Του Παναγιώτη Βογιατζή – μέρος δεύτερο, τελευταίο
Μετά το τέλος του 1ου Π. Πολέμου εμφανίστηκαν στη Γερμανία αρκετές ακροδεξιές ομάδες, αποτελούμενες κυρίως από υπαξιωματικούς και κατώτερους αξιωματικούς του στρατού. Χρησίμευσαν για την καταστολή του επαναστατικού κινήματος που ξεδιπλωνόταν, χωρίς ωστόσο να έχουν αρχικά κάποια ιδιαίτερη πολιτική σημασία.
Το 1920 το «Κόμμα των Γερμανών Εργατών» μετονομάστηκε σε «Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα της Γερμανίας (NSDAP), απ’ όπου προήλθαν και τα αρχικά «Ναζί». Ένα χρόνο μετά, ο Χίτλερ ανέλαβε την αρχηγία του NSDAP.
Ο Χίτλερ προσπάθησε ν’ ακολουθήσει τα βήματα του Μουσολίνι στην Ιταλία και να ηγηθεί ενός κινήματος των κατεστραμμένων μικροαστών (μεσαίων στρωμάτων στις πόλεις και αγροτικά στρώματα). Όπως είδαμε ωστόσο, αυτή η προσπάθεια δεν είχε στο ξεκίνημά της καμιά επιτυχία, καθώς οι μικροαστοί έστρεψαν αρχικά το βλέμμα τους στο ΚΚ και την επανάσταση!
Στα τέλη του 1923 ο Χίτλερ και ο πρώην αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων Λούντεντορφ προσπάθησαν να κάνουν πραξικόπημα, το οποίο όμως κατέρρευσε αμέσως και έμεινε στην ιστορία σαν το «πραξικόπημα της μπυραρίας». Και μόνο από το όνομα, είναι φανερή η σοβαρότητα του εγχειρήματος…Ο ίδιος ο Χίτλερ φυλακίστηκε επί εσχάτη προδοσία, έμεινε όμως στη φυλακή μόνο για 8 μήνες.
Η περίοδος της σταθεροποίησης
Μπορεί η επαναστατική ευκαιρία του 1923 να πέρασε ανεκμετάλλευτη, ωστόσο θορύβησε τους αστούς, τόσο στη Γερμανία όσο και διεθνώς.
Η προοπτική της «μπολσεβικοποίησης» της Γερμανίας ανάγκασε τους νικητές του Πολέμου ν’ αλλάξουν άρδην την πολιτική τους απέναντι στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Τα ξένα στρατεύματα αποσύρθηκαν από το Ρουρ και υιοθετήθηκε ένα τεράστιο πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας, κυρίως απ’ τις ΗΠΑ. Αντί να απαιτούν δυσβάσταχτες αποζημιώσεις, άρχισαν να χορηγούν δάνεια και πιστώσεις για ν’ ανορθώσουν και πάλι την κατεστραμμένη γερμανική οικονομία. Μέχρι το 1929, η Γερμανία είχε πληρώσει 8 δις μάρκα σε αποζημιώσεις και είχε πάρει πάνω από 13 δις σε δάνεια και άλλη οικονομική βοήθεια.
Η πολιτική αυτή έφερε γρήγορα αποτελέσματα. Απ’ το 1923 ως το 1928, η παραγωγή αυξήθηκε 2,5 φορές, η ανεργία σχεδόν εκμηδενίστηκε και το νόμισμα βρήκε και πάλι τη σταθερότητά του.
Ήταν φυσικό ότι το SPD ξανακέρδισε όλο το χαμένο έδαφος και παρέμενε σταθερά το μεγαλύτερο και ισχυρότερο κόμμα της χώρας. Το KPD, μετά από μια περίοδο παρανομίας, επίσης άρχισε ν’ αναπτύσσεται παράλληλα με τους εργατικούς αγώνες, αν και με πολύ βραδύτερους ρυθμούς. Το δε NSDAP σχεδόν εκμηδενίστηκε. Στις εκλογές του 1928 κατρακύλησε στο 2,6%, παίρνοντας μόλις 810 χιλιάδες ψήφους. Η ίδια του η ύπαρξη κρεμόταν από μια κλωστή, καθώς ούτε μαζική απήχηση μπορούσε να βρει ούτε οι αστοί ήταν διατεθειμένοι να πληρώνουν αδρά για τη διατήρησή του.
