Ο Λένιν, ο Πούτιν, η αυτοδιάθεση των λαών και η «σωστή πλευρά της ιστορίας»

Σαν σήμερα πριν 152 χρόνια, στις 22 Απρίλη του 1870, γεννήθηκε ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, που έμεινε γνωστός με το ψευδώνυμο Βλαντίμιρ Λένιν. Μέχρι τα 30 του είχε κερδίσει μια θέση ανάμεσα στις ηγετικές προσωπικότητες των μαρξιστών διεθνώς και μόλις δεκαεπτά χρόνια αργότερα, μαζί με τον Λέον Τρότσκι, ηγήθηκαν στη Ρωσία της πρώτης επιτυχημένης σοσιαλιστικής επανάστασης του κόσμου, της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. 

150 χρόνια μετά, οι ιδέες του Λένιν και των Μπολσεβίκων στοιχειώνουν ακόμα το σύστημα και την άρχουσα τάξη, η οποία συχνά-πυκνά τους επιτίθεται με σκοπό να αμαυρώσει την εικόνα τους στα μάτια των εργαζομένων και της νεολαίας που εμπνέονται από αυτούς. Πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η αναφορά του Πούτιν στον Λένιν και τους Μπολσεβίκους για το Ουκρανικό ζήτημα.

Με αφορμή την επέτειο της γέννησης του Λένιν, δημοσιεύουμε άρθρο του σ. Τάκη Γιαννόπουλου, που περιλαμβάνει τις σχετικές αναφορές αλλά και γραπτά του Λένιν με τις πραγματικές θέσεις του για το εθνικό ζήτημα και την αυτοδιάθεση των λαών που αποτελεί πολύ σημαντικό ντοκουμέντο για την προσέγγιση των Μπολσεβίκων στο ζήτημα.

______________________

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Β. Πούτιν στο διάγγελμά του στον ρωσικό λαό 2 ημέρες πριν την εισβολή στην Ουκρανία, στις 22/2/22, αφιέρωσε τη μισή του ομιλία για μια ολομέτωπη επίθεση στις ιδέες του Λένιν και των Μπολσεβίκων. Και ιδιαίτερα στην κομβική θέση του προγράμματος των Μπολσεβίκων στο εθνικό ζήτημα και στο δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση.

Αυτό ασφαλώς δεν είναι τυχαίο. Ιδιαίτερα όταν μιλάμε για μια ομιλία 1 ώρας που απευθυνόταν σε όλο τον πλανήτη και έδινε το ιδεολογικό στίγμα μιας επερχόμενης ιμπεριαλιστικής επέμβασης.

Το «φάντασμα του κομμουνισμού» μπορεί σήμερα να μην πλανάται πάνω από την Ευρώπη, είναι σίγουρο όμως ότι πλανάται στα μυαλά ηγετών τύπου Πούτιν που εκφράζουν τα συμφέροντα της ρώσικης καπιταλιστικής ολιγαρχίας που απαιτεί διαφύλαξη των κεκτημένων τους, επέκταση σε νέες αγορές και καλύτερη τοποθέτηση στη μεταβαλλόμενη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα.

Μπόλικος εθνικισμός, παραχάραξη της ιστορίας, τρισχιλιετείς ρίζες, συνωμοσιολογία και πάνω από όλα επίθεση στις αληθινές επαναστατικές ιδέες που βρήκαν την πρώτη τους ιστορική δικαίωση στο Παρίσι του 1871 αλλά κυρίως στην Ρωσία 105 χρόνια πριν.

Ο Πούτιν δεν είπε κουβέντα για τον Τσάρο που είχε δημιουργήσει μια αυτοκρατορία «φυλακή των λαών» για αιώνες. Ξεπέρασε σε μια παράγραφο τον Στάλιν δίνοντάς του μάλιστα δίκιο στην διαμάχη του με τον Λένιν για το εθνικό ζήτημα. Μίλησε για την δικτατορία του κόμματος και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ «παραλείποντας» να αναφέρει ότι ο ίδιος ήταν γνήσιο τέκνο του κρατικού μηχανισμού και μάλιστα στο πιο νευραλγικό του σημείο: την διαβόητη KGB (μυστικές υπηρεσίες).

Το κεντρικό πρόβλημα του Πούτιν είναι ο Λένιν και οι γνήσιες επαναστατικές ιδέες συνολικά και ειδικά πάνω στο εθνικό ζήτημα.

