Δημοσιεύουμε άρθρο που μας έστειλε ο τακτικός αναγνώστης και συνεργάτης της ιστοσελίδας μας, Γ. Λιανός.
Στις 2 Ιουλίου 2018 συμπληρώθηκαν ακριβώς σαράντα χρόνια από το θάνατο του ποιητή Άρη Αλεξάνδρου (πραγματικό όνομα Αριστοτέλης Βασιλειάδης) το 1978. Η ποίηση του είναι ιδιαίτερη, ξεχωριστή και αφήνει την οσμή της στο σήμερα ακόμη. Ο ποιητής αποτυπώνει τις αγωνίες και τους προβληματισμούς του για την πορεία της αριστεράς του Κ.Κ.Ε σε έναν 20ο αιώνα που έμπαινε σε μια καινούρια φάση.
Ο ίδιος την Ελλάδα δεν την ένιωσε ποτέ. Ούτως η άλλως τα ελληνικά δεν ήταν η μητρική του γλώσσα. Η χώρα μας τον έκλεισε στις φυλακές, στα ξερονήσια της Μακρονήσου και της Λέρου χωρίς να του δώσει τη δυνατότητα να βρει τη θέση που του αξίζει στην λογοτεχνική γωνιά των Ελλήνων ποιητών. Το «Κιβώτιο» με έναν κατά κάπως περίεργο τρόπο είναι το μυθιστόρημα που τον καθιερώνει ως λογοτέχνη στη χώρα μας μόλις το 1975. Αυτό ο ποιητής δεν θα το μάθει ποτέ καθώς βρίσκεται στο Παρίσι. Το μυθιστόρημα κυκλοφορεί στη Γαλλία το 1978 και την ημέρα της κηδείας του γράφεται η πρώτη κριτική στο περιοδικό «Monde».
Ο ποιητής πλήρωσε το τίμημα των ιδεών του, απομονώθηκε από το Κ.Κ.Ε καθώς δεν μπόρεσε να αποδεχθεί ποτέ την ένοπλη τακτική του κόμματος κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου. Άνθρωπος του γραφείου και της πένας με ατελείωτες μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων τόσο της αρχαίας ελληνικής, όσο και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Παρέμεινε πάντα κομμουνιστής, και αγωνιστής. Στην «Πρώτη πέτρα» λέει «Είμαι προδότης για τη Σπάρτη, μα για τους είλωτες Σπαρτιάτης» αναφερόμενος στην απόρριψη που δέχθηκε από τους παλαιούς συντρόφους.
Η ποιητική του περνά από τρεις φάσεις, τη πίστη στην κομμουνιστική ιδεολογία, την αμφισβήτηση της κομματικής οργάνωσης και την δόμηση μιας ιδεολογίας μαρξιστικού υπερρεαλισμού, όπου πια κυριαρχεί η πνευματικότητα και η κρίση, που οδηγεί στην απόρριψη του κόμματος ως πηγή υποδούλωσης του νου.
Στο πρώτο ποιητικό βιβλίο που φέρει τον τίτλο « Ακόμα ετούτη η άνοιξη» που εκδόθηκε το 1946 με άξονα τη λαϊκή παράδοση προσπαθεί να μπολιάσει την αγάπη για τη φύση στον αγώνα της αριστεράς για την χειραφέτηση και την απελευθέρωση των ανθρώπων από τα δεσμά της συντηρητικής και σκληρής εξουσίας που προσπαθούσε να φιμώσει κάθε φωνή λαϊκού ξεσηκωμού και αντίδρασής. Η παράδοση του δημοτικού τραγουδιού περνά σε πολλά από τα ποιήματά αυτής της περιόδου. Αυτό αποδεικνύεται από τη συγγραφή σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο και τη χρήση μοτίβων, που απαντώνται, τόσο σε ακριτικά, όσο και στα κλέφτικά τραγούδια. Ο ποιητής καλείται να υπηρετήσει το αγώνα του λαού για τον ερχομό μιας καλύτερης ζωής χωρίς φτώχεια εκμετάλλευση και υποδούλωση του ανθρώπου. Ο Άρης Βελουχιώτης είναι το σύμβολο των Ελλήνων αγωνιστών, το σύμβολο της αριστεράς που θεοποιείται για να δώσει οικουμενική και μεταφυσική διάσταση στη μορφή του ηγέτη του Ε.Λ.Α.Σ.
