Καθώς η οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση στην οποία έχει ρίξει τον πλανήτη ο καπιταλισμός συνεχίζει να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας, βλέπουμε και την ενίσχυση της πόλωσης στο πολιτικό σκηνικό. Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες φαινομένων ριζοσπαστικοποίησης τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά. Σε γενικές γραμμές, αυτή είναι μια διαδικασία που δεν κινείται με τους ίδιους ρυθμούς σε όλες τις χώρες. Κατά την προηγούμενη κρίση του 2008 παρατηρήθηκε κυρίως μια ριζοσπαστικοποίηση προς τα αριστερά και η αλματώδης άνοδος νέων αριστερών κομμάτων, όπως το Podemos, ο ΣΥΡΙΖΑ και προσωπικοτήτων, όπως ο Μπέρνι Σάντερς και ο Τζέρεμι Κόρμπιν.
Ωστόσο, η αποτυχία αυτών των αριστερών σχηματισμών να προσφέρουν μια μαχητική εναλλακτική λύση στο καπιταλιστικό σύστημα, άφησε ανοιχτό το πεδίο για να βγουν μπροστά ψευδεπίγραφες εναλλακτικές. Λαϊκιστικά ή ακροδεξιά κόμματα όπως το Vox στο ισπανικό κράτος, το AfD στη Γερμανία, η Λίγκα του Βορρά στην Ιταλία, η Chega στην Πορτογαλία ή ο Εθνικός Συναγερμός στη Γαλλία έχουν γίνει σημαντικές πολιτικές δυνάμεις στις χώρες τους, ισχυριζόμενα ότι υπερασπίζονται «τον λαό» (που ως επί το πλείστον γίνεται αντιληπτός με εθνικιστικούς όρους) έναντι «των ελίτ». Στην πραγματικότητα, δεν είναι καθόλου κατά των ελίτ, αλλά η πολιτική έκφραση των πιο αντιδραστικών στοιχείων των αστικών τάξεων και ενός κομματιού της μεσαίας τάξης.
Στα δεξιά αυτών των σχηματισμών, υπήρξε επίσης μια αναβίωση πιο ανοιχτά φασιστικών οργανώσεων, με βασικό χαρακτηριστικό τη βίαιη παρουσία στο δρόμο, ίσως με μεγαλύτερη απήχηση στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη. Τέτοιες εξελίξεις συνοδεύονται βέβαια συνήθως και από μια ριζοσπαστικοποίηση προς τα αριστερά, με την αναζωπύρωση του μαχητικού αντιφασισμού και του αντιρατσισμού.
Με άλλα λόγια, για κάθε δράση υπάρχει μια αντίδραση, για κάθε τάση υπάρχει μια αντίθετη τάση. Έτσι, ο φασισμός και ο αντιφασισμός έχουν γίνει και πάλι κεντρικό κομμάτι της δημόσιας συζήτησης. Αλλά σε μια καπιταλιστική κοινωνία η δημόσια συζήτηση διαμορφώνεται κυρίως από τα συμφέροντα των καπιταλιστικών ελίτ και των κυρίαρχων ΜΜΕ που τις στηρίζουν. Αυτό έχει αναπόφευκτα δημιουργήσει μια σειρά από παρανοήσεις σε σχέση με το τι είναι ο φασισμός και πώς μπορεί κανείς να αντισταθεί στην επανεμφάνισή του. Δημοσιεύουμε παρακάτω το πρώτο από μια σειρά πέντε άρθρων, με τα οποία θα απαντήσουμε στους πέντε πιο συνηθισμένους μύθους γύρω από το φασισμό. Ξεκινάμε με λίγη ιστορία και ασχολούμαστε με μια από τις πιο κραυγαλέες πλάνες που συχνά εκστομίζει η δεξιά προπαγάνδα, προκειμένου να απαξιώσει την ιδέα μιας σοσιαλιστικής εναλλακτικής λύσης στο χρεοκοπημένο σύστημά της.
Vlad B.
