Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ανατροπή του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, στις 8 Δεκέμβρη 2024, δημιούργησε προβληματισμό και σύγχυση σε εκατομμύρια ανθρώπους, όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και διεθνώς. Ο βασικός λόγος γι’ αυτό ήταν ότι, αν και επρόκειτο για μια βάναυση δικτατορία, θεωρούνταν μια συμμαχική δύναμη στον παλαιστινιακό λαό, ο οποίος βιώνει τον απίστευτο εφιάλτη που του προετοίμασε το ισραηλινό κράτος σε αγαστή συνεργασία με τις «δημοκρατικές», «ελεύθερες» και «πολιτισμένες» κυβερνήσεις της Δύσης.
Αυτή η αντιφατική εικόνα αντανακλάται και στο εσωτερικό της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς («Μαρξιστικής» ή «Μαρξίζουσας»).
Έτσι, βλέπουμε από τη μια μεριά απόψεις που έμμεσα ή άμεσα υποστήριζαν το καθεστώς Άσαντ με το επιχείρημα ότι ήταν αντι-ιμπεριαλιστικό (ενάντια στις ΗΠΑ και την ΕΕ). Κι από την άλλη, απόψεις που υποστήριξαν την ανατροπή του με το επιχείρημα ότι ανατρέπεται ένα βάναυσο δικτατορικό καθεστώς και έρχονται καλύτερες μέρες για τον συριακό λαό.
Κατά τη γνώμη μας και οι δύο αυτές τοποθετήσεις είναι λανθασμένες. Οι οργανώσεις του εργατικού κινήματος, ειδικά οι οργανώσεις της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, δεν έχουν καμία υποχρέωση να επιλέγουν πλευρά όταν οι επιλογές είναι «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα»· όταν αφορούν τη σύγκρουση αντιδραστικών δυνάμεων, ανάμεσα σε διαφορετικούς εκπροσώπους καπιταλιστικών-ιμπεριαλιστικών συμφερόντων. Αντίθετα, σε τέτοιες περιπτώσεις η Αριστερά οφείλει να χαράσσει τον δικό της ανεξάρτητο δρόμο και να καταθέτει τις δικές της ανεξάρτητες, ταξικές προτάσεις στην κοινωνία.
Στη συνέχεια καταπιανόμαστε αναλυτικά μ’ αυτό καθώς και με άλλα ζητήματα που εγείρει η ανατροπή στη Συρία.
1. Γιατί κατέρρευσε το καθεστώς με τέτοια ταχύτητα;
Η κατάρρευση του καθεστώτος του Άσαντ συνοδεύτηκε και από αρκετές αναλύσεις για τον ρόλο που έπαιξε η Δύση, καθώς και άλλοι εξωγενείς παράγοντες, όπως το Ισραήλ και η Τουρκία, στην ανατροπή του. Αυτοί οι παράγοντες έπαιξαν όντως ρόλο, όχι όμως τον καθοριστικό. Απόψεις όπως οι πιο πάνω χάνουν το πιο ουσιαστικό στοιχείο: το καθεστώς κατέρρευσε «από τα μέσα», σαν χάρτινος πύργος.
Ήταν μια εξέλιξη που κανένας δεν περίμενε. Όχι μόνο το ίδιο το καθεστώς, όχι μόνο οι σύμμαχοι του (Ρωσία, Ιράν, Χεζμπολάχ, κλπ) αλλά και οι εχθροί του στη Δύση – όλοι πιάστηκαν στον ύπνο. Τα Δυτικά μίντια δεν έκρυψαν την έκπληξή τους με την ανατροπή του Άσαντ. Οι μυστικές υπηρεσίες δεν είχαν πάρει πρέφα. Οι αντάρτες της Χάγιατ Ταχρίρ αλ Σαμ (Hayat Tahrir al-Sham), HTS, που ξεκίνησαν την επίθεσή τους από την Ιντλίμπ στα βορειοδυτικά, μετά προχώρησαν στο Χαλέπι για να βαδίσουν στη συνέχεια στην Δαμασκό μέσω Χάμα και Χομς (βλέπε χάρτες), καθώς και οι σύμμαχοι τους σε άλλες περιοχές της Συρίας που σκόπευαν στην από κοινού πολιορκία της Δαμασκού, έπεσαν από τα σύννεφα όταν είδαν ότι βασικά η HTS έκανε περίπατο χωρίς να συναντήσει αντίσταση.
Οι ένοπλοι της HTS και των συμμάχων της δεν ξεπερνούσαν σύμφωνα με τις υπάρχουσες εκτιμήσεις τις 10 έως 30 χιλιάδες (δεν υπάρχουν πιο ακριβείς αναφορές). Με άλλα λόγια, υπό διαφορετικές συνθήκες, θα ήταν ένας ασήμαντος αριθμός, απέναντι στις δυνάμεις ασφαλείας ενός κράτους 25 εκατομμυρίων ανθρώπων. Κι όμως χρειάστηκαν μόνο 12 μέρες για να ολοκληρώσουν την πορεία τους μέχρι την Δαμασκό, ενώ ο αριθμός των ενόπλων της HTS που «κατέλαβαν» την Δαμασκό δεν ξεπερνούσε, σύμφωνα τον Economist, τους 1.200!
Με άλλα λόγια, απλά δεν υπήρχαν δυνάμεις που να είναι διατεθειμένες να υποστηρίξουν το καθεστώς. Αυτό εξηγείται μόνο από έναν παράγοντα: ότι το καθεστώς ήταν κοινωνικά εντελώς απομονωμένο!
Η ερμηνεία γι’ αυτό δεν είναι δύσκολη: 13 χρόνια εμφύλιου πολέμου, καταπίεση, βασανιστήρια, φυλακές, 580.000 νεκροί, 6,7εκατομμύρια πρόσφυγες στο εξωτερικό, εκατομμύρια πρόσφυγες και στο εσωτερικό. Η συριακή λίρα έχασε το 99% της αξίας της από το 2011, το ΑΕΠ έκανε βουτιά από 65,5 δισ. δολάρια σε μόλις 9 –μία κατάρρευση 85%– ενώ περισσότερο από το 90% των Σύρων ζει στη φτώχεια!
