Του Ανδρέα Παγιάτσου
Ένας από τους πιο σημαντικούς τροτσκιστές της μεταπολεμικής εποχής (μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) ο Ted Grant (TG) και ιδρυτικό στέλεχος της CWI πέθανε τον προηγούμενο μήνα στο Λονδίνο σε ηλικία 93 χρόνων.
Ο TG, νοτιαφρικανικής καταγωγής, αναδείχθηκε σε σημαντική φυσιογνωμία του τρτσκιστικού κινήματος μετά τον πόλεμο καθώς αυτό αποδείχθηκε αδύναμο να συνεχίσει με βάση την κληρονομιά του ιδρυτή του, περιθωριοποιήθηκε και μπήκε σε μια διαδικασία διασπάσεων και κατακερματισμού.
Ο κόσμος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μετά τον Β’ π. πόλεμο ο καπιταλισμός μπήκε σε μια εποχή οικονομικής “άνθησης” η οποία κράτησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ο σταλινισμός ενδυναμώθηκε δραματικά καθώς η Σ. Ένωση επέκτεινε την σφαίρα της στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Στην Κίνα ο καπιταλισμός ανατράπηκε από τον αντάρτικο στρατό του Μάο, ο οποίος έχτισε ένα πολιτικό σύστημα στα πρότυπα αυτού του Στάλιν. Την ίδια εποχή ο κόσμος σαν σύνολο συγκλονιζόταν από την “αποικιακή επανάσταση” (Βιετνάμ, Παλαιστίνη, Αγκόλα, Μοζαμβίκη, Ζιμπάμπουε, κ.λπ.).
Όλα αυτά ανέτρεπαν τις μέχρι τότε διεθνείς σχέσεις και ισορροπίες δημιουργούσαν νέα δεδομένα και νέα καθεστώτα, απαιτούσαν νέες ερμηνείες.
Νέα θεωρητικά ζητήματα
Ο TG είχε καθοριστική συμβολή στην ανάλυση του χαρακτήρα των νέων κρατών που δημιουργήθηκαν στην Ανατολική Ευρώπη, την Κίνα, την Κούβα και άλλου. Εξήγησε ότι αυτά τα καθεστώτα έπρεπε να χαρακτηρισθούν με τον ίδιο τρόπο που ο Τρότσκι είχε χαρακτηρίσει την σταλινική σοβιετική ένωση, δηλαδή “προλεταριακό βοναπαρτισμό”. Και αυτό παρά τον “ανορθόδοξο” τρόπο με τον οποίο εμφανίστηκαν αυτά τα καθεστώτα, παρά το γεγονός δηλαδή ότι σε αυτά δεν υπήρξε σε καμιά φάση κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη (όπως είχε γίνει στη ρωσική επανάσταση).
Η αποικιακή επανάσταση (ιδιαίτερα μετά την επιτυχία του κινέζικου και κουβανέζικου αντάρτικου) δημιούργησε πολλούς “λάτρεις” του αντάρτικου διεθνώς. Όμως με βάση τον μαρξισμό και με βάση τον στόχο για μια κοινωνία σοσιαλιστική στηριγμένη στην εργατική δημοκρατία, ο πρωταγωνιστικός ρόλος της εργατικής τάξης είναι καθοριστικός. Το ρόλο της εργατικής τάξης και της εργατικής επανάστασης δεν μπορεί να τον υποκαταστήσει καμία αγροτική επανάσταση και κανένας αγροτικός/αντάρτικος στρατός. Τα αντάρτικα κινήματα, όσο προοδευτικό ρόλο και αν μπορούν να παίξουν στην πάλη ενάντια στον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, απαιτούν κριτική στήριξη και όχι άκριτη υποστήριξη, από τους μαρξιστές, γιατί στο τέλος του δρόμου δεν είναι δυνατό να χτίσουν μια δημοκρατική σοσιαλιστική κοινωνία. Κι όχι μόνο γιατί στηρίζονται σε αγροτικά στρώματα, αλλά και γιατί οι δομές τους είναι στρατιωτικές και επομένως χωρίς εσωτερική δημοκρατία).
