστόσο όταν αυτή η επικοινωνία βγήκε στο φως της δημοσιότητας, παρέμβηκε η γερμανική κυβέρνηση για να εμποδίσει τυχόν συμφωνία – και η εταιρεία διέψευσε ότι υπήρξε τέτοιο συμβάν.
Την ίδια στιγμή, το γεγονός ότι η έρευνα, η παραγωγή και η διακίνηση φαρμάκων και φαρμακευτικών υλικών βρίσκεται στα χέρια πολυεθνικών και αποτελούν εμπόρευμα (και όχι κοινωνικό αγαθό) σημαίνει και ότι η τιμή τους (από την πλευρά των εταιρειών) καθορίζεται με βάση πώς μπορούν να αποκομίσουν τα μεγαλύτερα κέρδη και όχι πως μπορούν να φτάσουν σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους τα έχουν ανάγκη. Έτσι στην Ελλάδα του κορωνοϊού μια μάσκα προστασίας κοστίζει τουλάχιστον 4-5 ευρώ, η τιμή της αλκοολούχου λοσιόν έχει ανέβει σε πολλά σούπερ-μάρκετ 4-5 φορές επάνω (όταν καταφέρει κανείς να τη βρει) κοκ.
Υπάρχουν πολλά χτυπητά παραδείγματα του πως τα κέρδη των φαρμακοβιομηχανιών κοστίζουν ζωές. Ας δούμε μερικά από αυτά.
Κερδοσκοπικά παιχνίδια με τον καρκίνο
Ούτε μία, ούτε δύο, αλλά εννιά φορές αυξήθηκε μέσα σε λίγα χρόνια η τιμή του φαρμάκου Lomustine, το οποίο χρησιμοποιείται στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα, του λεμφώματος Hodgkin και κάποιων όγκων του εγκεφάλου. Μέχρι το 2013, το φάρμακο ανήκε στην εταιρεία Bristol-Myers Squibb και η τιμή του ήταν 50 δολάρια το χάπι. Κάθε άλλο παρά χαμηλή τιμή, όταν μάλιστα πρόκειται για φάρμακο από το οποίο εξαρτώνται καρκινοπαθείς. Κι όμως, η φαρμακευτική εταιρεία NextSource που αγόρασε το φάρμακο από την Bristol-Myers Squibb, θεώρησε ότι ήταν πολύ φτηνό. Από τότε μέχρι και το 2018 το φάρμακο ανατιμήθηκε σε διάφορες φάσεις, φτάνοντας τελικά να κοστίζει 768 δολάρια το χάπι!
Η εκτίναξη των τιμών όμως δεν είναι ο μόνος τρόπος που βρίσκουν οι φαρμακευτικές βιομηχανίες να κερδοσκοπούν σε βάρος των ασθενών και των συστημάτων υγείας του πλανήτη. Τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ τα νοσοκομεία αγοράζουν αντικαρκινικά φάρμακα σε μια μόνο συσκευασία, η οποία περιέχει τη μεγαλύτερη δυνατή δόση (κάθε ασθενής χρειάζεται διαφορετική δόση ανάλογα με το βάρος του). Οι εταιρείες δηλαδή πουλάνε μόνο τη μεγαλύτερη συσκευασία, από την οποία θα βγάλουν τα περισσότερα κέρδη. Έτσι, μεγάλες ποσότητες αντικαρκινικών φαρμάκων καταλήγουν να πετιούνται, καθώς οι νοσηλευτές φοβούνται να χρησιμοποιήσουν την ίδια συσκευασία για δύο ασθενείς για το ενδεχόμενο μολύνσεων, ή δεν έχουν ταυτόχρονα (την ίδια μέρα) δύο ασθενείς που να χρειάζονται το ίδιο φάρμακο. Υπολογίζεται ότι αυτή η πρακτική των φαρμακοβιομηχανιών κόστισε στο σύστημα υγείας της χώρας (ΗΠΑ) 102 εκατομμύρια δολάρια μέσα σε τρία χρόνια!
Μάρτιν Σκρέλι
«Θα μπορούσα να το έχω αυξήσει παραπάνω και να βγάλω ακόμη μεγαλύτερα κέρδη, κάτι που είναι το βασικό μου καθήκον».
Ο Μάρτιν Σκρέλι, πρώην διευθύνοντας σύμβουλος φαρμακευτικής εταιρείας, δεν κέρδισε τυχαία τον τίτλο του πιο μισητού ανθρώπου στον κόσμο. Τον κέρδισε με την «αξία» του, κάνοντας προκλητικές δηλώσεις σαν την παραπάνω. Το 2015 αύξησε μέσα σε μια μέρα κατά 5.000% την τιμή του Daraprim, ενός χαπιού που χρησιμοποιείται στη θεραπεία της τοξοπλάσμωσης (από τα 13,5 στα 750 δολάρια ανά χάπι!) και για το οποίο μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε γενόσημο στην αγορά.
Ο Σκρέλι είναι στη φυλακή από το 2018. Όχι επειδή έπαιξε με την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται μερικές από τις πιο ευπαθείς ομάδες στον πλανήτη όπως οι ασθενείς με μειωμένο ανοσοποιητικό, αλλά επειδή εξαπάτησε μερικούς πλούσιους επενδυτές σχετικά με τις μετοχές της εταιρείας του!