Στο δεύτερο ποιητικό βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Άγονος Γραμμή» και εκδόθηκε το 1952, μια περιόδου φυλακίσεων για τον ποιητή. Ο ίδιος έχει διαγραφεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, γιατί διαφώνησε με την τακτική του κόμματος εκείνη την περίοδο. Η ποίηση διακατέχεται από έντονη μελαγχολία και πικρία για την απομόνωση που δέχεται από τους ομοϊδεάτες του, τους οποίους υποστηρίζει και βρίσκεται μαζί τους.
Η αίσθηση της μοναξιάς είναι διάχυτη στην ποιητική γλώσσα η εξουσία καυτηριάζεται με τρόπο δηκτικό και ειρωνικό, ενώ η οργάνωση αποκτά αρνητική χροιά στα ποιήματά του. Γίνεται με λίγα λόγια η στροφή προς τον πνευματικό μαρξισμό, ένα μαρξισμό του πνεύματος που ταξιδεύει ελεύθερα μακριά από οργανώσεις που κλείνουν το νου και περιορίζουν τη δράση του ανθρώπου. Είναι μια αντίθεση στην καταπίεση της σκέψης και του ανθρώπου. Οι άνθρωποι που βρίσκονται μέσα στο κόμμα είναι για αυτόν παγιδευμένοι σε έναν πνευματικό σκοταδισμό. Για παράδειγμα στο ποίημα που φέρει τον τίτλο «Ποιητική» παρατηρείται η προσπάθεια του ανθρώπου να εκφράσει όχι μόνο την ποιητική αλήθεια, αλλά και το καταστάλαγμα του ανθρώπου στην ηρεμία του γραφείου και των εργασιών του. Τώρα πια προσπαθεί να ανακινήσει μια συζήτηση στον ευρύτερο χώρο της αριστεράς για το κατά που θα πρέπει να στραφεί η λογοτεχνία και πώς θα εκφράσει τα προβλήματα της κοινωνίας.
ΠΟΙΗΤΙΚΗ
1
Αξίζει δεν αξίζει
στέλνω τις εκθέσεις μου σε χώρες που δε γίνανε ακόμα
προδίνω τις κινήσεις ενός ήλιου
που πέφτει την αυγή δίπλα στις μάντρες επικυρώνοντας με φως
τις εκτελέσεις.
2
Η κάθε μου λέξη
αν την άγγιζες με τη γλώσσα θυμίζει πικραμύγδαλο .
Από την κάθε μου λέξη
λείπει ένα μεσημέρι με τα χέρια της μητέρας δίπλα στο ψωμί και το φώς που έσταζε απ΄το παιδικό κουτάλι στη πετσέτα.
3
Η μόνη ξιφολόγχη μου
είταν το κρυφοκοίταγμα του φεγγαριού απ’ τα σύννεφα.
Ίσως γι αυτό δεν έγραψα ποτέ
στίχους τελεσίδικους σαν άντερα χυμένα
ίσως για αυτό εγκαταλείπουν ένας ένας τα χαρτιά μου
και τους ακούω στις κουβέντες όσων δε με έχουνε διαβάσει.
(Αλεξάνδρου Άρης, Ποιήματα 1941-1974 τρίτη έκδοση ,Εκδόσεις Ύψιλον 1991, σελ.60 )
Ο ίδιος αισθάνεται την ανάγκη να μπορέσει να συζητήσει με τους παλαιούς συντρόφους, αλλά πια η άλλη πλευρά απέφευγε οποιαδήποτε κουβέντα μαζί του. Ο ίδιος έβλεπε στους νέους κομμουνιστές ένα είδος φανατισμού. Ο ίδιος τους χαρακτήριζε «φανατικούς» και δεν αποδεχόταν τον τρόπο με τον οποίο είχαν προσεγγίσει το μαρξισμό. Ήταν πια η ανάγκη να σκεφτούν διαφορετικά, για τον ίδιο τον Αλεξάνδρου. Ο ίδιος έχει βιώσει την πικρία της ήττας και της απόρριψης από τους Έλληνες συντρόφους του, ενώ στη Γαλλία της δεκαετίας του 1970 οι νέοι ζουν την δική τους αγωνία για τον κόσμο διαδηλώνοντας για τον τερματισμό της φτώχειας και των στρατιωτικών επεμβάσεων στις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου,.
