Δημήτρης Νάτσιος
Η ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης επιστρέφει στο προσκήνιο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η αντίδραση των πολιτών απέναντι σε αντίστοιχες προσπάθειες, έχει εκδηλωθεί με εκστρατείες, οι οποίες πάγωσαν ή ακόμη και ακύρωσαν την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης σχεδόν σε κάθε χώρα της Ευρώπης και σε πολλές χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες. Σήμερα ωστόσο, η απειλή είναι πάλι εδώ, και αφορά ιδιαίτερα τις υπηρεσίες ύδρευσης στη χώρα μας. Η «τρόικα» άλλωστε το θεωρεί ως βασική προϋπόθεση για την συνέχεια της δανειοδότησης του ελληνικού κράτους, αλλά και άλλων. Αναμένει π.χ. τη δραστική μείωση του δημόσιου τομέα και από την Πορτογαλία, γι’ αυτό και εξετάζεται η ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ύδρευσης Aguas de Portugal. Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ ζήτησαν από την Ιταλία να σχεδιάσει την ιδιωτικοποίηση και απελευθέρωση της αγοράς ύδρευσης, παρά την αντίθετη ψήφο της συντριπτικής πλειοψηφίας σε σχετικό δημοψήφισμα[1].
Απέναντι σε αυτήν την επίθεση έχουμε πολλά να απαντήσουμε:
Η κρατική ιδιοκτησία είναι το σύνηθες
«Από τον 19ο αιώνα σχεδόν όλες οι χώρες έχουν αναθέσει τις υπηρεσίες ύδρευσης στον δημόσιο τομέα, επειδή οι ιδιωτικές εταιρείες δεν ήταν διατεθειμένες να επενδύσουν όσα απαιτούσε μια δημόσια υπηρεσία και χρέωναν υπέρογκα ποσά εξαιτίας του μονοπωλιακού χαρακτήρα της υπηρεσίας. Οι υπηρεσίες ύδρευσης ανήκουν και παρέχονται από τον δημόσιο τομέα σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90% των 400 μεγαλύτερων πόλεων του κόσμου (πόλεις με πληθυσμό μεγαλύτερο από 1 εκατομμύριο). Στις μικρές πόλεις και στην επαρχία το ποσοστό είναι ακόμη μεγαλύτερο»
αναφέρει η PSIRU, ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου του Γκρήνουιτς. [2]
Χαρακτηριστικά παραδείγματα, είναι χώρες όπως η Γερμανία, όπου μόνο στο Βερολίνο υπάρχει ιδιωτική εταιρία ύδρευσης, ή η Ιταλία, όπου το 2011 καταψηφίστηκε με δημοψήφισμα νόμος που θα διευκόλυνε την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης. Εκτός Ευρώπης, στις ΗΠΑ περίπου το 85% των υπηρεσιών ύδρευσης ανήκουν και λειτουργούν από τον δημόσιο τομέα, ενώ στην Ιαπωνία το 100% σύμφωνα με την ίδια έκθεση.
Επανεθνικοποιήσεις!
Τα τελευταία χρόνια, στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο, ιδιωτικές εταιρίες ύδρευσης επανακρατικοποιούνται, καθώς δεν έκαναν ποτέ σοβαρές επενδύσεις, ενώ οι χρεώσεις τους ήταν υπέρογκες.
Στην Γαλλία, χώρα στην οποία εδρεύει μία από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες ύδρευσης, η SUEZ, το 2010 η πόλη τού Παρισιού αποφάσισε να επαναφέρει τις υπηρεσίες ύδρευσης στο δήμο, μετά από 25 χρόνια εκμετάλλευσής τους από τις δύο μεγαλύτερες ιδιωτικές εταιρείες της Γαλλίας, Suez και Veolia.
Κατά την προηγούμενη δεκαετία συμβάσεις με ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης έχουν διακόψει: η πόλη του Πότσδαμ στην Γερμανία, αρκετές πόλεις στις ΗΠΑ, όπως η Ατλάντα και το Μιλγουόκι, αλλά και η Αττάλεια στην γειτονική Τουρκία.
