Στις 15 Σεπτέμβρη δημοσιοποιήθηκε η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη «Η διαχείριση των αποβλήτων 2020», μια «μαύρη» βίβλος με στοιχεία και καταγγελίες που πιστοποιούν την αποτυχία σε όλα τα επίπεδα. Ορισμένα από τα βασικά της συμπεράσματα:
- «Οι σχεδιασμοί που ανά τα έτη εκπονούνται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο δεν εφαρμόζονται».
- «Αρκετοί δήμοι … δεν διαθέτουν ολοκληρωμένα δίκτυα για την ανακύκλωση ούτε επαρκές δίκτυο αποκομιδής».
- «Οι ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ συχνά μετατρέπονται σε χωματερές, καθώς δεν τηρούνται οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι… Πολλές είναι οι εγκαταστάσεις που λειτουργούν για μεγάλα διαστήματα χωρίς άδεια».
- «Κατά τη λειτουργία σταθμών μεταφόρτωσης απορριμμάτων, συχνά πραγματοποιείται προσωρινή απόθεση απορριμμάτων με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της περιοχής».
- «Πολλά Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων (ΚΔΑΥ), αν και φέρονται ως φιλοπεριβαλλοντικές μονάδες, σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν χωρίς να τηρούν τους περιβαλλοντικούς όρους».
- «Οι έλεγχοι πραγματοποιούνται μόνο κατόπιν καταγγελίας…Οι ελεγκτικές υπηρεσίες δεν διαθέτουν ούτε επαρκές ούτε κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό».
- «Υπό το πρόσχημα της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, ο ΧΥΤΑ Φυλής (στον οποίο καταλήγει το 50% των απορριμμάτων της χώρας) δέχεται απόβλητα από άλλες περιοχές».1
Αποτυχία με ονοματεπώνυμα
Και παρόλο που η αποτυχία στη διαχείριση αποβλήτων έχει ονοματεπώνυμα –των διαδοχικών κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και των τοπικών αρχόντων που έλεγχαν– η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ παρακάμπτει αυτό το συμπέρασμα, σαν να προσγειώθηκε το 2019 στη χώρα, και λέει πως αυτή την φορά θα κάνει… θαύματα. Κάπως έτσι παρουσίασε ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κ. Χατζηδάκης, το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) για την περίοδο 2020-2030, που ενέκρινε το υπουργικό συμβούλιο στις 31 Αυγούστου.
«Στη διαχείριση των απορριμμάτων βρισκόμαστε ακόμα στον 19ο αιώνα Γι’ αυτό και προσπαθούμε να κάνουμε σε τέσσερα χρόνια ό,τι δεν έγινε σε δεκαετίες».2
Πάντως κρίνοντας από την πρώτη εικόνα, δεν βλέπουμε καμιά διαφορά από ότι κάνουν δεκαετίες τώρα όλες οι κυβερνήσεις. Έτσι, το κείμενο των 729 (!) σελίδων του ΕΣΔΑ αναρτήθηκε προς διαβούλευση στις 6-25 Αυγούστου, εν μέσω διακοπών, για να μην προλάβει να ενημερωθεί ουσιαστικά κανείς.
Αλλά και στην υπόλοιπη εικόνα διαφορά δεν είδαμε. Ο υπουργός Κ. Χατζηδάκης για να «ξεμπερδέψει» με την κριτική περί βιασύνης, κατάγγειλε ως υπαίτια την προηγούμενη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για το αδιέξοδο με τον υπάρχον ΕΣΔΑ.
Όντως ο προηγούμενος ΕΣΔΑ (2015-2025), που χρονολογείται από τον Δεκέμβρη του 2015, δεν εφαρμόστηκε ποτέ! Κανένας δηλωμένος στόχος του δεν πιάστηκε και η ψαλίδα στη διαχείριση αποβλήτων με την υπόλοιπη Ε.Ε. παρέμεινε απαράλλαχτη!
