Ηλέκτρα Κλείτσα
Αχιλλέας Λύρας
Την Κυριακή 24/11 ολοκληρώθηκε η Cop29 στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η ετήσια σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα διοργανώθηκε από μια χώρα που βασίζει την οικονομία της στα ορυκτά καύσιμα. Η περσινή σύνοδος (Cop28) διοργανώθηκε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και συνοδεύτηκε από παρασκηνιακές συμφωνίες για μεγάλες επενδύσεις σε υδρογονάνθρακες με πρωταγωνιστές τους οικοδεσπότες της Και φέτος όμως, ο Έλνούρ Σολτάνωβ, διευθύνων σύμβουλος της συνόδου εκ μέρους της διοργανώτριας χώρας, μιλώντας σε υποτιθέμενο επενδυτή που τον προσέγγισε στις αρχές Νοέμβρη λόγω του ρόλου του στη σύνοδο, αλλά και τη σχέση του με την αγορά ενέργειας και υδρογονανθράκων του Αζερμπαϊτζάν, είπε:
«Όπως είπα, έχουμε υποδομές αγωγών, έχουμε πολλές περιοχές με φυσικό αέριο που πρόκειται να αναπτυχθούν…».
Προσφέρθηκε επίσης να φέρει σε επαφή τον «επενδυτή» με τους κατάλληλους ανθρώπους προκειμένου να ξεκινήσουν οι συζητήσεις για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων που η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν σκοπεύει να «αναπτύξει» το επόμενο διάστημα. Παρότι ο συγκεκριμένος «επενδυτής» αποδείχτηκε δημοσιογράφος, το γεγονός ότι οι σύνοδοι για το κλίμα αξιοποιούνται πλέον ως βιτρίνα για το κλείσιμο συμφωνιών νέων εξορύξεων, αγοραπωλησίας, ή άλλων συνδιαλλαγών στην αγορά ορυκτών καυσίμων, αποτελεί κοινό μυστικό.
Κατά τα άλλα, η φετινή σύνοδος είχε υποτίθεται βασικό στόχο να καταλήξουν οι συμμετέχοντες σε συμφωνία σχετικά με τη χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων χωρών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και να κινηθούν σε κατεύθυνση σταδιακής αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα αποτελέσματά της ήταν για άλλη μια φορά εκτός τόπου και χρόνου σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες. Όπως την αποκάλεσαν κάποιοι εκπρόσωποι αναπτυσσόμενων χωρών, η Cop29 ήταν στην πραγματικότητα μια «παρωδία δικαιοσύνης».
Η συμφωνία
Κλείνοντας τη Σύνοδο (που για άλλη μια φορά παραλίγο να τιναχτεί στον αέρα χωρίς να καταλήξει σε συμφωνία) ο πρόεδρός της, υπουργός περιβάλλοντος του Αζερμπαϊτζάν, Μουχτάρ Μπαμπάγιεφ, δήλωσε:
«Κάποιοι άνθρωποι αμφέβαλαν για το αν το Αζερμπαϊτζάν μπορούσε να τα καταφέρει. Αμφέβαλαν για το αν μπορούν όλοι να συμφωνήσουν. Είχαν άδικο και στα δύο».
Η συμφωνία που «κατάφερε το Αζερμπαϊτζάν» στην οποία αναφέρεται ο Μπαμπάγιεφ, είναι ότι οι ανεπτυγμένες χώρες βάζουν στόχο να δώσουν στις αναπτυσσόμενες 300 δις δολάρια μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια (ως το 2035). Από τη μεριά τους, εκπρόσωποι των χωρών που υποτίθεται ότι θα ευεργετηθούν από τη συμφωνία, έχουν άλλη άποψη.
Οι εκπρόσωποι της Ινδίας και της Νιγηρίας για παράδειγμα, χαρακτήρισαν τη συμφωνία «οφθαλμαπάτη», «αστείο», «εξοργιστική», κ.α.