Αποδεικνύεται τελικά πως όντως το καθεστώς επιβίωνε γιατί στηριζόταν στρατιωτικά από τις δυνάμεις της Ρωσίας και τις πολιτοφυλακές της Χεζμπολάχ. Η απορρόφηση της Ρωσίας στον πόλεμο στην Ουκρανία και τα στρατιωτικά πλήγματα του Ισραήλ στην Χεζμπολάχ, άφησαν το καθεστώς γυμνό και παράλυτο.
Η κατάρρευση της δικτατορίας του Άσαντ ήταν αυτό που άξιζε σε κάθε δικτατορία, μισητή από τα λαϊκά στρώματα. Η Αριστερά οφείλει να σταματήσει να παρέχει υποστήριξη σε τέτοια καθεστώτα, γιατί εκτίθεται και αποδυναμώνεται. Η μη υποστήριξη του καθεστώτος Άσαντ, από την άλλη, δεν ισοδυναμεί σε καμία περίπτωση με υποστήριξη στους Δυτικούς ιμπεριαλιστές ή/και την HTS, στο όνομα δήθεν της δημοκρατίας. Κι αυτό γιατί η επόμενη μέρα για την Συρία δεν επιφυλάσσει τίποτα το χαρμόσυνο για τον συριακό λαό: ούτε δημοκρατία, ούτε ελευθερία, ούτε ειρήνη, ούτε ευημερία.
κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, σημειωμένο με κόκκινο χρώμα.
της HTS και των συμμάχων της. Οι υποστηρικτές του Άσαντ έχουν περιοριστεί
σε μια πολύ μικρή περιοχή στη δυτική Συρία, στα παράλια με τη Μεσόγειο.
2. Τι φέρνει η επόμενη μέρα με την HTS στην κυβέρνηση;
Η HTS είναι μια ισλαμική οργάνωση (καταγραμμένη και επίσημα στη Δύση σαν τρομοκρατική) και ο επικεφαλής της, Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι (ή Άχμεντ αλ Σαράα, όπως είναι το πραγματικό του όνομα), ένας καταζητούμενος τρομοκράτης. Τα τελευταία χρόνια, αλλά ειδικά μετά την κατάληψη της εξουσίας στις αρχές του Δεκέμβρη, ο Γκολάνι φοράει κοστούμι και συναντιέται με Ευρωπαίους διπλωμάτες προσπαθώντας να δείξει ότι είναι εκσυγχρονιστής και πως δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα απ’ αυτόν και την οργάνωσή του.
Η ΕΕ και οι ΗΠΑ μπαίνουν χαρωπά σ’ αυτό το παιγνίδι και προσπαθούν να εμφανίσουν τον Γκολάνι και την HTS σαν μετριοπαθείς και συνεννοήσιμες δυνάμεις. Πρόκειται για τη συνηθισμένη υποκρισία της Δύσης.
Ο Γκολάνι έχει δηλώσει πως έχει εγκαταλείψει την Αλ Κάιντα και τον ISIS (Ισλαμικό Κράτος), από όπου ξεκίνησε, αλλά ποτέ δεν δήλωσε πως εγκαταλείπει τον Ισλαμισμό: δηλαδή τον στόχο του χτισίματος ενός κράτους το οποίο θα βασίζεται στο νόμο του Ισλάμ και όχι σε δημοκρατικές διαδικασίες με συμμετοχή της κοινωνίας, οποιασδήποτε μορφής. Για οργανώσεις όπως η HTS, ο νόμος του Θεού είναι πάνω από τους νόμους των ανθρώπων.
Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι ο ίδιος ο Γκολάνι έχει μεταλλαχθεί και εγκαταλείψει τον ισλαμικό φονταμενταλισμό (πράγμα απίθανο) δεν μπορεί να ισχύει το ίδιο για το σύνολό της HTS καθώς και για τις συμμαχικές μ’ αυτήν δυνάμεις. Αφαιρετικά μιλώντας, για να εγκαταλείψει τον ισλαμικό νόμο μια ισλαμική οργάνωση όπως η HTS, θα πρέπει να περάσει μέσα από κάποιου είδους εσωτερικό εμφύλιο. Αυτό φαίνεται σήμερα πολύ απομακρυσμένο.
Με άλλα λόγια, η βασική προοπτική είναι ότι η HTS θα εγκαθιδρύσει ένα νέο ισλαμικό καθεστώς και μια νέα δικτατορία, ακόμα και αν τα ακριβή χαρακτηριστικά της δεν είναι ακόμα καθαρά. Οι μορφές των ισλαμικών καθεστώτων έχουν διαφορές όπως δείχνουν για παράδειγμα το Αφγανιστάν, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία.
Η Αριστερά που βλέπει κάτι προοδευτικό στην ανατροπή του Άσαντ πλανάται. Δεν υπάρχει περίπτωση ο λαός της Συρίας να δει και να νοιώσει δημοκρατία, ελευθερία, ειρήνη και κάποια περιορισμένη έστω ισότητα (εθνοτήτων, θρησκειών και φύλων).
3. Πολιτική «ίσων αποστάσεων»; Όχι, πολιτική εναλλακτικής πρότασης
Η συνήθης κριτική που μας ασκείται όταν λέμε «ούτε με τους μεν ούτε με τους δε», είναι ότι αυτό αποτελεί πολιτική ίσων αποστάσεων κι επομένως αδυναμία να πάρουμε θέση πάνω στα συγκεκριμένα πιεστικά ζητήματα με τα οποία είναι αντιμέτωπη η κοινωνία. Ότι, οφείλουμε να διαλέξουμε πλευρές.
Τέτοιου είδους κριτική χάνει την ουσία. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν οι επιλογές μας πρέπει να περιορίζονται στο να διαλέξουμε μία από τις δύο αντιδραστικές πλευρές, ή αν υπάρχει μια τρίτη επιλογή που υπηρετεί πραγματικά τα συμφέροντα των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων και τις αξίες της Αριστεράς.
