Καθημερινά ρητά…
Πολλές φορές έχουμε ακούσει ότι ο άνθρωπος «είναι άπληστος από τη φύση του», «έχει καταστροφικές τάσεις γι’αυτό καταστρέφει το περιβάλλον» και εν τέλει ότι ο καπιταλισμός επικρατεί γιατί «έτσι είναι ο άνθρωπος από τη φύση του». Οι τοποθετήσεις αυτές αποτελούν πλέον τη βασική θεώρηση στο κοινωνικό ιστό παγκοσμίως και είναι απόλυτα λογικό αφού ο καπιταλισμός αποτελεί εδώ και πολλές δεκαετίες το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα. Θεωρείται «μαγκιά» να «κάνεις πολλά λεφτά» και «μεγάλη περιουσία» όντας ένας «επιτυχημένος» επιχειρηματίας στα μάτια της κοινωνίας. Για παράδειγμα ο Ωνάσης παλιά, ο Βαρδινογιάννης, ο Λάτσης, ο Μαρινάκης, ο Αλαφούζος, ο Σαββίδης, ο Bill Gatesτης Microsoft, ο Amancio Ortega της Zara και άλλοι «επιτυχημένοι» επιχειρηματίες! Αυτό βέβαια που η άρχουσα τάξη των επιχειρηματιών δεν θέλει να εξετάζεται είναι το πώς «γίνονται τα λεφτά και οι περιουσίες» και που οφείλεται όλη αυτή η «επιτυχία».
«Φυσικά» οικονομικά φαινόμενα!
«Φυσικό φαινόμενο» της ζωής στο καπιταλισμό αποτελεί το γεγονός ότι η περιουσία και οι επιχειρήσεις του Βαρδινογιάννη και του κάθε μεγαλοεπιχειρηματία θα αποδοθούν στη συνέχεια με την πιο «αξιοκρατική», «δημοκρατική» και «δίκαιη» μέθοδο της κληρονομιάς στους γόνους του και μετά στα εγγόνια του και κάπως έτσι κυλάει «όμορφα» η ζωή στο καπιταλιστικό σύστημα! Φυσικά τα φούμαρα περί «αριστείας, αξιών, παραγωγικότητας και προκοπής», που μας λένε, αποτελούν ένα μανδύα που κρύβει όλη τη σαπίλα και τη βρωμιά της «ελεύθερης», υποτίθεται, καπιταλιστικής οικονομίας! Αυτά, βέβαια, πηγάζουν από το γεγονός ότι υπάρχει ιδιοκτησία στην οικονομία και η συνέχειά της μέσω της κληρονομιάς και της αναπαραγωγής του καπιταλιστικού συστήματος.
Έτσι, έχουν καταστήσει «λογικό» κι «αδιαμφισβήτητο» το γεγονός ότι κάποιοι «πρέπει» να κατέχουν επιχειρήσεις και να «δίνουν» δουλειά σε κάποιους άλλους! Αυτοί οι «κάποιοι» θεωρούνται «ευεργέτες», «ικανοί» επιχειρηματίες που «χάρη σ’αυτούς» κάποιοι άλλοι έχουν δουλειά! Βέβαια, όσο πιο μεγάλη ιδιοκτησία έχεις στην οικονομία τόσο πιο «επιτυχημένος» θεωρείσαι ασχέτως πως τα κατάφερες ή αν συνεισφέρεις ουσιαστικά κάτι στη παραγωγική διαδικασία!
Η ιστορία δίνει απαντήσεις…
Αρχικά, αν δεχθούμε ότι ο καπιταλισμός αποτελεί «φυσικό νόμο» της ανθρωπότητας μάλλον θα έχουμε παραβλέψει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας! Διότι πριν επικρατήσει ο καπιταλισμός είχαμε φεουδαρχία και πιο πριν δουλεία! Και ακόμα πιο παλιά τις λεγόμενες «πρωτόγονες κομμουνιστικές κοινωνίες». Άρα ο καπιταλισμός δεν είναι ένα «φυσικό» φαινόμενο που έπεσε από τον ουρανό! Προέκυψε μέσα από την εξέλιξη της ανθρωπότητας και την πάλη μεταξύ των κοινωνικών τάξεων σε κάθε φάση της ιστορίας.
Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε ότι αιώνες πριν θα υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι που θα αναρωτιόντουσαν αν η φεουδαρχία ή η δουλεία υπάρχουν λόγω της «φύσης» του ανθρώπου. Η ιστορία απάντησε σ’αυτό το ερώτημα όπως θα απαντήσει (ελπίζουμε σύντομα) και στη περίπτωση του καπιταλισμού. Μελετώντας την ιστορία προκύπτει επίσης ότι μια κοινωνία διαμορφώνεται με βάση τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης που επικρατεί. Σήμερα η άρχουσα τάξη είναι οι καπιταλιστές, οι μεγάλοι επιχειρηματίες. Έτσι, η οικονομία έχει διαμορφωθεί και λειτουργεί με κριτήριο τα συμφέροντά τους που δεν είναι άλλα από ολοένα και μεγαλύτερα κέρδη!
Η απληστία, μάλιστα, των μεγαλοεπιχειρηματιών για περισσότερα κέρδη έχει οδηγήσει πολλές φορές στη καταστροφή φυσικών πόρων του περιβάλλοντος, στη μόλυνση της ατμόσφαιρας, στην αλλοίωση της διατροφής μας, στη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων (δημιουργώντας μαζική ανεργία) σπρώχνοντας ένα τεράστιο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού στη φτώχεια, σε πολέμους και μαζικούς θανάτους αθώων ανθρώπων, στη προσφυγιά, στη μετανάστευση, κ.α. Είναι αυτό το στοιχείο του καπιταλιστικού συστήματος που ονομάζεται ιμπεριαλισμός.
Απαντώντας στο γενικό ρητό περί απληστίας και καταστροφικής τάσης του ανθρώπου…
Συνεπώς, δεν είναι ο άνθρωπος άπληστος από τη φύση του ούτε θέλει να καταστρέφει το περιβάλλον. Ο καπιταλιστής είναι άπληστος και καταστρέφει το περιβάλλον που με κινητήριο μοχλό ανάπτυξης το κέρδος θέλει να επεκτείνει ολοένα και περισσότερο τις δραστηριότητές του ανταγωνιζόμενος τους άλλους καπιταλιστές επιβάλλοντας σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι της παραγωγικής πίτας την οικονομική του εξουσία.
Άρα δεν είναι αυτοκαταστροφικοί οι κάτοικοι μια περιοχής (βλέπε Χαλκιδική) και γουστάρουν να πίνουν μολυσμένο νερό, να τρώνε δηλητηριασμένες τροφές, να χάνουν τις δουλειές τους, να ξηλώνονται ολόκληρες δασικές εκτάσεις, να υποβαθμίζονται οι ζωές τους. Είναι η επεκτατική επιχειρηματική δραστηριότητα μιας πολυεθνικής (Eldorado Gold) που λόγω της συνεχούς επιδίωξης της για περισσότερα κέρδη καταστρέφει με τις εξορύξεις χρυσού τις ζωές των κατοίκων και το περιβάλλον μιας ολόκληρης πανέμορφης περιοχής.
Μπορούμε να αναφέρουμε πάρα πολλά παρόμοια παραδείγματα σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο η βύθιση του δεξαμενόπλοιου στο Σαρωνικό (δες εδώ) που έγινε στις 11/9/17 αρκεί για να δείξει πως ο «υγιής ιδιωτικός τομέας» μετατρέπει τη περιοχή σε «μαύρη θάλασσα» με τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις για τους επαγγελματίες των περιοχών που έχουν πληγεί από την πετρελαιοκηλίδα. Κι επειδή αυτά δε γίνονται μόνο στην Ελλάδα να θυμίσουμε ότι σε παγκόσμιο επίπεδο 100 εταιρείες ενέργειας, ανάμεσα στις οποίες η SHELL, η BP, η ExxonMobil, η Chevron και πολλές άλλες, από το 1988 και έπειτα, είναι υπεύθυνες για τα 3/4 του συνόλου των εκπομπών αερίων ρύπων παγκοσμίως! Και ότι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες ρυπαίνουν ασύστολα το περιβάλλον με τη κάλυψη της ΕΕ!