Έτσι σήμερα στην Ελλάδα, με βάση τα επίσημα στοιχεία, ανακυκλώνεται το 15% των σκουπιδιών όταν ο μ.ο. στην Ε.Ε. των 28 είναι 30,1%, θάβεται το 78,4% όταν ο μ.ο. στην Ε.Ε. είναι 22,6% και κομποστοποιείται το 5,15% όταν ο μ.ο. στην Ε.Ε είναι 17%.
Αλλά αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι η κυβέρνηση της ΝΔ οφείλει πολλά «ευχαριστώ» στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, που αθέτησε τον δικό της ΕΣΔΑ, και κατάντησε να επεκτείνει τέσσερις φορές τις εγκαταστάσεις στην Φυλή, να αδειοδοτήσει την ΑΓΕΤ-Lafarge στον Βόλο να καίει σκουπίδια και να συνυπάρξει άψογα με τους σκουπιδο-εργολάβους.
Τώρα όμως ήρθε η ώρα η ΝΔ να εφαρμόσει το δικό της πρόγραμμα, ένα συνεπές νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα.
Πολλά λόγια…
Στο κείμενο των 729 σελίδων συμπεριλαμβάνονται και προτάσεις που κάποιες από αυτές ακούγονται καταρχήν θετικές ή που περιγράφουν μια τουλάχιστον καλύτερη οργάνωση της διαχείρισης αποβλήτων, λίγο πιο κοντά στο παλιότερο μοντέλο των χωρών της βόρειας Ευρώπης.
Τέτοιες προτάσεις είναι: 1) προώθηση της χωριστής συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών σε τέσσερα ρεύματα, δηλ. τέσσερις ξεχωριστοί κάδοι για χαρτί, γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο κι όχι μόνο ένας μπλε κάδος για όλα, 2) μαζική εγκατάσταση χωριστού δικτύου καφέ κάδων για οργανικά απόβλητα (σ.σ. τα οργανικά απόβλητα είναι οι τροφές, τα κλαδέματα κλπ) μέχρι το τέλος του 2022, 3) δημιουργία του πρώτου ΧΥΤΕΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων), που δεν υπήρχε ως σήμερα, 4) αύξηση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) ώστε να αυξηθεί το ποσοστό ανακύκλωσης, 5) μεγαλύτερη παραγωγή κομπόστ (σ.σ. φυσικό λίπασμα) από τα απόβλητα των καφέ κάδων 6) κατάργηση και αποκατάσταση περιοχών παράνομων χωματερών μέχρι το 2022, 7) δημιουργία 43 Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) και 43 – 46 Μονάδων Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ) σε όλη την χώρα κλπ.
Ενώ ελκυστικοί ακούγονται και οι στόχοι για μείωση της ταφής των απορριμμάτων στο 10% και αύξηση της ανακύκλωσης στο 60% μέχρι το 2030. Στον στόχο της ανακύκλωσης συμπεριλαμβάνουν, όπως διευκρινίζουν, και το παραγόμενο κομπόστ από τα βιοαπόβλητα.
Αφήνουμε κατά μέρος, κατ’ αρχήν, το αν θα πιαστούν ποτέ αυτοί οι στόχοι. Η ελληνική κοινωνία έχει συνηθίσει τις υποσχέσεις, τα σχέδια, τα μεγάλα λόγια κλπ από τις κυβερνήσεις που έχουν την εξουσία εδώ και δεκαετίες και που κατά κανόνα αποτελούν κοροϊδία και καταλήγουν στα σκουπίδια… Για να έρθει η επόμενη κυβέρνηση, να καταγγείλει την προηγούμενη και να συνεχίσει την εξαπάτηση και την κοροϊδία.
