Δημοσιεύουμε την εισήγηση της Ελένης Πορτάλιου στην εκδήλωση του «Περιβαλλοντικού Δικτύου Αθήνας» που έγινε στις 15/3 με θέμα «Κατευθύνσεις ενός νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου στην Αθήνα»

Το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής 2021: Η ρύθμιση του χώρου σε εποχή γενικευμένης απορρύθμισης

Α.  Από το ΡΣΑ 1985 στο σχέδιο ΡΣΑ/Α 2021 του 2011 που αποσύρθηκε και το σημερινό ΡΣΑ/Α 2021 του 2014 (Ν.4277, ΦΕΚ 156, 1/8/2014)                       

Η κριτική που είχα καταθέσει το 2011 στο σχέδιο νόμου για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας / Αττικής 2021, όπως είχε δοθεί τότε προς διαβούλευση, είχε τίτλο «Είναι δυνατή η ρύθμιση του χώρου σε εποχή γενικευμένης απορρύθμισης;» και κατέληγε ως εξής:

«Η εκπόνηση ενός Ρυθμιστικού Σχεδίου που θα προδιαγράφει το όραμα της συνεκτικής πόλης, της προστασίας της φύσης και του περιβάλλοντος, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, της ισόρροπης ανάπτυξης/αποανάπτυξης, της αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου, της ισότιμης πρόσβασης στα δημόσια αγαθά και της διασφάλισης σε όλους/ες του δικαιώματος στην κατοικία και τις κοινωνικές υποδομές, ισοδυναμεί στις σημερινές συνθήκες με τον τετραγωνισμό του κύκλου».

Παρά τις προσπάθειες των συντακτών του να στηρίξουν τις παραπάνω βασικές αρχές, το ΡΣΑ/Α 2021 (Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής), το οποίο θα αντικαθιστούσε το ΡΣΑ 1985 επί υπουργίας  Αντώνη Τρίτση, έπασχε στο δια ταύτα και κυρίως είχε υπονομευτεί ήδη με απορρυθμίσεις της χωρικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας που επιβλήθηκαν σταδιακά στην εποχή των μνημονιακών κυβερνήσεων (Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό, fast track περιβαλλοντική εκποίηση, ασύδοτη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, πετρελαιοκίνηση οχημάτων σε Αθήνα – Πειραιά, αλλαγή χρήσης σε δάση και δασικές εκτάσεις σε ποσοστό 20% για κατασκευή αθλητικών και τουριστικών εγκαταστάσεων, πάγωμα αναδασώσεων, επαναλειτουργία λατομείων, δυνατότητα διόρθωσης του πρώτου κυρωμένου δασικού χάρτη, απεμπόληση κυριότητας δημοσίου σε χορτολιβαδικές εκτάσεις, εγκατάσταση ελαιοτριβείων σε δάση, ανάπτυξη ΑΠΕ σε οποιαδήποτε θαλάσσια έκταση, προσθήκη νέων χρήσεων σε εκτός σχεδίου περιοχές, κ.λπ.).

Το σχέδιο ΡΣΑ/Α 2021 του 2011 δεν εγκρίθηκε ποτέ, ο ΟΡΣΑ (Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας), αφού αποψιλώθηκε από επιστημονικό προσωπικό καταργήθηκε και η αρμοδιότητά του για το ΡΣΑ μεταφέρθηκε στο Τμήμα Μητροπολιτικού Σχεδιασμού Αθήνας- Αττικής που συστήθηκε με τον ν. 4250/2014 και υπάγεται στη Δ/νση Χωροταξίας της Γενικής Γραμματείας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ, ενώ η απορρύθμιση της χωρικής/ περιβαλλοντικής νομοθεσίας συνεχίστηκε.

Μέσω του Εφαρμοστικού Νόμου του Μνημονίου 3986/2011, με τον οποίο ιδρύθηκε το ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας Δημοσίου), ο χωρικός σχεδιασμός ιδιωτικοποιήθηκε. Με τον νόμο αυτό οι «επενδυτές» εγκαθιδρύουν καθεστώς σχεδιασμού σύμφωνα με τις επενδυτικές τους απαιτήσεις, με παρεκκλίσεις, εξαιρέσεις και τροποποιήσεις υφιστάμενων ρυθμίσεων και σχεδίων που αποτελούν νόμους του κράτους.

Όλες αυτές οι κακόηχες θεσμικές κατασκευές των ΕΣΧΑΔΑ (Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίων Ακινήτων) και ΕΣΧΑΣΕ (Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων) είναι τοπικά σχέδια χωρικών ρυθμίσεων που εκπονεί ο ιδιώτης «επενδυτής» για να τακτοποιήσει την επένδυσή του και εγκρίνει το κράτος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην περίπτωση του Ελληνικού η σύμβαση με τη Lamda Development φέρεται να έχει κατ’ αρχήν υπογραφεί – παράνομα κατά τη γνώμη της Επιτροπής για τη Σωτηρία του Ελληνικού – αλλά το ΕΣΧΑΔΑ θα υποβληθεί εκ των υστέρων.

Ζούμε στον κόσμο των «επενδυτών», που δεν διαθέτουν μεν επενδυτικά κεφάλαια, αξιοποιούν, όμως, υφαρπάζοντας, εθνική κοινοκτησία, δημόσιους κοινωνικούς πόρους και δημιουργούν μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικές καταστροφές.

Το νέο αυτό πνεύμα ως γενικευμένη συνθήκη εξαιρέσεων από τον σχεδιασμό του χώρου, που πρέπει να βασίζεται στη διαφύλαξη των κοινών αγαθών και το δημόσιο συμφέρον, διέπει το σημερινό ΡΣΑ/Α 2021, γι’ αυτό και πρέπει ν’ αλλάξει ριζικά.

Το ΡΣΑ/Α 2021 του 2011, επειδή προσπάθησε να διατηρήσει, έστω αποσπασματικά, αρχές και ρυθμίσεις από την εποχή της διαβούλευσης, του δημοσίου συμφέροντος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της εξισορρόπησης των χωρικών κοινωνικών ανισοτήτων, αποσύρθηκε οριστικά και το 2014 ήρθε προς συζήτηση στη Βουλή ένα κακέκτυπό του, για το οποίο δόθηκε χρόνος διαβούλευσης μόλις μιας εβδομάδας και έγινε τελικά ο υπ’ αριθμ. 4277 νόμος του κράτους (ΦΕΚ 156, 1/8/2014).         