«Για να πας μπροστά» και ο μύθος του «επιτυχημένου»…
Προφανώς, οι Ωνάσηδες, οι Βαρδινογιάννηδες, οι Bill Gates, οι Jeff Bezos κλπ πάτησαν όχι μόνο επί πτωμάτων, εκμεταλλευόμενοι εκατομμύρια ανθρώπους και εργαζόμενους, αλλά συνεχίζουν απτόητοι να πατούν και σήμερα στο κόπο, το μόχθο και τη παραγωγικότητα αυτών που αποτελούν το δημιουργικό-παραγωγικό κομμάτι των επιχειρήσεών τους! Οι συγκεκριμένοι παρασιτικοί «επιτυχημένοι» λεφτάδες δεν είναι ούτε πιο έξυπνοι ούτε πιο «δουλευταράδες» από τον εργαζόμενο της Amazon, της Microsoft ή οποιασδήποτε άλλης μεγάλης (πολυεθνικής ή μη) επιχείρησης! Εκμεταλλεύτηκαν συγκυρίες, θεσμούς και εργασία υπαλλήλων μέσα σ’ένα οικονομικό περιβάλλον ασυδοσίας, διαφθοράς και «αεριτζίδικου» καπιταλισμού και έγιναν οι «επιτυχημένοι» της «φανταστικής», «μοναδικής» (ναι, μόνο αυτοί σκέφτονται καινοτόμα…οι υπόλοιποι απλά βαριόμαστε!) ιδέας! Βέβαια αυτό που «έφτιαξαν» οι «ευεργέτες» κεφαλαιοκράτες μας δεν συμφέρει, απ’ ότι φαίνεται, στο κοινωνικό σύνολο αλλά μάλλον τη τσέπη τους!
Πολλά ακόμα θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και έχουν βγει κατά καιρούς στη δημοσιότητα. Συνεπώς, το μοντέλο του αμιγώς ιδιοτελούς συμφέροντος «για να πας μπροστά», οδηγεί σε μια «φυσική» οικονομική κατάσταση όπου μια ισχνή, συντριπτική μειοψηφία παρασιτικών «επιτυχημένων» ανθρώπων, άσχετων πολλές φορές με τη παραγωγική διαδικασία, καρπώνονται το πλούτο που παράγει η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας που λειτουργεί, στην ουσία, τις οικονομικές μονάδες.
Αυτό είναι το μοντέλο που μας διδάσκουν ως «φυσιολογικό» οι απανταχού «δάσκαλοι» της «ελεύθερης» αγοράς, της ελεύθερης εκμετάλλευσης ανθρώπων από ανθρώπους! Φυσικά, βαφτίζουν το μοντέλο αυτό «αξιοκρατικό» που προάγει την «αριστεία» και τη «προσπάθεια». Και κάποιοι θα υποστηρίξουν, χαρακτηρίζοντάς μας υπερβολικούς και γκρινιάρηδες, ότι ορισμένοι είναι «αυτοδημιούργητοι», «προσπάθησαν» και «πέτυχαν» χωρίς να ανήκουν σε «τζάκια» πλούσιων οικογενειών, μεγαλοεπιχειρηματιών ή χωρίς να εκμεταλλευτούν γνωριμίες με διεφθαρμένους αξιωματούχους. Εδώ να πούμε καταρχήν ότι πρέπει να ερευνήσουμε καλύτερα αυτούς τους ορισμένους «αυτοδημιούργητους». Αλλά και έτσι να είναι, οι περιπτώσεις αυτές, μετρημένες στα δάχτυλα των χεριών, συμπεριλαμβάνονται στον «αέρα» και στη «τύχη» που δίνει ο καπιταλισμός από τη φύση του να «ξεφεύγουν» από τη μοίρα της μισθωτής σκλαβιάς κάποιοι «αυτοδημιούργητα επιτυχημένοι» πουλώντας έτσι καλύτερα το «American dream» και τις αυταπάτες περί «αριστείας»,«αξιοκρατίας» και «φυσικού νόμου της αγοράς». Μιλάμε, βέβαια, για πολύ μικρές πιθανότητες που αναλύονται εύστοχα εδώ.!