Θα σταθούμε σε ένα σημείο που προκύπτει επίσημα από τις κυβερνητικές εξαγγελίες: Τι θα συμβεί με το υπόλοιπο μεγάλο ποσοστό του 30% των αποβλήτων της χώρας που σήμερα καταλήγει σε ταφή; Ήτοι σχεδόν 10 εκατομμύρια τόνοι απόβλητα, αν λάβουμε υπόψη ότι το σύνολο των ετήσιων αποβλήτων της χώρας είναι 31 εκατομμύρια τόνοι (δες διάγραμμα).3
…αλλά η ουσία είναι η καύση
Ο νέος ΕΣΔΑ παίρνει ξεκάθαρα θέση πως αυτό το 30% μέχρι το 2030 θα καταλήγει σε καύση, την οποία βαφτίζει «θερμική επεξεργασία», «ενεργειακή αξιοποίηση», «κυκλική οικονομία».
Ανακοινώνει τη δημιουργία 3-4 κεντρικών μεγάλων μονάδων καύσης για όλη την χώρα, με επιδίωξη να τεθούν σε πλήρη λειτουργία μέχρι το 2026-28. Όμως δεν μένει εκεί, αφού την ίδια ώρα προβλέπει πως καύση μπορεί
«να γίνεται καθετοποιημένα και εντός των ίδιων των Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ), εφόσον αυτό κρίνεται τεχνικοοικονομικά εφικτό και προκριθεί από τα οικεία ΠΕΣΔΑ (Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων) ή και τους οικείους ΦοΔΣΑ (Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων στους οποίους συμμετέχουν οι δήμοι)».4
Πρακτικά αυτό σημαίνει πως η κυβέρνηση προτρέπει τις 13 Περιφέρειες και όλους τους Δήμους της χώρας να αναθεωρήσουν τα τοπικά τους σχέδια και να «κουμπώσουν» με τις προβλέψεις του νέου Εθνικού Σχεδίου.
Με λίγα λόγια τους λέει να συμπεριλάβουν την καύση, αν θέλουν, σε κάθε μια από τις 43 τοπικές Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων πανελλαδικά, όπου έτσι κι αλλιώς μετά την όποια επεξεργασία θα υπάρχει άφθονο καύσιμο υλικό μπροστά στα πόδια τους…
Έτσι η καύση ως σενάριο δεν αφορά πια μόνο τον Βόλο όπου αποτελεί ήδη πραγματικότητα ή τη Θ/νίκη όπου προωθείται συγκεκριμένος σχεδιασμός, είναι μια εν δυνάμει απειλή για κάθε τοπική κοινωνία, είτε στην ηπειρωτική χώρα είτε στα νησιά. Και δεν είναι βέβαια καθόλου δύσκολο να φανταστούμε ότι αυτή η προτροπή μπορεί κάλλιστα να συνδυαστεί με χρηματοδοτήσεις, αντισταθμιστικά οφέλη ή ότι άλλο χρυσώνει το χάπι και εξαγοράζει συνειδήσεις.
Αυτός ο κίνδυνος θα γίνει συγκεκριμένος πιθανά πιο γρήγορα σε κάποιες από τις περιοχές που ήδη δημοπρατήθηκαν ΜΕΑ (Κέρκυρα, Χερσόνησος, Τρίκαλα) ή θα δημοπρατηθούν μέχρι το τέλος του 2020 (Καβάλα, Ανατολική Θεσσαλονίκη, Νάξος, Χίος, Σητεία, Κεφαλονιά, Αγρίνιο, Ηράκλειο, Λάρισα, Πάτρα, Λαμία, Χαλκίδα, Ρόδος).
Και φυσικά στην Αττική, καμιά έκπληξη, για άλλη μια φορά, η βασική υποψήφια περιοχή για τη δημιουργία εγκατάστασης καύσης είναι η Δυτική Αθήνα – είτε η Φυλή είτε το Σχιστό όπου το καύσιμο υλικό από τον ΧΥΤΑ είναι διαθέσιμο 24 ώρες το 24ωρο!