Στο τρίτο ποιητικό βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Ευθύτης Οδών» και εκδόθηκε το 1958 ο ποιητικό λόγος αξιοποιεί την ελληνική ιστορία, την Αγία Γραφή και την ποιητική προσωπικότητα για να δώσει στην αριστερά, αλλά και στον άνθρωπο την σπίθα της σκέψης μέσω της γραφής. Η γραφή καθίσταται μοχλός ελευθερίας και πνευματικής ανάτασης. Είναι μια σχισμή διεξόδου από τις σπηλιές της οργάνωσης, που πια έχει γίνει για αυτόν ένα παρελθόν. Η ατομικότητα του ποιητή-ανθρώπου αποκτά κεντρικό ρόλο στα ποιήματα του τελευταίου βιβλίου. «Η ποίηση είναι μια υπόθεσις αντικοινωνική» μας λέει στο πρώτο κιόλας ποίημα προσπαθώντας να συνδέσει τη μοναχικότητα του Καβάφη με τη δική του ποιητική αυτονομία μέσα στο πλαίσιο του μαρξιστή. Ο ίδιος ως μαρξιστής γραφείου είναι αυτός που μέσω της γραφής θα ανακινήσει τη συζήτηση στο ιδεολογικό χώρο της αριστεράς και θα δώσει την ευκαιρία στους παλαιούς και νέους αγωνιστές να εκφράσουν τις απόψεις τους ελεύθερα. Το Κ.Κ.Ε, δηλαδή «το κόμμα και οι οργανώσεις και κυρίως η αγκιτπροπ έχουν υποχρέωση να» δώσουν τη δυνατότητα συζήτησης των θεμάτων μαρξισμού, ιδεολογίας και πολιτικής κατεύθυνσης μέσα στην αριστερά. Μόνο έτσι θα μπορέσει η οργάνωση να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Μόνο, όταν η αριστερά και το ΚΚΕ ξεφύγουν από το κακό γραφειοκρατικό χαρακτήρα και κατορθώσουν να συσπειρώσουν τους ανθρώπους σε έναν πραγματικό αγώνα για αξίες ιδανικά και για έναν καλύτερο κόσμο με αξιοπρεπή διαβίωση, χωρίς φτώχεια πολέμους και εκμετάλλευση, Μόνο, όταν το ΚΚΕ γίνει έναν με τον άνθρωπο του λαού, τον εργάτη, το νέο, το μαθητή θα υπηρετήσει τις ιδέες της αριστεράς που συμβαδίζουν με τον έντιμο λαϊκό αγώνα.
Μέχρι να συμβεί αυτό ο ποιητής πιστεύει στην αριστερά, είναι κομμουνιστής, αλλά κρατά τη ατομικότητά του, καθώς δεν μπορεί ως άνθρωπός του πνεύματος να κλειστεί σε κομματικά καλούπια. Αυτό το επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση συμβόλων του ιστορικού παρελθόντος. Στο ποίημα «Δάμων ο εθνικός» που περιλαμβάνεται στο τελευταίο ποιητικό βιβλίο «Ευθύτης οδών», παρατηρείται η ανάγκη να απεμπλακεί το ποιητικό υποκείμενο από τα στενά περιθώρια της οργάνωσης και να αναζητήσει νέους τρόπους σκέψης. Ο Δάμων, ως ακόλουθος του Διονύσου εκπροσωπεί κάτι ξεπερασμένο, την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση που ο χριστιανισμός με το μανδύα της καθαγίασης ανέτρεψε. Ο Ιουλιανός υπόσχεται την επάνοδο της ρωμαϊκής και ελληνικής παιδείας με την συνέχιση της καλλιέργειας των επιστημών και του προοδευτικού και ανθρωπιστικού πνεύματος, μέσω της φιλοσοφίας και των θετικών επιστημών (μαθηματικά, γεωμετρία, γεωγραφία, αστρονομία ιατρική). Έρχεται σε αντίθεση με τα ήθη του χριστιανισμού που προβάλλει αρχικά μεν έναν κόσμο αγάπης, αλλά και έναν κόσμο απομακρυσμένο από το ιδεώδες της ολόπλευρης πνευματικής καλλιέργειας. Το λογικό και ο νους με τη κριτική σκέψη είναι αντικείμενα επικίνδυνα για τη χριστιανική διδασκαλία, καθώς ό Χριστός και ο Θεός ρυθμίζουν τα πάντα πια στη ζωή των ανθρώπων.