Επιλέγουμε το τελευταίο. Υποστηρίζουμε ότι η Αριστερά οφείλει να καταθέσει τη δική της πρόταση και θέση, ανεξάρτητη από τις δυο αντιδραστικές δυνάμεις, του δικτάτορα Άσαντ από τη μια και των Ισλαμιστών από την άλλη.
4. Τι θα σήμαινε αυτό πρακτικά στην Συρία;
Ας γίνουμε συγκεκριμένοι και πρακτικοί. Αν η επαναστατική Αριστερά είχε σημαντική παρουσία στην Συρία, ή σε μια τουλάχιστον περιοχή της, όπου με τις δικές της πολιτοφυλακές έλεγχε την κατάσταση (όπως κάνουν οι Κούρδοι στα βόρεια και τα ανατολικά, οι φιλο-τουρκικές πολιτοφυλακές σε θύλακες του Βορρά, οι Δρούζοι στο νότο, κοκ) τότε θα έχτιζε σε εκείνο το τμήμα της χώρας το πρότυπο της δικής της κοινωνίας. Και θα το χρησιμοποιούσε για να δώσει παράδειγμα στις υπόλοιπες εθνότητες ή θρησκευτικές μειονότητες στις άλλες περιοχές της Συρίας, προτείνοντας αυτό το μοντέλο για το σύνολο της χώρας (αλλά και τους γειτονικούς λαούς) και παλεύοντας ένοπλα για αυτό.
Είναι μήπως αυτό μια αφηρημένη ουτοπία; Ας δούμε τι μας διδάσκει το παράδειγμα της Ροτζάβα στην ίδια τη Συρία. Η Ροτζάβα είναι η περιοχή της βορειο-ανατολικής Συρίας που βρίσκεται υπό κουρδικό έλεγχο. Ροτζάβα, σημαίνει «Δυτικό Κουρδιστάν». Το 2015 οι Κούρδοι μπήκαν δυναμικά στον αγώνα ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος (ISIS) – υπερασπιζόμενοι τα εδάφη τους, την αυτονομία και την ιστορία τους. Η νίκη τους επί του ISIS ήταν ιστορική – ήταν η πρώτη μεγάλη ήττα του ISIS (με περίπου 10.000 νεκρούς όπως υπολογίζεται). Στη συνέχεια κράτησαν τα εδάφη τους χτίζοντας μια τοπική αυτόνομη κοινωνία, με αρκετά προχωρημένη δημοκρατία, ελευθερία και ισότητα (εθνοτήτων και φύλων, και με ξεχωριστή θέση για τις γυναίκες) που δεν έχει κανένα αντίστοιχο στην υπόλοιπη Μέση Ανατολή.
Η Ροτζάβα δεν προχώρησε ποτέ στο πέρασμα των βασικών οικονομικών μονάδων στην κοινωνία, δεν έθεσε ποτέ τις βάσεις για εργατική-λαϊκή εξουσία, όχι γιατί δεν μπορούσε αλλά γιατί η ηγεσία του κουρδικού κινήματος δεν ήθελε να φτάσει μέχρι εκεί.
Το παράδειγμά της όμως, δείχνει πως αν υπήρχε (σαν υπόθεση εργασίας) μια μαζική επαναστατική Αριστερά στη Συρία, έστω και περιορισμένη σε κάποιους θύλακες ή τμήμα του εδάφους της χώρας, θα μπορούσε, ξεκινώντας από τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ισότητα των θρησκειών, των εθνοτήτων και των φύλων, να θέσει τις βάσεις για τη μετάβαση σε μια σοσιαλιστική κοινωνία στην οποία η οικονομία θα υπηρετούσε το σύνολο και όχι τα ιδιωτικά μονοπώλια. Θα μπορούσε να υπερασπιστεί τις κατακτήσεις της με τα όπλα και να τις συνδυάσει με ταξικό κάλεσμα στους εργαζόμενους της υπόλοιπης Συρίας και με διεθνιστικό κάλεσμα στις γειτονικές χώρες, την Ευρώπη και διεθνώς.
Αν όμως δεν υπήρχε (που δεν υπάρχει) μια μαζική επαναστατική Αριστερά, αλλά μόνο μικρές ομάδες ή μεμονωμένα στελέχη, τι καθήκοντα θα προκύπτανε γι’ αυτούς;
Και πάλι, δεν θα έπρεπε να διαλέξουν ανάμεσα στον Άσαντ και τους Ισλαμιστές, αλλά να ξεκινήσουν μια μάχη με τον χρόνο προβάλλοντας τη δική τους εναλλακτική πρόταση, με στόχο να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους, έτσι ώστε να χτιστεί ένα μαζικό επαναστατικό αριστερό κίνημα σαν ο μοναδικός τρόπος για να μπει ένα τέλος στον εφιάλτη που ζουν καθημερινά οι κάτοικοι της περιοχής.
Το ίδιο, ασφαλώς, είναι και το καθήκον στο εξωτερικό: οι Μαρξιστές πρέπει να εξηγούν ποιο είναι το μοντέλο της κοινωνίας που πρέπει πρεσβεύει η Αριστερά, τι αντιπροτείνει στο μοντέλο του Άσαντ από τη μια και του Γκολάνι από την άλλη. Και όχι να υποστηρίζει τη νίκη του ενός ενάντια στον άλλο.
5. Είναι ο Άσαντ αντι-ιμπεριαλιστής;
Το επιχείρημα αρκετών στελεχών της Αριστεράς που παίρνουν θέση υπέρ του Άσαντ είναι ότι δεν μπορούν μεν να υποστηρίξουν το καθεστώς του Άσαντ στο κοινωνικό επίπεδο γιατί είναι μια δικτατορία, αλλά το υποστηρίζουν στο γεωπολιτικό επίπεδο γιατί αντιστέκεται στα σχέδια των Αμερικανών/Δυτικών ιμπεριαλιστών.