Εξήγησαν ότι τα ποσά αυτά είναι ψίχουλα μπροστά στις πραγματικές ανάγκες, οι οποίες περιλαμβάνουν από τη μια μεριά μαζική στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προκειμένου να περιοριστούν δραστικά οι εκπομπές αερίων ρύπων από τη χρήση ορυκτών καυσίμων και από την άλλη έργα προστασίας και ανακούφισης από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
Το άλλο πρόβλημα βέβαια, πέρα από το αν τα συγκεκριμένα ποσά επαρκούν ή όχι, είναι ότι καμία από τις αναπτυσσόμενες χώρες που εκπροσωπήθηκαν στη σύνοδο, δεν περιμένει πραγματικά να τα πάρει. Οι περίφημοι «στόχοι» και «υποσχέσεις» των συνόδων του ΟΗΕ για το κλίμα, είτε πρόκειται για στόχους περιορισμού των εκπομπών αερίων ρύπων, είτε για στόχους χρηματοδότησης, δεν πιάνονται ποτέ.
Πυρηνική ενέργεια
Αντίθετα, αυτό που συνήθως πηγαίνει καλά σε αυτές τις διοργανώσεις, είναι οι συζητήσεις και οι συμφωνίες για επιχειρηματικές ιδέες, που εκτυλίσσονται γύρω από τα κεντρικά θέματα, άλλοτε επίσημα και άλλοτε κρυφά. Αυτές οι συμφωνίες, κατά κανόνα έχουν σαν αποτέλεσμα πολύ κερδοφόρες, αλλά και πολύ καταστροφικές νέες επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας. Στην Cop29, την τιμητική της είχε η πυρηνική ενέργεια, την οποία πολλοί διαφημίζουν ως «καθαρή», ή «πράσινη», καθώς δεν παράγει αέριους ρύπους.
Ένας από τους στόχους που μπήκαν κατά τη διάρκεια της συνόδου ήταν ο τριπλασιασμός της ενέργειας που παράγεται από πυρηνικές μονάδες ως το 2050.
Ο στόχος αυτός είναι πολύ πιθανότερο να πιαστεί από ότι οι στόχοι για τη χρηματοδότηση του αναπτυσσόμενου κόσμου, παρά το γεγονός ότι τη σχετική διακήρυξη υπέγραψαν αρχικά μόνο 31 χώρες.
Παρά το γεγονός ότι δεν παράγει αέριους ρύπους, η πυρηνική ενέργεια δεν είναι σε καμία περίπτωση ασφαλής, ή «πράσινη». Ο τριπλασιασμός της, στην πραγματικότητα σημαίνει τριπλασιασμό των κινδύνων για το περιβάλλον και τους ανθρώπους (όχι μόνο αυτούς που ζουν σε κοντινή απόσταση από τις μονάδες πυρηνικής ενέργειας, ούτε μόνο αυτούς που ζουν σήμερα, αλλά και τους μακρινούς, ακόμη και αυτούς που θα γεννηθούν αφού συμβεί ένα ενδεχόμενο πυρηνικό ατύχημα).
Οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει ένα τέτοιο ατύχημα φάνηκαν το 2011 στην Φουκουσίμα, όταν ο τοπικός σταθμός παραγωγής πυρηνικής ενέργειας καταστράφηκε από τσουνάμι. Δεκατρία χρόνια μετά, υπολογίζεται ότι 29.000 κάτοικοι παραμένουν εκτοπισμένοι, ενώ τα αποτελέσματα της διαρροής ραδιενέργειας, τόσο στη χλωρίδα και την πανίδα, όσο και στην υγεία του πληθυσμού, απασχολούν ακόμη την περιοχή. Σε οικονομικό επίπεδο, οι επιπτώσεις του ατυχήματος κοστίζουν κάθε χρόνο 7 δις δολάρια.