Αποδίδουν οι ιδιωτικοποιήσεις;
Το συμπέρασμα που προκύπτει από τη μελέτη της PSIRU, στις περισσότερες περιπτώσεις ιδιωτικοποιήσεων εταιριών ύδρευσης, δεν υπάρχουν σημαντικές ελαφρύνσεις στο κόστος για τους καταναλωτές, ούτε άνοδος της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών. Τα χαμηλότερα ποσοστά απώλειας νερού από διαρροές στην Ευρώπη, εντοπίζονται στις Κάτω Χώρες και στη Γερμανία, όπου η διαχείριση σχεδόν όλων των συστημάτων ύδρευσης γίνεται από δημόσιες εταιρείες. Η Veolia, μία από τις δύο μεγαλύτερες πολυεθνικές στον χώρο της ύδρευσης,
«επέτρεπε εν γνώσει της να χύνονται ανεπεξέργαστα λύματα στον ποταμό Σεν των Βρυξελλών»
αναφέρει η μελέτη, επιδιώκοντας έτσι να πιέσει τους πολίτες να πληρώσουν περισσότερα για να λειτουργήσουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων.
Οι ιδιωτικές εταιρείες ποτέ δεν επένδυσαν αρκετά στη βελτίωση των συστημάτων ύδρευσης. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, ο δημόσιος τομέας πλήρωσε για την κατασκευή και τη συντήρηση των δικτύων. Ακόμη και στην Γαλλία, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν ιδιωτικές εταιρείες από τον 19ο αιώνα, οι επενδύσεις για την επέκταση των συστημάτων ύδρευσης, έγιναν από τους δήμους, όχι από τις εταιρείες.
Όταν οι ιδιωτικές εταιρείες επενδύουν, προσβλέπουν σε εγγυημένα υπερκέρδη. Στην Αγγλία, η ιδιωτική εταιρεία ThamesWater επιδιώκει να κατασκευάσει έναν νέο, όσο και πανάκριβο κεντρικό υπόνομο για το Λονδίνο, μα ζητά τα ετήσια κέρδη της να υπερβαίνουν το κόστος της επένδυσης κατά 100 και πλέον εκατομμύρια στερλίνες.[3]
Τι συμβαίνει με τις τιμές;
Οι ιδιωτικές εταιρείες χρεώνουν συστηματικά πολύ υψηλότερες τιμές από τις εταιρείες τού δημόσιου τομέα. Μια μελέτη στη Γαλλία συνέκρινε τις τιμές που χρέωναν όλες οι εταιρείες ύδρευσης, ιδιωτικές και δημόσιες. Αφού έλαβε υπόψη άλλες διαφορές, όπως την πυκνότητα του πληθυσμού, κατέληξε ότι οι τιμές των ιδιωτικών εταιρειών ήταν τουλάχιστον 16% υψηλότερες από των δημόσιων.[4]
«Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι τιμές της ύδρευσης αυξήθηκαν 40% περισσότερο από άλλες τιμές τα 17 χρόνια μετά την ιδιωτικοποίηση, αν και δεν υπήρξε μεταβολή στο λειτουργικό κόστος. Όλες οι αυξήσεις τιμών σήμαιναν υψηλότερα κέρδη»
συνεχίζει η RIPSU.
Σε μια σειρά πόλεων του πλανήτη, οι δήμοι μάχονται για να μην επιτρέψουν στις ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης να επιβάλουν υπέρογκες χρεώσεις. Στο Ταλίν τής Εσθονίας, το δημοτικό συμβούλιο, η κυβέρνηση, η Αρχή Ανταγωνισμού, έχουν όλοι καταδικάσει τις υπέρογκες χρεώσεις που επέβαλε η ιδιωτική εταιρεία που εξαγόρασε τις υπηρεσίες ύδρευσης το 2000.