Με βάση αυτό το σκεπτικό, το καθεστώς του Άσαντ ήταν αντιδραστικό στο κοινωνικό επίπεδο αλλά προοδευτικό στο επίπεδο των γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Και εδώ έχουμε ένα σοβαρό μπουρδούκλωμα θέσεων και μια μεγάλη αντίφαση: μπορεί ένα καθεστώς να είναι αντιδραστικό στο κοινωνικό επίπεδο αλλά προοδευτικό στον γεωπολιτικό συσχετισμό δυνάμεων;
Η τοποθέτηση του Άσαντ με την πλευρά της Ρωσίας, της Κίνας, του Ιράν κλπ, δεν το κατατάσσει στις «προοδευτικές δυνάμεις». Ο ανταγωνισμός «Δύσης – Ανατολής», ας τον ονομάσουμε έτσι, είναι ανταγωνισμός πάνω σε καπιταλιστική βάση, ανάμεσα στους παλιούς ιμπεριαλιστές (ΗΠΑ, ΕΕ) που χάνουν έδαφος και τους νέους ιμπεριαλιστές (Κίνα, Ρωσία κ.α.) που απειλούν την εξουσία των μέχρι πρόσφατα απόλυτων αρχόντων. Είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την παλιά ιδεολογική σύγκρουση των σχεδιασμένων οικονομιών της ΕΣΣΔ και της Κίνας με τις καπιταλιστικές οικονομίες της Δύσης, που κράτησε μέχρι το 1989.
Στη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο ιμπεριαλιστικά μπλοκ, η Αριστερά που θέλει να είναι συνεπής με τις αρχές της, δεν μπορεί να υποστηρίξει τον ένα ιμπεριαλιστή ενάντια στον άλλο.
Αυτό, ασφαλώς, δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να αξιοποιεί τον ανταγωνισμό ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις για να προωθήσει συμφέροντα του δικού της λαού, να ενισχύσει τις δικές της θέσεις και να χτίσει συμμαχίες με δυνάμεις (διεθνώς) που επίσης αναζητούν έναν «ανεξάρτητο δρόμο», πέρα από αυτούς των ιμπεριαλιστών. Αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα, μια διαφορετική συζήτηση.
Το επιδερμικό και ατελέσφορο του επιχειρήματος υπέρ του «αντι-ιμπεριαλισμού» του Άσαντ, αποδεικνύεται από την ίδια την εμπειρία της Συρίας. Το καθεστώς του Άσαντ, όντας εντελώς αντιδραστικό κοινωνικά, αποξένωσε σε τέτοιο βαθμό τις συριακές μάζες που χρειάστηκε «ένα φύσημα» για να καταρρεύσει και να αφήσει ελεύθερο πεδίο δράσης στους Δυτικούς ιμπεριαλιστές. Τέτοιου είδους «αντι-ιμπεριαλισμός» δεν αποδυναμώνει πραγματικά, τελικά ενισχύει τους Δυτικούς ιμπεριαλιστές.
6. Μην ξεχνάμε ποτέ το Ιράν του 1979
Για την Αριστερά που θεωρεί ότι η ανατροπή του Άσαντ είναι κάτι θετικό που ανοίγει νέες δυνατότητες για τον συριακό λαό παρότι ανάλαβαν την εξουσία οι Ισλαμιστές, πρέπει να θυμίσουμε το παράδειγμα της επανάστασης του Ιράν. Το 1979, το καθεστώς του Σάχη κατέρρεε μέσα από μια μεγαλειώδη επανάσταση των εργατικών μαζών, των κουρδικών πολιτοφυλακών κλπ. Η Αριστερά στήριξε τους Μουλάδες του Χομεϊνί, σαν καλύτερη εναλλακτική απέναντι στον Δυτικόφιλο Σάχη, αντί να θέσει την προοπτική της αριστερής-εργατικής-σοσιαλιστικής εξουσίας σε συνδυασμό με την αυτοδιάθεση των εθνοτήτων και συγκεκριμένα των Κούρδων. Αυτή την στάση κράτησε και το φιλοσοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Τουντέχ) και οι κουρδικές πολιτοφυλακές (Φενταγίν) αλλά ακόμα και η τροτσκιστική USFI (Ενιαία Γραμματεία της 4ης Διεθνούς) που είχε τότε παρουσία στο Ιράν (οι τότε διαφωνούντες στην USFI αποχώρησαν και σήμερα ανήκουν στις γραμμές του Internationalist Standpoint στο οποίο συμμετέχει και το Ξεκίνημα).
Το αποτέλεσμα ήταν μόλις σταθεροποιήθηκε ο Χομεϊνί, να στραφεί ενάντια στην Αριστερά και να την κατασφάξει. Η ιρανική Αριστερά δεν έχει συνέλθει ακόμα – μιλάμε για 45 χρόνια.
Σε συνθήκες επαναστατικής κρίσης, αν η Αριστερά δεν θέτει τον στόχο της εξουσίας και της ανατροπής του καπιταλισμού αλλά κοιτάζει ποια τμήματα της άρχουσας τάξης να υποστηρίξει, θα το πληρώσει πολύ ακριβά, συχνά με τις ζωές των μαχητών της.
7. Οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν να ελπίζουν σε τίποτα από την HTS
Από τα πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικά της νέας ισλαμικής εξουσίας στη Συρία είναι η εγκατάλειψη των Παλαιστινίων.
Είναι πολλές οι συνεντεύξεις και οι δηλώσεις με τις οποίες η νέα εξουσία στη Δαμασκό κάνει ανοίγματα στο Ισραήλ. Σε ένα πρόσφατο τέτοιο παράδειγμα, σε συνέντευξή του στο αμερικανικό δίκτυο NPR ο νέος κυβερνήτης της Δαμασκού, Μάχερ Μαρουάν, μιλώντας εκ μέρους του αλ Γκολάνι, δήλωσε ότι:
«…η νεοσυσταθείσα κυβέρνηση θέλει να έχει καλές σχέσεις με το Ισραήλ… ο αρχικός φόβος του Ισραήλ μετά την πτώση του πρώην προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ ήταν φυσιολογικός… Το Ισραήλ μπορεί να ένιωσε φόβο… Έτσι προχώρησε λίγο, βομβάρδισε λίγο κλπ… Δεν φοβόμαστε το Ισραήλ και το πρόβλημά μας δεν είναι με το Ισραήλ… Θέλουμε ειρήνη και δεν μπορούμε να είμαστε αντίπαλοι του Ισραήλ ή αντίπαλοι κανενός». (Οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Οι δηλώσεις αυτές αποτελούν ευθεία μαχαιριά στον παλαιστινιακό λαό.