Η ομιλία του Πούτιν

Ας ξεκινήσουμε παραθέτοντας τα βασικά σημεία της τοποθέτησης του Πούτιν:

«…Από την αρχαιότητα οι κάτοικοι των νοτιοδυτικών ιστορικών εδαφών της αρχαίας Ρωσίας αποκαλούνταν Ρώς και ορθόδοξοι χριστιανοί. Αυτό συνέβαινε πριν από τον XVII αιώνα, όταν μέρος αυτών των εδαφών επανενώθηκε με το ρωσικό κράτος, και μετά. 

Επιτρέψτε μου λοιπόν να ξεκινήσω με το γεγονός ότι η σύγχρονη Ουκρανία δημιουργήθηκε εξ ολοκλήρου από τη Ρωσία, ή ακριβέστερα, από την μπολσεβίκικη, κομμουνιστική Ρωσία. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά την επανάσταση του 1917, και ο Λένιν και οι συναγωνιστές του το έκαναν με έναν πολύ χονδροειδή τρόπο στην ίδια τη Ρωσία – με απόσχιση, με την απόσπαση τμημάτων των δικών της ιστορικών εδαφών. Κανείς, φυσικά, δεν ρώτησε τα εκατομμύρια των ανθρώπων που ζούσαν εκεί για τίποτα. 

Επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω ότι μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε, οι Μπολσεβίκοι άρχισαν να οικοδομούν μια νέα κρατική οντότητα και υπήρχαν αρκετές διαφωνίες μεταξύ τους. Ο Στάλιν, ο οποίος το 1922 συνδύαζε τις θέσεις του Γενικού Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ και του Λαϊκού Επιτρόπου για τις Εθνικότητες, πρότεινε να οικοδομηθεί η χώρα με βάση τις αρχές της αυτονομίας, δηλαδή να δοθούν στις δημοκρατίες -τις μελλοντικές διοικητικές-εδαφικές μονάδες- ευρείες εξουσίες καθώς εντάσσονταν στο ενιαίο κράτος. 

Ο Λένιν επέκρινε αυτό το σχέδιο και πρότεινε να γίνουν παραχωρήσεις στους εθνικιστές, όπως τους αποκαλούσε τότε – τους “ανεξάρτητους”. Οι ιδέες του Λένιν για μια ουσιαστικά συνομοσπονδιακή κρατική δομή και το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση μέχρι και την απόσχιση αποτέλεσαν τη βάση της σοβιετικής κρατικής οντότητας: αρχικά το 1922, κατοχυρώθηκε στη Διακήρυξη για την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών και στη συνέχεια, μετά το θάνατο του Λένιν, στο Σύνταγμα της ΕΣΣΔ του 1924. 

Εδώ προκύπτουν αμέσως πολλά ερωτήματα. Και το πρώτο από αυτά είναι πραγματικά το κυριότερο: γιατί ήταν απαραίτητο να ικανοποιηθούν οι όποιες ανεξέλεγκτα αυξανόμενες εθνικιστικές φιλοδοξίες στις παρυφές της πρώην αυτοκρατορίας;

Για άλλη μια φορά αναρωτιέμαι: γιατί ήταν απαραίτητο να γίνουν τόσο γενναιόδωρα δώρα για τα οποία ούτε οι πιο ένθερμοι εθνικιστές δεν ονειρεύονταν πριν, και επιπλέον να δοθεί στις δημοκρατίες το δικαίωμα να αποσχιστούν από το ενιαίο κράτος χωρίς όρους; 

Υπάρχει μια εξήγηση. Μετά την επανάσταση, το κύριο καθήκον των Μπολσεβίκων ήταν να διατηρήσουν την εξουσία, δηλαδή με οποιοδήποτε κόστος. Γι’ αυτό πήγαν σε όλα: και στους ταπεινωτικούς όρους της Συνθήκης του Μπρεστ, σε μια εποχή που η Γερμανία του Κάιζερ και οι σύμμαχοί της βρίσκονταν στην πιο δύσκολη στρατιωτική και οικονομική κατάσταση και η έκβαση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ουσιαστικά προδιαγεγραμμένη, και για να ικανοποιήσουν τις όποιες απαιτήσεις, τις όποιες επιθυμίες των εθνικιστών στο εσωτερικό της χώρας. 