Η τάση πολλών τροτσκιστών της εποχής αυτής να “υποτάσσονται” στο αντάρτικο (ή ακόμα στο φεμινιστικό ή το φοιτητικό κίνημα μετά το γαλλικό Μάη) είχε τη ρίζα της στο ότι υπήρχε μια σοβαρή υποχώρηση της ταξικής πάλης –στην Ευρώπη. Λόγω της μεγάλης οικονομικής άνθησης των δεκαετιών του 50 και του 60, οι “τροτσκιστές” αυτοί έφτασαν στο συμπέρασμα πως η εργατική τάξη στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες είχε αριστοκρατικοποιηθεί.
Η πλειοψηφία της 4ης Διεθνούς είχε κινηθεί πάνω στις απόψεις αυτές. Ο TG ανήκε σε μια μικρή μειοψηφία η οποία αντιστάθηκε σ’ όλες τις πιο πάνω πιέσεις. Συνέβαλε έτσι στο να μείνουν ζωντανές οι πραγματικές παραδόσεις του Τρότσκι και των ιδεών του. Στη σωστή δηλαδή θεωρητική ανάλυση στην κατανόηση των προοπτικών της εποχής και στη διατήρηση του προσανατολισμού στην εργατική τάξη σαν την πρωτοπόρα δύναμη. Μακριά από τον οπορτουνισμό/ καιροσκοπισμό – την προσαρμογή δηλαδή σε πολιτικές πιέσεις που οδηγούσαν σε εγκατάλειψη αρχών. Αλλά και μακριά από τον σεχταρισμό – την αντικατάσταση δηλ, του μεταβατικού προγράμματος των Μπολσεβίκων και του Τρότσκι, (που συνδέει την πάλη για τα καθημερινά προβλήματα με την πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού) με “επαναστατικές κραυγές”.
Έτσι ο TG έπαιξε ιστορικό ρόλο στο χτίσιμο του Μίλιταντ, της βρετανικής οργάνωσης, προδρόμου του σημερινού Σοσιαλιστικού Κόμματος στη Βρετανία, από το 1964 και μετά και στο χτίσιμο της CWI από το 1974 και μετά.
Η ιστορική αυτή η συμβολή του TG ασφαλώς δεν τον κάνει αλάθητο. Αντίθετα, αδυναμίες συνόδευαν τα θετικά του στοιχεία και βγήκαν με εκρηκτικό τρόπο στην επιφάνεια την εποχή (προ και μετά) της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης το 1990.
Η στροφή στη Σκοτία…
Η δεξιά πορεία των Σοσιαλδημοκρατικών, Σοσιαλιστικών, και Εργατικών Κομμάτων διεθνώς έγινε έντονη και πολύ εμφανής από τα μέσα της δεκαετίας του 80. Μέχρι τότε η πλειοψηφία των τμημάτων της CWI εφαρμόζανε την τακτική της δουλειάς μέσα στα παραδοσιακά αριστερά κόμματα, σε μια προσπάθεια να πείσουν κομμάτια της εργατικής και νεολαιίστικής τους βάσης για την ορθότητα των μαρξιστικών ιδεών. Στις γραμμές της CWI άνοιξε η συζήτηση για την ανάγκη αλλαγής αυτής της τακτικής, την στροφή δηλαδή σε ανεξάρτητη δουλειά στην προοπτική και τον στόχο του χτισίματος νέων κομμάτων των εργαζομένων. Τα πρώτα βήματα για μια τέτοια στροφή ξεκίνησαν από την οργάνωση της CWI στην Σκοτία.
