Κατά τη διάρκεια του 31ου κάμπινγκ Atinazizone – YRE, πραγματοποιήθηκε συζήτηση με θέμα «Cancel Culture και πολιτική ορθότητα». Τη συζήτηση άνοιξαν οι σ. Τζο Μιχάλογλου και Αχιλλέας Λύρας. Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε τις εισηγήσεις τους.
Τζο Μιχάλογλου: τι σημαίνει «κουλτούρα της ακύρωσης»
Ας ξεκινήσουμε τη σημερινή συζήτηση με το τι ακριβώς είναι το cancelling, η ακύρωση, όπως π.χ. ενός ραντεβού. Για την πραγματικότητα του internet όμως, το να «κάνεις cancel» κάποιον (συνήθως διάσημο/επιφανές πρόσωπο) σημαίνει να αποσύρεις κάθε μορφής υποστήριξη προς αυτό το άτομο. Αυτό συχνά συνοδεύεται με δημόσιες καταγγελίες, σκληρή κριτική και καλέσματα για μποϊκοτάζ της δουλειάς του ατόμου (π.χ. να μην δεις τις ταινίες κάποιου ηθοποιού, ή να μην ακούς τη μουσική κάποιου τραγουδιστή), με σκοπό να «τιμωρηθεί» το «προβληματικό» άτομο και να απομονωθεί από την υπόλοιπη κοινωνία. Ο λόγος που μπορεί να «ακυρωθεί» ένα άτομο είναι διάφοροι, αλλά συνήθως έχουν να κάνουν με την έκφραση κάποιας προβληματικής άποψης/συμπεριφοράς, δηλαδή από ένα ομοφοβικό σχόλιο μέχρι και βιασμό.
Υπάρχουν πολλά, αλλά ένα παράδειγμα ακύρωσης που σίγουρα όλοι/όλες ξέρουμε είναι ο Σεφερλής για τα σεξιστικά και ρατσιστικά του σχόλια. Για αρκετό καιρό ανέβαιναν συνεχώς ποστ στα social media που καλούσαν τον κόσμο να σταματήσει να βλέπει τις σειρές του, να πηγαίνει στις παραστάσεις του και τον αποκαλούσαν ευθέως σεξιστη και μισογύνη.
Στη συζήτηση μας, εκτός από την έννοια του «cancelling», θα μας απασχολήσει και η έννοια του «woke». Το woke ήταν αρχικά ένας όρος της μαύρης κοινότητας στις ΗΠΑ, που τελικά κατέληξε να περιλαμβάνει γενικότερα προοδευτικές ιδέες. Woke στην αγγλική σημαίνει «στάση επαγρύπνησης» και χρησιμοποιήθηκε ιδίως κατά των φυλετικών προκαταλήψεων και των διακρίσεων λόγω αυτών. Ένας πάρα πολύ γενικός ορισμός, που δεν έχει κάποια πολιτική υπόσταση πέραν μιας ευρείας προοδευτικότητας.
Πλέον στον δυτικό κόσμο, από μερίδα πολιτικών δυνάμεων της δεξιάς, προσδίδεται αρνητική χροιά και απαξία στην κουλτούρα που συνδέεται με αυτόν τον όρο, αν και για να πω την αλήθεια, δεν έχω δει ποτέ κανέναν προοδευτικό να αυτοχαρακτηρίζεται ως «woke». Η δεξιά υποστηρίζει ότι η woke κουλτούρα χρησιμοποιείται από το κατεστημένο με σκοπό να προωθήσει νεοφιλελεύθερες πολιτικές υπό τον μανδύα των πολιτικών δικαιωμάτων (όπως αυτά των ΛΟΑΤΚΙ+, των γυναικών, του κινήματος Black Lives Matter, κ.ά.). Επί της ουσίας, η Ακροδεξιά βαφτίζει ό,τι προοδευτικό, ακόμα κι αν είναι άκρως συστημικό και καθόλου προϊόν του κινήματος ως woke, για να θυματοποιηθεί (να φαίνεται δηλαδή η ίδια «ενάντια στο σύστημα», κάτι που ξέρουμε ότι δεν ισχύει). Έτσι εμείς όλοι/όλες εδώ π.χ., είμαστε woke αν δεν σας έχουν ενημερώσει!
Φυσικά, αυτές οι έννοιες δεν προέκυψαν από το πουθενά. Είναι φανερό από τα προοδευτικά τους στοιχεία ότι έχουν μία σύνδεση με τα κινήματα. Όσο η κοινωνία προοδεύει και ο κόσμος αναγνωρίζει τις παθογένειες του σεξισμού, του ρατσισμού, της ομοφοβίας κλπ, τόσο πιο δεκτική γίνεται προς τα θύματα αυτών των παθογενειών, αλλά και επικριτική προς αυτούς που τις διαιωνίζουν. Κινήματα όπως το Me too, το Black Lives Matter και τα pride, έχουν δώσει σε πολλούς ανθρώπους την ευκαιρία να μιλήσουν για την καταπίεση και τις επιθέσεις που βιώνουν, αλλά και να αναγνωρίζουν τους καταπιεστές / θύτες τους. Με ενωμένες φωνές και κινητοποιήσεις, έχουν αποκαλυφθεί πολλές πλεκτάνες συγκάλυψης βιαστών, παιδεραστών, ρατσιστών, κλπ, μέσα στον χώρο της σόου μπιζ.
Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα πιστεύω είναι αυτό του me too, το οποίο πήρε παγκόσμιες διαστάσεις και χάρη στο οποίο «ξεσκεπάστηκαν» πολλοί, άλλοτε αγαπητοί άντρες του χώρου του θεάματος όπως ο Χάρβεϊ Γουάινστιν, ο Μπιλ Γκόσμπι ή ο Λουίς Σι Κει. Οι συγκεκριμένοι, απολύθηκαν και διώχθηκαν από τον χώρο εργασίας τους ή/και μπήκαν φυλακή για βιασμό/σεξουαλική παρενόχληση και ενδοοικογενειακή βία ανάλογα. Αυτό, η κουλτούρα της ακύρωσης από μόνη της δεν το έχει πετύχει! Και θα δούμε γιατί.
Αφού ξεκίνησα λέγοντας ότι το «cancel culture» έχει ακριβώς αυτόν τον σκοπό, δηλαδή να απομακρύνει και να απομονώσει τους θύτες ομοφοβικων / σεξιστικων / ρατσιστικών συμπεριφορών, πως γίνεται να αποτυγχάνει σ’ αυτό; Είναι ένα πολύπλοκο θέμα, όμως αν το αναλύσουμε πολιτικά, αντιλαμβανόμαστε ότι έχει να κάνει με το γεγονός ότι η κουλτούρα της ακύρωσης είναι βασικό κομμάτι των πολιτικών ταυτότητας. Εν ολίγοις, οπως οι πολιτικές ταυτότητας επικεντρώνονται μόνο σε μια ταυτότητα του ατόμου, έτσι και η κουλτούρα της ακύρωσης επικεντρωνεται σε μια μόνο πτυχή του ατόμου, σε ένα παράπτωμα.
Ενώ υπάρχουν φυσικά, πολύ σοβαρά περιστατικά που αξίζουν συζήτηση και την πιθανή «ακύρωση» του θύτη (με την έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού) και ιδιαίτερα όταν μιλάμε για κάποιο έγκλημα, υπάρχουν σαφώς και τα πιο αμελητέα περιστατικά. Το πρόβλημα είναι πως η κουλτούρα της ακύρωσης συμπεριφέρεται ακριβώς το ίδιο, χωρίς καμία κρίση, ή περαιτέρω συζήτηση σε κάθε περίπτωση. Για την κουλτούρα της ακύρωσης δεν έχει σημασία αν είσαι βιαστής ή αν είπες ένα ρατσιστικό ανέκδοτο όταν ήσουν μικρός, πρέπει να εξοστρακιστείς με τον ακριβώς ίδιο τρόπο από την κοινωνία.
Το τελευταίο είναι πολύ χαρακτηριστικό, ειδικά στο διαδίκτυο και ανάμεσα στους influencers. Πολλά άτομα έχουν «ακυρωθεί» επειδή κάποιο άλλο άτομο έψαξε και βρήκε παλιές αναρτήσεις (π.χ. κάποιου διάσημου που μπορεί να είπε κάτι ρατσιστικό ή σεξιστικό κλπ – πολλές φορές μάλιστα αυτές οι αναρτήσεις έγιναν όταν το άτομο ήταν ανήλικο).
Δεν μιλάμε για κάποιο σοβαρό αδίκημα εδώ, όμως και πάλι υπάρχει μεγάλη επιθετικότητα από τη μεριά της κουλτούρας της ακύρωσης. Το πρόβλημα μ’ αυτό είναι ότι αγνοείται εντελώς η μετέπειτα πορεία του ανθρώπου, δηλαδή αν κατέληξαν να είναι ακτιβιστές ή αν στηρίζουν τακτικά οργανώσεις / φιλανθρωπίες για μειονότητες (οποίες και να ναι αυτές) ή ακόμα κι αν έγιναν αριστεροί/ες και αντιφασίστες/στριες ή φεμινιστές/τριες. Προφανώς, αυτό προωθεί τη λογική ότι το άτομο «έτσι είναι δεν αλλάζει», ότι δεν έχει νόημα η προσπάθεια επιμόρφωσης και βελτίωσης και πως η μόνη λύση είναι η ακύρωση.
Δυστυχώς, αυτό το ζήτημα δεν παρουσιάζεται μόνο στην πιο επιφανή μερίδα των ανθρώπων, αλλά επηρεάζει και τον χώρο των κινημάτων. Η πιο συνήθης έκφανση του είναι αυτή της πολιτικής ορθότητας και η ακύρωση λόγω της έλλειψής της. Με τον όρο πολιτική ορθότητα εννοούμε μια τυπική συμμόρφωση με την τρέχουσα προοδευτική άποψη, κυρίως μέσω της αποφυγής συγκεκριμένων λέξεων, εκφράσεων και συμπεριφορών που μπορεί να προσβάλλουν / βλάψουν κάποια μειονότητα. Π.χ. ο όρος «άτομα με ειδικές ανάγκες» θεωρείται λάθος, ενώ ο «πολιτικά ορθός» όρος είναι «άτομα με αναπηρία».
Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι οι όροι που είναι αποδεκτοί από την πολιτική ορθότητα ολοένα μεταβάλλονται (π.χ. ο όρος «μαύροι» μετατράπηκε σε «αφροαμερικανοί» και στη συνέχεια ξανά σε «μαύροι»). Με αυτή τη λογική όμως, ποιος ακριβώς ορίζει ποιοι όροι είναι αποδεκτοί ή όχι; Φαίνεται πως ο κάθε πολιτικός κύκλος / οργάνωση / ομάδα, έχει τη δική της άποψη πάνω στο θέμα, πράγμα το οποίο οδηγεί (δυστυχώς) πολύ συχνά σε παρεξηγήσεις ως και περιπτώσεις ακύρωσης μέσα στον χώρο της Αριστεράς.
Ένα πρόσφατο τέτοιο παράδειγμα προέρχεται από το αυτοργανωμενο pride στη Θεσσαλονίκη, όπου μια ομάδα που συμμετείχε στη διοργάνωσή του, προσπάθησε να «ακυρώσει» μια συντρόφισσα από άλλη οργάνωση για λάθος χρήση αντωνυμίας. Η συγκεκριμένη συντρόφισσα όμως είναι γνωστή στην πόλη για την μακροχρόνια δράση της στους αγώνες για την ΛΟΑΤ+ κοινότητα, καθώς είναι και από τα πρώτα άτομα που ασχολήθηκαν με το pride στην Θεσσαλονίκη. Είναι ανησυχητικό το πόσο εύκολα βγαίνουν καταγγελίες και καλέσματα για απομάκρυνση και εκδίωξη ατόμων για κάτι μικρό, το οποίο διορθώνεται με επιμόρφωση, διάλογο και ζύμωση. Ποιος και ποια δεν έχει πει κάτι προβληματικό και μετά επιμορφώθηκε, άλλαξε γνώμη, το μετάνιωσε και άλλαξε τη στάση του; Αν ζούμε όλοι και όλες με τον φόβο ότι θα «ακυρωθούμε» ακόμα κι από τους ίδιους μας τους συμμάχους, καταλαβαίνουμε ότι αυτό μπαίνει τεράστιο εμπόδιο στην ανάπτυξη αλληλεγγύης και κατανόησης και άρα και στην ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης και στην ουσιαστική αλλαγή.
Ακόμα, όμως, κι όταν μιλάμε για κάποιο σημαντικό περιστατικό όπως τις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης / κακοποίησης ή των βίαιων ρατσιστικών / ομοφοβικών επιθέσεων, είναι τελικά αποτελεσματική η «ακύρωση»; Η εμπειρία λέει πως όχι… Επί της ουσίας αυτό που βλέπουμε, είναι απανωτά post στο διαδίκτυο, hashtags και φωτογραφίες όπου «αποκαλύπτουν» τον θύτη και την εγκληματική του συμπεριφορά, μαζί με καλέσματα για μποϊκοτάζ και δημόσια κατακραυγή. Αλλά στην πραγματικότητα το «θύμα της ακύρωσης» δεν παύει να είναι πλούσιος/α, δεν παύει να ασκεί μεγάλη επιρροή και ακόμα κι αν (λόγω αποκάλυψης της προβληματικής συμπεριφοράς) χάσει κάποιες επαγγελματικές ευκαιρίες, χορηγούς και ακόλουθους στα social media, μετά από λίγους μήνες / χρόνια, η καριέρα του ανακάμπτει πλήρως και όλα έχουν ξεχαστεί. Αυτό που λείπει ουσιαστικά από την ακύρωση κάποιου είναι η πολιτική στάση. Τα σχόλια μίσους μπορεί να πέφτουν βροχή, όμως η κριτική και το μίσος απευθύνονται μόνο σε ένα συγκεκριμένο άτομο για ένα συγκεκριμένο παράπτωμα. Η πολιτική ανάλυση κάνει φτερά και μόνο ελάχιστοι αναγνωρίζουν και καταδικάζουν την πραγματική πηγή του προβλήματος, δηλαδή το ίδιο το σύστημα.
Ο κάθε θύτης είναι φυσικά πλήρως υπεύθυνος για τις πράξεις του, το πρόβλημα ωστόσο δεν παύει να είναι συστημικό. Είναι η πατριαρχία, είναι η ξενοφοβία, είναι η ομοφοβία. Και όταν το ίδιο το σύστημα είναι το πρόβλημα, η μόνη λύση είναι η ανατροπή του. Με μυωπικές βλέψεις και καταγγελίες μεμονωμένων περιστατικών και ατόμων, υπάρχει μια πιθανότητα να αλλάξουν κάποιοι άνθρωποι, αλλά το σύστημα δεν μπορεί να αλλάξει. Αν ξεκινήσουμε να ακυρώνουμε και να απομακρύνουμε άτομα με το παραμικρό, ποιος ακριβώς θα απομείνει; Θα μένουμε όλοι και όλες σε μια κορφή χωρίς να μιλάμε, από τον φόβο ότι μπορεί να πούμε κάτι προσβλητικό ή να κάνουμε κάτι παραβιαστικό. Όμως αυτό δεν είναι κοινωνία. Αυτό που αλλάζει όντως την κοινωνία είναι τα κινήματα. Μόνο όταν κατέβουμε στον δρόμο και ενώσουμε τις φωνές μας μπορούμε να ασκήσουμε ανατρεπτική πίεση. Μέσω της οργάνωσης, του διαλόγου, της πολιτικής ζύμωσης και της συνεργασίας θα μπορέσουμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο για εμάς.