Η Συρία είναι πεδίο αντιμαχόμενων συμφερόντων όχι μόνο τοπικών αλλά και διεθνών/γεωπολιτικών. Το Ισραήλ δεν «βομβάρδισε λίγο» τη Δαμασκό – επέφερε τεράστια πλήγματα στις «αμυντικές» ικανότητες της Συρίας. Της κατάστρεψε την αεράμυνα, όλες τις βάσεις πυραύλων και το ναυτικό της! Η νέα ηγεσία των Ισλαμιστών στη Συρία, όχι μόνο δεν μπόρεσε να προβάλει την παραμικρή αντίσταση στις ισραηλινές επιθέσεις αλλά συμπεριφέρεται και σαν να μην καταλαβαίνει τι συμβαίνει γύρω της.
8. Δεν μπορεί να υπάρξει ειρηνική ενοποίηση της Συρίας
Οι δυνάμεις της HTS κυριαρχούν στη δυτική Συρία, στον άξονα Ιντλίμπ-Χαλέπι-Χάμα- Χομς-Δαμασκός. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της Συρίας είναι έξω από τον πραγματικό έλεγχό τους και απλά προσπαθούν να διαπραγματευτούν με τις άλλες δυνάμεις που ελέγχουν διαφορετικά τμήματα της Συρίας, ώστε να διατηρήσουν την κεντρική εξουσία.
Στα βορειοανατολικά κυριαρχούν οι κουρδικές πολιτοφυλακές, οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις, ελέγχοντας περίπου το 25% της χώρας, με την υποστήριξη της Δύσης (μέχρι στιγμής). Στα βόρεια υπάρχουν πολύ σημαντικοί θύλακες όπου κυριαρχεί ο Συριακός Εθνικός Στρατός (Syrian National Army) που ελέγχεται από την Τουρκία. Στα νοτιοδυτικά (σύνορα με Ιράκ και Ιορδανία) υπάρχει μια πληθώρα πολιτοφυλακών (γύρω στις 50) που όλες μαζί αποτελούν το ονομαζόμενο Νότιο Μέτωπο (Southern Front) –Χριστιανών, Δρούζων και άλλων–αρκετοί από τους οποίους φοβούνται την άνοδο των Ισλαμιστών και επιδιώκουν συμμαχίες που να τις προστατέψουν. Μερικοί (Δρούζοι) στρέφονται προς το Ισραήλ καλώντας το να ενσωματώσει τα εδάφη τους σ’ αυτό. Ακόμα υπάρχει ο ISIS (Ισλαμικό Κράτος) ο οποίος κατάφερε να επεκτείνει ελαφρώς τα εδάφη υπό την κατοχή του μετά την πτώση του Άσαντ, όπως δείχνουν οι πιο πάνω χάρτες.
Σε σχέση με εξωτερικές δυνάμεις, το Ισραήλ αξιοποίησε την κρίση για να επεκτείνει τα εδάφη που κατέχει στη Συρία –τα υψώματα Γκολάν– και να κατακτήσει νέα εδάφη προς την κατεύθυνση της Δαμασκού, από την οποία βρίσκεται σε ελάχιστη απόσταση (μερικών δεκάδων χιλιομέτρων). Στρατιωτική παρουσία (βάσεις) έχουν επίσης η Ρωσία και οι ΗΠΑ.
Τέλος, μάλλον πρέπει να αφήσουμε ανοικτό το ενδεχόμενο, δυνάμεις πιστές στον Άσαντ, αυτή τη στιγμή περιορισμένες σε μικρούς θύλακες στα δυτικά, να διατηρήσουν κάποια εδάφη και να επιχειρήσουν ανασύνταξη.
Οι αντιθέσεις ανάμεσα σε όλες αυτές τις δυνάμεις είναι τόσο μεγάλες που δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει εύκολα αποδεκτό ένα ενιαίο κέντρο εξουσίας. Θα επιχειρήσουν να λύσουν τις διαφορές τους με στρατιωτικά μέσα.
9. Νικητές και ηττημένοι
Το αποτέλεσμα του συριακού εμφυλίου δεν αποτελεί μια τόσο μεγάλη επιτυχία για τη Δύση όσο προσπαθούν να την παρουσιάσουν τα Δυτικά μίντια, ούτε και μια στρατηγικής σημασίας ήττα για το μπλοκ Ρωσίας-Κίνας. Είναι επιτυχία για τη Δύση, ασφαλώς, με την έννοια ότι αποδυναμώνει τους αντιπάλους της στην περιοχή, αλλά από την άλλη δεν δημιουργεί ένα κράτος πιστό στη Δύση. Ούτε και είναι λογικό να αναμένει κανείς ότι το νέο καθεστώς θα διακόψει δεσμούς με τη Ρωσία και την Κίνα, όπως θα ήθελε η Δύση. Όσο κι αν τα πράγματα είναι ρευστά και πρέπει να είμαστε ανοικτοί σε όλα τα ενδεχόμενα, το πιο πιθανό είναι πως οι νέοι ηγεμόνες στη Συρία θα κοιτάξουν να διατηρήσουν σχέσεις με όλες τις πλευρές.
Οι δύο βασικοί κερδισμένοι από την πτώση του καθεστώτος Άσαντ είναι η Τουρκία και το Ισραήλ.
Ο κύριος χαμένος είναι το Ιράν και οι συμμαχικές μ’ αυτό δυνάμεις, η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, οι Χούθι στην Υεμένη και η Χαμάς στην Παλαιστίνη.
