Είναι γεγονός πως οι λέξεις δεν ασκούν φυσική βία. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην καθημερινότητα –και μάλιστα από μεγάλα, αν όχι πλειοψηφικά τμήματα του πληθυσμού– οι οποίες αναπαράγουν και ενισχύουν μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα σεξισμού και ομοφοβίας, προλειαίνοντας έτσι το έδαφος για να ασκηθεί φυσική ή λεκτική βία τόσο προς τις γυναίκες όσο και προς και τα ΛΟΑΤ άτομα.
Κάποιος θα μπορούσε να πει πως είναι ο σεξισμός και η ομοφοβία που παράγει το εν λόγω λεξιλόγιο και όχι το αντίστροφο, οπότε το να μιλάμε ενάντια στην σεξιστική φρασεολογία είναι σαν να κυνηγάμε ανεμόμυλους.
Στην πραγματικότητα αυτά τα δυο όμως (η σεξιστική/ομοφοβική πρακτική και η σεξιστική/ομοφοβική φρασεολογία) βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση – το ένα ενισχύει το άλλο.
Το θέμα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη διάσταση αν σκεφτεί κανείς πως εκφράσεις με σεξιστικό/ομοφοβικό υπόβαθρο χρησιμοποιούνται και από πολλούς ανθρώπους που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους σεξιστές ή ομοφοβικούς – ακόμη και από ανθρώπους με ενεργή συμμετοχή στα κοινωνικά κινήματα.
Θα προσπαθήσουμε στη συνέχεια να αναπτύξουμε περισσότερο το θέμα βασισμένοι σε δυο παραδείγματα λέξεων με σεξιστικό/ομοφοβικό υπόβαθρο που χρησιμοποιούνται πλατιά στην ελληνική κοινωνία.
«Μουνόπανο» ή κάθαρμα;
Η χρήση της λέξης «μουνόπανο» για να περιγράψει κανείς ένα κάθαρμα, για παράδειγμα, είναι ιδιαιτέρως προβληματική και στην ρίζα της δεν είναι καθόλου αθώα.
Το να παρουσιάζεται η έμμηνος ρύση (και κατ’ επέκταση οι γυναίκες) ως κάτι σιχαμένο και αξιοκατάκριτο και να ταυτίζονται οι σερβιέτες με τα καθάρματα είναι απολύτως ενδεικτικό αυτού που λέμε ότι η γλώσσα παράγει ιδεολογία.
Το γεγονός δε ότι υπάρχουν και γυναίκες που χρησιμοποιούν την συγκεκριμένη λέξη ως βρισιά δείχνει απλώς πόσο βαθιά εμφυτευμένα είναι στην συνείδηση και πολλών γυναικών τα φαλλοκρατικά στερεότυπα.
Και βέβαια, όπως προείπαμε, οι λέξεις από μόνες τους ούτε χτυπούν, ούτε σκοτώνουν. Όμως σχετικοποιούν την αξία της ζωής των γυναικών μιας και αυτές υποσυνείδητα (αν όχι συνειδητά) θεωρούνται «μιαρές» και «ακάθαρτες».
Ζούμε άλλωστε σε μια χώρα που η θρησκεία παίζει κυρίαρχο ρόλο στην ζωή του τόπου – μια θρησκεία που σε πάμπολλες αναφορές σε ιερά της κείμενα εξηγεί πως οι γυναίκες όταν έχουν περίοδο είναι «ακάθαρτες» και που στην Παλαιά Διαθήκη διακηρύσσει πως η έμμηνος ρύση είναι μία μεταπτωτική κατάσταση, που συνέβη στη γυναίκα ως αποτέλεσμα και συνέπεια της πτώσης των πρωτοπλάστων στην αμαρτία.
Η χρήση εκφράσεων τέτοιου είδους συντελεί στην δημιουργία του υπόβαθρου για την άσκηση βίας ενάντια στις γυναίκες και στην συνέχεια για σχετικοποίηση ή ακόμη και δικαιολόγηση αυτής της βίας, αφού αυτή ασκήθηκε ενάντιον κάποιας που (υποσυνείδητα ή και συνειδητά) θεωρείται κατώτερη.