Αχιλλέας Λύρας: Woke, cancel, η Ακροδεξιά και η στάση της Αριστεράς και των κινημάτων
Η Ακροδεξιά σήμερα δεν ασχολείται αποκλειστικά με την προπαγάνδα ενάντια στους μετανάστες, δεν μιλάει τόσο για εγκληματικότητα, κλειστά σύνορα κοκ. Έχει αναβαθμίσει τις θέσεις τις και είναι τρομακτικά προσαρμοστική.
Η Ακροδεξιά παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα – κι ας μην έχει πάρει τόσο μεγάλη έκταση σε εμάς ακόμη αυτό το φαινόμενο όσο στο εξωτερικό (ΗΠΑ) – δεν έχει αφήσει το κομμάτι cancel / πολιτικής ορθότητας και «wokeness» ασχολίαστο. Ως απάντηση στην «woke» κουλτούρα και στην ακύρωση, η ακροδεξιά έχει κατασκευάσει την «anti-woke» κουλτούρα.
Τι λέει αυτή η αντί-κουλτούρα; Αρχικά πατάει στην υπερβολή που έχει η τάση της woke και της ακύρωσης στο να ακυρώσει και να τιμωρήσει τον «μη πολιτικά ορθό παραβάτη». Έτσι οι ακροδεξιοί και οι φασίστες παρουσιάζουν αυτή την κουλτούρα ως αντιδημοκρατική, ενώ πολύ συχνά μπορεί να την αποκαλέσουν και… φασισμό. Τι ειρωνεία… οι ακροδεξιοί και οι φασίστες να παρουσιάζονται σαν υπερασπιστές της δημοκρατίας…
Ο Ανδρέας Παναγόπουλος, υποψήφιος ευρωβουλευτής της «Φωνής Λογικής», που έχει αρχίσει να γίνεται σχετικά γνωστός στο Instagram λέει για παράδειγμα:
«Πρόκειται για μια νέα μορφή φασισμού της άκρας Αριστεράς ενώ οι υποστηρικτές ή αλλιώς, αυτοί οι “αφυπνισμένοι φασίστες” είναι μια γκρούπα που αποτελείται από ΛΟΑΤΚΙ, φεμινίστριες και αριστερούς που κάνουν συναντήσεις να βρουν ποιος θα είναι ο επόμενος που θα ακυρωθεί».
Η ακροδεξιά και οι φασίστες ταυτίζουν την woke κουλτούρα με την Αριστερά (ενώ δεν είναι το ίδιο πράγμα) και την χρησιμοποιούν για να κάνουν επίθεση στις ιδέες της Αριστεράς, στα κινήματα αλλά και στις προοδευτικές ιδέες γενικά. Και βέβαια η anti-woke ατζέντα της Ακροδεξιάς δεν είναι τίποτε άλλο από τις κλασσικές ιδέες της: επίθεση στα δικαιώματα των γυναικών, των ΛΟΑΤ, των μεταναστών και των προσφύγων, η υπεράσπιση αυταρχικών και δικτατορικών καθεστώτων, κοκ.
Μερικά παραδείγματα:
Η «Ελληνική λύση» αναφέρει πως πρόκειται για εμμονή της woke κουλτούρας με δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ που στην ουσία έρχεται να απειλήσει την παραδοσιακή οικογένεια.
Η «Νίκη» αναφέρει πως ο νόμος για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών είναι προϊόν της «αντιδημοκρατικής και φασιστικής woke ατζέντας», η οποία επιτίθεται και θέλει να επιβληθεί φασιστικά στα έθνη. Πλήττει ευθέως την Ορθόδοξη Πίστη και τα Ελληνορθόδοξα ιδανικά και αξίες, πλήττει την Δημοκρατία, την Ελευθερία και το δικαίωμα στην αντίθετη άποψη. Έχει στο στόχαστρο τα παιδιά, την παραδοσιακή οικογένεια, τη μητρότητα, την πατρότητα και Ιερή συζυγία, αξίες τις οποίες θέλει να εξαφανίσει στο μέλλον.