10. Τουρκία
Η HTS λειτούργησε σαν σύμμαχος της Άγκυρας, στην πορεία της ανατροπής του Άσαντ, παρότι δεν ανήκε στις πολιτοφυλακές που ελέγχονται στενά και άμεσα από το καθεστώς Ερντογάν (τον Συριακό Εθνικό Στρατό). Η νίκη της HTS παρουσιάστηκε πανηγυρικά στην Τουρκία σαν νίκη όχι μόνο του συριακού, αλλά και του τουρκικού λαού.
Οι σχέσεις HTS και Τουρκίας είναι τόσο στενές που θεωρείται δεδομένο ότι η Τουρκία θα έχει καθοριστική και άμεση εμπλοκή στην πολιτική του καθεστώτος.
Το γεγονός ότι η Τουρκία θα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, σαν ο πιο στενός σύμμαχος του καθεστώτος, δεν μεταφράζεται σε έλεγχο της Δύσης στο νέο συριακό καθεστώτος (όπως υποστηρίζει τμήμα της Αριστεράς). Η Τουρκία είναι μια πολύ ισχυρή περιφερειακή δύναμη που δεν ελέγχεται από τη Δύση, έχει τη δική της ατζέντα και τη δική της αυτόνομη πολιτική, και «παίζει» ανάμεσα στα συμφέροντα όλων των μεγάλων δυνάμεων –της Δύσης, της Ρωσίας και της Κίνας.
Ήδη, στη βόρεια Συρία ξεκίνησε η επίθεση του Συριακού Εθνικού Στρατού με την υποστήριξη της Τουρκίας ενάντια στις πολιτοφυλακές των Κούρδων. Ο Ερντογάν, του οποίου οι ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες μεγεθύνονται μετά τη νίκη των συμμάχων του της HTS, έχει ήδη απειλήσει τους Κούρδους μαχητές των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων, πως είτε θα καταθέσουν τα όπλα τους είτε θα ταφούν μαζί τους.
Οι Κούρδοι, βέβαια, δεν πρόκειται να καταθέσουν τα όπλα τους. Μετά από δεκαετίες (κατ’ ακρίβεια αιώνες) καταπίεσης κατάφεραν να αποκτήσουν μια σχετική αυτονομία σε εδάφη της Συρίας και του Ιράκ – δεν θα παραδοθούν στον Ερντογάν. Έχουν δείξει πόσο έμπειροι πολεμιστές είναι πολλές φορές, και ειδικά απέναντι στον ISIS αλλά και στις δυνάμεις του Άσαντ. Από την άλλη όμως, δεν πρέπει να υποτιμηθούν τα πλήγματα που είναι σε θέση να επιφέρει ο τουρκικός στρατός στο κουρδικό κίνημα.
Την επόμενη περίοδο είναι πολύ πιθανό η διεθνιστική Αριστερά παγκόσμια, να πρέπει να δείξει την αλληλεγγύη της στους αγωνιζόμενους Κούρδους της Συρίας και στο δικαίωμα τους στην αυτοδιάθεση, ενάντια στην τουρκική πολεμική μηχανή. Το γεγονός ότι οι Κούρδοι σ’ αυτή τη φάση εξοπλίζονται από τις ΗΠΑ δεν πρέπει να οδηγήσει την Αριστερά να εγκαταλείψει τις διεθνιστικές της θέσεις.
11. Ισραήλ
Το Ισραήλ είναι ο δεύτερος μεγάλος κερδισμένος, γιατί η κατάρρευση του Άσαντ αποδυναμώνει τον λεγόμενο «άξονα αντίστασης» ανάμεσα στο Ιράν, τη Συρία, τους Χούθι στην Υεμένη, τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο και την Χαμάς στη Γάζα.
Παρότι το Ισραήλ είναι εντελώς απομονωμένο πολιτικά σε διεθνές επίπεδο, και μαζί του οι σύμμαχοί του στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, στο στρατιωτικό επίπεδο είναι καθαρός νικητής, έχοντας επιφέρει σοβαρά πλήγματα κατ’ αρχήν ενάντια στη Χαμάς και στη συνέχεια ενάντια στη Χεζμπολάχ. Αυτό σίγουρα δεν σημαίνει το τέλος είτε της Χαμάς είτε της Χεζμπολάχ, αλλά είναι προφανές ότι οι τακτικές τους δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν το Ισραήλ.
Αμέσως μετά την πτώση του Άσαντ, το Ισραήλ επεκτάθηκε στη νοτιο-δυτική Συρία, «κατοχυρώνοντας» τα υψώματα Γκολάν και πλησιάζοντας σε απόσταση αναπνοής από την Δαμασκό.
Σύμφωνα με ανταπόκριση της Jerusalem Post, ένα ισραηλινό πολεμικό πλοίο ανάλαβε να χτυπήσει τον συριακό στόλο. Αποστολή του ήταν να εκτελέσει ακριβείς πυραυλικές επιθέσεις σε 15 πολεμικά πλοία, τα οποία αντιπροσώπευαν το μεγαλύτερο μέρος της ναυτικής δύναμης του συριακού Ναυτικού. Τα 15 σκάφη χτυπήθηκαν μέσα σε λίγα λεπτά και βυθίστηκαν. Με παρόμοιο τρόπο το Ισραήλ δηλώνει πως κατάστρεψε την αεράμυνα, την αεροπορική δύναμη και τις βάσεις πυραύλων της Συρίας.
Το Ισραήλ χτύπησε σε δύο διαφορετικά μεγάλα κύματα και το Ιράν.
Στην πρώτη φάση το Ιράν απάντησε (στις 01.10.2024) στέλνοντας εκατοντάδες τηλεκατευθυνόμενα βλήματα, αρκετά από τα οποία διαπέρασαν την αεράμυνα (iron dome) του Ισραήλ, προς μεγάλο εκνευρισμό του καθεστώτος Νετανιάχου. Το Ισραήλ απάντησε με δεύτερο κύμα αεροπορικών επιθέσεων στις 26 Οκτώβρη κατά στρατιωτικών στόχων και δομών. Το Ιράν απάντησε με μεγαλόστομες απειλές, αλλά μήνες μετά δεν έχει επιχειρήσει κάποια αντίποινα.