Μέρος 1ο: «Οι Ναζί ήταν στην πραγματικότητα σοσιαλιστές»
Είναι σχεδόν χαριτωμένο να βλέπεις σήμερα τους δεξιούς να συλλαβίζουν το πλήρες όνομα του ναζιστικού κόμματος –Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα– λες και μόλις έκαναν μια ιστορική αποκάλυψη και τους έχει πέσει το σαγόνι. Αλλά είναι επίσης ντροπιαστικό το γεγονός ότι χρησιμοποιούν αυτή την «ανακάλυψη» ως απόδειξη ότι οι Ναζί «ήταν στην πραγματικότητα σοσιαλιστές». Αν η πολιτική μιας οργάνωσης ή ενός κράτους συμβάδιζε πάντα με το όνομά τους, αυτό θα σήμαινε ότι η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (γνωστή και ως Βόρεια Κορέα) είναι πράγματι μια λαϊκή δημοκρατία.
Το γεγονός ότι οι Ναζί υιοθέτησαν την ταμπέλα «σοσιαλιστές» δεν αντανακλά την πολιτική τους, αλλά μια εποχή έντασης της ταξικής πάλης, όταν οι σοσιαλιστικές ιδέες ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στις μάζες στις οποίες οι Ναζί προφανώς προσπαθούσαν να απευθυνθούν. Στην πραγματικότητα, το ναζιστικό κόμμα όχι μόνο δεν ήταν σοσιαλιστικό, αλλά ήταν βαθιά αντι-σοσιαλιστικό.
Και δεν χρειάζεται να διαβάσουμε την προπαγάνδα του για να το διαπιστώσουμε. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στις πραγματικές πολιτικές που εφάρμοσαν οι Ναζί κατά τη διάρκεια των δώδεκα ετών κατά τα οποία βρέθηκαν στην εξουσία.
***
Πρώτα απ’ όλα, δεν μπορεί κανείς να είναι πραγματικός σοσιαλιστής χωρίς να είναι αντικαπιταλιστής. Και οι Ναζί ποτέ δεν έσπασαν τους δεσμούς τους με τον καπιταλισμό, ούτε και προσπάθησαν ποτέ να το κάνουν. Παρά το γεγονός ότι επέδειξαν όσο βρίσκονταν στην αντιπολίτευση κάποια επιφανειακά στοιχεία αντικαπιταλιστικής ρητορικής, αυτό που ακολούθησε ήταν μια οικονομική πολιτική ιδιαίτερα φιλική προς τις μεγάλες επιχειρήσεις. Παρά το γεγονός ότι η κοινωνική τους βάση αποτελούνταν κυρίως από ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων, ήδη από το 1933 η ναζιστική κυβέρνηση ψήφισε νόμο που υποχρέωνε όλες τις επιχειρήσεις να ενταχθούν σε καρτέλ. Αυτό προετοίμασε το έδαφος για το διάταγμα του 1937 που διέλυσε όλες τις εταιρείες με κεφάλαιο κάτω από 40.000 δολάρια και επέτρεψε τη δημιουργία νέων εταιρειών μόνο αν είχαν κεφάλαιο τουλάχιστον 200.000 δολάρια.
Στην πραγματικότητα, οι Ναζί ήταν τόσο πολύ υπέρ των μεγάλων επιχειρήσεων, που πήγαιναν κόντρα στο ρεύμα άλλων προηγμένων καπιταλιστικών χωρών της εποχής, οι οποίες εθνικοποίησαν μεγάλα τμήματα των οικονομιών τους μετά τη Μεγάλη Ύφεση στις αρχές της δεκαετίας του 1930.