Αυτή η συζήτηση δεν γίνεται σε κενό αέρος. Στην Ελλάδα 1 στις 4 γυναίκες έχει κακοποιηθεί σωματικά ή/και σεξουαλικά τουλάχιστον μια φορά στη ζωή της, ενώ για πολλές γυναίκες αυτή η κακοποίηση είναι συστηματική. Ιδιαίτερα δε στις περιπτώσεις οικιακής βίας το 80% των ανθρώπων που γνωρίζουν ότι μια γυναίκα κακοποιείται από τον σύντροφό της επιλέγει να μη μιλήσει επειδή θεωρεί ότι «είναι ιδιωτικό θέμα». Φυσικά για αυτό υπάρχουν μια σειρά λόγοι, όμως ένας πολύ σημαντικός είναι ότι υπάρχει ανοχή απέναντι στη σεξιστική βία από μεγάλα στρώματα του πληθυσμού – ανοχή που και εκφράζεται και ενισχύεται με την χρήση σεξιστικών φράσεων.
«Πούστης» ή ύπουλος;
Η λέξη «πούστης» είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται κατά κόρον για να περιγράψει -υβριστικά- έναν ομοφυλόφιλο άντρα. Καθόλου τυχαία, η ίδια λέξη χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν άνθρωπο που φέρεται ύπουλα («πούστικα»).
Η συγκεκριμένη λέξη χρησιμοποιείται βέβαια έτσι κι αλλιώς με αρνητικό τρόπο ως προς τους ομοφυλόφιλους, όμως η εξίσωση ομοφυλόφιλος=ύπουλος είναι και αυτή πολύ ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο τα ομοφοβικά στερεότυπα «τρυπώνουν» στην γλώσσα.
Έτσι, από την μία οι ετεροφυλόφιλοι μεγαλώνουν από παιδιά ακόμα έχοντας κατά νου ότι οι ομοφυλόφιλοι είναι άνθρωποι αξιοκατάκριτοι που δεν μπορείς να τους εμπιστευτείς, ενώ οι ομοφυλόφιλοι μεγαλώνουν με (ακόμη περισσότερα) αισθήματα ενοχής για τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό.
Έτσι έχουμε από την μια την δημιουργία ενός κλίματος που ενισχύει τις διακρίσεις απέναντι στους ομοφυλόφιλους (διακρίσεις που ξεκινούν από λεκτικές επιθέσεις στον δρόμο και φτάνουν μέχρι την πιο ακραία βία – ακόμη και την δολοφονία) και από την άλλη μια κατάσταση που είναι εξαιρετικά βίαιη ψυχολογικά και για τους ίδιους τους ομοφυλόφιλους (ιδιαίτερα σε ευαίσθητες ηλικίες όπως η εφηβεία) που μεγαλώνουν με το στίγμα του αναξιόπιστου, ύπουλου ανθρώπου που αξίζει περιφρόνησης.
Είναι μέσα σε αυτό το κλίμα (που ενισχύεται από την χρήση τέτοιου είδους λέξεων) που τα ΛΟΑΤ* άτομα έχουν περισσότερες από διπλάσιες πιθανότητες να κάνουν κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ από τα άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως ετεροφυλόφιλα (39% προς 17%). Όταν δε αναφερόμαστε στους ΛΟΑΤ εφήβους, αυτός ο αριθμός αυξάνεται στο 90%. Τα νεαρά ομοφυλόφιλα και αμφιφυλόφιλα άτομα έχουν 3 φορές περισσότερες πιθανότητες από τα νεαρά ετεροφυλόφιλα άτομα να επιχειρήσουν να αυτοκτονήσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους.
Συμπερασματικά
Η μάχη για την εξάλειψη όχι μόνο της φυσικής ή ψυχολογικής, αλλά και της λεκτικής βίας κατά των γυναικών και των ΛΟΑΤ ατόμων δεν είναι μια «δευτερεύουσα» μάχη. Άλλωστε η τελευταία καλλιεργεί το έδαφος για να υπάρξουν και οι πρώτες δύο. Η Αριστερά και τα κινήματα έχουν καθήκον να εξηγήσουν, πρώτα και κύρια στη νεολαία, ποια είναι η λογική που κρύβεται πίσω από τέτοιου είδους φράσεις, τις είδους πράξεις η χρήση αυτών των φράσεων δικαιολογεί εν τέλει και ποιο κλίμα αυτή ενισχύει.
Φυσικά για όσο υπάρχει το καπιταλιστικό σύστημα, ούτε η γυναικεία καταπίεση ούτε η ομοφοβία πρόκειται να εξαλειφθούν. Όμως κάθε μικρή μάχη που αναδεικνύει το ζήτημα έχει την αξία της – και αποκτά βέβαια ακόμη μεγαλύτερη στο βαθμό που συνδεθεί με το κύριο ζήτημα, που δεν είναι άλλο από την πάλη ενάντια στο ίδιο το σύστημα που γεννά και αναπαράγει αυτές τις διακρίσεις.