Εδώ η «Νίκη» επικαλείται τα δημοκρατικά δικαιώματα και βαπτίζει την woke κουλτούρα φασισμό, με σκοπό να φανεί η ίδια ως πραγματική υπερασπίστρια της Δημοκρατίας, της ελεύθερης έκφρασης και βέβαια της οικογένειας, των δικαιωμάτων των παιδιών, των παραδοσιακών αξιών που προσπαθεί δήθεν να αναιρέσει η «woke ατζέντα». Την ίδια ώρα υποστηρίζουν την επαναφορά της σωματικής τιμωρίας στα σχολεία, είναι ενάντια στο δικαίωμα της γυναίκας στην έκτρωση, ενώ έχει θέσεις που μιλάνε για καθεστώς όπου οι μετανάστες θα είναι πολίτες Β’ κατηγορίας, υποχρεωμένοι να περνάνε έλεγχο κάθε μήνα κι άλλα τέτοια.. Φαίνεται δηλαδή, όπως όλοι άλλωστε ξέρουμε, ότι τα δημοκρατικά δικαιώματα όπως τα αντιλαμβάνεται η Νίκη είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Οι ακροδεξιοί και οι φασίστες προσπαθούν να περάσουν στην κοινωνία πως αν είσαι αριστερός, φεμινίστρια, λεσβία, μετανάστης, κοκ., τότε είσαι μέρος του «woke φασισμού» και «υστερικά» ακυρώνεις και δεν αφήνεις κανέναν να εκφράσει διαφορετική άποψη. Με άλλα λόγια θέλουν να περάσουν το μήνυμα πως όσοι υπερασπίζονται τα δικαιώματα των μεταναστών, των ΛΟΑΤΚΙ, των γυναικών κλπ. είναι παράλογοι, τρελοί και… «φασίστες».
Η ακροδεξιά παρουσιάζει την woke κουλτούρα σαν μια παγκόσμια συνομωσία. Με μια έννοια αυτό δεν είναι κάτι καινούριο. Κομμάτια της ακροδεξιάς, όπως π.χ. η alt right ακροδεξιά στις ΗΠΑ, η Χρυσή Αυγή και άλλες ακροδεξιές και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα, θεωρούν ότι ο κόσμος κυβερνάται από την Αριστερά και μάλιστα την μαρξιστική Αριστερά. Τσουβαλιάζουν και ταυτίζουν την επαναστατική Αριστερά με κόμματα και κυβερνήσεις που υπερασπίζονται το σύστημα και παρουσιάζουν μια εντελώς στρεβλή εικόνα των πάντων για να παρουσιάσουν τους εαυτούς τους και τις σάπιες ιδέες τους ως αντισυστημικές.
Να αναφέρω πάλι ένα παράδειγμα:
Η Χρυσή Αυγή σε άρθρα της, κάνει επίκληση στον Bill Lind (Αμερικάνος ακροδεξιός συγγραφέας, γνωστός για τη θεωρία συνωμοσίας περί Μαρξιστικής Κουλτούρας κατά την οποία υποτίθεται ότι μαρξιστές διανοούμενοι έχουν βάλει στόχο να υπονομεύσουν τον δυτικό πολιτισμό υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, των γυναικών, των μεταναστών, κοκ.) Ένα από τα αποσπάσματα του Bill Lind που έχει η Χρυσή Αυγή στο σάιτ της λέει: «Η Πολιτική Ορθότητα είναι η ιδεολογική ασθένεια του αιώνα μας, είναι πολιτιστικός μαρξισμός» και «Αν συγκρίνουμε τα βασικά δόγματα της πολιτικής ορθότητας με αυτά του κλασικού μαρξισμού, οι παραλληλισμοί είναι προφανείς».
Κλείνοντας πάνω στο θέμα της ακροδεξιάς και των φασιστών, να πούμε πως είναι τραγελαφικό να ακούς ακροδεξιούς και φασίστες να μιλάνε για δημοκρατικά δικαιώματα, υπεράσπιση ελευθεριών κοκ, την στιγμή που οι θέσεις της Ακροδεξιάς αποτελούν ευθεία επίθεση στα δικαιώματα των γυναικών, των ΛΟΑΤΚΙ, των μεταναστών και συνολικά όσων διαφωνούν με τις θέσεις της.
Και δεν μένουν μόνο στα λόγια.. Μόλις βρουν την ευκαιρία θα εφαρμόσουν τις σεξιστικές, ρατσιστικές κι ομοφοβικές τους θέσεις. Θα προβούν σε στέρηση δικαιωμάτων κι ελευθεριών, βία, δολοφονίες, κοκ. Η Ακροδεξιά δεν περιορίζεται απλά στην «ακύρωση» ενός ατόμου, αλλά στοχεύει στη στέρηση δικαιωμάτων, και στη στοχοποίηση ολόκληρων κοινωνιών ομάδων.
Woke Capitalism – Woke Washing
Δεν είναι μόνο η Ακροδεξιά που χρησιμοποιεί την woke κουλτούρα για να εξαπλώσει τις ιδέες της. Με έναν διαφορετικό τρόπο την χρησιμοποιεί και το σύστημα, υιοθετώντας την πολιτική ορθότητα. Η Amazon του Μπέζος, η Tesla του Μασκ και οποιαδήποτε εταιρεία-κολοσσός μπορεί να υιοθετήσει πολύ εύκολα στοιχεία της woke κουλτούρας και να το παίξει πολιτικά ορθή είτε με κάποια διαφήμιση με φεμινιστικό ή ΛΟΑΤΚΙ περιεχόμενο, είτε με καμπάνιες υπέρ του κινήματος Black Lives Matter, κοκ.
Ο Μπέζος πρόσθεσε το σύνθημα «Black Lives Matter» στη σελίδα της Amazon για να δείξει πως είναι ενάντια στην καταπίεση των μαύρων στις ΗΠΑ, ενώ την ίδια στιγμή απολύει εργάτες της Amazon που προσπαθούν να συνδικαλιστούν και παρακολουθεί τους εργάτες στις αποθήκες σαν να είναι φυλακισμένοι.