Όπως καταδεικνύει ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο «The Journal of Economic History» «δεν υπήρξαν σχεδόν καθόλου εθνικοποιήσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ» και «ήταν λίγες οι επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν μέσα σε αυτό το διάστημα ως κρατικές». Αλλά το πραγματικά ενδιαφέρον στοιχείο της ιστορίας, είναι ότι η ναζιστική Γερμανία ήταν η πρώτη χώρα που πραγματοποίησε μαζικές ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων! Όπως εξηγείται με λεπτομέρεια σε αυτό το σχετικό άρθρο:
«Είναι γεγονός ότι η ναζιστική κυβέρνηση ξεπούλησε τη δημόσια ιδιοκτησία αρκετών από τις κρατικές επιχειρήσεις στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Οι επιχειρήσεις αυτές ανήκαν σε ένα ευρύ φάσμα τομέων: χάλυβας, ορυχεία, τράπεζες, τοπικές δημόσιες υπηρεσίες, ναυπηγεία, ναυτιλιακές γραμμές, σιδηρόδρομοι κλπ. Επιπλέον, διάφορες υπηρεσίες που παρείχε το δημόσιο πριν από τη δεκαετία του 1930, ιδίως κοινωνικές και εργασιακές υπηρεσίες, μεταφέρθηκαν στον ιδιωτικό τομέα».
***
Μαζί με αυτό, οι Ναζί διέλυσαν και όλες τις ανεξάρτητες οργανώσεις της εργατικής τάξης, όχι μόνο τα πολιτικά κόμματα αλλά και τα συνδικάτα. Μάλιστα, απαγόρευσαν το βασικό δικαίωμα στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, για την εξασφάλιση του οποίου οι προηγούμενες γενιές εργαζομένων είχαν αγωνιστεί σκληρά.
Ως αποτέλεσμα αυτού, οι εργαζόμενοι δούλευαν περισσότερες ώρες και το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 60% μεταξύ 1932 και 1939. Την ίδια περίοδο, όμως, οι πραγματικοί μισθοί αυξήθηκαν μόνο κατά 6%, ενώ η απόδοση του κεφαλαίου αυξήθηκε από -5% σε 15%! Αυτά τα κέρδη κατευθύνθηκαν σε μια ανερχόμενη ελίτ, που δεν αποτελούσε ούτε καν το 1%, αλλά το 0,1% της γερμανικής κοινωνίας. Είναι σχεδόν σαν οι Ναζί να πρωτοπορούσαν σε πολλές από τις βασικές πολιτικές που θα χαρακτήριζαν αργότερα τον νεοφιλελευθερισμό.
Έτσι, η ίδια η ουσία του καπιταλισμού, δηλαδή η επιδίωξη της μεγιστοποίησης του κέρδους, παρέμεινε το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της γερμανικής οικονομίας υπό τους Ναζί. Ακόμα και όταν η πολεμική προσπάθεια εντατικοποιήθηκε και το κράτος ανέλαβε σε μεγαλύτερο βαθμό τον έλεγχο της οικονομίας, ιδιωτικά μονοπώλια όπως η IG Farben (σήμερα Bayer) ή η Siemens εξακολουθούσαν να αυξάνουν τα κέρδη τους, σε μεγάλο βαθμό με τη βοήθεια της εργασίας των σκλάβων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αλλά ακόμη και ο ίδιος ο πόλεμος καθοδηγούνταν βασικά από τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων – που έχοντας φτάσει στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού, είχαν ανάγκη από περισσότερες πρώτες ύλες, περισσότερες αγορές, περισσότερη φτηνή (ή δωρεάν) εργασία.
Εν ολίγοις, τίποτε από αυτά που καθορίζουν μια σοσιαλιστική οικονομία δεν εφαρμόστηκε στη ναζιστική Γερμανία. Η δημόσια ιδιοκτησία ήταν περιορισμένη, ακόμη και σε σχέση με άλλες προηγμένες καπιταλιστικές χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο ή οι ΗΠΑ. Ο οικονομικός σχεδιασμός, ο οποίος επεκτάθηκε με την έναρξη του πολέμου, δεν εξυπηρετούσε κοινωνικές ανάγκες αλλά ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες. Και, φυσικά, κάθε είδους κοινωνικός, δημοκρατικός έλεγχος, χωρίς τον οποίο δεν είναι δυνατός ο σοσιαλισμός, ήταν πλήρως απών. Αντ’ αυτού, οι κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν, οι οργανώσεις της εργατικής τάξης διαλύθηκαν και τα ιδιωτικά μονοπώλια είδαν τα κέρδη τους να αυξάνονται δραματικά. Ο λεγόμενος «σοσιαλισμός» των Ναζί ήταν στην πραγματικότητα καπιταλισμός βουτηγμένος σε στεροειδή και χωρίς γάντια.
