Τη νέα ταινία του Κεν Λόουτς τη βλέπει κανείς «με μια ανάσα». Μετά το εξαιρετικό «Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ» του 2016 το οποίο αναφερόταν στη γραφειοκρατική παράνοια του βρετανικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, αυτή τη φορά ο αγαπημένος Άγγλος σκηνοθέτης της εργατικής τάξης επιλέγει να ασχοληθεί με τις επισφαλείς και πρόσκαιρες εργασιακές σχέσεις, την εργασία με καθεστώς αυτοαπασχόλησης, τις συμβάσεις «μηδενικών ωρών» κλπ. Αυτό που με δύο λέξεις ονομάζεται «gig economy», όπου μια σειρά από κατακτήσεις προηγούμενων δεκαετιών έχουν παρθεί πίσω με αποτέλεσμα οι εργασιακές συνθήκες να θυμίζουν ζούγκλα. Και όλα αυτά δε συμβαίνουν σε κάποια χώρα του Αμαζονίου, αλλά στη μητρόπολη του καπιταλισμού, Αγγλία.
Η πλοκή
Η ταινία εστιάζει σε μια τετραμελή εργατική οικογένεια που ζει στο Νιουκάστλ. Ο πατέρας, Ρίκι, έχει κάνει στο παρελθόν κάθε είδους χειρωνακτική εργασία που έχει σχέση με την οικοδομή και λόγω της κρίσης είναι άνεργος, ενώ η μητέρα, Άμπι, φροντίζει ηλικιωμένους ανθρώπους και παιδιά με αναπηρία κατ’ οίκον, γεγονός που την αναγκάζει να μετακινείται καθημερινά σε όλη την πόλη. Ο Ρίκι τελικά βρίσκει δουλειά ως οδηγός σε εταιρεία ταχυμεταφορών, που όμως αποδεικνύεται ότι δεν πρόκειται για θέση εργασίας με κανονική πρόσληψη και μισθό, αλλά για αυτοαπασχόληση. Οπότε είναι υποχρεωμένος να πληρώνει την ασφάλισή του, να αγοράσει ή να νοικιάσει βαν για τη διανομή των δεμάτων, να πληρώνει προφανώς όλο το κόστος μετακίνησης, να αμείβεται με βάση τις ολοκληρωμένες παραδόσεις, να εργάζεται από τα ξημερώματα μέχρι το βράδυ κλπ. Παράλληλα δεν έχει καθόλου δικαιώματα και παροχές, καθώς ως αυτοαπασχολούμενος δεν έχει άδεια κλπ, ενώ δεν έχει καν το δικαίωμα να αρρωστήσει, γιατί εάν συμβεί κάτι τέτοιο ή τύχει κάτι έκτακτο και δε βρει μόνος του αντικαταστάτη, θα πρέπει να πληρώσει ακόμα και «πρόστιμο»!
Ο Ρίκι κάνει αυτή την επιλογή ελπίζοντας πως θα τα καταφέρει, ότι θα μπορέσει να μαζέψει αρκετά χρήματα και κάποια μέρα να αγοράσει ένα σπίτι για να ζήσει με την οικογένειά του σε καλύτερες συνθήκες. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική. Οι εργασιακές συνθήκες είναι τέτοιες που έχουν επίδραση στον ίδιο και επηρεάζουν και τη σχέση του με την οικογένειά του και κυρίως τον έφηβο γιό του και μια σειρά από αρνητικά γεγονότα θα του αποκαλύψουν την αδιέξοδη κατάσταση στην οποία βρίσκεται.