Β.  Κριτική ανάγνωση του ισχύοντος ΡΣΑ/Α  2021

Το πρότυπο χωρικής οργάνωσης του νέου ΡΣΑ/Α 2021, όπως αναφέρεται στο άρθρο 7,  διαμορφώνεται, σύμφωνα με τις «αρχές της συμπαγούς πόλης», από τον «αστικό χώρο» ως «ιεραρχημένο πολυκεντρικό σύστημα σαφώς οριοθετημένων αστικών συγκεντρώσεων» και τον «εξωαστικό χώρο», που «συγκροτείται ως ενιαία αυτόνομη οντότητα και προστατεύεται ως ζωτικός χώρος για την ποιότητα ζωής των κατοίκων και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας, ως παραγωγικός χώρος για τη διατήρηση της πρωτογενούς παραγωγής, ως συστατικό στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας και του τοπίου της Αττικής». Τίποτα από τα παραπάνω δεν υλοποιείται με τις διατάξεις του νόμου.

Σε κάθε περίπτωση, η παραπάνω κατευθυντήρια επιλογή προσκρούει σε μια διαμορφωμένη, εξαιρετικά δυσμενή πραγματικότητα πλήρους χωρικής αταξίας, η οποία προκύπτει από τη θεσμοθετημένη  και αυθαίρετη εκτός σχεδίου δόμηση, τη διαμόρφωση των περιοχών του δευτερογενούς τομέα παραγωγής χωρίς ρυθμίσεις και κανόνες, σύμφωνα με τις αγοραίες τάσεις – ανάπτυξης στο παρελθόν, σήμερα κατάρρευσης – και της γενικευμένης διάχυσης του τριτογενούς τομέα πέραν των οργανωμένων πολεοδομικών πόλων και κέντρων, παντού στον αστικό και εξωαστικό χώρο. Οι παραπάνω καταστάσεις ασκούν ασφυκτικές πιέσεις στη γεωργική γη, με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί η αγροτική παραγωγή, και βεβαίως στο περιβάλλον και την οικολογική ισορροπία.

Με δεδομένα τον περιορισμένο χρονικό ορίζοντα του ΡΣΑ/Α 2021 και τις πολλαπλές διαστάσεις της κρίσης : παραγωγική, κοινωνική, περιβαλλοντική, χωρική λόγω διάχυσης χρήσεων και ενδυνάμωσης των ταξικών διακρίσεων στο χώρο, το ΡΣΑ/Α 2021 θα έπρεπε να διαμορφώνεται ως ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την ανάσχεση των πιο ακραίων οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και χωρικών φαινομένων και δημιουργίας προϋποθέσεων αντιστροφής της κατάστασης σε ευρύτερο χρονικό ορίζοντα. Αντίθετα, το ΡΣΑ/Α 2021, από τη μια, αποτελεί εργαλείο κατοχύρωσης των ρυθμίσεων εκείνων που δημιουργούν την κρίση και, από την άλλη, αποδύεται σε ανέξοδες διακηρύξεις δημόσιων παρεμβάσεων για τις οποίες δεν υπάρχουν πουθενά έστω και στοιχειώδεις ενδείξεις ότι θα υλοποιηθούν.

Το ΡΣΑ/Α 2021 αποτυπώνει χωρικά τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική των προηγούμενων ελληνικών κυβερνήσεων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά η σχέση χώρου – υπερκείμενης πολιτικής είναι σε κάθε περίπτωση αμφίδρομη, καθώς ο χώρος δεν είναι ένας άγραφος χάρτης αλλά μια υπαρκτή οντότητα που αφομοιώνει, αποκλείει ή αντιφάσκει με παρεμβάσεις ανάλογα με τα υπαρκτά χαρακτηριστικά του. Θέλω να πω ότι σε μια νέα προσέγγιση, δηλαδή στην εκπόνηση ενός νέου ΡΣΑ, τα πράγματα πρέπει να επανατοποθετηθούν λαμβάνοντας πολύ σοβαρά υπ’ όψιν τον υπαρκτό χώρο και τις αντιφάσεις του.

Πως το πρότυπο της συμπαγούς πόλης υπονομεύεται

Η ιστορική διάχυση σε αστικό και εξωαστικό χώρο όλων σχεδόν των δυνατών χρήσεων, με σαφώς μεγαλύτερη επιβάρυνση της Χωρικής Υποενότητας Δυτικής Αθήνας (δήμοι Αιγάλεω, Περιστερίου, Πετρούπολης, Χαϊδαρίου, Αγίας Βαρβάρας, Ιλίου, Αγίων Αναργύρων-Καματερού) και της Χωρικής Ενότητας Δυτικής Αττικής, η οποία αποτελείται από τις υποενότητες Θριασίου (δήμοι Ελευσίνας, Ασπροπύργου, Φυλής) και Μεγαρίδας (δήμοι Μεγάρων, Μάνδρας- Ειδυλλίας), έχει υπονομεύσει τη διαμόρφωση συμπαγούς πόλης και τη σαφή διάκριση σε αστικό/ εξωαστικό χώρο.

Το ΡΣΑ/Α 2021 επιτείνει τα προβλήματα. με τη διατήρηση της εκτός σχεδίου δόμησης, την ανταγωνιστική διάχυση της ανάπτυξης σε άξονες – έναντι της συγκέντρωσης σε πόλους και πολεοδομικά κέντρα – και με τις εμβόλιμες φωτογραφικές παρεμβάσεις/εξαιρέσεις από τις κείμενες διατάξεις της νομοθεσίας. Θα γίνει ειδικότερη αναφορά σ’ αυτές τις τελευταίες παρακάτω.

Το πρότυπο χωρικής ανάπτυξης σε άξονες και πόλους, όπως αποτυπώνονται στο άρθρο 11,  αντιστρατεύεται τη συνεκτική πόλη. Ενισχύει την τάση λειτουργικών και οικοδομικών συγκεντρώσεων στους άξονες του εξωαστικού και αστικού χώρου, θεσμοθετώντας την. Αποδυναμώνονται έτσι οι πόλοι και η χωρική συνοχή και επιτρέπεται η διάχυση της ανάπτυξης.