Όμως το σενάριο ενός νέου σοβαρού ατυχήματος δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Οι μονάδες παραγωγής πυρηνικής ενέργειας μπορεί να μην παράγουν αέριους ρύπους, αλλά παράγουν ραδιενεργά απόβλητα, των οποίων η ασφαλής αποθήκευση είναι στην πραγματικότητα αδύνατη. Τα απόβλητα αυτά, κατά κανόνα φυλάσσονται σε συνθήκες ψύξης για κάποια χρόνια ή ακόμη και δεκαετίες και στη συνέχεια μεταφέρονται σε παλιά πυρηνικά εργοστάσια, θάβονται κάτω από ενεργές μονάδες, ή γενικά σε τοποθεσίες όπου τα μέτρα προστασίας από διαρροές είναι από ανεπαρκή ως ανύπαρκτα. Τα ραδιενεργά απόβλητα όμως, δεν αδρανοποιούνται μέσα σε μερικές δεκαετίες. Ένα μέρος τους, μπορεί να παραμένει επικίνδυνο ακόμη και για δεκάδες χιλιάδες χρόνια μετά την απόσυρσή τους από την παραγωγή.
Οι εταιρείες τεχνολογίας
Κανένας από αυτούς τους κινδύνους δεν φαίνεται να πτοεί την «πράσινη» πτέρυγα της βιομηχανίας ενέργειας. Επιπλέον, το τελευταίο διάστημα πέρα από κυβερνήσεις και ενεργειακές πολυεθνικές, στο παιχνίδι των πυρηνικών μονάδων μπαίνουν και εταιρείες τεχνολογίας, προσπαθώντας υποτίθεται να δώσουν οικολογική απάντηση στις ατελείωτες ενεργειακές ανάγκες των νέων τους προϊόντων, όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Ανάμεσά τους η google έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να κατασκευάσει επτά μικρούς πυρηνικούς αντιδραστήρες προκειμένου να τροφοδοτήσει με ενέργεια τα κέντρα δεδομένων και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης της.
H Microsoft από την άλλη, έχει ακόμη μεγαλύτερα σχέδια, καθώς σκοπεύει να χρηματοδοτήσει την επαναλειτουργία του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας «Three Mile Island, τον τόπο του μεγαλύτερου πυρηνικού ατυχήματος στην ιστορία των ΗΠΑ. Τον Μάρτη του 1979, εξαιτίας βλάβης στο σύστημα ψύξης του εργοστασίου, σημειώθηκε διαρροή ραδιενέργειας, με αποτέλεσμα το κλείσιμο της μονάδας. Σήμερα, με δικαιολογία την ανάγκη απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα (τα οποία συνεχίζουν να προωθούν παράλληλα) κυβερνήσεις και πολυεθνικές είναι έτοιμες να ρισκάρουν ξανά μαζικές καταστροφές.
COP και άλλα παραμύθια
Όσο περνάνε τα χρόνια, όσο αποκαλύπτονται οι πραγματικές προθέσεις των πρωταγωνιστών των συνόδων των ΟΗΕ για το κλίμα και τα ανύπαρκτα αποτελέσματά τους, την ώρα μάλιστα που το μέλλον του πλανήτη βρίσκεται σε οριακό σημείο, τόσο οι συναντήσεις αυτές απαξιώνονται. Δεν είναι μόνο οι ακτιβιστές, οι οργανώσεις της Αριστεράς, τα περιβαλλοντικά κινήματα, που καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από αυτές τις συνόδους, αλλά όλο και μεγαλύτερα κομμάτια των κοινωνιών παγκόσμια αντιλαμβάνονται την υποκρισία που τις χαρακτηρίζει.
Ακόμη και ηγέτες χωρών αρνούνται να συμμετέχουν, ή αποσύρονται από τις Cop, είτε δηλώνοντας ανοιχτά ότι δεν έχουν σκοπό να πάρουν μέτρα για την προστασία του κλίματος, όπως ο ακροδεξιός πρόεδρος της Αργεντινής, Χ. Μιλέι (δες παρακάτω) είτε επειδή θεωρούν ότι δεν έχει κανένα νόημα η συμμετοχή σε αυτές, όπως η κυβέρνηση της Παπούα – Νέας Γουινέας που αρνήθηκε να πάρει μέρος στην Cop29 αποκαλώντας την «χάσιμο χρόνου».