«Θάψιμο ή κάψιμο»;
Στο τέλος-τέλος η κυβέρνηση εξαρτά όλους τους στόχους του νέου ΕΣΔΑ από την μαζική εισαγωγή της καύσης. Πρόκειται για μια επικίνδυνη αλυσίδα, όπου στο όνομα του σωστού στόχου να μειωθούν τα σκουπίδια που θάβονται στο 10% και να κλείσουν οι παράνομες χωματερές η καύση παρουσιάζεται ως η πιο άμεση και δραστική μέθοδος.
Στην ζυγαριά βέβαια δεν θα μπούν ποτέ οι οικονομικές απώλειες από την καταστροφή υλικών που θα μπορούσε η κοινωνία να ανακυκλώσει και να επαναχρησιμοποιήσει, η τραγική εμπειρία του Βόλου5, οι πικροί καρποί αυτού του μοντέλου στα Βαλκάνια6 ή στην Βόρεια Ευρώπη, οι καταγγελίες του περιβαλλοντικού κινήματος διεθνώς7, οι ζοφερές μελέτες για την επίδραση στη δημόσια υγεία και στην κλιματική κρίση, κοκ.
Ιδιαίτερα στη Δυτική Αθήνα δεν πρέπει να κάνει καμιά εντύπωση, ακριβώς το αντίθετο, ότι θα χρησιμοποιηθεί το εκβιαστικό επιχείρημα πως είναι καλύτερα να καίγονται σκουπίδια για να μειωθεί ότι καταλήγει για θάψιμο στην Φυλή 60 χρόνια τώρα για να εξαλείψουν τις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών.
Μοιάζει με το να σου βάζουν το μαχαίρι στο λαιμό για να διαλέξεις αν θα απαλλαγείς από το περιβαλλοντικό έγκλημα που ήδη ζεις για ένα άλλο καινούργιο που θα ζήσεις στο μέλλον με διάρκεια. Γιατί μπορεί ο ΕΣΔΑ να αφορά την δεκαετία 2020-2030, αλλά η τεράστια δαπάνη για τις εγκαταστάσεις της καύσης θα απαιτήσει τουλάχιστον 30-40 χρόνια για να θεωρηθεί «βιώσιμη»! 8
Συνεπώς, πρόκειται για έναν σχεδιασμό που ήρθε για να μείνει. Επιπλέον τα ποσοστά απορριμμάτων που θα πηγαίνουν για την καύση θα λειτουργούν «ανταγωνιστικά» προς τα υπόλοιπα που θα πηγαίνουν προς άλλες κατευθύνσεις. Δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία πως τα οικονομικά συμφέροντα που βρίσκονται πίσω από την καύση (τσιμεντοβιομηχανίες και ιδιώτες που θα κατασκευάσουν με ΣΔΙΤ τις μονάδες καύσης) θα απαιτούν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες σκουπιδιών, δηλαδή να μειώνεται όλο και περισσότερο το ποσοστό της ανακύκλωσης (ή της «ανακύκλωσης»). Ας μην ξεχνάμε πως στο Βόλο, εισάγονται σκουπίδια από την Ιταλία για να τροφοδοτούν την καύση της ΑΓΕΤ!
Σ’ αυτή τη συζήτηση, οι τοπικές κοινωνίες, οι εργαζόμενοι και η νεολαία, το περιβαλλοντικό κίνημα, πρέπει να απαντήσουμε «ούτε θάψιμο, ούτε κάψιμο», «ούτε στην Φυλή, ούτε πουθενά».