Στις ΗΠΑ, η εταιρεία Burger King ξεκίνησε την καμπάνια #FeelYourWay για να τιμήσει τον μήνα Ψυχικής Ευαισθητοποίησης την στιγμή που οι ίδιοι οι υπάλληλοι του Burger King είναι απίθανο να σηκώσουν οικονομικά την φροντίδα της ψυχικής τους υγείας με τους μισθούς φτώχειας που παίρνουν.
Ο Ίλον Μασκ που αυτοαποκαλείται υποστηρικτής της ελευθερίας του λόγου, απέλυσε εργαζόμενους στο Twitter που είχαν το «θράσος» να τον επικρίνουν – άλλοι δημόσια, άλλοι ιδιωτικά.
Οι ίδιες οι εταιρείες υποστηρίζουν πως μέσω της διαφήμισης προβάλλονται τα ζητήματα καταπίεσης, διακρίσεων κοκ. ενώ σε διάφορες περιπτώσεις κάποιες από αυτές έχουν δώσει δωρεές ή έχουν στηρίξει καμπάνιες υπέρ των δικαιωμάτων μειονοτήτων.
Πράγματι, σε έναν βαθμό μια διαφήμιση που θίγει ζητήματα καταπίεσης παίζει έναν ρόλο στην αναγνώριση και την ορατότητα του προβλήματος, αλλά αυτές οι κινήσεις δεν είναι καθόλου ανιδιοτελής. Ο βασικός λόγος που το κάνουν αυτό οι εταιρείες είναι για να αυξήσουν τα κέρδη τους προσαρμόζοντας το marketing σε τάσεις της εποχής, ή σε συγκεκριμένο καταναλωτικό κοινό όπου πιστεύουν ότι μπορούν να αυξήσουν τις πωλήσεις τους. Ένα banner BLM μπορεί να κάνει κάποιους Αφροαμερικανούς να προτιμήσουν τα προϊόντα μιας εταιρείας έναντι κάποιας άλλης, πιστεύοντας ότι η εταιρεία αυτή υπερασπίζεται τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών. Στην πραγματικότητα το μόνο που έχει κάνει η εταιρεία με το banner BLM, είναι ένα πολιτικό διαφημιστικό κόλπο για να αυξήσει την πελατεία της και να αποκτήσει προβάδισμα σε σχέση με τους ανταγωνιστές της.
Και τελικά, πόσο προοδευτική είναι μια εταιρεία που μιλάει για την καταπίεση των μαύρων στις ΗΠΑ και κάνει κάποιες δωρεές, την στιγμή που εκμεταλλεύεται με κάθε τρόπο τους εργαζομένους της, τους δίνει μισθούς πείνας και τους απολύει όταν δεν τους έχει ανάγκη;
Ένα άλλο πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Vodafone. Μία εταιρεία που είναι παρούσα σε όλα τα Pride, που «πλασάρει» τον εαυτό της ως εταιρεία που σέβεται τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα και την ίδια ώρα έχει εργαζόμενους/ες ενοικιαζόμενους, με σπαστά ωράρια, επιβάλλει εθελούσιες εξόδους κλπ. Αυτή την εκμετάλλευση τελικά την επιβάλλει σε όλους/ες τους/ις υπαλλήλους της, ΛΟΑΤΚΙ ή όχι.
Το ζήτημα είναι πως οι πολιτικές που εφαρμόζουν κυβερνήσεις, μεγάλες επιχειρήσεις κοκ, είναι αυτές ακριβώς που οδηγούν στη φτώχεια, στην ανεργία και τις ανισότητες – τις συνθήκες που εξ αρχής αναπαράγουν και την διαιωνίζουν τις διακρίσεις. Η καταπίεση, ο ρατσισμός / σεξισμός κοκ, είναι βασικά στοιχεία του συστήματος του καπιταλισμού, που βασίζεται στην καταπίεση για να επιβιώσει και γι’ αυτό αναπαράγονται μέσα στην κοινωνία. Αυτό αδυνατεί να το λύσει η κουλτούρα της ακύρωσης.
Υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν γίνει καλέσματα εναντίον πλουσίων, διάσημων και γενικότερα ατόμων σε θέσεις εξουσίας. Στις περισσότερες απόπειρες ακύρωσης βέβαια, τέτοια άτομα δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο πρόβλημα… Όταν μιλάμε για ιδιαίτερα πλούσιους ανθρώπους όπως ο Μπέζος, ο Μασκ κλπ. η κατακραυγή που μπορεί να δημιουργηθεί εναντίον τους δεν είναι αρκετή. Ο πλούτος και η ισχύς αυτών των ανθρώπων τους προστατεύουν αποτελεσματικά από τις επιπτώσεις της ακύρωσης.