Όλα όμως επρόκειτο ν’ αλλάξουν με την κρίση του 1929 και την εγκληματική πολιτική των εργατικών κομμάτων.
Η «τρίτη περίοδος»
Μετά το 1924, η Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) άρχισε σταδιακά να μετατρέπεται σ’ ένα απλό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής της γραφειοκρατίας του Στάλιν, που την ίδια ώρα εκκαθάριζε το εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης από κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή.
Στηριζόμενη στην θεωρία του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα», ακολούθησε στο εξωτερικό μια πολιτική «ουράς» των Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Τα αποτελέσματα ήταν τραγικά, τόσο στη Μ. Βρετανία, όπου η Γενική Απεργία του 1926 ηττήθηκε με τις ευθύνες γι’ αυτό να βαραίνουν και την ΚΔ λόγω της υποστήριξης που έδωσε στις ρεφορμιστικές ηγεσίες των συνδικάτων όσο και – πολύ περισσότερο – στην Κίνα, όπου στα 1927 οι Κομμουνιστές σφαγιάστηκαν απ΄ τον Τσιανγκ Κάι Σεκ, που είχε μόλις γίνει δεκτός σαν «συνεργαζόμενος» στη Διεθνή.
Στην πολιτική, ένα λάθος στο βηματισμό συνήθως οδηγεί σε μια σειρά λαθών. Έτσι, το 1928, η σταλινική ηγεσία της Κομ. Διεθνους αποφάσισε να κάνει μια νέα ολέθρια στροφή 180ο.
Η εποχή βαφτίστηκε «τρίτη περίοδος» μετά την «πρώτη» περίοδο των επαναστάσεων αμέσως μετά τον πόλεμο και τη «δεύτερη» περίοδο της σταθεροποίησης που ακολούθησε. Ήταν η περίοδος, με βάση τη σταλινική λογική της τελικής κρίσης του καπιταλισμού (και ας έγραφε ο Λένιν όσο ζούσε ότι δεν «υπάρχει τελική κρίση του καπιταλισμού»).
Τώρα, για τη σταλινική ΚΔ, ο κυριότερος εχθρός βρισκόταν όχι στα δεξιά, αλλά στ’ αριστερά! Τα κόμματα της Διεθνούς διατάχτηκαν να σπάσουν κάθε δεσμό με τα παραδοσιακά ρεφορμιστικά (Σοσιαλδημοκρατικά) κόμματα, να δημιουργήσουν ανεξάρτητα «κόκκινα συνδικάτα» και να ξεκινήσουν ανελέητη πάλη εναντίον της Σοσιαλδημοκρατίας, αφού η επανάσταση ήταν –υποτίθεται– προ των πυλών.
Στη Γερμανία (όπως και αλλού) αυτή η πολιτική έμελλε ν’ αποδειχθεί καταστροφική. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, SPD, που παρέμενε με διαφορά το μεγαλύτερο κόμμα της εργατικής τάξης, βαφτίστηκε «σοσιαλφασιστικό» κόμμα, ο δε «σοσιαλφασισμός» περιγράφηκε σαν «η χειρότερη και πιο επικίνδυνη μορφή φασισμού».
Τότε ξέσπασε το κραχ του 1929. Η παγκόσμια κρίση έπληξε αμείλικτα την εξωστρεφή γερμανική οικονομία. Τείχη προστατευτισμού υψώθηκαν παντού και οι γερμανικές εξαγωγές έπεσαν δραματικά. Τα εργοστάσια έκλειναν το ένα μετά το άλλο και η ανεργία άρχισε να καλπάζει. Η Γερμανία μετατρεπόταν και πάλι σε μια κοινωνία εξαθλιωμένων, ανέργων και ζητιάνων.
