Έχουν περάσει δυο χρόνια από το «καλοκαίρι του Ορούτς Ρέις» και της επικίνδυνης έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το σκηνικό δείχνει να επαναλαμβάνεται. Τότε, το καλοκαίρι του 2020, το Ορούτς Ρέις, το τουρκικό ερευνητικό σκάφος που πραγματοποιούσε σεισμικές έρευνες στη διαφιλονικούμενη περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, είχε προκαλέσει τεράστια, για ακόμα μια φορά, όξυνση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Οι τότε έρευνες της τουρκικής πλευράς είχαν προκαλέσει τη μέγιστη στρατιωτική ετοιμότητα για τις δύο χώρες και είχαν βάλει στο τραπέζι όλα τα σενάρια, ακόμα και αυτό του «θερμού επεισοδίου» μεταξύ των δυο στόλων έξω από το Καστελόριζο.
Η κρίση τελικά αποσοβήθηκε και ακολούθησε ένας χρόνος σχετικής ύφεσης στις ελληνοτουρκικές αντιπαραθέσεις, που κορυφώθηκε με την επίσκεψη του Μητσοτάκη στην Κωνσταντινούπολη και στο γεύμα με τον Ερντογάν το Μάρτη του 2022.
Μετά το γεύμα ο Μητσοτάκης δήλωσε ότι «μπήκαν τα θεμέλια για βελτίωση των σχέσεων Αθήνας-Άγκυρας» και ότι σχεδιάστηκε και η σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας. Αυτά, τον περασμένο Μάρτη!
Σήμερα, η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έχει οξυνθεί ξανά και η κατάσταση θυμίζει την ένταση του καλοκαιριού του 2020.
Η ελληνική πλευρά σταμάτησε τη διαδικασία των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης μεταξύ των δυο πλευρών, ενώ η Τουρκία, μέσω του Υπ. Εξωτερικών Τσαβούσογλου έβαλε ευθέως ζήτημα κυριαρχίας για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων αν δεν αποστρατιωτικοποιηθούν.
Συγκεκριμένα, μιλώντας στο πρακτορείο Anadolu, αφού έδειξε χάρτες με γκρίζο όλο το ανατολικό Αιγαίο, είπε:
«…υπάρχει ένας όρος και στις δυο Συνθήκες για αποστρατιωτικοποίηση. Η Ελλάδα από το 1960 τα στρατιωτικοποιεί. Τα νησιά πρέπει να αποστρατιωτικοποιηθούν. Αν δεν υποχωρήσει η Ελλάδα θα ανοίξουμε προς συζήτηση το θέμα κυριαρχίας τους».
Πως ερμηνεύεται η νέα ένταση;
Το γενικό πλαίσιο των ανταγωνιστικών σχέσεων Ελληνικής και Τουρκικής άρχουσας τάξης δεν έχει αλλάξει και δεν θα μπορούσε.
Αυτό που το καθορίζει είναι η σύγκρουση των δύο αρχουσών τάξεων για τα πραγματικά υλικά συμφέροντα που διακυβεύονται στην ευρύτερη περιοχή· και που καμία από τις δυο, μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού ανταγωνισμού δεν είναι διατεθειμένη να εγκαταλείψει.
Και μπορεί κατά διαστήματα να βλέπει κανείς ύφεση ή και προσπάθειες εκτόνωσης των κρίσεων, στην πράξη όμως ο ανταγωνισμός είναι τόσο σκληρός που οι κρίσεις θα επανέρχονται, με τον κίνδυνο πάντα να κλιμακωθούν και να βγουν εκτός ελέγχου.
Τουρκικός ιμπεριαλισμός
Εδώ και χρόνια η Τουρκία του Ερντογάν προσπαθεί να παίξει έναν ευρύτερο ρόλο στην περιοχή, εκμεταλλευόμενη, ανάμεσα σ’ άλλα, και την υποχώρηση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Παραμένει χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ αλλά συνεχίζει να έχει στενές σχέσεις με τη Ρωσία, ενώ δεν διστάζει κατά καιρούς να διαφοροποιηθεί από τις ΗΠΑ. Ο στρατός της εισέβαλε πρόσφατα για άλλη μια φορά στο Βόρειο Ιράκ με αφορμή το Κουρδικό, έχει καταλάβει κομμάτι της Συρίας και εδώ και δυο χρόνια παρεμβαίνει στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στη Λιβύη έχοντας κατοχυρώσει την παρουσία δικών της στρατευμάτων. Την ίδια ώρα, μετατρέπεται και σε παράγοντα στο ουκρανικό, μια και πήρε σημαντικές πρωτοβουλίες φέρνοντας στο ίδιο τραπέζι τους υπουργούς εξωτερικών Ρωσίας και Ουκρανίας τον περασμένο Μάρτη. Και πολύ πρόσφατα, ο Ερντογάν παρουσιάστηκε σαν αυτός που θα καθορίσει το αν θα προχωρήσει τελικά η ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ ή όχι.