Ο TG θεώρησε πως αυτή η “Σκοτσέζικη Στροφή” αποτελούσε εγκατάλειψη αρχών και εγκατάλειψη της εργατικής τάξης. Η μεγάλη πλειοψηφία (γύρω στο 70%) της διεθνούς οργάνωσης, όμως, δεν συμφωνούσε μαζί του.
Η άρνηση του TG που πλησίαζε τότε την ηλικία των 80 χρόνων να ακούσει τη φωνή της νέας γενιάς των αγωνιστών της CWI ήταν αναμφίβολα το μεγαλύτερο λάθος που έκανε ποτέ και προκάλεσε μεγάλες αναταραχές στο εσωτερικό της CWI.
…το πραξικόπημα του 91 στην ΕΣΣΔ
Η πρώτη αυτή κρίση ακολουθήθηκε πολύ σύντομα από μια δεύτερη.
Ο TG θεώρησε πως το πραξικόπημα που επιχείρησαν οι στρατιωτικοί το 1991 στην σοβιετική ένωση για να εμποδίσουν την πτώση του σταλινικού καθεστώτος περιείχε προοδευτικά στοιχεία.
Υποστήριξε ότι έπρεπε να δοθεί κριτική υποστήριξη στο πραξικόπημα και να καταδικαστεί το μαζικό κίνημα υπέρ της δημοκρατίας (που προκάλεσε την πτώση των στρατιωτικών) σαν “αντιδραστικό” και “μικροαστικό”.
…και ο γραφειοκρατικός εκφυλισμός!
Σε αυτές τις διαμάχες ο TG είχε την υποστήριξη ενός άλλου γνωστού στελέχους της CWI του Άλλαν Γουντς (AW). Αρνούμενοι οι δύο πρώην σύντροφοι να αναγνωρίσουν τα λάθη τους θεώρησαν ότι ο λόγος που η πλειοψηφία ήταν εναντίον της είναι γιατί υπήρξε… συνωμοσία!
Καταλήξανε στο συμπέρασμα πως η CWI είχε πια χάσει τον επαναστατικό της χαρακτήρα πως είχε μπει στη διαδικασία του γραφειοκρατικού εκφυλισμού της, και προχώρησαν στη δημιουργία μιας νέας διεθνούς οργάνωσης της CMI (Επιτροπή για μια Μαρξιστική Διεθνή).
Θλιβερή κατάληξη
Η πραγματικότητα βέβαια τους διαψεύδει. Και οι δρόμοι που οι ίδιοι κινούνται είναι αποκαλυπτικοί…
Η (πολύ μικρή) οργάνωσή τους στην Βρετανία ψηφίζει ακόμα Τόνι Μπλερ γιατί σύμφωνα με την ανάλυση τους το κόμμα του Μπλερ «είναι ο πολιτικός φορέας της βρετανικής εργατικής τάξης»… Ενώ ο AW έχει μετατραπεί σε συμβουλάτορα του Βενεζουελανού προέδρου, Ούγο Τσάβεζ, και δεν έχει κανένα πρόβλημα να γράφει πολυσέλιδα κείμενα στα οποία υπερηφανεύεται για το δείπνο του με τον Τσάβεζ στο τάδε εστιατόριο, την τάδε ημερομηνία.
Τα σχόλια μάλλον περιττεύουν…
Το τέλος είναι θλιβερό. Πάντως η CWI δεν καθορίζει τη στάση της από το γεγονός ότι από το ’91 και μετά ο TG μετατράπηκε σε ορκισμένο εχθρό μας. Τα στελέχη της CWI αναγνωρίζουμε την συμβολή του στο χτίσιμο της και τον ρόλο που έπαιξε στην διαμόρφωση των ιδεών που χαρακτηρίζουν τη CWI σήμερα. Τα θετικά της συμβολής του, από την άλλη τα παραθέτουμε αντικειμενικά και δίπλα-δίπλα στα μεγάλα του λάθη που επίσης είναι ιστορικά.