Σ’ αυτές τις συνθήκες η ενότητα και η κοινή πάλη των εργαζομένων, για να αντιμετωπίσουν την επίθεση του κεφαλαίου και να μπουν στην αντεπίθεση, ήταν η μόνη απάντηση. Τί ενότητα όμως μπορούσε να επιδιωχθεί με τους «σοσιαλφασίστες»; Το Κομμουνιστικό Κόμμα αρνιόταν κάθε κοινή δράση, αντίθετα μάλιστα καλούσε σε ενεργητική αντιπαράθεση με τους σοσιαλδημοκράτες σε κάθε χώρο δουλειάς. Κάποιοι άλλοι ωστόσο έβγαλαν πιο σωστά συμπεράσματα…
Το κεφάλαιο καταφεύγει στο τελευταίο του όπλο: τη φασιστική αντίδραση
Από το 1930 και μετά, η αστική τάξη κατάλαβε ότι ήρθε η ώρα να παίξει το τελευταίο της χαρτί και έδωσε στους Ναζί την πλήρη της υποστήριξη. Εκατομμύρια μάρκα άρχισαν να διοχετεύονται για την προπαγάνδα και τον εξοπλισμό των φασιστών. Αν και μέχρι τότε το NSDAP δεν αντιπροσώπευε όπως είπαμε μια σοβαρή πολιτική απειλή, οι εκλογές του Σεπτέμβρη του 1930 δεν μπορούσαν ν’ αφήνουν καμιά αμφιβολία: Το SPD εξακολουθούσε να είναι πρώτο κόμμα, αν και με μειωμένα ποσοστά, αλλά στη δεύτερη θέση βρισκόταν πια το κόμμα του Χίτλερ, που οχταπλασίασε τις δυνάμεις του!
Μέσα στις συνθήκες πόλωσης που επικρατούσαν, το KPD αύξησε τις ψήφους του, αλλά μόνο κατά 40%. Ωστόσο, κανένα καμπανάκι δε χτύπησε στ’ αυτιά των ηγετών του ΚΚ και της Διεθνούς. Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, διακήρυξαν πως «το ΚΚ είναι ο πραγματικός νικητής των εκλογών» και πως οι σοσιαλδημοκράτες αντιπροσώπευαν τον «κυριότερο φορέα εκφασισμού της γερμανικής κοινωνίας»!
Συνεργασία με τους Ναζί – το «κόκκινο δημοψήφισμα»
Σα να μην έφταναν αυτά, το KPD προχωρούσε συχνά ακόμα και σε κοινές δράσεις με τους Ναζί, ενάντια στους «σοσιαλφασίστες».
Αποκορύφωμα αποτέλεσε το δημοψήφισμα που ζήτησαν οι φασίστες τον Αύγουστο του 1931, ενάντια στη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Πρωσίας, που ήταν το μεγαλύτερο κρατίδιο της Γερμανίας και περιλάμβανε το Βερολίνο και τα 2/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
Το KPD το βάφτισε «κόκκινο δημοψήφισμα» και το υποστήριξε ενεργά. Τελικά, η κυβέρνηση κατάφερε να κερδίσει με πολύ μικρή πλειοψηφία – αν δεν συνέβαινε αυτό ο Χίτλερ θα είχε ανέλθει στην εξουσία δυο χρόνια νωρίτερα!
Ο Τρότσκι καλεί σε Ενιαίο Μέτωπο των εργατικών κομμάτων
Απέναντι σ’ αυτή την παρανοϊκή πολιτική, μόνο ο Λ. Τρότσκι προσέφερε ένα πλήρες και εφικτό πρόγραμμα αντιμετώπισης του φασιστικού κινδύνου. Κατανόησε πως ο φασισμός δεν αντιπροσωπεύει απλώς μια αντιδραστική πτέρυγα του αστικού πολιτικού συστήματος, αλλά κάτι πολύ βαθύτερο:
«Ο ιστορικός ρόλος του φασισμού είναι να στήσει στα πόδια τους τις τάξεις που στέκονται αμέσως πιο πάνω απ’ το προλεταριάτο και φοβούνται μην ξεπέσουν στις γραμμές του, να τις στρατιωτικοποιήσει με έξοδα του μεγάλου χρηματιστηριακού κεφαλαίου και να τις προσανατολίσει προς την καταστροφή των εργατικών οργανώσεων… Ο φασισμός είναι ένα κρατικό σύστημα ιδιαίτερο, που στηρίζεται στην εξόντωση όλων των στοιχείων της εργατικής δημοκρατίας μέσα στην αστική κοινωνία… Γι αυτό η φυσική εξόντωση του επαναστατικού στρώματος δεν είναι αρκετή… Πρέπει να καταστρέψει όλα τα’ αποτελέσματα της εργασίας τριών τετάρτων του αιώνα, της σοσιαλδημοκρατίας και των συνδικάτων, αφού στην εργασία αυτή στηρίζεται σε τελική ανάλυση και το Κομμουνιστικό Κόμμα».