Πρωτογενής Τομέας Παραγωγής

Σε κάθε περίπτωση, ιδιαίτερα σε εποχή κρίσης, η προστασία της υπάρχουσας και η περαιτέρω ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής αποτελούν βασικές προϋποθέσεις εξασφάλισης διατροφικής επάρκειας και χαμηλού κόστους αγροτικών προϊόντων. Ταυτόχρονα, ο πρωτογενής τομέας συμβάλλει στην περιβαλλοντική προστασία, τη διαφύλαξη του τοπίου και της βιοποικιλότητας. Παρά τις διακηρύξεις, το ΡΣΑ/Α 2021 πριμοδοτεί ανταγωνιστικές στον πρωτογενή τομέα χρήσεις, όπως αυτές του τριτογενούς, ιδιαίτερα στα Μεσόγεια, όπου η ανεξέλεγκτη διάχυτη αστικοποίηση μείωσε την καλλιεργήσιμη γη, ενώ όση έχει απομείνει απειλείται από τον βασικό πόλο ανάπτυξης που χωροθετείται στην ευρύτερη περιοχή του Αεροδρομίου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατάστασης αυτής είναι η περίπτωση του Κτήματος Καμπά, όπου καταστράφηκε γεωργική γη και ιστορικοί αμπελώνες για να δοθεί άδεια εγκατάστασης σ’ ένα mall, που ευτυχώς δεν έχει ακόμα οικοδομηθεί.

Όπως αναφέρθηκε στη δημόσια διαβούλευση από την ομάδα που συμμετείχε στη σύνταξη του ΡΣΑ/Α το 2011 (Ε. Ηλιοπούλου, Μ. Μαντουβάλου, Λ. Πάλλα, Γ. Πολύζος) αλλά και τη Δ. Αντωνάκου : στο ΡΣΑ/Α  του 2014 δεν σημαίνεται στα υπόβαθρα των χαρτών η γεωργική γη, δεν περιλαμβάνονται μέτρα προστασίας και κίνητρα, δεν απαγορεύεται η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε γεωργικές εκτάσεις, δεν θεσμοθετούνται πάρκα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, δεν περιλαμβάνεται η διατήρηση/ενίσχυση της περιαστικής γεωργικής δραστηριότητας για περιβαλλοντικούς λόγους καθώς και η ενίσχυση δραστηριοτήτων αγροτουρισμού, αγροβιοτεχνίας και οικοτουρισμού.

Επίσης, επιτρέπεται η αλλαγή χρήσης των Γεωργικών Γαιών Υψηλής Παραγωγικότητας για λόγους εθνικού συμφέροντος (αρθ. 18 παρ. 1).

Σχετικά με το άρθρο 12, παρ 3, περ. αα, η ΠΕ.ΧΩ.Π. (Περιφερειακή Επιτροπή Χωροταξίας και Περιβάλλοντος) Αθηνών ορθώς παρατηρεί ότι πρέπει για τη διατήρηση και προστασία του εξωαστικού χώρου, στον οποίο περιλαμβάνεται και η αγροτική γη, να ληφθεί υπόψιν και η αγροτική νομοθεσία. Επίσης, επισημαίνει ότι τα άρθρα 22,23 και το παράρτημα XII δεν διασφαλίζουν την προστασία της αγροτικής γης σε όλες τις κατηγορίες της και δεν οδηγούν στην επίτευξη του Ειδικού Στρατηγικού Στόχου του ΡΣΑ/Α σχετικά με τη διαφύλαξη και προστασία των πόρων της Αττικής ως πολύτιμων και πεπερασμένων. Τέλος, η  ΠΕ.ΧΩ.Π. προτείνει την ένταξη του Αγροτικού Τοπίου  στις σχετικές διατάξεις του άρθρου 22 που αφορούν στο Αττικό Τοπίο.

Στο πλαίσιο της διαφύλαξης και επέκτασης της γεωργικής γης θα πρέπει να τεθεί το θέμα των αστικών αγρών και των καλλιεργειών προς ιδιοκατανάλωση, που αφορούν στη στήριξη της επιβίωσης σε συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης.   

Δευτερογενής Τομέας Παραγωγής

Η τάση αποβιομηχάνισης που έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1980, δημιουργώντας πόλεις μαζικής ανεργίας όπως το Λαύριο και αφήνοντας ανενεργό ένα τεράστιο κτιριακό απόθεμα, το οποίο προστέθηκε σε αυτό των ιστορικών βιομηχανικών κτιρίων και μνημείων της προηγούμενης περιόδου, δεν αντιστρέφεται στην περίοδο της κρίσης. Το αντίθετο, οι δείκτες είναι εξαιρετικά αρνητικοί. Από την άλλη, οι βασικές περιοχές υποδοχής του δευτερογενούς τομέα παραμένουν ανοργάνωτοι, επομένως αντιλειτουργικοί και ανεξέλεγκτοι από πλευράς περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και διαχείρισης των αποβλήτων.

Η επεκτατική πολιτική βιομηχανικών εγκαταστάσεων δεν συνάδει με τα δεδομένα της κρίσης, καθώς αντιφάσκει με την αξιοποίηση των υπαρχουσών υποδομών και κτιρίων και την αντιμετώπιση της ρύπανσης και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Παρ’ όλ’ αυτά,  κατ’ εξαίρεση θα μπορούσε να χωροθετούνται επιλεκτικά νέοι υποδοχείς ως μέρος της πολιτικής κινήτρων για την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα παραγωγής.  Μείζον πρόβλημα, που αφορά άμεσα την περιφέρεια Αττικής, είναι η βιομηχανική συγκέντρωση στα Οινόφυτα και η επικίνδυνη ρύπανση του Ασωπού ποταμού. Το ΡΣΑ/Α αναφέρεται σχετικά στο Παράρτημα Ι. Δεδομένης της εκεί μεγάλης βιομηχανικής συγκέντρωσης (περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας) οι βιομηχανικές ζώνες της περιφέρειας Αττικής δεν μπορεί να σχεδιάζονται/επεκτείνονται/διαχέονται ανεξάρτητα από τη συγκέντρωση αυτή.

Το ΡΣΑ/Α 2021 καταγράφει, υφιστάμενες κυρίως, περιοχές υποδοχής της βιομηχανίας. Χωρική Υποενότητα Πειραιά : επανενεργοποίηση παράκτιας ζώνης και ναυπηγοεπισκευαστικού τομέα, ενεργοποίηση περιοχής μεταξύ Πειραιώς – Θηβών – Αλιπέδου και Κηφισού στα Καμίνια – Αγ. Ιωάννη Ρέντη και περιοχής Κεντρικής Αγοράς Αθηνών, με την επανάχρηση ανενεργού κτιριακού αποθέματος για χρήσεις δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. Χωρική Υποενότητα Δυτικής Αττικής : ενισχύεται ως περιοχή κατοικίας με παράλληλη στήριξη της παραγωγικής βάσης. Χωρική Υποενότητα Μεσογείων : υποδοχέας νέων οικονομικών δραστηριοτήτων, οργανωμένες περιοχές παραγωγής με πολύ καλή υπερτοπική προσπελασιμότητα, ενίσχυση της συγκέντρωσης δραστηριοτήτων υψηλής τεχνολογίας, έρευνας και καινοτομίας.  Χωρική Υποενότητα Βόρειας Αττικής : θεσμοθετημένες ήδη και νέες ζώνες παραγωγικών δραστηριοτήτων σε Αυλώνα, Άγιο Στέφανο, Κρυονέρι. Χωρική Υποενότητα Θριασίου : οργάνωση ισχυρού αναπτυξιακού και επιχειρηματικού πόλου του δευτερογενούς τομέα, περιορισμός βιομηχανικής ανάπτυξης παράλληλης στην ακτή. Χωρική Υποενότητα Μεγαρίδας : ενίσχυση των υποδοχέων μεταποίησης του πρωτογενούς τομέα, δημιουργία Τεχνολογικού Πάρκου στα Μέγαρα.