Στην πραγματικότητα, όπως έχω ήδη πει, η μπολσεβίκικη πολιτική οδήγησε στην ανάδυση της Σοβιετικής Ουκρανίας, η οποία ακόμη και σήμερα μπορεί δικαιολογημένα να αποκαλείται “Ουκρανία του Βλαντιμίρ Λένιν”. Είναι ο συγγραφέας και αρχιτέκτονάς της. Αυτό επιβεβαιώνεται πλήρως από αρχειακά έγγραφα, συμπεριλαμβανομένων των σκληρών οδηγιών του Λένιν για το Ντονμπάς, το οποίο κυριολεκτικά συμπιέστηκε στην Ουκρανία. Και τώρα οι “ευγνώμονες απόγονοι” κατεδάφισαν μνημεία του Λένιν στην Ουκρανία. Το αποκαλούν αποκομμουνισμό. 

Η κατάρρευση της ενωμένης χώρας μας προκλήθηκε από ιστορικά, στρατηγικά λάθη των μπολσεβίκων ηγετών, της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος, που έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές στην κρατική οικοδόμηση, την οικονομική και εθνική πολιτική. Η κατάρρευση της ιστορικής Ρωσίας που ονομάζεται ΕΣΣΔ είναι στη συνείδησή τους.» (Διάγγελμα Πούτιν στον ρωσικό λαό, 22 Φλεβάρη 2022)

Τα γραπτά του Λένιν

Τώρα ας δούμε τι έλεγε ο Λένιν σε δύο ενδεικτικά αποσπάσματα κειμένων της εποχής:

«Ο καταραμένος Τσαρισμός μετέτρεπε τους Μεγαλορώσους σε δήμιους του Ουκρανικού λαού και καλλιεργούσε στον Ουκρανικό λαό με κάθε τρόπο το μίσος σε εκείνους που απαγόρευαν ακόμα και στα Ουκρανόπουλα να μιλάνε και να σπουδάζουν στη μητρική τους γλώσσα.

Η επαναστατική δημοκρατία της Ρωσίας, αν θέλει να είναι πραγματικά επαναστατική, πραγματική δημοκρατία, πρέπει να ξεκόψει απ’ αυτό το παρελθόν, πρέπει να ξανακερδίσει για τον εαυτό της, για τους εργάτες και τους αγρότες της Ρωσίας, την αδελφική εμπιστοσύνη των εργατών και των αγροτών της Ουκρανίας. Αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς την πλήρη αναγνώριση των δικαιωμάτων της Ουκρανίας, μαζί και του δικαιώματος για ελεύθερο αποχωρισμό.

Δεν είμαστε υπέρ των μικρών κρατών. Είμαστε υπέρ της πιο στενής συμμαχίας ανάμεσα στους εργάτες όλων των χωρών, που να στρέφεται τόσο ενάντια στους «δικούς μας» καπιταλιστές, όσο και ενάντια στους καπιταλιστές όλων των χωρών γενικά». (Πράβντα, αρ. φύλ. 82, 28 Ιούνη 1917)

Γράμμα προς τους εργάτες και τους αγρότες της Ουκρανίας με αφορμή τις νίκες ενάντια στον Ντενίκιν

«…Στη Μεγαλορωσία καταργήθηκε ολοκληρωτικά ή τσιφλικάδικη γαιοκτησία. Το ίδιο πρέπει να γίνει και στην Ουκρανία. Και ή Σοβιετική εξουσία των Ουκρανών εργατών και αγροτών πρέπει να εξασφαλίσει την πλήρη κατάργηση τής τσιφλικάδικης γαιοκτησίας, την πλήρη απελευθέρωση των Ουκρανών εργατών και αγροτών από την κάθε λογής καταπίεση των τσιφλικάδων και από τους ίδιους τους τσιφλικάδες…