Ένα τμήμα της Αριστεράς φαίνεται να μη θέλει να αναγνωρίσει το γεγονός πως το Ισραήλ είναι σε θέση να συγκρουστεί στρατιωτικά σε πολλαπλά μέτωπα ταυτόχρονα, παρότι το έχει ήδη αποδείξει σε τρεις πολέμους με τον αραβικό κόσμο στο παρελθόν – κι αυτό γιατί έχει την πλήρη στήριξη του Δυτικού ιμπεριαλισμού. Φαίνεται να μην θέλει να αναγνωρίσει πως στο στρατιωτικό επίπεδο έχει κερδίσει στη σημερινή σύγκρουση – όσο δυσάρεστο κι αν είναι αυτό, ή μάλλον ακριβώς επειδή αυτό είναι πάρα πολύ δυσάρεστο. Όμως η Αριστερά δεν μπορεί να προχωράει στη βάση συναισθηματικών προσεγγίσεων, χρειάζεται μια ρεαλιστική προσέγγιση, στηριγμένη στην αντικειμενική πραγματικότητα. Μόνο έτσι μπορεί να βγάλει τα σωστά πολιτικά συμπεράσματα.
12. Ο «άξονας της Αντίστασης»
Ο Άξονας της Αντίστασης αποτελεί μια συμμαχία δυνάμεων γύρω από το Ιράν που περιλαμβάνει, όπως ήδη αναφέρθηκε, τους Χούθι στην Υεμένη, τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, τη Χαμάς στην Παλαιστίνη και παρόμοιες ισλαμικές δυνάμεις στο Ιράκ και την Συρία (και την κυβέρνηση Άσαντ μέχρι την πτώση της).
Σημαντικά τμήματα της Αριστεράς προσφέρουν ανοχή ή και στήριξη σ’ αυτόν τον «άξονα», ή τουλάχιστον αρνούνται να ασκήσουν οποιαδήποτε κριτική σ’ αυτές τις δυνάμεις, λόγω του υποτιθέμενου αντιιμπεριαλιστικού ρόλου τον οποίο παίζουν.
Πόσο πραγματικά αντι-ιμπεριαλιστικός είναι ο ρόλος τους όμως; Ξεκινάμε από το γεγονός ότι αποτελούν (στην περίπτωση του Ιράν) ή υποστηρίζουν (στην περίπτωση των υπολοίπων ισλαμικών δυνάμεων) την εγκαθίδρυση θρησκευτικών καθεστώτων βασισμένων στη Σαρία, που σημαίνει πως οι νόμοι του Θεού, όπως τους περιγράφει το Κοράνι, επιβάλλονται στους ανθρώπους, μέσω βέβαια της κάστας των κληρικών που έχουν την πραγματική εξουσία.
Πόσο μπορεί αυτή η προσέγγιση να υποσκάψει πραγματικά τους αποικιοκράτες ιμπεριαλιστές στις ΗΠΑ και την ΕΕ; Πόσο μπορούν αυτές οι ιδέες να λειτουργήσουν ελκυστικά για τους μη μουσουλμανικούς λαούς της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας;
Η ανοχή ή υποστήριξη σ’ αυτές τις δυνάμεις όμως, φέρνει την Αριστερά σε σύγκρουση και με μεγάλα, μάλιστα τα πιο μαχητικά, τμήματα των μαζών που βρίσκονται σε χώρες όπου το Ισλάμ είναι κυρίαρχη θρησκεία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ιράν, στο οποίο το εργατικό και γυναικείο κίνημα δίνουν ηρωικούς αγώνες εδώ και πολλά χρόνια ενάντια σε ένα αδίστακτο καθεστώς.
Η Αριστερά οφείλει μια καθαρή θέση υπέρ της ανατροπής αυτών των καθεστώτων, κι όχι να καλύπτεται πίσω από τον υποτιθέμενο αντιιμπεριαλιστικό τους χαρακτήρα. Αυτό είναι προϋπόθεση για να μπορεί να έχει μια συνεπή στάση ενάντια στον Δυτικό ιμπεριαλισμό και να μπορεί να πείθει τους λαούς και τα εργατικά κινήματα για τις θέσεις της στις χώρες που παρεμβαίνει, είτε στην Ανατολή είτε στη Δύση.
Αν η Αριστερά δεν στηρίξει τον αγώνα των εργατικών, νεολαιίστικων και γυναικείων κινημάτων ενάντια στους Ισλαμιστές της κάθε χώρας και της οποιασδήποτε μορφής, τότε η μόνη εναλλακτική που τους μένει είναι να στραφούν στις «δημοκρατικές» κυβερνήσεις της Δύσης.
Η Αριστερά μπορεί και οφείλει να στηρίζει τον αγώνα του λαού της Παλαιστίνης, του λαού του Λιβάνου, του Ιράν κλπ. Αυτό όμως δεν πρέπει να μεταφράζεται σε υποστήριξη των δυνάμεων που βρίσκονται στην ηγεσία αυτών των χωρών. Αντίθετα πρέπει να μεταφράζεται σε κριτική. Και πρέπει να συνοδεύεται από την εναλλακτική πρόταση της Αριστεράς που δεν μπορεί να είναι άλλη από: απαλλαγή από τα ιμπεριαλιστικά δεσμά, ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα των φύλων, αυτοδιάθεση των καταπιεσμένων εθνοτήτων, εργατική-λαϊκή εξουσία και σοσιαλισμός.
13. Η υποκρισία της Δύσης
Με το που ανάλαβε την εξουσία η HTS, η Ευρώπη έβαλε θέμα να σταματήσει η παροχή ασύλων σε Σύρους πρόσφυγες.
Η Ελλάδα και η Βρετανία, ήταν οι πρώτες που αντέδρασαν, η Αυστρία πρότεινε «οργανωμένους επαναπατρισμούς και απελάσεις», στη Γερμανία πρώην υπουργός πρότεινε να τους δίνουν 1.000 ευρώ και μία πτήση τσάρτερ και πάει λέγοντας.
