Του Κώστα Λαπαβίτσα
Οι προγραμματικές θέσεις του Σύριζα, όπως κατατέθηκαν στον προσυνεδριακό διάλογο, είναι εκτενέστατες καλύπτοντας πλήθος ζητημάτων της ελληνικής κοινωνίας και του παγκόσμιου καπιταλισμού. Στο θέμα όμως της αντιμετώπισης του χρέους αφιερώνουν μόλις μία παράγραφο. Ο στόχος του Σύριζα φαίνεται να είναι η επαναδιαπραγμάτευση των δανειακών συμβάσεων, η διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους και η αποπληρωμή όσου απομένει – μετά από μια περίοδο χάριτος – ανάλογα με το ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας.
Η παράγραφος για το χρέος είναι παρ’ όλα αυτά γραμμένη με εξαιρετική προσοχή. Δεν αναφέρει πουθενά ότι ο Σύριζα θα προβεί σε μονομερείς ενέργειες, ούτε και υπάρχει λέξη για διακοπή πληρωμής των τόκων όσο θα διαρκεί η επαναδιαπραγμάτευση. Είναι φανερό ότι οι συντάκτες των θέσεων έχουν πλήρη συναίσθηση ότι στο θέμα του χρέους διακυβεύεται κάτι πολύ σοβαρό. Θυμίζουν ανθρώπους που βαδίζουν σε ναρκοπέδιο.
Η ίδια η μορφή του κειμένου δείχνει τη σημασία που υπόρρητα αποδίδεται στο ζήτημα του χρέους. Στις πολλές χιλιάδες λέξεις των προγραμματικών θέσεων, δύο μόνο σημεία εμφανίζονται με ηθελημένα έντονους χαρακτήρες. Το πρώτο αναφέρεται στο στόχο σχηματισμού κυβέρνησης της συμπαραταγμένης Αριστεράς. Η πολιτική σημασία μιας τέτοιας εξέλιξης είναι καταφανής και πολύ φυσιολογικά το κείμενο παρέχει εκτενή ανάλυση της σπουδαιότητάς της.
Το δεύτερο βρίσκεται στη σύντομη παράγραφο περί χρέους και μας πληροφορεί ότι κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων είναι πιθανόν να υπάρξουν εκβιασμοί για διακοπή της χρηματοδότησης, έξοδο από το ευρώ και ίσως και άλλοι. ‘Δεσμεύεται΄ όμως ο Σύριζα να τους αντιμετωπίσει με όλα τα όπλα που διαθέτει, είναι έτοιμος να αναμετρηθεί και με ‘τη χειρότερη έκβαση’ και δηλώνει την εμπιστοσύνη του στον ελληνικό λαό. Κι εκεί η παράγραφος τελειώνει.
Ίσως ρωτήσει κανείς, μα έχει τόση σημασία τι λέει ένα μακροσκελέστατο κείμενο αρχών και προθέσεων; Η απάντηση είναι, ναι, έχει. Αφενός γιατί οι παραδόσεις της Αριστεράς απαιτούν ακρίβεια και καθαρότητα στις προγραμματικές θέσεις. Αφετέρου γιατί υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ο Σύριζα να σχηματίσει την επόμενη κυβέρνηση και μάλιστα σύντομα. Κι εδώ τα πράγματα μπλέκουν.
Σε πρόσφατη ομιλία του στην Πάτρα ο Αλέξης Τσίπρας απάντησε σε όσους ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν τα κονδύλια για να εκτελεστεί το πρόγραμμα του Σύριζα λέγοντας ότι λεφτά μπορούν να βρεθούν αν η χώρα απλώς δεν πληρώσει τους τόκους του 2013-6, τους οποίους υπολόγισε σε πάνω από 25δις. Το πρώτο που έχει να παρατηρήσει κανείς είναι ότι το ύψος των τόκων έχει έτσι κι αλλιώς υποχωρήσει δραματικά μετά το PSI. Αλλά η μη πληρωμή των τόκων από μόνη της δεν απαλλάσσει τη χώρα από το βάρος τους, αφού θα κεφαλαιοποιηθούν και κάποια στιγμή θα πληρωθούν. Ούτε αφήνει πόρους για ανάπτυξη αμέσως, αφού τα χρήματα των τόκων η Ελλάδα τα δανείζεται. Πόροι για ανάπτυξη μπορεί να υπάρξουν μόνο αν σταματήσουν όλες οι πληρωμές στο χρέος, περιλαμβανομένων των χρεολυσίων, επέλθει η δραστική μείωση του όγκου του και, το κυριότερο, απαλλαγεί η χώρα από την τραγική πολιτική της Τρόικα που επιδιώκει να δημιουργήσει δημοσιονομικό πλεονάσμα ακριβώς για να εξυπηρετείται το χρέος.