Ο επανασχεδιασμός των σημερινών υποδοχέων του δευτερογενούς τομέα με στόχο την εσωτερική οργάνωση έναντι της υπαρκτής χαώδους κατάστασης, τη σύνδεση με τις περιοχές χονδρεμπορίου, αποθηκών και logistics και την πρόσβαση στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και τα Μέσα Σταθερής Τροχιάς, πρέπει να αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Άλλωστε, μόνο στο πλαίσιο αυτό μπορεί να υλοποιηθεί και η περιβαλλοντική προστασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που χρήζει επανασχεδιασμού είναι η περιοχή του Ελαιώνα.

Ο Ελαιώνας αναφέρεται στο ΡΣΑ/Α ως περιοχή στρατηγικής σημασίας στον Πόλο Αθήνας- Πειραιά με μεταποιητικές δραστηριότητες σε συνδυασμό με αναπτυγμένο τριτογενή τομέα μέσα σε αναβαθμισμένο αστικό περιβάλλον. Για να συμβούν αυτά, όμως, χρειάζεται μια ανατροπή του σημερινού καθεστώτος. Ο Ελαιώνας έχει ενταχθεί στο σχέδιο, με αποτέλεσμα άνοδο των τιμών γης, επομένως υψηλό κόστος εγκατάστασης επιχειρήσεων και αγοράς γης για μεγάλες εκτάσεις πρασίνου. Παρ’ όλ’ αυτά ακόμα σήμερα δεν έχουν ολοκληρωθεί οι μελέτες εφαρμογής και η περιοχή χτίζεται με σημειακές ρυθμίσεις. Έτσι, δεν αποδίδεται/συγκεντρώνεται η εισφορά σε γη ώστε να δημιουργηθεί ένας ενιαίος πράσινος χώρος – το τρίτο Μητροπολιτικό Πάρκο που διεκδικούσε το Κίνημα Ελευθέρων Χώρων – το οποίο θα συνεισέφερε στην περιβαλλοντική αναβάθμιση. Επικρατεί γενικά χαώδης κατάσταση στην περιοχή. Πάντως τα σχέδια Βωβού, Παναθηναϊκού και δήμου Αθηναίων δεν προχώρησαν και διασώθηκε προς ώρας πολύτιμη σε έκταση και θέση γη για μελλοντική ανάπλαση. Το ΡΣΑ/Α διατηρεί τη Διπλή Ανάπλαση : Βοτανικός – Λ. Αλεξάνδρας παρότι ο Παναθηναϊκός έχει λάβει άδεια αναβάθμισης του γηπέδου Αλεξάνδρας, η οποία είναι σε εκκρεμότητα λόγω χρηματοδότησης. 

Το ΡΣΑ/Α 2011 περιείχε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τον δευτερογενή τομέα, στηρίζοντας ως βασική την παραγωγική διάσταση της περιφέρειας Αττικής. Στο πρόγραμμα δράσης για τον δευτερογενή τομέα/μεταποίηση που εκπονήθηκε το 2012 συγκεκριμενοποιούνται λεπτομερώς οι προτεραιότητες και τα μέτρα πολιτικής ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν.  

Σύμφωνα με την παρέμβαση στη διαβούλευση της ομάδας Ε. Ηλιοπούλου, Μ. Μαντουβάλου, Λ. Πάλλα και Γ. Πολύζου  – ανάλογες είναι οι παρεμβάσεις της Δ. Αντωνάκου – στο ΡΣΑ/Α 2014 έχει αφαιρεθεί έναντι του προηγούμενου ΡΣΑ/Α 2011/2012 η ιεράρχηση των επιχειρηματικών/μεταποιητικών υποδοχέων με βάση τον ρόλο τους στο παραγωγικό σύστημα καθώς και η διάκρισή τους με βάση την κλαδική σύνθεση και οι αντίστοιχες χωρικές και αναπτυξιακές πολιτικές. Έχει αφαιρεθεί η δυνατότητα της υπό όρους επέκτασης των υφιστάμενων υποδοχέων καθώς και η ρύθμιση για μείωση του σ.δ. των βιομηχανικών ζωνών από 0,9 σε 0,3 μέχρι την πολεοδόμησή τους. Έχει αφαιρεθεί η απαγόρευση μετατροπής των ΒΙΟΠΑ-ΒΙΠΑ σε «ΒΙΟΠΑ-ΒΙΠΑ προς εξυγίανση», που σημαίνει ότι ανοίγει ο δρόμος της τριτογενοποίησης.

Επειδή τα παραπάνω ίσως δεν γίνονται από πρώτη ανάγνωση κατανοητά θα αναφερθώ στο γνωστό από το Κίνημα παράδειγμα της περιοχής της Columbia, η  οποία είναι σήμερα  ΒΙΠΑ – ΒΙΟΠΑ. Με την κατεδάφιση του μεγαλύτερου μέρους του ιστορικού συγκροτήματος της Columbia από τον Μάτσα και κατόπιν της αγοράς των ανενεργών οικοπέδων του Ερυθρού Σταυρού από τον Μελισσανίδη, επιχειρείται η εγκατάσταση mall από τους επιχειρηματίες Μάτσα – Μελισσανίδη μέσω της μετατροπής της περιοχής σε «ΒΙΠΑ – ΒΙΟΠΑ προς εξυγίανση». Το mall θα πλήξει τις τοπικές αγορές στο τέρμα Πατησίων και στη Ν. Ιωνία. Εκκρεμεί η υπόθεση κατόπιν προσφυγής πολιτών στο ΣτΕ.  (για δεύτερη φορά) κατά της τροποποίησης του ΓΠΣ.

Τέλος, όσον αφορά τον δευτερογενή ή/και τριτογενή τομέα, σύμφωνα με το ΡΣΑ το ΓΠΣ δύναται να τροποποιείται με κατ’ εξαίρεση επέκταση ή κατ’ εξαίρεση αναθεώρηση του καθεστώτος των υφιστάμενων θεσμοθετημένων επιχειρηματικών υποδοχέων και των ακινήτων που διαχειρίζονται από φορείς του δημοσίου, για την εγκατάσταση σημαντικών μονάδων στους τομείς συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Αττικής.