Και θα πρέπει να δώσουμε αυτή την μάχη από καλύτερη θέση σήμερα για να μην γίνουν αυτές οι εγκαταστάσεις, διαφορετικά θα τις υποστούμε και θα δώσουμε την μάχη για να κλείσουν εκ των υστέρων, μια πολύ πιο δύσκολη μάχη όπως έχει αποδειχθεί στην Δυτική Αθήνα που συνεχίζουμε να παλεύουμε επί δεκαετίες για να κλείσει ο ΧΥΤΑ Φυλής. Ας μην αφήσουμε στην επόμενη γενιά ότι πρέπει να κάνουμε εμείς σήμερα!
Ένα προκλητικό τάιμινγκ
Η επιλογή της στιγμής που διάλεξε η κυβέρνηση για να προχωρήσει με το νέο ΕΣΔΑ συνιστά πρόκληση από μόνη της. Όχι μόνο λόγω της πανδημίας και των συνεπειών της υποβαθμισμένης δημόσιας Υγείας. Αλλά και γιατί τις μέρες της διαβούλευσης η Αθήνα ζούσε το σοκ του τοξικού νέφους από την πυργκαγιά στην ιδιωτική εγκατάσταση ανακύκλωσης στην Μεταμόρφωση.
Τριάντα (30) τέτοιες «τυχαίες» πυρκαγιές σε παρόμοιες εγκαταστάσεις έχουν καταγραφεί από το 2015, οι 13 απ’ αυτές από τον Ιούλη του ‘19 ως σήμερα, μέσα σε 12 δηλαδή μήνες (σε Κορινθία, Δράμα, Μάνδρα, Καβάλα, Λάρισα, Κιλκίς κ.ά)! 9
Πρόκειται για την αμαρτωλή ιστορία της λειτουργίας του ιδιωτικού τομέα της ανακύκλωσης στην Ελλάδα, όπως έχουμε γράψει στο «Ξ» κατ’ επανάληψη.10
Πλήρης ιδιωτικοποίηση
Καθόλου τυχαία όμως ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στην διαχείριση απορριμμάτων αναβαθμίζεται, αφού σε κάθε επίπεδο, στην συλλογή, στην επεξεργασία, στην διαλογή, στην καύση, προκρίνεται η μέθοδος των ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα).
Γι’ αυτό και τα καλύτερα λόγια για το νέο ΕΣΔΑ υπήρχαν στις ανακοινώσεις της Ελληνικής Τσιμεντοβιομηχανίας ή των εταιρειών του κλάδου.11
Τι κάνουμε
Η εφαρμογή του νέου ΕΣΔΑ θα κριθεί από το αν θα βρεθεί απέναντι από το κοινό μέτωπο Σωματείων, Δημοτικών Παρατάξεων, Περιβαλλοντικού Κινήματος, των εργαζομένων, της νεολαίας και των Τοπικών Κοινωνιών ευρύτερα.
Κομβικό ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση έχουν να παίξουν τα ήδη υπαρκτά κινήματα σε Βόλο, Θεσσαλονίκη και Δυτ. Αθήνα.
Ένα απαραίτητο βήμα για να αναπτυχθούν και μαζικοποιηθούν οι αντιστάσεις μας είναι ο συντονισμός των ενωτικών και μαχητικών κινηματικών δυνάμεων σε αυτές τις τρείς πόλεις.
Χρειάζεται η υιοθέτηση κοινών ημερών δράσης που να συνδυάζουν πανεκπαιδευτικές κινητοποιήσεις, μαζικές πορείες, συμβολικές καταλήψεις και τοπικές γενικές απεργίες.
Στόχος πρέπει να είναι ένα μαζικό πανελλαδικό κίνημα ενάντια στην καύση, υπέρ της σωστής διαχείρισης των απορριμμάτων και ενάντια στην καταστροφή του περιβάλλοντος που απειλεί όλο τον πλανήτη.
Τι θα έπρεπε να γίνει αντί της κατασκευής ΜΕΑ που θα παράγουν SRF-RDF προς καύση;
Με τα χρήματα που προορίζονται για την καύση των απορριμμάτων θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων με σεβασμό στο περιβάλλον και προς το συμφέρον των πολιτών.