Είναι αλήθεια βέβαια ότι ο Αλέξης Τσίπρας, παρά τα όσα του προσάπτει η ΝΔ, ήταν ιδιαίτερα προσεκτικός στο σημείο αυτό και πουθενά δεν αναφέρθηκε σε στάση πληρωμών, ή ακριβέστερα σε μορατόριουμ αποπληρωμής τόκων. Παρέθεσε απλώς ορισμένα από τα οφέλη που πιστεύει ότι θα έχει η χώρα, αν καταφέρει να επαναδιαπραγματευτεί το χρέος της κατά το πρότυπο της μεταπολεμικής Γερμανίας το 1953, δηλαδή περίπου όπως προτείνουν τα προσυνεδριακά κείμενα.
Ας αφήσουμε κατά μέρος το κατά πόσο θα ήταν επιθυμητό για την Ελλάδα ένα μοντέλο αναδιάρθρωσης χρέους που εφάρμοσαν οι ΗΠΑ στην ηττημένη Γερμανία ώστε να την εντάξουν για τα καλά στη σφαίρα επιρροής τους, κι ας μείνουμε στο θέμα της στάσης πληρωμών. Γιατί μπορεί ο πρόεδρος του Σύριζα να απέφυγε να αναφερθεί σε μονομερείς ενέργειες, αλλά ο Νίκος Βούτσης δήλωσε ότι κατά την περίοδο των διαπραγματεύσεων, ίσως για πέντε ή έξι μήνες, η χώρα θα μπορούσε να σταματήσει να εκπληρώνει τις δανειακές της υποχρεώσεις. Με τα χρήματα αυτά, που τα υπολόγισε σε πάνω από 4δις, θα είχε τη δυνατότητα να εξυπηρετήσει τις άμεσες ανάγκες της. Αν χρειαζόταν μεγαλύτερο διάστημα, ο Σύριζα θα το μπορούσε να το αντιμετωπίσει μαζί ‘με το λαό’.
Είτε ομολογείται ανοιχτά, λοιπόν, είτε όχι, το θέμα της στάσης πληρωμών υφέρπει στις θέσεις του Σύριζα για το χρέος. Πως θα μπορούσε να ήταν αλλιώς; Είναι καλές οι διακηρύξεις ότι η διακοπή της εξυπηρέτησης του χρέους για διάστημα μηνών, ή ετών, και η δραστική του αναδιάρθρωση θα γίνουν μέσω διαπραγματεύσεων και χωρίς μονομερείς ενέργειες. Αν όμως, όπως είναι πιθανότερο, οι δανειστές δε συναινέσουν, τότε μια κυβέρνηση της Αριστεράς που προτάσσει την κοινωνική και εθνική επιβίωση της χώρας θα πρέπει να κάνει αυτό που οφείλει.
Αυτό φυσικά είναι το διακύβευμα της επίμαχης παραγράφου των προγραμματικών θέσεων. Η εμπειρία της Κύπρου κατέδειξε το περιεχόμενο και τη φύση των εκβιασμών που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα αν επιχειρήσει δυναμικά να επαναδιαπραγματευτεί το χρέος της. Μια κυβέρνηση της Αριστεράς θα πρέπει συνεπώς να είναι έτοιμη για γρήγορες αποφάσεις, χωρίς να εξαρτάται από τη στήριξη των ‘χωρών του Νότου’, ή άλλων. Αν όμως προχωρήσει σε μονομερή στάση πληρωμών, θα βρεθεί τάχιστα προ του φάσματος διακοπής χρηματοδότησης και εξόδου από το ευρώ, δηλαδή στη ‘χειρότερη έκβαση’ που υπονοούν οι προγραμματικές θέσεις του Σύριζα.