Τριτογενής Τομέας Παραγωγής

Σύμφωνα με το ΡΣΑ «ενδυναμώνεται ο ρόλος της Αττικής ως τόπου συγκέντρωσης σύγχρονων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων διεθνούς εμβέλειας, όπως είναι το χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι ασφάλειες και η ναυτιλία. Η Αττική αναδεικνύεται σε διεθνή κόμβο μεταφορών και διαμετακομιστικού εμπορίου, σε κέντρο έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης». «Για την ορθολογική οργάνωση των εμπορευματικών δραστηριοτήτων συγκροτείται σύστημα Επιχειρηματικών Πάρκων (ν.3982/2011)» που χωροθετούνται στη Βόρεια και Δυτική είσοδο του ΠΑΘΕ, στον εμπορευματικό Λιμένα Ικονίου – Κερατσινίου και στην περιοχή του Διεθνούς Αερολιμένα. Στο πλαίσιο των παραπάνω ενισχύεται με δραστηριότητες διεθνούς εμβέλειας και σημασίας ο ρόλος της Χωρικής Υποενότητας Πειραιά ως διαμετακομιστικού κέντρου στη μεσογειακή λεκάνη, με αναβάθμιση των λιμενικών εγκαταστάσεων σε κόμβο συνδυασμένων μεταφορών.

Το πρόβλημα με τον τριτογενή τομέα παραγωγής είναι  η διάχυσή του κατά μήκος των αξόνων έναντι της αναγκαίας συγκέντρωσης σε πόλους και η εκδίωξη του πρωτογενούς τομέα από περιοχές στις οποίες πρέπει να χωροθετείται κατ’ αποκλειστικότητα.

Σε σχέση με τον Λιμένα Πειραιά, τίθενται τα μείζονα ζητήματα που αφορούν στην ιδιωτικοποίηση του ΟΛΠ και στην εκχώρηση της λειτουργίας του Λιμένα – πύλης εισόδου στη Μεσόγειο και την Ευρώπη – στην Cosco, αλλά αυτά δεν αφορούν άμεσα το ΡΣΑ/Α.

Η στήριξη του λιανικού εμπορίου που φθίνει δραματικά, λόγω κρίσης, είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των μικρών επιχειρήσεων και την ανάσχεση της ανεργίας,  καθώς και για την αντιμετώπιση των φαινομένων εγκατάλειψης/υποβάθμισης εκτεταμένων περιοχών στα κέντρα και τις συνοικίες. Παρ’ ολ’ αυτά, οι τοπικές αγορές πλήττονται από τη μάστιγα των malls που έχουν κατακλύσει τον αστικό και εξωαστικό χώρο. Παραδείγματα από την κινηματική εμπειρία : Artume A.E. στο χώρο του κατεδαφισθέντος παράνομα βιομηχανικού μνημείου Μουζάκη στην Ακαδημία Πλάτωνος, Μπόμπολας στο κτήμα Καμπά στα Μεσόγεια, Μάτσας – Μελισσσανίδης στην Columbia, περιοχή Προμπονά. Η απαγόρευση εγκατάστασης νέων malls στην περιφέρεια Αττικής πρέπει να είναι καθολική.

Τουρισμός

Ο τουρισμός αντιμετωπίζεται από το ΡΣΑ ως μια ανερχόμενη δραστηριότητα παροχής υπηρεσιών που μπορεί να συμβάλλει στην οικονομία της χώρας, η οποία συρρικνώνεται δραματικά. Πράγματι, η Αττική διαθέτει πλήθος μνημείων της φύσης και του πολιτισμού και μπορεί να πολλαπλασιάσει την τουριστική κίνηση κυρίως από το εξωτερικό, η οποία στο παρελθόν αφορούσε μόνο τις αρχαιότητες στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, ήταν περιορισμένης χρονικής διάρκειας και κυρίως τους θερινούς μήνες. Το ΡΣΑ/Α αναφέρεται στα διάφορα είδη τουρισμού πλην της αναψυχής : συνεδριακός, θαλάσσιος, ιατρικός, αστικός σύντομης διάρκειας. Το θέμα που τίθεται είναι η ανασύσταση/ανάδειξη, η συντήρηση και η προστασία των πολιτιστικών και φυσικών πόρων έναντι της στοχευμένης αξιοποίησής τους σε συγκεκριμένα πλαίσια ιδιωτικών επενδύσεων.

Η Αττική είναι κορεσμένη από πλευράς τουριστικών καταλυμάτων. Αν μάλιστα προσθέσει κανείς την υπαρκτή τάση ενοικίασης κατοικιών,  που θ’ αποτελούσε μια διέξοδο στη φούσκα ακινήτων, γίνεται κατανοητό ότι δεν χρειάζονται νέα κτίρια, πολύ περισσότερο που το ΡΣΑ/Α αναφέρεται, σωστά, στη συντήρηση/αποκατάσταση του υπάρχοντος αποθέματος ιστορικών κτιρίων για να ενεργοποιηθούν τουριστικά.

Όμως, παρά τον κορεσμό και την επανάχρηση, το ΡΣΑ/Α επιτρέπει νέα καταλύματα εντός των θεσμοθετημένων ζωνών ΓΠΣ και ΖΟΕ ή σε οργανωμένες τουριστικές αναπτύξεις μεγάλης κλίμακας. Δεν απαγορεύεται η εγκατάσταση σύνθετων και ολοκληρωμένων τουριστικών υποδομών μικτής χρήσεως (σύνθετα τουριστικά καταλύματα και τουριστική κατοικία) στην Αττική και τη νησιωτική Χωρική Ενότητα που ανήκει στην περιφέρεια.

Στο άρθρο 16  αναπτύσσεται ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός και η διαχείριση του Παράκτιου Χώρου, μεταξύ των άλλων με τη διεύρυνση και ενίσχυση του δημόσιου, κοινόχρηστου χαρακτήρα της παράκτιας ζώνης, με ελεύθερη πρόσβαση στη ζώνη αιγιαλού και παραλίας, εξασφάλιση της συνέχειας και βελτίωση της πρόσβασης της ακτής από την ενδοχώρα. Επίσης, στο άρθρο 30 αναφέρεται η ανάδειξη του θαλάσσιου μετώπου του Σαρωνικού μέσω της λειτουργικής ανάπτυξης της παραλιακής λεωφόρου Ποσειδώνος, σε συνδυασμό με τη λειτουργία τραμ, πεζόδρομου και ποδηλατόδρομου. Αμέσως μετά, όμως, στο άρθρο 30 τα δημόσια ακίνητα του Παράκτιου Χώρου αναπτύσσονται κατά προτεραιότητα ως υποδοχείς σύνθετων χρήσεων τουρισμού αναψυχής και κατοικίας, με την προώθηση προγραμμάτων αξιοποίησης. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι ενεργοποιούνται προς εκμετάλλευση τόσο τα ακίνητα που έχουν περάσει στο ΤΑΙΠΕΔ όσο και αυτά που έχουν περάσει στην Παράκτιο Μέτωπο Α.Ε.