Όλα αυτά συμβαίνουν την ώρα που τα στοιχεία γύρω από την κλιματική κρίση δείχνουν ότι η κατάσταση βρίσκεται ήδη εκτός ελέγχου. Αποτελεί πλέον κοινό τόπο ότι η μάχη της συγκράτησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα έχει χαθεί (αν υποθέσουμε ότι δόθηκε ποτέ) και οι επιπτώσεις αυτής της κατάστασης μεταφράζονται σε ακραίες θερμοκρασίες και καιρικά φαινόμενα, ενώ υπάρχουν περιοχές του πλανήτη στις οποίες η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί έναν από τους πρώτους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, όπως π.χ. η ινδική πρωτεύουσα, μια πόλη με πληθυσμό πάνω από 33 εκατομμύρια ανθρώπους. Τους τελευταίους μήνες, οι οικογένειες που έχουν κάπου αλλού να καταφύγουν, εγκαταλείπουν το Δελχί για να γλιτώσουν από το τοξικό νέφος που το έχει κατακλύσει.
Μέσα σε αυτή τη ζοφερή κατάσταση, αν υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να προστατέψει τον πλανήτη από την κλιματική κρίση και την πυρηνική απειλή, είναι οι ίδιες οι κοινωνίες, οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί, αυτοί δηλαδή που βιώνουν ήδη τις συνέπειες τους. Η αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί άμεση στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όχι στη λογική του «πράσινου» καπιταλισμού που σπέρνει ανεμογεννήτριες σε κάθε βουνοκορφή με βάση το συμφέρον του κάθε «οικολόγου» επιχειρηματία, ούτε βέβαια της μετονομασίας της εξαιρετικά επικίνδυνης πυρηνικής ενέργειας σε «καθαρή» λύση στο πρόβλημα.
Στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με στόχο την προστασία του κλίματος, σημαίνει μαζικές επενδύσεις στην έρευνα, η οποίες θα μπορούσαν να προκύψουν από την κατάσχεση των αμύθητων κερδών της παγκόσμιας βιομηχανίας ενέργειας που έχουν συσσωρευτεί εδώ και δεκαετίες πατώντας πάνω στην καταστροφή. Σημαίνει εθνικοποίηση της χωρίς αποζημίωση και επαναλειτουργία της με κοινωνικό έλεγχο και διαχείριση και με όρους προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ζωής. Σημαίνει επίσης ουσιαστική χρηματοδότηση για τις αναπτυσσόμενες χώρες και την προστασία των οικοσυστημάτων του πλανήτη, και άλλα μέτρα τα οποία όμως δεν είναι εφαρμόσιμα στο πλαίσιο του σημερινού συστήματος, αλλά είναι συνυφασμένα με τη συνολική ανατροπή του.
Ο Μιλέι, η COP29 και το «σοσιαλιστικό ψέμα» της κλιματικής αλλαγής
Το γεγονός ότι η Αργεντινή ανακοίνωσε στα μέσα Νοέμβρη ότι αποσύρει τους εκπροσώπους της από τη σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα (COP29) δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη. Ο πρόεδρος της χώρας, Χαβιέ Μιλέι, είναι ένας ακροδεξιός αρνητής της κλιματικής αλλαγής, που έχει στόχο να “αναπτύξει” την οικονομία της Αργεντινής αδιαφορώντας πλήρως για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Υποστηρίζει φανατικά τις παραδοσιακές βιομηχανίες, όπως αυτές των ορυκτών καυσίμων, ενώ δηλώνει ανοιχτά ότι δεν έχει σκοπό να εφαρμόσει καμία απολύτως φιλοπεριβαλλοντική πολιτική.
Ανάμεσα σε άλλα, προωθεί τη χαλάρωση των περιορισμών στις οικονομικές δραστηριότητες σε παγετώδεις περιοχές και δάση, ενώ με την ανάκληση των εκπροσώπων της Αργεντινής από την COP29 φέρνει ακόμη πιο κοντά το ενδεχόμενο της απόσυρσης της χώρας του από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα (κάτι το οποίο έχει απειλήσει να κάνει από την περίοδο της προεκλογικής του εκστρατείας). Επιπλέον, ο Μιλέι έχει κάνει καθαρό ότι δεν σκοπεύει να συμμορφωθεί με την ατζέντα του 2030 (τους στόχους περιορισμού των εκπομπών αερίων ρύπων μέχρι το τέλος της δεκαετίας). Εξάλλου, στο παρελθόν έχει αποκαλέσει την κλιματική κρίση «σοσιαλιστικό ψέμα».