Τι ακριβώς θα κάνει τότε ο Σύριζα; Η διακήρυξη ότι είναι έτοιμος να αναμετρηθεί με οποιοδήποτε ενδεχόμενο φέρνει χαμόγελο στα χείλη. Η στάση πληρωμών, η διακοπή χρηματοδότησης, η αναστολή παροχής ρευστότητας στις τράπεζες και η έξοδος από τη νομισματική ένωση είναι κατακλυσμιαία γεγονότα που απαιτούν συνεκτικό σχέδιο για να αντιμετωπιστούν. Ποιός και που έχει καταρτίσει τέτοιο σχέδιο; Μικρός ο τόπος, θα το γνωρίζαμε. Ακόμη περισσότερο, για να αντιμετωπιστούν με τρόπο που θα είναι υπέρ των λαϊκών συμφερόντων είναι απολύτως απαραίτητο να συμμετάσχουν ενεργά τα λαϊκά στρώματα σε ότι χρειαστεί να γίνει. Για να υπάρξει λαϊκή συμμετοχή όμως δεν αρκούν απλές διακηρύξεις εμπιστοσύνης. Απαιτείται πλήρης ενημέρωση, καθαρότητα στις θέσεις και συστηματική οργάνωση από καιρό. Έχουν γίνει έστω και τα στοιχειώδη γι’ αυτο;
Στα τρία χρόνια των Μνημονίων ο Σύριζα μετεξελίχθηκε με τρόπο εκπληκτικό. Το 2010 είχε ελάχιστη αντίληψη της σημασίας του χρέους, ή ακόμη και του τι συνέβαινε στη χώρα, ή την Ευρώπη γενικότερα. Γρήγορα συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να μπει μπροστά στο αντιμνημονιακό κίνημα, πράγμα που έκανε με επιτυχία κι έτσι μετατράπηκε στο κόμμα στο οποίο προσβλέπει η ελληνική κοινωνία και όχι μόνο. Πάντα όμως τόνιζε ότι παραμένει πιστός στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και ότι θα αλλάξει τα πράγματα σε συνεργασία με τους εταίρους μας, χωρίς μονομερείς δράσεις στο θέμα του χρέους και χωρίς να τεθεί σε αμφισβήτηση η παραμονή μας στο ευρώ. Είναι πολύ πιθανό επομένως οι διαμορφωτές της πολιτικής του γραμμής να ενοχλούνται σφόδρα από τη συνεχή ανακίνηση του θέματος της στάσης πληρωμών και της εξόδου από το ευρώ. Μπορεί ακόμη και να πιστεύουν ότι κάνει ζημιά στις προοπτικές της κυβέρνησης της Αριστεράς.
Λυπάμαι, αλλά η συνεχής ανακίνηση δεν οφείλεται ούτε στη μονομανία μερικών, ούτε στην αναντίρρητη κακοβουλία της ΝΔ και της παράταξης του ευρώ γενικότερα. Είναι στη φύση των πραγμάτων, όπως υπόρρητα αναγνωρίζουν και οι προγραμματικές θέσεις του Σύριζα. Αν πραγματικά θέλει να αλλάξει την Ελλάδα και όχι απλώς να σχηματίσει κυβέρνηση, ο Σύριζα έχει υποχρέωση να αντιμετωπίσει το θέμα με σοβαρότητα και όχι με διακηρυκτικές παραγράφους στα προσυνεδριακά κείμενα. Οι παραδόσεις της Αριστεράς, η απλή λογική των ψηφοφόρων, αλλά κυρίως η τραγική κατάσταση της χώρας, απαιτούν καθαρότητα από το κόμμα που θέλει να είναι ο πυρήνας της κυβέρνησης που χρειάζεται ο τόπος. Το συνέδριο είναι μία ευκαιρία.