Η Τουρκία σε εσωτερική κρίση
Παρόλα αυτά, η εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας είναι αυτή τη στιγμή το βασικό πρόβλημα του Ερντογάν που για πρώτη φορά μετά από χρόνια φαίνεται να χάνει την πλειοψηφία ενόψει των εκλογών που προβλέπονται για την Άνοιξη του επόμενου χρόνου.
Ο επίσημος πληθωρισμός αυτή τη στιγμή στην Τουρκία έχει εκτοξευθεί στο 70%, ενώ η τουρκική λίρα έχει χάσει μέσα στο 2022 το 20% της αξίας της. Συνολικά τα τελευταία χρόνια η τουρκική λίρα έχει χάσει γύρω στα ¾ της αξίας της.
Οι κοινωνικές πιέσεις και το ενδεχόμενο ήττας του Ερντογάν στις εκλογές θα κάνουν το καθεστώς του ακόμα πιο σκληρό εσωτερικά. Ο αυξανόμενος αυταρχισμός του καθεστώτος φάνηκε ξανά στις πρόσφατες ποινές πολυετούς φυλάκισης σε αγωνιστές του κινήματος του πάρκου Γκεζί αλλά και μέσα από τη συζήτηση για την απαγόρευση του φιλοκουρδικού κόμματος HDP.
Σε αυτά τα πλαίσια πρέπει να δούμε και τις πρόσφατες απειλές Τσαβούσογλου. Η εσωτερική κρίση, οικονομική και κοινωνική, εντείνει τις προσπάθειες του τουρκικού καθεστώτος να εξωτερικεύσει τα εσωτερικά του προβλήματα, συσπειρώνοντας την εκλογική του βάση απέναντι στους εξωτερικούς εχθρούς.
Η ελληνική εξωτερική πολιτική
Υπάρχουν κάποιοι μύθοι που συστηματικά καλλιεργεί η ελληνική άρχουσα τάξη σε σχέση με την Τουρκία και πάνω στους οποίους βασίζεται και η εξωτερική αλλά και η εσωτερική πολιτική της.
Ένα από αυτούς είναι και ο μύθος της απομονωμένης Τουρκίας, που υπερπροβάλλει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, ο οποίος δεν ακούγεται καθόλου πειστικός στην παρούσα συγκυρία.
Το γεωπολιτικό βάρος της Τουρκίας του Ερντογάν είναι σημαντικό και ο ρόλος του στο ουκρανικό το επιβεβαιώνει. Οι διαρκείς στρατιωτικές επεμβάσεις της Τουρκίας, από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική μέχρι τον πόλεμο Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν για την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ δείχνουν ότι μιλάμε για μια υπολογίσιμη δύναμη την οποία λαμβάνουν σοβαρά υπόψη και οι Ευρωπαίοι και οι ΗΠΑ, όσο και αν οι πολιτικές του Ερντογάν τους προκαλούν συχνούς πονοκεφάλους.
Ο άλλος μύθος είναι αυτός των τεράστιων διπλωματικών επιτυχιών της ελληνικής κυβέρνησης που συνοψίζεται και στο ανεκδιήγητο «είμαστε με τη σωστή πλευρά της ιστορίας» του Μητσοτάκη.
Το βασικό χαρτί που η ελληνική άρχουσα τάξη επί της ουσίας επενδύει είναι αυτό του καλού παιδιού των συμμάχων.
Η προσπάθεια πρόσδεσης στον άξονα ΗΠΑ-Ισραήλ (που, για να μη ξεχνιόμαστε, εδραιώθηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ), συνεχίζεται και από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και επιβεβαιώθηκε στο πρόσφατο ταξίδι του πρωθυπουργού στο Λευκό Οίκο. Η διαρκής αποστολή πολεμικού εξοπλισμού προς την Ουκρανία, στόχο έχει να δίνει διαρκή διαπιστευτήρια προσήλωσης στο ΝΑΤΟ. Η ελληνική κυβέρνηση, από το μεγάλο πάθος να εμφανίζεται βασιλικότερη του βασιλέως, έφτασε στο σημείο να κάνει μέχρι και κατάσχεση σε πλοίο που μετέφερε ιρανικό πετρέλαιο, το οποίο μεταφόρτωσε και έστειλε στις ΗΠΑ, στα πλαίσια της προθυμίας της να εξυπηρετήσει τα αμερικανικά συμφέροντα. Με αποτέλεσμα τώρα τα αντίποινα του ιρανικού κράτους με την κατάσχεση 2 πλοίων ελληνικών συμφερόντων και την αιχμαλωσία του πληρώματός τους.