Gig economy, επισφάλεια – η σύγχρονη εκμετάλλευση
Η παγκόσμια οικονομική κρίση δεν επηρέασε μόνο τις οικονομίες των διάφορων χωρών, αλλά είχε άμεση επίπτωση και στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων -και συνεχίζει να έχει. Όχι μόνο σε επίπεδο περικοπών των μισθών από τις πολιτικές λιτότητας, αλλά και σε επίπεδο εργασιακών σχέσεων, συλλογικών συμβάσεων, διεκδικήσεων και τελικά σε προσωπικό/ατομικό επίπεδο. Το κλείσιμο εκατοντάδων μεγάλων επιχειρήσεων δε δημιούργησε μόνο στρατιές ανέργων, αλλά δημιούργησε και ένα «εργασιακό κενό» το οποίο, όταν θα «ερχόταν η ώρα», θα καλύπτονταν με νέου είδους εργασιακές σχέσεις. Έτσι οι εργοδότες βρήκαν την ευκαιρία είτε να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας για νεοπροσλαμβανόμενους με πολύ χειρότερες συνθήκες από αυτές του παρελθόντος, είτε να στραφούν σε «προσλήψεις» αυτοαπασχολούμενων, δηλαδή εργαζομένων για τους οποίους οι εργοδότες δε θα έχουν σχεδόν καμία υποχρέωση και ευθύνη. Και αυτό σε συνδυασμό με την απουσία σωματείων και με τους εργαζόμενους να στρέφονται σε κάθε πιθανή λύση που θα τους δώσει κάποιο εισόδημα.
Το παράδειγμα της εταιρείας ταχυμεταφορών στην ταινία του Κεν Λόουτς δεν είναι τυχαίο. Στην Αγγλία και τον υπόλοιπο δυτικό κόσμο δεκάδες επιχειρήσεις λειτουργούν με αυτή τη λογική. Όπως οι ντελιβεράδες στην εταιρεία «Deliveroo», οι οδηγοί της Uber, αυτοί που μαζεύουν και φορτίζουν τα ηλεκτρικά πατίνια της «Lime» και τόσες άλλες επιχειρήσεις που βγάζουν τεράστια κέρδη στα πλαίσια της «gig economy». Και βέβαια δεν είναι μόνο η Αγγλία, καθώς και στην Ελλάδα μια σειρά εργαζόμενοι σε επαγγέλματα όπως μηχανικοί, δημοσιογράφοι κ.α. εργάζονται για αρκετά χρόνια πριν την κρίση σε αντίστοιχο καθεστώς αυτοαπασχόλησης και εργασιακής ανασφάλειας.
Κριτική στα αδιέξοδα του συστήματος
Ο τίτλος της ταινίας, «Sorry we missed you / Δυστυχώς απουσιάζατε», είναι εμπνευσμένος από τα ειδοποιητήρια που αφήνουν οι διανομείς ταχυμεταφορών, όταν δεν βρίσκουν τον παραλήπτη στο χώρο παράδοσης. Αυτό σημαίνει ότι δεν ολοκληρώνεται η παράδοση και άρα αποτελεί την αιτία να μην αμειφθεί -στην περίπτωσή μας- ο Ρίκι. Κάποιος μπορεί να κάνει τον παραλληλισμό ότι ο τίτλος είναι εύστοχος για ακόμα ένα λόγο, καθώς πιθανά να αναφέρεται και στην απουσία της εργατικής νομοθεσίας ή του κοινωνικού κράτους που επίσης «απουσιάζει» και αφήνει ανυπεράσπιστους τους ανθρώπους της εργατικής τάξης στο έλεος των εργοδοτών.
.jpg)
Τέλος, δε γίνεται να μην αναφερθούμε στον επίλογο της ταινίας, έστω και με κίνδυνο να αποκαλυφθεί ένα στοιχείο της. Προφανώς δεν υπάρχει κανένα «happy ending» ή έστω κάποιου είδους «λύτρωση». Ο Κεν Λόουτς επέλεξε να μη δώσει τέλος σ’ αυτό το αδιέξοδο που μπήκε ο Ρίκι και η οικογένειά του. Ακριβώς γιατί δεν υπάρχει διέξοδος μέσα σ’ αυτήν την παράνοια του συστήματος. Δεν υπάρχει διέξοδος μέσω πρόσκαιρων ατομικών λύσεων όταν τριγύρω καταρρέουν τα εργασιακά δικαιώματα, οι κοινωνικές παροχές, το σύστημα υγείας, το ασφαλιστικό κλπ. Γιατί η μόνη διέξοδος που μπορεί να υπάρξει βρίσκεται στους συλλογικούς αγώνες των εργαζομένων και των απλών ανθρώπων για τη βελτίωση της καθημερινότητάς μας και στους αγώνες για μια καλύτερη κοινωνία.