Ο Αλεξάνδρου ως ποιητική φωνή ταυτίζεται με τον Δάμωνα προσπαθώντας όπως και ο Καβάφης να χρησιμοποιήσει την ιστορία και δη την ελληνιστική και την πρωτοχριστιανική που αρχίζει να έχει αμφιβολίες σχετικά με το ένα ο Ιουλιανός ο Παραβάτης είναι αυτός που μπορεί να αναστήσει το αρχαιοελληνικό ανθρωπιστικό πνεύμα. Δυσπιστεί ως προς το πρόσωπο του επαναστάτη καθώς βλέπει ότι οι προσωπικές φιλοδοξίες του ηγέτη αλλοιώνουν το χαρακτήρα του λαϊκού αγώνα. Ο αγωνιστής θέλει να επαναπροσδιορίσει όχι της πολιτικές και ιδεολογικές αρχές του, αλλά τον τρόπο με τον οποίο θα τις εκφράσει και θα απευθυνθεί.
ΔΑΜΩΝ Ο ΕΘΝΙΚΟΣ
Γυρίζοντας ο Δάμων στην πόλη της Κορίνθου
βρήκε τους πρώην οπαδούς του Παραβάτη μουδιασμένους.
Η Μάρθα η γυναίκα του τη νύχτα
σηκώνοντας τα πόδια ευλαβικά
(μην τύχει και ο ίσκιος τους πέσει στις άγιες εικόνες)
είπε πνιχτά, σαν να ξομολογιόταν.
«Πρέπει να πας στον εφημέριό μας και να υποσχεθείς
πως η καρδιά σου του λοιπού
θα είναι ταπεινή –ως δρόσος επί χλόης.
Δέχεται μου είπε να γίνω εγώ ο κομιστής της θεαρέστου αγγελίας».
Όσο περνούν οι μέρες, υποπτεύεται ο Δάμων
πως ο θυμός κ’ η πορφυρή παραφορά του
δεν έπεισαν τη Μάρθα.
Όσο περνούν οι μήνες, όλο και βεβαιώνεται
πως πήγε –στα κρυφά– σε κείνον τον τραγόπαπα.
Σαν εθνικός θα πρέπει να ρωτήσει να εξακριβώσει να διαψεύσει.
Θυμάται όμως νοιώθει την υγρασία του νησιού βαθιά στα κόκκαλά του.
Κ’ εδώ οι πρώην οπαδοί του Παραβάτη
αναθαρρήσαν ξεμουδιάζουν εμπορεύονται.
Ωχ αδερφέ! Για υποψίες θα χολοσκάμε τώρα;
Κ’ εξάλλου, στο κάτω-κάτω της γραφής
μήπως υποσχέθηκε ο ίδιος;
(Αλεξάνδρου Άρης, Ποιήματα 1941-1974 τρίτη έκδοση ,Εκδόσεις Ύψιλον 1991, σελ.123 )
Κλείνοντας την παρούσα συνοπτική αναφορά, ο Άρης Αλεξάνδρου μας δίνει τη δυνατότητα να προβληματιστούμε και να συζητήσουμε πάνω σε θέματα αριστεράς και ιδεολογίας. Ο ποιητής έδειξε πρώτος το δρόμο προσπαθώντας να δομήσει τη δική του αλήθεια μέσα στο πλαίσιο του μαρξισμού. Επιλέγει να το κάνει ελεύθερα χωρίς καταναγκασμούς και εκβιασμούς. Είναι άνθρωπος, λογοτέχνης ποιητής και δεν μπορεί να ξεφύγει από την κομμουνιστική στράτευση. Εξάλλου, δεν μπορούμε να λέμε πως δεν υπάρχει μη στρατευμένη τέχνη. Πόσο μάλλον η λογοτεχνία που πια ο καθένας γράφει για να εκφράσει προσωπικές αγωνίες.