Τα βασικά σημεία αυτού του συστήματος είναι:
- Η αντικατάσταση των μπλε και πράσινων κάδων από ένα σύστημα 4 ή 5 διαφορετικών κάδων για προδιαλογή των απορριμμάτων σε διαφορετικά ρεύματα (χαρτί, μέταλλα, πλαστικά, γυαλί, απόβλητα κουζίνας κλπ) από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
- Η δημιουργία πράσινων σημείων για τη συγκέντρωση βαριών και επικίνδυνων απορριμμάτων, ηλεκτρονικών συσκευών, μπαταριών, συσκευασιών χρωμάτων-φυτοφαρμάκων, φαρμάκων κοκ.
- Η εκπαίδευση της κοινωνίας για την σημασία της προδιαλογής των απορριμμάτων στην πηγή.
- Η δημιουργία μικρών μονάδων συγκέντρωσης των προδιαλεγμένων απορριμμάτων όπου τα μεν ανακυκλώσιμα θα δεματοποιούνται και θα πωλούνται στις αντίστοιχες βιομηχανίες (π.χ. τα μέταλλα στις χαλυβουργίες), τα δε οργανικά θα μετατρέπονται σε λίπασμα (κομπόστ) μέσα από αερόβια ζύμωση.
- Η πώληση από του Δήμους των ανακυκλώσιμων μπορεί να αυξήσει τα έσοδα του Δήμου και να αξιοποιηθεί, αν υπάρχει η πολιτική θέληση, για τη μείωση των δημοτικών τελών και για έργα υπέρ των δημοτών
- Η αξιοποίηση του λιπάσματος για τις ανάγκες των Δήμων (πράσινο) ή/και η πώλησή του σε παραγωγούς.
- Η αξιοποίηση των αδρανών υλικών για αποκατάσταση παλιών/ανενεργών λατομείων.
- Η διάθεση του υπολείμματος σε χώρους υγειονομικής ταφής υπολείμματος. Το υπόλειμμα αυτό θα είναι μόλις το 10% του συνόλου των απορριμμάτων και επιπλέον θα είναι πολύ πιο καθαρό από ότι τα σύμμεικτα απορρίμματα.
Η διαχείριση των απορριμμάτων θα πρέπει να γίνεται εξολοκλήρου από τους Δήμους, σε συνθήκες διαφάνειας, δηλαδή κάτω από τον έλεγχο των εργαζομένων και της κοινωνίας, με παράλληλη πρόσληψη του αναγκαίου προσωπικού πλήρους και μόνιμης εργασίας.
Τα πλεονεκτήματα της πρότασης για ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων
- Προστατεύει το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία από τις επικίνδυνες επιπτώσεις της καύσης των απορριμμάτων καθώς και από τις επιπτώσεις της μαζικής ταφής σύμμεικτών απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ.
- Δίνει έσοδα στους Δήμους και μειώνουν τα δημοτικά τέλη.
- Ο μηχανολογικός εξοπλισμός που απαιτείται είναι πιο φθηνός σε σχέση με τις Μονάδες Παραγωγής SRF/RDF
- Δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας σε σχέση με τις Μονάδες Παραγωγής SRF/RDF και είναι ασύγκριτα πιο φιλική προς το περιβάλλον και την υγεία μας.
Αυτή η πρόταση έρχεται σε σύγκρουση με την πολιτική της κυβέρνησης της ΝΔ (είναι συνέχεια της πολιτικής της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ) που θέλει να επεκτείνει την καύση των απορριμμάτων σε ολόκληρη την Ελλάδα, ιδιωτικοποιεί τα πάντα, μειώνει συνεχώς το Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων, πετσοκόβει τους αναγκαίους πόρους από τους Δήμους και δεν προχωρά στις προσλήψεις που χρειάζονται οι Δήμοι για να λειτουργήσουν.