Όπως εύστοχα έθεσε ο Τρότσκι, καθεστώτα όπως το ναζιστικό αναδύονται «όταν η αστική τάξη αναγκάζεται να καταφύγει σε μεθόδους εμφυλίου πολέμου εναντίον του προλεταριάτου για να προστατεύσει το δικαίωμα της εκμετάλλευσης».
***
Φυσικά, ο σοσιαλισμός δεν αφορά μόνο μια οικονομία σε δημόσια ιδιοκτησία και υπό δημοκρατικό έλεγχο, που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες του λαού. Αυτό το οικονομικό όραμα έχει τις ρίζες του σε μια θεμελιώδη και συνολική δέσμευση για κοινωνική ισότητα. Αυτό σημαίνει ισότητα για όλους, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού ή θρησκείας. Δεν μπορεί κανείς να είναι σοσιαλιστής χωρίς να παλεύει για ισότητα. Κι αν πούμε ότι οι Ναζί δεν υποστήριζαν τίποτα από τα παραπάνω, απλά θα υποτιμήσουμε τον πραγματικό χαρακτήρα τους. Η απαράμιλλη βαρβαρότητά τους εναντίον ολόκληρων κοινωνικών και εθνικών ομάδων που θεωρούσαν «κατώτερες» (Εβραίοι, ομοφυλόφιλοι, Ρομά, άτομα με ειδικές ανάγκες) προερχόταν από μια πολύ συνειδητή λατρεία της ιδέας της ανισότητας. Έκαναν αρετή και κατευθυντήρια αρχή αυτό ακριβώς που ο σοσιαλισμός παλεύει για να καταργήσει: την κοινωνική ανισότητα.
***
Ένα τελευταίο σημείο, που όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικό, είναι το γεγονός ότι ο σοσιαλισμός είναι από τη φύση του διεθνιστικός. Αυτό δεν προέρχεται από κάποια ηθικιστική πίστη στην παγκόσμια αδελφοσύνη όλων των ανθρώπων, αλλά από την αντικειμενική ανάγκη για διεθνή ταξική αλληλεγγύη και ενιαίους αγώνες. Χωρίς τον διεθνισμό, ο σοσιαλισμός είναι απλά ανέφικτος. Ο διεθνισμός δεν είναι μια επιλογή, αλλά μια αναγκαιότητα. Αντίθετα, οι Ναζί υποστήριζαν την πιο ακραία μορφή εθνικισμού που έχει υπάρξει ποτέ, η οποία επέκτεινε το προαναφερθέν ανελεύθερο όραμα σε ολόκληρες ομάδες εθνών.
***
Συμπερασματικά, όχι, οι Ναζί δεν ήταν σοσιαλιστές. Ενσάρκωσαν λίγο πολύ το ακριβώς αντίθετο από αυτό που είναι ο σοσιαλισμός. Τελικά, ο ρόλος τους ήταν να υπερασπιστούν τα επεκτατικά συμφέροντα του μονοπωλιακού καπιταλισμού της Γερμανίας. Όπως οι φασίστες όλων των εποχών και όλων των χωρών, ήταν στο πλευρό των πλουσίων και των ισχυρών. Σήμερα δεν υπάρχει καμία διαφορά. Όσοι πιστεύουν ότι ο φασισμός μπορεί ποτέ να αποτελέσει την εναλλακτική λύση στο κατεστημένο, το μόνο που κάνουν είναι να παίζουν στο παιχνίδι αυτού του ίδιου του κατεστημένου. Παίζουν τον ρόλο των «χρήσιμων ηλιθίων» των πλουσίων.
Σταματάμε εδώ προς το παρόν. Στο επόμενο άρθρο θα δούμε γιατί δεν μπορεί να υπάρξει καμία πολιτική ή ηθική ταύτιση –όπως ισχυρίζεται μεγάλο μέρος της φιλελεύθερης προπαγάνδας– μεταξύ του φασισμού και του κομμουνισμού.