Θα αναφερθώ πάλι στον Ίλον Μασκ, ο οποίος συχνά έχει γράψει στο twitter απειλές και προσβλητικά σχόλια προς εργαζομένους, όπως σε μια περίπτωση ενός υπαλλήλου του Twitter, τον οποίο κορόιδευε επειδή είχε μυϊκή δυστροφία κοκ. Έτσι ο Μασκ είναι από τα άτομα που έχουν επανειλημμένα υποστεί ακύρωση στα social media. Το cancel, στην καλύτερη περίπτωση ανάγκασε τον Μασκ να πάρει πίσω κάποιο post. Πέραν αυτού κανένας εργαζόμενος στο twitter δεν πήρε πίσω τη δουλειά του, δεν συνδικαλίστηκε, δεν διεκδίκησε δικαιώματα… Ούτε και ο ίδιος ο Μασκ είχε οικονομικές απώλειες. Στο κάτω κάτω, πως μπορείς να κάνεις cancel από τα social media τον ίδιο τον ιδιοκτήτη τους;
Αλλά ακόμη και σε πιο light περιπτώσεις ακύρωσης διάσημων όπως ο Σεφερλής, ή influencers όπως ο Κοψιάλης (που έβαζε τυχαία άτομα να κάνουν «καφρίλες» στον δρόμο για να κερδίσουν κάποια λεφτά), μπορεί να είχαν μικρές απώλειες αλλά εξακολουθούν να έχουν μεγάλο κοινό που τους παρακολουθεί κα τους στηρίζει, με την ακύρωση να μην έχει την επαρκή επιρροή για να αναδείξει τα προβλήματα στο περιεχόμενο που παρέχουν τέτοια πρόσωπα.
Για να τους πιέσεις στην πραγματικότητα, αφενός στο κομμάτι της τέχνης χρειάζεται εξήγηση και επιχειρήματα, ενώ για τους μεγαλοεπιχειρηματίες όπως ο Μπέζος κοκ, χρειάζεται αγώνας και διεκδίκηση μέσω απεργιών και διαδηλώσεων.
Η ακύρωση μέσω των social μπορεί να λειτουργήσει μεν προωθητικά, βγάζοντας στη φόρα πράγματα που δικαίως αμαυρώνουν τα ονόματα διάσημων και μεγαλοεπιχειρηματιών, αλλά δεν αρκεί από μόνη της.
Και πράγματι σε διάφορες περιπτώσεις στο παρελθόν, είχε αναφορά και στήριξε κινήματα όπως το metoo, το Black Lives Matter, τη διεκδίκηση των εργαζομένων της efood και κατά μια έννοια έσπρωξε κόσμο να πάρει θέση σε αυτούς τους αγώνες.
Στην περίπτωση του κινήματος της efood, όπου η εταιρεία είχε σκοπό τη μετατροπή των εργαζομένων σε freelancers («ελεύθερους επαγγελματίες» – δηλαδή χωρίς ασφάλιση και οποιαδήποτε άλλα δικαιώματα) υπήρξε πολύ μεγάλη υποστήριξη από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Εκείνη την περίοδο στα social media το #cancelefood ήταν από τα πρώτες τάσεις, χιλιάδες κόσμος απεγκαθιστούσε την εφαρμογή και συνειδητά δεν παράγγελνε από τη συγκεκριμένη εταιρεία ως ένδειξη αλληλεγγύης προς τους εργαζόμενους. Παράλληλα, χιλιάδες προχώρησαν σε υποβολή κακών βαθμολογιών για την efood στο διαδίκτυο, ρίχνοντας έτσι τις αξιολογήσεις της εφαρμογής στο 1 αστέρι.
Σίγουρα η νίκη του κινήματος δεν βασίζεται στην ακύρωση της εταιρείας, αφού υπήρχε μεγάλη κινητοποίηση από το σωματείο, απεργία των εργαζομένων κοκ, αλλά ήταν μια επιπλέον σημαντική πίεση και μια σημαντική ζημιά για τα κέρδη της. Βέβαια αυτή η μορφή του cancel δεν είναι τόσο καινούρια. Το μποϋκοτάζ εταιρειών για κάποιο κοινωνικό ή πολιτικό λόγο είναι μια παλιά, συμπληρωματική τακτική του κινήματος
Επιπλέον, σε αυτές τις περιπτώσεις η ίδια η κουλτούρα της ακύρωσης μπορούμε να πούμε πως «ακυρώθηκε», μετατράπηκε σε κάτι συλλογικό, ενώ σε περιπτώσεις όπως της efood θα μπορούσαμε να πούμε πως βοήθησε έμμεσα στην κατανόηση των σχέσεων εξουσίας και την καταπίεση που δέχεται ένας εργαζόμενος.
Την ίδια στιγμή όμως υπάρχουν περιπτώσεις όπου η πολιτική ορθότητα και η ακύρωση μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος των συμφερόντων και των πολιτικών του συστήματος.
Για να δώσω ένα παράδειγμα, ο δημοσιογράφος Νέιθαν Ρόμπινσον απολύθηκε από τον Guardian για ένα σαρκαστικό tweet που επέκρινε τις Ηνωμένες Πολιτείες για την παροχή στρατιωτικής βοήθειας στο Ισραήλ. Στο tweet έγραφε:
«Γνωρίζατε ότι το κογκρέσο των ΗΠΑ δεν επιτρέπεται να εγκρίνει οποιαδήποτε δαπάνη, εκτός κι αν ένα μέρος της καλύπτει έξοδα για στρατιωτικό εξοπλισμό του Ισραήλ; Αυτός είναι ο νόμος».