Σύμφωνα με το ΡΣΑ, στους πόλους διεθνούς εμβέλειας περιλαμβάνεται ο Μητροπολιτικός Πόλος Ελληνικού – Αγίου Κοσμά όπου και χωροθετείται το σύνολο των χρήσεων, όπως προβλεπόταν από τις εν εξελίξει διαδικασίες εκποίησης του δημόσιου αυτού ακινήτου. Πρόκειται για ένα πόλο εντατικής αξιοποίησης με δραστηριότητες εκπαίδευσης, έρευνας, υγείας, τουρισμού- αναψυχής, πολιτισμού, εμπορίου, κοινωνικών εξυπηρετήσεων, υπηρεσιών κατοικίας και επιχειρηματικού κέντρου. Πρόκειται δηλαδή για μια βόμβα στην παράκτια ζώνη που ανατρέπει τον αναγκαίο σχεδιασμό του θαλάσσιου μετώπου ως ελεύθερης από κτίσματα ζώνης  αναψυχής και πρόσβασης στη θάλασσα, από το ΣΕΦ μέχρι το Λαύριο.  

Μάλιστα το ΡΣΑ/Α περιλαμβάνει τη δυνατότητα σύνδεσης της περιοχής του Ελληνικού με τον Διεθνή Αερολιμένα και τα Μεσόγεια μέσω του Υμηττού, την οποία έχει απορρίψει το Κίνημα. Βεβαίως ο αγώνας για ν’ αποτραπεί η υφαρπαγή του δημόσιου ακινήτου του Ελληνικού συνεχίζεται, ανεξάρτητα από το τι χωροθετεί το άγνωστο ΕΣΧΑΔΑ της Lamda Development και το τι προβλέπει το ΡΣΑ/Α. Ας μην ξεχνάμε ότι έχει αποτραπεί η καταστροφή της περιοχής του Αστέρα Βουλιαγμένης με την απόρριψη του ΕΣΧΑΔΑ των «επενδυτών» από το ΣτΕ.

Πλην του Ελληνικού, στον Φαληρικό Όρμο χωροθετούνται ξενοδοχειακές υποδομές σε συνδυασμό με ανάπτυξη πολιτιστικού τουρισμού και θεματικού αστικού τουρισμού, που θα επιβαρύνουν την παράκτια ζώνη.  

Τέλος, να προσθέσουμε ότι το ΡΣΑ/Α προβλέπει εκπόνηση Σχεδίου – Πλαισίου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Ακτών της Αττικής (ΣΟΔΑΑ) από τον Οργανισμό Αθήνας. Η μελέτη είναι αναγκαία, το θέμα είναι σε ποιες βασικές αρχές / κατευθύνσεις θα στηριχθεί.  

Πολιτισμός

Το ΡΣΑ/Α επιχειρεί να εισαγάγει τη διάσταση του πολιτισμού ως βασική ή συμπληρωματική, πάντως αναγκαία, σε κάθε χωρική ενότητα. Μητροπολιτικό Κέντρο Αθήνας : Αναβάθμιση των πολιτιστικών πόρων, συμπλήρωση και αναβάθμιση των πολιτιστικών υποδομών μητροπολιτικού επιπέδου. Χωρική Υποενότητα Λαυρεωτικής : ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς διεθνούς ακτινοβολίας και της Μακρονήσου ως τόπου μνήμης. Χωρική Υποενότητα Βόρειας Αθήνας : ανάδειξη του πλούσιου φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και του ιστορικού τόπου του Μαραθώνα. Χωρική Υποενότητα Θριασίου : ανάδειξη της Ελευσίνας ως πολιτιστικού κέντρου, καθώς αποτελεί περιοχή αρχαιολογικών μνημείων  διεθνούς ακτινοβολίας.

Σημαντικές παρεμβάσεις πολιτιστικού χαρακτήρα αναφέρονται στο κύριο σώμα του ΡΣΑ/Α και στα παραρτήματα όπως : ολοκλήρωση της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων / μελλοντική πρόταση κήρυξης συνολικά του ιστορικού κέντρου της Αθήνας ως «έργου τέχνης» προστατευόμενου από την UNESCO /  αναπλάσεις ιστορικών πλατειών Πειραιά και ανάδειξης των Αρχαίων Τειχών, του αρχαίου Διπύλου και της Ηετιώνειας Ακτής, του Αρχαιολογικού Μουσείου και του αρχαίου θεάτρου της Ζέας / ανάδειξη του ιστορικού κέντρου Λαυρίου και της ευρύτερης περιοχής του σιδηροδρομικού σταθμού / διασύνδεση του Αρχαιολογικού Χώρου της Ελευσίνας με τα διάσπαρτα μνημεία διαφόρων εποχών στον αστικό ιστό, αποκατάσταση των μνημείων  και του φυσικού τοπίου, επανακαθορισμός – διεύρυνση του ιστορικού κέντρου της πόλης / διεύρυνση των ορίων και επανασχεδιασμός του ιστορικού κέντρου της Κηφισιάς / επίσης του ιστορικού κέντρου της Αίγινας, των Μεγάρων μαζί με την προστασία – ανάδειξη των αρχαίων και των νεότερων μνημείων της πόλης.