Έχει όμως αυτή η δουλικότητα στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ το αντίκρισμα που αναμένει η ελληνική κυβέρνηση;
Ένα πρώτο δείγμα γραφής το πήρε η κυβέρνηση με την απότομη ακύρωση του αγωγού East Med (που θα μετέφερε, υποτίθεται, φυσικό αέριο στην Ευρώπη από το Ισραήλ και την Κύπρο, μέσω Κρήτης και ηπειρωτικής Ελλάδας), μια ακύρωση που αποφασίστηκε και ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ στις αρχές του χρόνου για τον βασικό λόγο ότι αφήνει έξω από το παιχνίδι των εξορύξεων την Τουρκία.
Σήμερα, μετά τις δηλώσεις Τσαβούσογλου που έθετε ζήτημα κυριότητας των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, τα κανάλια παρουσίαζαν τον Μητσοτάκη ως τον ηγέτη που πηγαίνοντας στις Βρυξέλλες «θα βάλει τον Ερντογάν στη θέση του» εκμεταλλευόμενος τις διεθνείς του συμμαχίες.
Και τί έγινε τελικά;
Πήγε ο Μητσοτάκης στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ και έκανε αυτό που κάνει πάντα: Στο περιθώριο της συνάντησης και όχι στην ίδια τη Σύνοδο, έπιανε έναν-έναν τους Ευρωπαίους ηγέτες, τους έδειχνε τους χάρτες του Τσαβούσογλου και διαμαρτύρονταν για την τουρκική επιθετικότητα.
Και ενώ ο μεν Μακρόν έκανε και μια δήλωση στήριξης της Ελλάδας, ο Γερμανός καγκελάριος Σολτς τι βρήκε να πει; Ότι «η παραβίαση του ελληνικού εναέριου χώρου δεν είναι “οκ”» (!), μια δήλωση που αναρωτιέται κανείς γιατί την έκανε. Αλλά για να μην αφήσει καμία αμφιβολία ότι δεν θέλει να πάρει θέση, ο εκπρόσωπός του το έκανε εντελώς σαφές:
«Ο Καγκελάριος είναι της άποψης ότι, δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης, είναι απαραίτητο όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ να σταθούν μαζί και να απέχουν από προκλήσεις μεταξύ τους».
Δυο μέρες μετά βέβαια τόσο τα στελέχη της ΕΕ, όσο και αυτά των ΗΠΑ κατάλαβαν ότι δεν μπορούν να μην πάρουν θέση, έστω φραστική, στο ζήτημα που άνοιξε ο Τσαβούσογλου. Ωστόσο, η αρχική διστακτικότητά τους φανερώνει τη βασική τους πρόθεση που είναι αυτή των ισορροπιών μεταξύ των αντιθέσεων Ελλάδας και Τουρκίας.
Τελικά, η πολιτική των «ισορροπιών» είναι αυτή που έχουν επιλέξει όλοι οι «στρατηγικοί σύμμαχοι» των ελληνικών κυβερνήσεων. Και αυτό είναι και το όριο των συμμαχιών με τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Στη σημερινή συγκυρία δεν είναι διατεθειμένοι να στραφούν ενάντια στην Τουρκία. Και με αυτήν την έννοια, τα πολλαπλά μέτωπα που ανοίγει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, πότε με τη Ρωσία, πότε με το Ιράν, για χάρη των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την ΕΕ, δεν πρόκειται να της διασφαλίσουν καμία γεωπολιτική ασφάλεια όπως ελπίζει. Οι κίνδυνοι παραμένουν μεγάλοι και το κόστος το πληρώνουν οι λαοί με την τεράστια αφαίμαξη που κατευθύνεται στην τρελή κούρσα των εξοπλισμών. Κανένα πρόβλημα για τους «συμμάχους», αφού αυτό θα σημαίνει αυξημένες πωλήσεις στα δικά τους οπλικά συστήματα. Κι αν η κατάσταση ξεφύγει από τον έλεγχο και Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρος βρεθούν ξανά να σκοτώνονται για βραχονησίδες ή φυσικό αέριο, οι «σύμμαχοι» θα νίπτουν τας χείρας σαν Πόντιοι Πιλάτοι και μετά θα προτείνουν νέες αγορές εξοπλισμών για να διασφαλιστεί, υποτίθεται η ειρήνη.