Φαίνεται πως για τους «φωτισμένους» Ευρωπαίους, οι Ισλαμιστές της HTS αποτελούν ένα καθεστώς που παρέχει τις απαιτούμενες ελευθερίες και ασφάλεια, ειδικά στις γυναίκες, τις διαφορετικές εθνότητες και θρησκείες.
Τόση υποκρισία, τόσα ψέματα, τόση παραποίηση της οφθαλμοφανούς πραγματικότητας, δύσκολα περιγράφονται με λέξεις.
14. Συνοψίζοντας
Από όλα τα πιο πάνω προκύπτουν κάποια βασικά συμπεράσματα.
Η περιοχή παραμένει το ίδιο εύφλεκτη όπως πριν την πτώση του Άσαντ. Κανένα πρόβλημα, είτε για τα λαϊκά στρώματα της Συρίας, είτε για την περιοχή δεν πρόκειται να λυθεί μέσα από την ανατροπή του καθεστώτος του Άσαντ. Αποδείχτηκε για μια ακόμη φορά ότι το Ισραήλ δεν μπορεί να ηττηθεί στρατιωτικά από κάποιο συνασπισμό αραβικών ή ισλαμικών κρατών. Η επίθεση της 7ης Οκτώβρη 2023 στο Ισραήλ υπό την ηγεσία της Χαμάς δεν έφερε τα προσδοκόμενα για πολλούς Παλαιστινίους αποτελέσματα. Άνοιξε ένα τεράστιο κύκλο αίματος τον οποίο οι παλαιστινιακές μάζες πλήρωσαν και συνεχίζουν να πληρώνουν πάρα πολύ ακριβά.
Την ίδια στιγμή το Ισραήλ έχει βγει ενισχυμένο από τη στρατιωτική αντιπαράθεση, ενώ ο λεγόμενος «Άξονας Αντίστασης» αποδυναμωμένος. Σε πολιτικό επίπεδο όμως το Ισραήλ είναι τόσο απομονωμένο διεθνώς όσο δεν έχει υπάρξει ποτέ. Μαζί με το Ισραήλ απομονώνονται και οι δυνάμεις που το στηρίζουν – οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις. Αυτή η συνθήκη επιταχύνει την ανάπτυξη μιας πιο αριστερής συνείδησης σε μαζικό επίπεδο – και γι’ αυτό είναι πολύ σημαντική. Όμως η ωρίμανση αυτών των διεργασιών χρειάζεται χρόνο και θα έχει πραγματικό νόημα μόνο όταν θα αντανακλαστεί στη δημιουργία/εμφάνιση νέων σχηματισμών της ριζοσπαστικής Αριστεράς σε διεθνές επίπεδο, που να καλύψουν το κενό που υπάρχει σήμερα στην Αριστερά.
Στην πραγματικότητα ο καπιταλισμός δεν μπορεί να δώσει λύση στα προβλήματα της περιοχής. Αυτή πρέπει να είναι η αφετηρία για τις θέσεις της Αριστεράς – κι εννοούμε της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς γιατί τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα έχουν προ πολλού εκφυλιστεί.
Η Αριστερά πρέπει να παίρνει μια «τρίτη θέση», εντελώς ανεξάρτητη από τις καπιταλιστικές δυνάμεις, καταθέτοντας τη δική της ταξική, διεθνιστική, επαναστατική πρόταση. Αυτή μπορεί να είναι μόνο μία: η κοινή ταξική πάλη των λαών της περιοχής ενάντια στον ιμπεριαλισμό, την εθνική καταπίεση, τους ντόπιους δικτάτορες και τους Ισλαμιστές. Με στόχο την εργατική-λαϊκή εξουσία και τον σοσιαλισμό.
Κάποτε ήταν αδιανόητο για την Αριστερά, όχι μόνο την μαρξιστική αλλά και την παραδοσιακή/ρεφορμιστική, να μην προβάλλει το όραμα του σοσιαλισμού. Σήμερα αυτό έχει εγκαταλειφθεί.
Η μαρξιστική Αριστερά, που βρίσκεται σε κρίση διεθνώς, οφείλει να ξαναθυμηθεί τις επαναστατικές της παραδόσεις και να προβάλλει μαχητικά, με τόλμη και αισιοδοξία, τη σοσιαλιστική προοπτική. Κι αυτό για ένα και αδιαμφισβήτητο λόγο: είναι ο μόνος τρόπος να αποφύγει η ανθρωπότητα τη βαρβαρότητα στην οποία την οδηγεί ο καπιταλισμός.
Δεν φτάνει να μιλά η μαρξιστική Αριστερά γενικά υπέρ της επανάστασης. Επαναστάσεις είχαμε πολλές και θα έχουμε άλλες τόσες. Το 2011 είχαμε επαναστατικές εξελίξεις στην περιοχή (η «Αραβική Άνοιξη») που αγκαλιάσανε και τη Συρία. Η επανάσταση δεν νίκησε όμως, αντίθετα άνοιξε τον δρόμο στο Ισλαμικό Κράτος και σε 14 σχεδόν χρόνια εμφύλιου πολέμου (μέχρι στιγμής). Η επανάσταση, στις χώρες της «Αραβικής Άνοιξης» ηττήθηκε κατά κράτος, ακριβώς επειδή δεν υπήρχαν οι πολιτικές δυνάμεις που θα την κατεύθυναν προς την εργατική εξουσία και τη σοσιαλιστική ανατροπή. Αυτές τις δυνάμεις χρειάζεται να χτίσουμε σαν Μαρξιστές. Ξεκινώντας από τις χώρες όπου ζούμε και παλεύουμε. Κι αυτό είναι κάτι που σίγουρα θα συμβάλει τα μέγιστα και στο χτίσιμο επαναστατικών δυνάμεων και στις χώρες της Μέσης Ανατολής για να γίνουν οι στόχοι και τα οράματα μια άλλης κοινωνίας πραγματικότητα.
.png){kind=link}