Σχετικά με τα δάση έχει σκοπό να επιτρέψει την αποψίλωση τους σε περιοχές που μέχρι τώρα απαγορευόταν, ενώ θέλει επίσης να περικόψει τις δαπάνες για την αντιμετώπιση της παράνομης υλοτόμησης και των δασικών πυρκαγιών. Ταυτόχρονα, σχεδιάζει να αλλάξει τον νομικό ορισμό των παγετώνων, έτσι ώστε οι μικρότεροι από αυτούς και όσοι δεν έχουν καταγραφεί επίσημα ως τώρα, να μην υπολογίζονται ως τέτοιοι. Αυτό θα αφήσει ορθάνοιχτο το πεδίο των εξορύξεων χρυσού, χαλκού και άλλων μετάλλων, σε περιοχές των Άνδεων που προς το παρόν προστατεύονται, με κίνδυνο να υποστούν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις περιοχές από τις οποίες πηγάζουν πολλά ποτάμια.
Ας θυμηθούμε τις πολιτικές που εφάρμοσε ο ιδεολογικός σύμμαχος του Μιλέι, Ζαΐρ Μπολσονάρου, στη Βραζιλία μεταξύ 2018 και 2022.Ο Μπολσονάρου προκάλεσε διεθνή κατακραυγή κατά τη διάρκεια των τεσσάρων χρόνων της θητείας του για τις μαζικές καταστροφές στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου από δασικές πυρκαγιές, αλλά και συνολικά την από την αποψίλωση που υπέστη το δάσος εξαιτίας κάθε είδους επιχειρηματικής δραστηριότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η καταστροφή δασικών εκτάσεων στον Αμαζόνιο επί Μπολσονάρου αυξήθηκε ετησίως κατά μέσο όρο 75,5% σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία.
Την ίδια στιγμή δεν υπάρχει καμία δικλίδα ασφαλείας, κανένας θεσμός που να προστατεύει ουσιαστικά το περιβάλλον και να βάζει φρένο σε ακραίους αρνητές της κλιματικής αλλαγής όπως ο Μιλέι, ο Μπολσονάρου, ή ο Τραμπ.
Η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP – η παγκόσμια πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση υποτίθεται της κλιματικής κρίσης) είναι βασικά ένας απαξιωμένος θεσμός–παρωδία που δεν δεσμεύει καμία χώρα να τηρήσει τους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων, ούτε και προβλέπει οποιαδήποτε ποινή ώστε να αποτρέψει τις καταστροφικές περιβαλλοντικές πολιτικές που εφαρμόζονται παγκόσμια από κυβερνήσεις και μεγάλες επιχειρήσεις.
Αυτές οι εξελίξεις δείχνουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο πως δεν υπάρχει «πράσινος» ή «οικολογικός» καπιταλισμός που θα εφαρμόσει ουσιαστικά μέτρα για την προστασία του πλανήτη. Τα κέρδη θα είναι πάντα πολύ πιο σημαντικά από τα αμέτρητα είδη ζώων και φυτών που καταδικάζονται σε εξαφάνιση, αλλά και τα εκατοντάδες εκατομμύρια των ανθρώπων που κινδυνεύουν ή ήδη βιώνουν τις επιπτώσεις αυτών των πολιτικών, ανάμεσα στις οποίες η πείνα και η προσφυγιά. Απέναντι σε τόσο άμεσα καταστροφικές πολιτικές οι Σύνοδοι του ΟΗΕ δεν μπορούν να προσφέρουν τίποτα περισσότερο από υποσχέσεις και αυταπάτες… Γι’ αυτό είναι δικό μας καθήκον, των εργαζομένων, των φτωχών και των περιβαλλοντικών κινημάτων, να βάλουμε φρένο στις καταστροφικές πολιτικές αυτού του συστήματος, που δεν θα σταματήσει πουθενά μέχρι να καταστρέψει τη ζωή στον πλανήτη όπως την ξέρουμε.