(Λ. Τρότσκι, «Και τώρα;»)
Πρότεινε λοιπόν τον κοινό αγώνα Σοσιαλδημοκρατών και Κομμουνιστών, πάνω στο μίνιμουμ πρόγραμμα αντιμετώπισης της φασιστικής επέλασης, που αποτελούσε –όπως άλλωστε αποδείχτηκε με τον χειρότερο τρόπο– έναν άμεσο κίνδυνο ζωής και θανάτου, όχι μόνο για τη Γερμανία, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο.
Φυσικά, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η ηγεσία του SPD θα ανταποκρινόταν σ’ ένα τέτοιο κάλεσμα. Το πιθανότερο είναι πως όχι. Αλλά τα εργατικά στρώματα της βάσης και η νεολαία του κόμματος ήταν ένα εντελώς διαφορετικό πράγμα.
Τον Δεκέμβρη του 1931 το SPD είχε δημιουργήσει το «Σιδερένιο Μέτωπο», που περιλάμβανε πολιτοφυλακές στις οποίες συμμετείχαν πάνω από 400 χιλιάδες εκπαιδευμένοι εργάτες και που συγκρουόταν καθημερινά στους δρόμους με τους φασίστες, παρά τις επιθυμίες της ηγεσίας του. Αυτοί ήταν οι φυσικοί σύμμαχοι στους οποίους το ΚΚ γύρισε επιδεικτικά την πλάτη.
Τον ίδιο εκείνο μήνα, για άλλη μια φορά, ο Λ. Τρότσκι απευθύνει μια απεγνωσμένη έκκληση προς τις γραμμές του ΚΚ:
«Εργάτες Κομμουνιστές, είστε εκατοντάδες χιλιάδες, είστε εκατομμύρια. Δεν υπάρχει μέρος για να φύγετε. Δεν υπάρχουν για σας αρκετά διαβατήρια. Αν ο φασισμός ανέβει στην εξουσία, θα περάσει πάνω απ’ τα κόκαλά σας, σαν ένα τερατώδες άρμα μάχης. Μόνο στον ανελέητο αγώνα βρίσκεται η σωτηρία σας. Και μόνο η μαχητική ενότητα με τους σοσιαλδημοκράτες εργάτες μπορεί να σας προσφέρει τη νίκη. Βιαστείτε εργάτες κομμουνιστές. Ο χρόνος σας τελειώνει!»
Φωνή βοώντος εν τη ερήμω! Ακόμα και λίγους μήνες πριν το τέλος, οι ηγέτες του KPD και της Κομ. Διεθνούς συνέχιζαν την εγκληματική τους πολιτική. Τον Ιούλη του 1932 το NSPAD μ’ ένα νέο άλμα φτάνει στο 37% και γίνεται το μεγαλύτερο κόμμα, με σχεδόν διπλάσιες ψήφους από τους δεύτερους Σοσιαλδημοκράτες. Το ΚΚ αναγγέλλει περήφανα πως αυτό είναι ο μοναδικός νικητής των εκλογών και πως «αμέσως μετά τους Ναζί έρχεται η σειρά μας». Η σειρά τους θα έρθει, μ’ έναν πολύ πιο τραγικό τρόπο…
Καθώς δεν μπορεί να σχηματιστεί κυβέρνηση, το Νοέμβριο ξαναγίνονται εκλογές και οι Ναζί χάνουν πάνω από δυο εκατομμύρια ψήφους. Τώρα τα εργατικά κόμματα, Σοσιαλδημοκρατικό και Κομμουνιστικό, μαζί έχουν την πλειοψηφία. Και πάλι όμως καμιά προσπάθεια για συνεργασία δεν γίνεται.