Στα προγράμματα για την ανάδειξη συνόλων περιλαμβάνονται : προγράμματα για την προστασία και ανάδειξη των παραδοσιακών οικισμών της Αττικής : της Παιανίας, των Βιλίων, του Βαρνάβα, του Κουβαρά, των Καλυβίων Ολύμπου  και των τμημάτων με παραδοσιακό χαρακτήρα σε Μαραθώνα, Κερατέα, Μαρκόπουλο, Πικέρμι, Άνω Σούλι, Γραμματικό, Αυλώνα, Μαρκόπουλο Ωρωπού, Καπανδρίτι, Καλύβια Θορικού. Επίσης, των αξιόλογων οικιστικών συνόλων στη νησιωτική ενότητα της περιφέρειας : στη Σαλαμίνα, τον Πόρο, τα Μέθανα, την Τροιζηνία, τις Σπέτσες, την Ύδρα και όλους τους οικισμούς των Κυθήρων. Επίσης, περιλαμβάνεται πρόγραμμα για  προστασία και ανάδειξη παραδοσιακών συνόλων που διατηρούν ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά όπως είναι οι προσφυγικοί συνοικισμοί στη Νέα Φιλαδέλφεια, στη Νίκαια, στη Νέα Ιωνία, στην Καισαριανή, στο Βύρωνα, στη Δραπετσώνα, καθώς και στους οικισμούς που περιβάλλουν το ιστορικό κέντρο του Λαυρίου και την Καμάριζα. Επίσης, πρόγραμμα για προστασία και ανάδειξη αξιόλογων συνόλων σε παλιά χωριά του  Λεκανοπεδίου (Μαρούσι, Χαλάνδρι, Πολύδροσο) και σε νεότερους οικισμούς (Ψυχικό, Φιλοθέη, Καλλιθέα, Παλαιό Φάληρο, Νέα Σμύρνη). Επίσης, πρόγραμμα για την αναβάθμιση των μετώπων οδών στο δήμο Αθηναίων. Στην πολιτιστική ανασύσταση της περιφέρειας εντάσσονται και οι αναγραφόμενες αναλυτικά στο ΡΣΑ/Α πολιτιστικές διαδρομές και συνδέσεις πολιτιστικών σημείων μεταξύ τους.

Η εξαντλητική παραπάνω προσέγγιση είναι θετική αλλά η υλοποίησή της προϋποθέτει ένα καταιγισμό μελετών εφαρμογής και σίγουρα χρηματοδοτήσεις για να υλοποιηθεί ένα μικρό μέρος τους. 

Οικιστική ανάπτυξη, πολεοδομική οργάνωση

Από τη στιγμή που εξακολουθούν να ισχύουν η εκτός σχεδίου δόμηση και η δυνατότητα νέων οικιστικών επεκτάσεων, η συνοχή και η πολεοδομική οργάνωση του οικιστικού περιβάλλοντος δεν είναι δυνατές. Οι προτεινόμενες αναπλάσεις σε πολλές περιοχές του αστικού χώρου, εφ’ όσον γίνουν, θα αντιμετωπίζουν ήδη συσσωρευμένα προβλήματα την ώρα που θα συσσωρεύονται νέα στον αστικό και εξωαστικό χώρο.

Το οικιστικό απόθεμα στην Αττική, τόσο σε πρώτη όσο και σε δεύτερη κατοικία, είναι υπεραρκετό για να στεγάσει πολλαπλάσιους από τους σημερινούς κατοίκους και επισκέπτες. Έτσι έχουν προκύψει στην περίοδο της κρίσης χιλιάδες αδιάθετα ακίνητα ενώ τα κόκκινα δάνεια αφορούν εκατοντάδες χιλιάδες οφειλέτες. Στην Αττική χρειάζεται ν’ αντιμετωπιστεί ως μείζον πρόβλημα η διάχυση χρήσεων, οικοδομών και εγκαταστάσεων που απαιτούν τεράστιο κόστος υποδομών, καταστρέφουν τη φύση και συσσωρεύουν τεράστια περιβαλλοντικά, κυκλοφοριακά προβλήματα, καθιστώντας δυσχερή τη βιώσιμη κινητικότητα. Όλη η οικοδομική δραστηριότητα θα πρέπει να κατευθυνθεί σε αναπλάσεις, ενεργειακή αναβάθμιση/αποκατάσταση κτιρίων, επούλωση των τραυμάτων στο φυσικό περιβάλλον, σε  έργα αντιρρύπανσης θαλασσών και ποταμών (όπως οι αναφερόμενες για την  εξυγίανση του κόλπου Ελευσίνας – Ασπρόπυργου και τη διαχρονική παρακολούθηση αναβάθμισης του Σαρωνικού).

Το ΡΣΑ/Α είναι εξαιρετικά γενναιόδωρο στις αναπλάσεις των περιοχών κατοικίας, όπως περιγράφονται στο παράρτημα ΙΙΙ (αρθ. 13, παρ 4) και αλλού. Πάλι ανακύπτει το πρόβλημα εφαρμογής και χρηματοδότησης.     

Περιβάλλον

Η περιβαλλοντική προστασία  επιδιώκεται με τη μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων, με τη διατήρηση, οικολογική διαχείριση και ανάδειξη των προστατευόμενων φυσικών περιοχών ως πυρήνων βιοποικιλότητας, με τη δημιουργία συνεκτικής οικολογικής υποδομής, με δίκτυα πρασίνου εντός του αστικού ιστού, με τη διασφάλιση της προστασίας και αειφόρου χρήσης των διαθέσιμων υδάτινων πόρων και τη διατήρηση σε καλή περιβαλλοντική κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Αττικής.

Σε υλοποίηση των παραπάνω στόχων καταρτίζεται ειδικό πρόγραμμα πρόληψης και αποκατάστασης των καμένων ή αποψιλωμένων δασών και δασικών εκτάσεων, των οποίων, όμως, επιτρέπεται η κατ’ εξαίρεση αλλαγή χρήσης για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Διαμορφώνεται, επίσης, ένα πρόγραμμα προστασίας και διαχείρισης των ορεινών όγκων. Στο πλαίσιο αυτό χαρακτηρίζονται ως Περιφερειακά Πάρκα με ιδιαίτερες συνθήκες προστασίας το καθένα οι ορεινοί όγκοι Υμηττού, Πεντέλης, Αιγάλεω – Ποικίλου Όρους – Λίμνης Ρειτών, οι ορεινοί όγκοι Λαυρεωτικής, Δυτικής Αττικής, Βόρειας Αττικής όπως και ο ορεινός όγκος της Πάρνηθας.  

Για την ανάδειξη σημαντικών βιοτόπων και τοπίων, την ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και τη σύνδεση των κατοίκων με το φυσικό περιβάλλον προωθείται το πρόγραμμα οργάνωσης υπερτοπικών πόλων αναψυχής και περιαστικών Μητροπολιτικών πάρκων πρασίνου (Ελληνικού, Γουδή – Ιλισίων, Τουρκοβουνίων, Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Πύργου Βασιλίσσης, Φαληρικού Όρμου, Νέας Φιλαδέλφειας – σε συνδυασμό όμως με το γήπεδο της ΑΕΚ  – Τατοΐου, Αρχαίων Λατομείων Πεντέλης, Αρχαίων Μεταλλείων Σουνίου, Σχοινιά Μαραθώνα, Βραώνας Μεσογείων). 