Στην πορεία έκανε νέο tweet, στο οποίο ξεκαθάριζε πως πρόκειται για σαρκασμό. Παρόλα αυτά κατηγορήθηκε από πολλούς χρήστες για αντισημιτισμό, έγινε αυτό που λέμε cancel και κατέληξε να χάνει τη δουλειά του από την Guardian.
Αυτό δείχνει ξεκάθαρα πως η κουλτούρα της ακύρωσης στην προκείμενη αναπαράγει ακριβώς το αφήγημα της κυβέρνησης των ΗΠΑ (κι όσων κυβερνήσεων στηρίζουν το Ισραήλ) ότι δηλαδή η γενοκτονία των Παλαιστινίων δεν είναι γενοκτονία αλλά η απολύτως δικαιολογημένη άμυνα του Ισραήλ και οποιοσδήποτε ασκεί κριτική είναι αντισημίτης και πρέπει να φιμωθεί.
Η στάση μας
Η κουλτούρα της ακύρωσης και της αφύπνισης σε καμία περίπτωση δεν είναι κάτι με το οποίο θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε και να συμφωνήσουμε.
Η βάση στην οποία «κρίνει και δικάζει» είναι η πολιτική ορθότητα που μπορεί να έχει κάποια θετικά στοιχεία, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια λίστα κανόνων κατά βάση ηθικών, που αν τους παραβείς αυτομάτως χαρακτηρίζεσαι λάθος, ενώ την ίδια στιγμή εστιάζει στα συμπτώματα -πράγμα που έχει μια αξία- αλλά όχι στη ρίζα του προβλήματος.
Κι αυτό τι σημαίνει; Ότι σύμφωνα με την πολιτική ορθότητα η καταπίεση αναπαράγεται εξ ολοκλήρου από τα άτομα που αναπαράγουν μια προβληματική άποψη, χρησιμοποιούν μη πολιτική ορθή γλώσσα κοκ. Έτσι, αν επιπλήξουμε αυτά τα άτομα, αυτομάτως θα διορθωθεί το πρόβλημα. Καμία αναφορά στη ρίζα του προβλήματος όμως, δηλαδή στο πως ο καπιταλισμός βασίζεται στην καταπίεση και την αναπαράγει. Οπότε όσους κι αν επιπλήξεις, οι διακρίσεις και η καταπίεση θα συνεχίζονται.
Δεν μπορούμε να ταυτιστούμε με τις πολιτικές ταυτότητας που προωθεί, την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων ως ατομικά, τον στόχο που έχει να ακυρώσει κι όχι να εξηγήσει και καθ’ αυτόν τον τρόπο να μην μπορεί να προσεγγίσει το μεγαλύτερο κομμάτι κοινωνίας.
Πράγματι, δεν είναι χτύπημα στη δημοκρατία, ούτε πρόβλημα να κάνουμε cancel τις παραστάσεις του Σεφερλή που προβάλλουν τη γυναίκα αποκλειστικά ως σεξουαλικό αντικείμενο, προβάλλουν με χυδαίο τρόπο παραβιάστηκες συμπεριφορές και σεξουαλικές παρενοχλήσεις και χλευάζουν γενετικές διαταραχές.
Αλλά δεν μπορούμε με τον ίδιο τρόπο να ακυρώσουμε, για παράδειγμα, τον θείο μας, που βλέπει Σεφερλή – όπως κι ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Αν ξεκινήσουμε να ακυρώνουμε κόσμο για τα κατάλοιπα τα οποία κουβαλάει, θα καταλήξουμε να ακυρώνουμε ολόκληρη την κοινωνία γιατί πραγματικά όλοι μας κουβαλάμε σεξισμό, ρατσισμό, κοκ, στον ένα ή τον άλλο βαθμό.
Το ζήτημα είναι πως προσεγγίζεις τον κόσμο και πως του εξηγείς με επιχειρήματα και διάλογο γιατί κάποιες απόψεις είναι προβληματικές και λανθασμένες. Για να εξαλείψουμε αυτά τα φαινόμενα, θέλει υπομονή και επιμονή. Θέλει να βοηθήσουμε τον κόσμο να κατανοήσει αυτά τα φαινόμενα και να κατανοήσει πως δεν θα σταματήσουν να υπάρχουν εάν δεν αλλάξει το σύστημα που τα γεννά και τα αναπαράγει. Ακυρώνοντας οποιονδήποτε που είπε ή έκανε κάτι λάθος, το πρόβλημα δεν παύει να υπάρχει, αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως μπορεί να έχουμε χάσει έναν ενδεχόμενο σύμμαχο για την καταπολέμηση του ίδιου του προβλήματος.
Υπάρχουν ζητήματα που δεν είναι τόσο αυτονόητα όσο είναι η ακύρωση της efood που καταπιέζει τους εργαζόμενους της, με τη καταπίεση που δέχονται οι μαύροι στις ΗΠΑ, την ακύρωση ενός καλλιτέχνη που είναι βιαστής. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να εξηγούμε και να κάνουμε μαχητικές εκστρατείες αντί να ακυρώνουμε, ώστε και πιο σύνθετα ζητήματα διακρίσεων και καταπίεσης να γίνουν κατανοητά κι αυτονόητα και καθ’ αυτόν τον τρόπο να προχωρήσει η συνείδηση της κοινωνίας.