Σε έγγραφο της, η Παγκόσμια Τράπεζα[5] υποστηρίζει ότι έχουν σημειωθεί σημαντικά κέρδη για τις ιδιωτικές εταιρίες ύδρευσης, αλλά αυτό δεν έχει αντανακλαστεί σε μείωση των τιμών, ή αύξηση των επενδύσεων. Η ίδια βέβαια η τράπεζα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το νερό είναι ούτως ή άλλως υπό-τιμολογημένο και υπάρχουν περιθώρια μεγαλύτερων αυξήσεων στις χρεώσεις του!
Δεν είναι όμως χρήσιμος ο ανταγωνισμός;
Η ανάπτυξη και συντήρηση δικτύων ύδρευσης, αποτελεί σχεδόν πάντα μονοπωλιακή υπηρεσία, οπότε οι εταιρείες δεν ανταγωνίζονται η μία την άλλη στην προσέλκυση πελατείας. Στην πραγματικότητα, οι εταιρείες συνήθως αποφεύγουν να ανταγωνίζονται η μία την άλλη, ήδη από το στάδιο της σύναψης συμβάσεων. Στην συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων στη Γαλλία και στην Ισπανία —και σε πολλές περιπτώσεις στην Ιταλία και στην κεντρική Ευρώπη— η αρχική ιδιωτικοποίηση δεν προέκυψε από ανταγωνιστική υποβολή προσφορών.[6]
Η ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης συνδέεται στενά με περιστατικά διαφθοράς και απάτης.
Δικαστήρια στη Γαλλία, στην Ιταλία και στις ΗΠΑ έχουν καταδικάσει στελέχη και αξιωματούχους του δημοσίου για δωροδοκίες που έλαβαν από θυγατρικές των Suez (στην οποία ανήκει ήδη το 5% της ΕΥΑΘ και έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για την εξαγορά της)[7] και Veolia.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Severn Trent Water καταδικάστηκε για σοβαρή απάτη, επειδή είχε παράσχει ψευδή στοιχεία στη ρυθμιστική αρχή, βάσει των οποίων μπόρεσε να υπερχρεώσει τους πελάτες κατά 42 εκατομμύρια στερλίνες μέσα σε ένα χρόνο. Άλλες εταιρείες ύδρευσης έχουν παραδεχθεί παρόμοιες πράξεις.[8]
Θα κερδίσει το κράτος από την πώληση των εταιριών ύδρευσης;
Το μόνιμο επιχείρημα υπέρ της ιδιωτικοποίησης της ύδρευσης και άλλων δημόσιων υπηρεσιών, είναι ότι το κράτος θα αποκτήσει σημαντικά έσοδα, που θα βοηθήσουν στην αποπληρωμή του δημόσιου χρέους. Στην πραγματικότητα, σε όλες τις περιπτώσεις ιδιωτικοποίησης εταιριών ύδρευσης, τα κρατικά ταμεία έχουν έσοδα πολύ μικρότερα από την πραγματική αξία των εταιρειών.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση της κ. Θάτσερ πούλησε τις εταιρείες ύδρευσης προς 5,2 δισεκατομμύρια στερλίνες. Ταυτόχρονα βέβαια, διέγραψε το χρέος των εταιρειών, που ανερχόταν σε 5 δισεκατομμύρια στερλίνες, και τους έδωσε επιπλέον 1,5 δισεκατομμύριο στερλίνες ως ενίσχυση, οπότε ουσιαστικά έχασε χρήματα.
Η λύση λοιπόν, είναι δημόσιες υπηρεσίες ύδρευσης, κάτι που προτιμάται από την συντριπτική πλειονότητα των χωρών κατά το μεγαλύτερο μέρος των τελευταίων 150 ετών. Η εμπειρία των παραπάνω δείχνει ότι όπου έβαλε το χέρι του ο ιδιώτης, δεν βελτίωσε σχεδόν τίποτα. Ίσα-ίσα έκανε τα πράγματα χειρότερα.