Διαμορφώνεται, επίσης, ένα «πράσινο τόξο», το οποίο αποτελεί αδιάκοπη συνέχεια χώρων πρασίνου από τον Σαρωνικό και τον Κορινθιακό κόλπο και καταλήγει στον Ευβοϊκό. Με το «πράσινο τόξο» αλλά και μεταξύ τους συνδέονται οι λοιποί χώροι πρασίνου και ορεινοί όγκοι της Αττικής. Τον κορμό του «πράσινου τόξου» αποτελούν οι ορεινοί όγκοι της Δυτικής και Βόρειας Αττικής, ενώ προωθείται και η σύνδεση της Πεντέλης με τον Υμηττό. Για την προστασία τους θεσμοθετείται δέσμη μέτρων περιορισμού της δόμησης και αλλαγής χρήσεων. Για τη διαμόρφωση του «πράσινου τόξου» και των πράσινων δικτύων προωθούνται ειδικότερες μελέτες σχεδιασμού.

Όσον αφορά τη διαχείριση των υδάτων της Αττικής, ο ΟΡΣΑ εισηγείται και υλοποιεί εξειδικευμένες δράσεις προστασίας και παρακολούθησης των υδάτων καθώς και προγράμματα ειδικών μέτρων κατά της ρύπανσης. Μεταξύ των προγραμμάτων αυτών είναι και το ειδικό πρόγραμμα προστασίας και αποκατάστασης υγροτόπων, οι οποίοι ιεραρχούνται σε τρία επίπεδα προτεραιότητας, καθώς και το πρόγραμμα  για την προστασία και αποκατάσταση των υδατορεμάτων, τα οποία επίσης ιεραρχούνται σε τρία επίπεδα προτεραιότητας και τίθενται χρονικά πλαίσια για την οριοθέτησή τους. Στο περιβάλλον  περιλαμβάνονται και η διαχείριση των υγρών και στερεών αποβλήτων, θέματα ανακύκλωσης, μείωσης παραγωγής απορριμμάτων και γίνεται αναφορά στο Σχέδιο Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων της Περιφέρειας Αττικής, το οποίο σήμερα βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης. Με το ΡΣΑ/Α ρυθμίζονται θέματα ΑΠΕ και εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων.

Προωθείται, επίσης, Πρόγραμμα Προστασίας και Διαχείρισης του Αττικού Τοπίου και αναγνωρίζονται «τοπία προτεραιότητας» για τα οποία εκπονούνται ολοκληρωμένες δράσεις διαχείρισης. Στα παραρτήματα αναφέρονται εξαντλητικά όλα τα παραπάνω τοπία.

Μεταφορές μετακινήσεις

Το ΡΣΑ/Α αναφέρεται εκτενώς στην Οργάνωση Συστήματος Μεταφορών (Διευρωπαϊκά και Υπεραστικά Δίκτυα: αεροδρόμια, λιμάνια, τερματικοί σταθμοί, Δίκτυα Δημόσιας Συγκοινωνίας / Μέσα Σταθερής Τροχιάς, Συγκοινωνιακά Κέντρα, σταθμοί μετεπιβίβασης και αμαξοστάσια, Κύριο Οδικό Δίκτυο Αττικής, Πολιτική στάθμευσης, Παρεμβάσεις Βιώσιμης Κινητικότητας υπερτοπικού και τοπικού χαρακτήρα). Οι στόχοι που τίθενται από το ΡΣΑ είναι ορθοί: ενίσχυση της συνεκτικής πόλης και της πολυκεντρικότητας, ανασχεδιασμός και πύκνωση του δικτύου δημόσιας συγκοινωνίας, εξοικονόμηση φυσικών και οικονομικών πόρων, βιώσιμη κινητικότητα, ελαχιστοποίηση των διαμπερών μετακινήσεων.

Τα μέσα, όμως, για την επίτευξη στόχων, που αφορούν στην επέκταση και αναβάθμιση της δημόσιας συγκοινωνίας, στην ανάκτηση του δημόσιου χώρου μέσω της αναβάθμισης και της επέκτασης του δικτύου κίνησης πεζών και ποδηλάτων, στην πολιτική στάθμευσης και την αναβάθμιση των υπεραστικών μεταφορικών υποδομών, χαρακτηρίζονται από σοβαρές ανεπάρκειες. Πρωτίστως οι περικοπές στη δημόσια συγκοινωνία και η έλλειψη σύνδεσης πολλών τερματικών σταθμών του μετρό με δημόσια μέσα μεταφοράς, πλήττουν τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες, ενώ δεν υπάρχει πρόνοια γι’ αυτούς που αδυνατούν να καλύψουν το κόστος μετακίνησης. Εξάλλου, τα δίκτυα ποδηλατόδρομων δεν έχουν υλοποιηθεί ενώ οι περισσότερες πεζοδρομήσεις δεν συγκροτούν δίκτυα πεζών. 

Φωτογραφικές διατάξεις

Πλην του Πόλου Ελληνικού – Άγιου Κοσμά και των εξαιρέσεων χρήσης δημοσίων ακινήτων για ιδιωτικές επενδύσεις, το ΡΣΑ φωτογραφίζει : την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, που εκκρεμεί σχετική προσφυγή στο ΣτΕ, την Λιμενοβιομηχανική ζώνη Δραπετσώνας – Κερατσινίου, για την οποία πολύ πρόσφατα παρενέβη ο δήμος σε συμφωνία με τα αιτήματα του Κινήματος, επίσης το γήπεδο της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια.

Το ΡΣΑ/Α 2021 δεν προωθεί τις αναγκαίες μεγάλες ρυθμίσεις για τη συνεκτική πόλη που έχει ανάγκη η Αττική. Αντί για ολοκληρωμένες προσεγγίσεις των διαφορετικών παραγωγικών τομέων σε εποχή κρίσης, επιτρέπει προνομιακά ένα laissez faire επενδυτικών σχεδίων με αμφίβολο ή/και αρνητικό πρόσημο στη χειμαζόμενη οικονομία.

Ταυτόχρονα το ΡΣΑ/Α 2021 επιχειρεί ένα σχεδιασμό του χώρου με αναπλάσεις στο δομημένο αστικό και στο φυσικό περιβάλλον της Αττικής. Η καταγραφή αυτή πραγματικών αναγκών είναι θετική. Η εφαρμογή όμως των αναπλάσεων απαιτεί δημόσιες παρεμβάσεις (ειδικές μελέτες και χρηματοδοτήσεις της εφαρμογής τους) οι οποίες δεν προκύπτουν από τη σημερινή περιοριστική πολιτική και απ’ αυτή την άποψη οι εκτεταμένες σχεδιαστικές παρεμβάσεις/αναπλάσεις  αποτελούν ευχολόγιο.