Οι αστοί και τα κόμματά τους ρίχνουν πλέον όλο τους το βάρος υπέρ του Χίτλερ, που στις 30 Ιανουαρίου του 1933 ανακηρύσσεται Καγκελάριος.
Στις τελευταίες «νόμιμες» εκλογές, τον Μάρτιο, οι Ναζί φτάνουν το 43,9%. Το «νόμιμες» μπαίνει σε εισαγωγικά, γιατί ήδη έχει αρχίσει η ανοιχτή τρομοκρατία, ενώ έχει προηγηθεί η φωτιά στο Ράιχσταγκ (Βουλή) που αποτέλεσε την τελική προβοκάτσια που χρειαζόντουσαν οι Ναζί.
Παρ’ όλη την τρομοκρατία όμως, ο Χίτλερ δεν καταφέρνει να πάρει απόλυτη πλειοψηφία και βρίσκεται πολύ μακριά από τα ποσοστά που χρειαζόταν για αλλάξει το σύνταγμα. Δεν έχει όμως πια καμιά σημασία. Μ’ έναν απλό νόμο όλες οι εξουσίες του κοινοβουλίου περνούν στον Καγκελάριο. Λίγους μήνες μετά, τα συνδικάτα τίθενται εκτός νόμου και το NSDAP αναγορεύεται το «μοναδικό πολιτικό κόμμα της Γερμανίας».
Ο φασισμός στην εξουσία
Ακόμα και τότε, οι ηγεσίες των εργατικών κομμάτων αλλά και των φιλελεύθερων αστών διατηρούσαν φρούδες ελπίδες ότι η ναζιστική δικτατορία θα αποτελούσε ένα σχετικά σύντομο επεισόδιο.
Σε μια τελευταία πρόβλεψη, ο Λ. Τρότσκι αναγκάζεται να διαλύσει τις ελπίδες αυτές:
«Είναι εντελώς μάταιες οι ελπίδες ότι η κυβέρνηση του Χίτλερ θα μπορούσε να πέσει σήμερα ή αύριο, θύμα της ίδιας της της εσωτερικής ασυνέπειας. Οι Ναζί χρειαζόντουσαν ένα πρόγραμμα για ν’ ανέβουν στην εξουσία, αλλά η εξουσία καθόλου δε χρησιμεύει στον Χίτλερ για να πραγματοποιήσει το πρόγραμμα αυτό. Τα καθήκοντά του υπαγορεύονται απ’ το μονοπωλιακό κεφάλαιο…. Η πραγματική ιστορική αποστολή της φασιστικής δικτατορίας σημαίνει μόνο ένα πράγμα: προετοιμασία για πόλεμο».
(Λ. Τρότσκι, Τι είναι ο Εθνικοσοσιαλισμός, Ιούνης 1933).
Ακριβώς έναν χρόνο μετά, ο Χίτλερ ξεμπερδεύει οριστικά με το «πρόγραμμά» του. Οι φτωχές μάζες που ψήφισαν τους Ναζί και πλαισίωναν τα τάγματα εφόδου τους (SA) πίστευαν ότι μετά την «εθνική», θα ακολουθούσε και η «σοσιαλιστική» επανάσταση, εναντίον του μεγάλου κεφαλαίου και των τραστ. Στις 30 Ιουνίου του 1934 με μια τεράστια στρατιωτική επιχείρηση που έμεινε στην ιστορία σαν «Η νύχτα των μεγάλων μαχαιριών» τα SA εκκαθαρίζονται και όσοι από τους ηγέτες τους δεν ήταν πιστοί και πειθήνιοι στον Χίτλερ, δολοφονούνται.
Η Ευρώπη έχει μπει ανεπιστρεπτί στο δρόμο της μεγαλύτερης καταστροφής που έζησε στη μέχρι τότε ιστορία της, αυτόν του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου…