Το κρίσιμο(φυσικό) ζήτημα
Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι ο καπιταλισμός ούτε η «φύση» του ανθρώπου» είναι ούτε «βολεύει» τους πάντες. Είναι ένα οικονομικό σύστημα που εξυπηρετεί τα συμφέροντα και τους στόχους μιας μειοψηφίας που καπηλεύεται τη δημιουργικότητα και τη παραγωγική εργασία της συντριπτικής πλειοψηφίας. Όπως προκύπτει, είναι ένα κοινωνικό σύστημα αντιδημοκρατικό που καταστρέφει διαρκώς το περιβάλλον, προκαλεί τριβές και διαχωρισμούς μεταξύ των ανθρώπων, πολέμους, φτώχεια και δυστυχία. Πρόκειται για ένα σύστημα που δε λειτουργεί προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και πρέπει να το ξεπεράσουμε, να πάμε παρακάτω. Φυσικό είναι να θέλουμε πρόοδο στη ζωή μας. Να εργαζόμαστε αξιοπρεπώς πάνω σε κάτι που μας αρέσει και μπορούμε να είμαστε δημιουργικοί για τη κοινωνία. Να έχουμε εξασφαλισμένα, αναβαθμισμένα και ποιοτικά δημόσια αγαθά όπως ρεύμα, νερό, υγεία, ενέργεια, μεταφορές, εκπαίδευση, στέγη, ελεύθερο χρόνο. Ποιο, όμως, θα είναι το μοντέλο ανάπτυξης που θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε; Πρέπει να είναι ένα μοντέλο που θα προάγει τα συμφέροντα και τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, χωρίς εκμετάλλευση του ενός ατόμου από το άλλο, χωρίς να εξαρτάται η επιβίωση και η ανάπτυξη του ενός (εργαζόμενου) από τον άλλον (εργοδότη). Δε θα πρέπει η κοινωνία να χωρίζεται σε κάποιους (εργοδότες) που δίνουν δουλειά (έργο) και σε κάποιους που παίρνουν δουλειά (εργαζόμενους). Μόνο έτσι θα πάψει να υπάρχει εξάρτηση του ανθρώπου από τη μισθωτή εργασία-εκμετάλλευση και θα οδεύσουμε προς την απελευθέρωση της κοινωνίας και τη πραγματική ανάπτυξη. Η οικονομία δε θα διευθύνεται πια από «ειδικούς», «σωτήρες», «επιτυχημένους», μεγαλοεπιχειρηματίες αλλά από ολόκληρη τη κοινωνία μέσα από πραγματικά δημοκρατικούς θεσμούς, με άμεσο τρόπο και πλήρη διαφάνεια. Οι επιχειρήσεις δε θα έχουν αφεντικά αλλά εκλεγμένα και άμεσα ανακλητά όργανα των εργαζομένων και της κοινωνίας που θα καθορίζουν με άμεσα δημοκρατικό τρόπο τη παραγωγή σύμφωνα με τις ανάγκες των πολλών.
Αυτό το βαθιά δημοκρατικό μοντέλο ονομάζεται σοσιαλισμός και θα αφαιρέσει την εξουσία από την αστική τάξη για να την απλώσει πλατιά στη κοινωνία και τον εργαζόμενο λαό. Βέβαια, αυτό δεν είναι κάτι εύκολο, άμεσο, στη παρούσα φάση και δεν ακούγεται καν σαν «φυσική» εξέλιξη όπως «φυσική» θέλει να παρουσιάζει η άρχουσα τάξη των επιχειρηματιών την κυριαρχία του καπιταλισμού. Είναι όμως εφικτό! Εφικτό, εάν οι εργαζόμενοι, οι δημιουργικές-παραγωγικές δυνάμεις, οι άνθρωποι του μόχθου, συνειδητοποιήσουν τη δύναμη που κρύβει η οργανωμένη, μαζική δράση τους και κινηθούν αποφασιστικά στη συστράτευση και τον αγώνα για τα ταξικά τους συμφέροντα!
Μπορεί το ερώτημα «είναι εφικτός ένας άλλος κόσμος;» να μοιάζει «φιλοσοφικό» ή «υπερφυσικό» (για να κρατάμε την ορολογία!) σύμφωνα με τις δεδομένες συνθήκες αλλά η πραγματικότητα είναι ότι 8 άνθρωποι κατέχουν περιουσία ίση με το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού! Κι αυτή δε μπορεί να είναι η φύση του σύγχρονου ανθρώπου τον 21ο αιώνα! Άλλωστε, ο Μαρξ όντας ο ίδιος (και) φιλόσοφος είπε πως «Οι φιλόσοφοι απλά ερμήνευσαν το κόσμο. Το θέμα είναι να τον αλλάξουμε». Πάμε λοιπόν!