Έμπολα: επιδημίες «για τους άλλους»
Το καλοκαίρι του 2014 μια σειρά αφρικανικές χώρες όπως η Λιβερία, η Γουινέα και η Σιέρα Λεόνε χτυπήθηκαν από τη σοβαρότερη μέχρι τότε επιδημία του ιού Έμπολα. Για τις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης και τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες αυτό δεν ήταν κανένα σημαντικό νέο. Ήξεραν από το 1976, όταν ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Κονγκό, ότι ο Έμπολα χτυπάει περιοδικά (κάθε λίγα χρόνια) ορισμένες αφρικανικές χώρες, σκοτώνει μερικές δεκάδες ως και εκατοντάδες ανθρώπους και όλα τελειώνουν εκεί. Για τις φαρμακοβιομηχανίες, μερικές εκατοντάδες (ή και περισσότεροι) νεκροί στην Αφρική, δεν αποτελούσαν επαρκές οικονομικό κίνητρο για να επενδύσουν στην έρευνα και την ανάπτυξη εμβολίου ή θεραπείας για τον ιό.
Το 2014 όμως ο Έμπολα ξέφυγε από το «γκέτο» της Λιβερίας, της Γουινέας και της Σιέρα Λεόνε και άρχισε να ταξιδεύει στην Ευρώπη μέσω των γιατρών και των νοσηλευτών που βρέθηκαν στην Αφρική για να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της επιδημίας. Παράλληλα, στις αφρικανικές χώρες που χτυπήθηκαν από τον ιό, τόσο τα κρούσματα όσο και οι αριθμοί των θανάτων ήταν πολύ περισσότερα από ότι στα μέχρι τότε ξεσπάσματα. Μόνο τότε οι φαρμακοβιομηχανίες αποφάσισαν ότι αξίζει να επενδύσουν στην ανάπτυξη θεραπείας και εμβολίου. Οι ρυθμοί όμως ανάπτυξης του εμβολίου και πάλι δεν ήταν οι ταχύτεροι – για λόγους που μόνο οι πολυεθνικές ξέρουν. Το εμβόλιο για τον Έμπολα πήρε την πρώτη θετική γνωμοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων μόλις λίγους μήνες πριν, το φθινόπωρο του 2019.
Οι συμβουλές της Goldman Sachs στις φαρμακοβιομηχανίες
Πριν δυο χρόνια η επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs δημοσίευσε μία έκθεση με τίτλο «Η Γονιδιακή Επανάσταση», που έθετε το εξής ερώτημα για τις επιχειρήσεις: «Είναι η θεραπεία των ασθενών ένα βιώσιμο επιχειρηματικό μοντέλο;». Η απάντηση που έδινε η ίδια η Goldman Sachs ήταν «όχι» και εξηγούσε, μεταξύ άλλων, πως, δεν συμφέρει να παράγονται φάρμακα που θεραπεύουν τις ασθένειες (τουλάχιστον σε σύντομο χρονικό διάστημα), αλλά να εστιάζουν στο να μετριάζουν συμπτώματα, να παρατείνουν τη ζωή των ασθενών κοκ γιατί έτσι μπορεί να βγαίνει περισσότερο κέρδος! Φυσικά οι φαρμακοβιομηχανίες εφαρμόζουν σε μεγάλο βαθμό αυτή την προσέγγιση πολύ πριν πάρουν συμβουλές από την Goldman Sachs.
Το φάρμακο πρέπει να είναι κοινωνικό αγαθό όχι εμπόρευμα
Η έρευνα, η παραγωγή, η διακίνηση και η διάθεση των φαρμάκων και των φαρμακευτικών υλικών πρέπει να φύγει από τα χέρια των ιδιωτών και να περάσει στα χέρια της κοινωνίας.
Οι βιομηχανίες φαρμάκων πρέπει να εθνικοποιηθούν, οι πατέντες και η ιδιοκτησία ατόμων και εταιρειών πάνω στην έρευνα, τις θεραπείες, τα φάρμακα κοκ να καταργηθούν.
Η έρευνα για τη παραγωγή φαρμάκων να γίνεται στη βάση σχεδιασμού και συνεργασίας ολόκληρης της επιστημονικής κοινότητας και με γνώμονα τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και όχι στη βάση του ανταγωνισμού για τα κέρδη.
Το φάρμακο πρέπει να είναι κοινωνικό αγαθό, όχι εμπόρευμα, να παρέχεται σ’ όλο τον κόσμο που το έχει ανάγκη δωρεάν, μέσα από ένα δημόσιο και δωρεάν σύστημα υγείας, με επαρκή αριθμό γιατρών, νοσηλευτών κ.α. λοιπού ιατρικού προσωπικού, με αξιοπρεπείς αμοιβές, σταθερές και μόνιμες σχέσεις εργασίας.
Αυτό όμως είναι κάτι που δεν μπορεί και δεν πρόκειται να κάνει το καπιταλιστικό σύστημα και οι κυβερνήσεις του. Για να γίνουν πραγματικότητα τα πιο πάνω, η πάλη ενάντια στο σύστημα είναι μονόδρομος.
