Πόσο πράσινες είναι οι ευρωπαϊκές πόλεις όταν τις κοιτάει κανείς από ψηλά; Η σύγκριση δεν είναι καθόλου ευχάριστη για τους κατοίκους της Αθήνας, αφού το ποσοστό της έκτασής της που καλύπτεται από δέντρα φτάνει μόλις το 11% την ώρα που το Όσλο καλύπτεται από πράσινο κατά 72%, η Λιουμπλιάνα κατά 50%, η Μαδρίτη 39%, η Βιέννη 34%, η Ρώμη 24%… Η Αθήνα βρίσκεται και στις τελευταίες θέσεις της λίστας και ως προς την αναλογία τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο με βάση στοιχεία του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξής). Μόλις 0,96 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο για την Αθήνα, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί ότι για να είναι μια πόλη βιώσιμη πρέπει να αναλογούν τουλάχιστον 9 τ.μ. πρασίνου σε κάθε κάτοικό της.
Γιατί χρειαζόμαστε χώρους πρασίνου;
Η σημασία της ύπαρξης χώρων πρασίνου στις πόλεις είναι απολύτως κρίσιμη. Τα μικρά και μεγάλα πάρκα με δέντρα, διασφαλίζουν τη δέσμευση σημαντικού τμήματος των αέριων ρύπων που επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα των πόλεων και κατά συνέπεια την υγεία μας (ανάμεσά τους και του διοξειδίου του άνθρακα, ενός από τα βασικά αέρια που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή), δροσίζουν τις πόλεις το καλοκαίρι, εξασφαλίζουν καταφύγια για πτηνά και άλλα είδη αστικής πανίδας, αλλά και χώρους αναψυχής για τους κατοίκους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια των πιο ζεστών ημερών του τελευταίου καλοκαιριού, καταγράφηκαν στην Αθήνα θερμοκρασίες ως και 70 βαθμών κελσίου στα οδοστρώματα, ως και 100 βαθμών κελσίου σε οροφές πολυκατοικιών, ενώ σε περιοχές με πράσινο η θερμοκρασία παρέμεινε κοντά στους 25-30 βαθμούς. Ιδιαίτερα μετά τις μεγάλες φωτιές στην Πάρνηθα του 2007 και του 2023 κατά τις οποίες κάηκαν 56.000 και 59.000 στρέμματα δάσους αντίστοιχα, η θερμοκρασία της Αττικής αναμένεται να σημειώσει ακόμη μεγαλύτερη άνοδο και η ποιότητα του αέρα να υποβαθμιστεί κι άλλο, κάνοντας ακόμη πιο σημαντική την ύπαρξη πράσινων σημείων στο εσωτερικό της πόλης, πέρα βέβαια από την αυτονόητη ανάγκη προστασίας και αποκατάστασης των καμένων δασικών εκτάσεων.
Τι κάνουν οι δημοτικές αρχές των τελευταίων δεκαετιών;
Ενώ αυτή η κατάσταση θα έπρεπε κανονικά να έχει οδηγήσει τους δήμους (της Αθήνας, αλλά και όλους τους υπόλοιπους του Λεκανοπεδίου) σε μια πολιτική που θα τοποθετεί ψηλά στις προτεραιότητές τους τη συντήρηση και την αναβάθμιση των πάρκων -μεγάλων και μικρών- αλλά και τη δημιουργία νέων, βλέπουμε να συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Αντί για πράσινο και δημόσιους ελεύθερους χώρους αναψυχής, όλο και πιο συχνά φυτρώνουν στις γειτονιές μας νέα εμπορικά κέντρα, ιδιωτικά πάρκινγκ, ενώ ακόμη και οι πλατείες που «αναπλάθονται», συνήθως κατασκευάζονται με πολύ τσιμέντο και λίγες πρασιές και παγκάκια.
Τα υπάρχοντα πάρκα είναι συχνά κακοσυντηρημένα και βρώμικα (βλ. το παράδειγμα του πάρκου Παλουμπιώτη στο Πολύγωνο) ενώ ακόμη και τα κλαδέματα (που πολλές φορές ανατίθενται σε ιδιωτικά συνεργεία αντί για εργαζόμενους των δήμων) συχνά όχι μόνο δεν βοηθούν την ανάπτυξη των δέντρων της Αθήνας και των κοντινών δήμων, αλλά στην πραγματικότητα τα κατακρεουργούν μειώνοντας ακόμη περισσότερο το πράσινο και καταστρέφοντας φωλιές διάφορων ειδών πτηνών.
Δεν είναι όμως μόνο οι δήμοι και τα μικρά πάρκα των γειτονιών, αλλά και οι κυβερνήσεις όλων των τελευταίων δεκαετιών που αντί για πράσινο προωθούν την τσιμεντοποίηση. Οι μεγάλοι ελεύθεροι χώροι της Αττικής για τους οποίους κάτοικοι και περιβαλλοντικές οργανώσεις διεκδικούν τη μετατροπή τους σε πάρκα υψηλού πρασίνου που θα μπορούσαν να δώσουν πραγματική ανάσα στο Λεκανοπέδιο, είτε χαρίζονται σε μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα για να μετατραπούν σε καζίνο, Mall και πολυτελείς κατοικίες (π.χ. Ελληνικό) είτε παραμένουν ουσιαστικά αναξιοποίητοι περιμένοντας τον «επενδυτή» που θα ενδιαφερθεί (π.χ. Πάρκο Γουδί).
Τσιμέντο και πολυκατοικίες
Στην εκτίναξη του πληθυσμού της Αθήνας τις δεκαετίες μετά τον πόλεμο, οι κυβερνήσεις της εποχής δεν μπορούσαν, ούτε και ενδιαφέρονταν να απαντήσουν με ένα συγκεκριμένο σχέδιο ήπιας ανάπτυξης τόσο της πρωτεύουσας όσο και της επαρχίας που άδειαζε. Έτσι, απλά άφησαν τον φτωχό κόσμο που ερχόταν να χτίζει παράγκες στις περιοχές γύρω από το κέντρο. Για να έρθει λίγο αργότερα η δικτατορία και να στοιβάξει τη «νέα κατάσταση» σε πολυκατοικίες που χτίζονταν η μια δίπλα στην άλλη, χωρίς καμία πρόβλεψη για ελεύθερους χώρους, για πράσινο, για ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Τα όρια της πόλης ξεχείλωσαν πολλές φορές από τότε, σκαρφαλώνοντας αργά αλλά σταθερά στους πρόποδες των μεγάλων βουνών που περικλείουν το λεκανοπέδιο (Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Ποικίλο, Αιγάλεω) και αφήνοντας ελεύθερες μόνο τις κορφές των λόφων που βρίσκονται στο εσωτερικό του.
Η Αθήνα σήμερα (τόσο το κέντρο όσο και πολλές περιοχές του λεκανοπεδίου) έχει μετατραπεί σε μια πόλη αβίωτη για τους κατοίκους της, με κακής ποιότητας -ενίοτε και επικίνδυνες- αστικές συγκοινωνίες, με αμέτρητα αυτοκίνητα και απολύτως καμία μέριμνα για πεζούς, ανθρώπους με κινητικά προβλήματα ή ανθρώπους που χρησιμοποιούν ποδήλατα, με κακής ποιότητας αέρα και ατελείωτους τόνους τσιμέντου, που το καλοκαίρι πολλαπλασιάζουν τις επιπτώσεις των κυμάτων καύσωνα. Επιπλέον, έχουν μπαζωθεί σχεδόν όλα τα ποτάμια και τα ρέματα της πόλης, με αποτέλεσμα να πλημμυρίζει η Αθήνα σε κάθε σοβαρή κακοκαιρία, καθώς το νερό της βροχής δεν βρίσκει διέξοδο.
Πάρκα πρασίνου σε κάθε γειτονιά!
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι απέναντι σε αυτή την κατάσταση αναπτύσσονται σε μια σειρά περιοχές και με κάθε ευκαιρία, τοπικά περιβαλλοντικά κινήματα και κινήματα γειτονιάς. Είτε τα κινήματα αυτά διεκδικούν τη δημιουργία ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου, τη συντήρηση και την καθαριότητα των υπαρχόντων, είτε παλεύουν ενάντια στην τσιμεντοποίηση και την κατασκευή νέων κτιρίων που θα στεγάσουν τα κέρδη τοπικών και εθνικών επιχειρηματιών αντί για την ανάγκη των κατοίκων για βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, είναι σημαντικό να συνδεθούν μεταξύ τους, να ανταλλάξουν εμπειρίες και ιδέες, να καταφέρουν να έχουν νίκες! Στο πλαίσιο αυτής της μάχης είναι απαραίτητο να διεκδικήσουμε:
- Επαρκή χρηματοδότηση των δήμων, οι οποίοι πρέπει να έχουν την ευθύνη για τη συντήρηση των τοπικών πάρκων και τη δημιουργία νέων ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου στις γειτονιές. Αποκλειστική φροντίδα των δέντρων και του πρασίνου των πόλεων από εργαζόμενους των δήμων με επίβλεψη από γεωπόνους, προσλήψεις προσωπικού στην καθαριότητα και τις υπόλοιπες δημοτικές υπηρεσίες που σχετίζονται με το τοπικό περιβάλλον.
- Αξιοποίηση όλων των αδόμητων χώρων σε κάθε γειτονιά, ακόμα και των πολύ μικρών, για τη δημιουργία πάρκων γειτονιάς, ή αλλιώς «πάρκων τσέπης», με φύτευση δέντρων και ήπιου χαρακτήρα (κατά βάση ξύλινες) υποδομές.
- Να σταματήσει κάθε συζήτηση για τσιμεντοποίηση και εμπορική αξιοποίηση των μεγάλων αδόμητων χώρων του λεκανοπεδίου και να μετατραπούν σε πάρκα υψηλού πρασίνου και αναψυχής, με ελεύθερη πρόσβαση για όλους τους κατοίκους, χωρίς εμπορικές χρήσεις.
- Μακροχρόνια αναστολή δόμησης μέχρι να αποκατασταθεί η ισορροπία κτιρίων – ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου, καθώς το να προσθέτουμε επιπλέον κτίρια σε μια ήδη πολλαπλά επιβαρυμένη πόλη είναι καταστροφικό. Έμφαση στην ανακαίνιση και αξιοποίηση ήδη υπαρχόντων κτιρίων.
- Προστασία και αποκατάσταση των δασών και των βουνών της Αττικής, μαζικές προσλήψεις και κάλυψη των αναγκών σε εξοπλισμό της Πυροσβεστικής και της Δασικής Υπηρεσίας.