Εκτός όμως απ’ αυτό το καθήκον και από πολλά άλλα καθήκοντα που έμπαιναν και μπαίνουν με τον ίδιο τρόπο μπροστά στις εργαζόμενες μάζες της Μεγαλορωσίας και της Ουκρανίας, υπάρχουν και τα ειδικά καθήκοντα της Σοβιετικής εξουσίας στην Ουκρανία. Σ’ ένα απ’ αυτά τα ειδικά καθήκοντα πρέπει να δοθεί σήμερα εξαιρετική προσοχή. Είναι το εθνικό ζήτημα ή το ζήτημα, αν η Ουκρανία θα είναι χωριστή και ανεξάρτητη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, συνδεδεμένη με ένωση (ομοσπονδία) με τη Σοσιαλιστικό Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία της Ρωσίας, ή αν η Ουκρανία και η Ρωσία θα συγχωνευτούν σε μια ενιαία Σοβιετική Δημοκρατία. Όλοι οι Μπολσεβίκοι, όλοι οι συνειδητοί εργάτες και αγρότες πρέπει να σκεφτούν σοβαρά το ζήτημα αυτό…

Την ανεξαρτησία της Ουκρανίας την έχει αναγνωρίσει και ή ΠΚΕΕ (Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή) τής ΣΟΣΔΡ (Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία τής Ρωσίας) και το ΚΚΡ Μπολσεβίκων. Γι’ αυτό είναι ολοφάνερο και το αναγνωρίζουν όλοι, πώς μόνο οι ίδιοι οι Ουκρανοί εργάτες και αγρότες μπορούν στο Πανουκρανικό τους συνέδριο των Σοβιέτ να λύσουν και θα λύσουν το ζήτημα, αν δηλαδή η Ουκρανία θα ενωθεί με τη Ρωσία ή θα παραμείνει η Ουκρανία αυτοτελής και ανεξάρτητη Δημοκρατία, και στην τελευταία περίπτωση ποια ακριβώς ομοσπονδιακή σύνδεση πρέπει να καθιερωθεί ανάμεσα σ’ αυτή τη Δημοκρατία και στη Ρωσία…

Πώς πρέπει, λοιπόν, να λύσουμε αυτό το ζήτημα από την άποψη των συμφερόντων των εργαζομένων; Από την άποψη της επιτυχίας του αγώνα τους για την πλήρη απελευθέρωση τής εργασίας από τον ζυγό τού κεφαλαίου;

Πρώτο, τα συμφέροντα τής εργασίας απαιτούν την πιο πλήρη εμπιστοσύνη, την πιο στενή συμμαχία ανάμεσα στους εργαζόμενους των διαφόρων εθνών. Οι οπαδοί των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, της αστικής τάξης, προσπαθούν να διαιρέσουν τους εργάτες, να δυναμώσουν την εθνική διχόνοια και εχθρότητα για να αποδυναμώσουν τους εργάτες και να εδραιώσουν την εξουσία του κεφαλαίου.

Το κεφάλαιο είναι διεθνής δύναμη. Για να νικηθεί χρειάζεται η διεθνής συμμαχία των εργατών, η διεθνής αδελφοσύνη τους.

Εμείς είμαστε πολέμιοι του εθνικού μίσους, της εθνικής διχόνοιας, της εθνικής απομόνωσης. Είμαστε διεθνιστές. Επιδιώκουμε τη στενή συνένωση και την πλήρη συγχώνευση των εργατών και των αγροτών όλων των εθνών του κόσμου σε μια ενιαία παγκόσμια Σοβιετική Δημοκρατία.

Δεύτερο, οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να ξεχνούν πως ο καπιταλισμός διαίρεσε τα έθνη σε ένα μικρό αριθμό καταπιεστικών, μεγαλοκρατικών (ιμπεριαλιστικών), με πλήρη δικαιώματα, προνομιούχων εθνών και στην τεράστια πλειοψηφία των καταπιεζόμενων, εξαρτημένων και μισοεξαρτημένων, ανισότιμων εθνών. Ο πιο εγκληματικός και αντιδραστικός πόλεμος τού 1914-1918 ενίσχυσε ακόμη περισσότερο αυτή τη διαίρεση, δυνάμωσε πάνω σ’ αυτή τη βάση την οργή και το μίσος. Αιώνες ολόκληρους συσσωρευόταν η αγανάκτηση και η δυσπιστία των ανισότιμων και εξαρτημένων εθνών ενάντια στα ιμπεριαλιστικά και καταπιεστικά έθνη, — τέτοιων εθνών όπως το ουκρανικό, εναντίον τέτοιων, όπως το μεγαλορωσικό.

Εμείς θέλουμε μια προαιρετική ένωση των εθνών, μια ένωση που να αποκλείει κάθε βία του ενός έθνους πάνω στο άλλο, μια ένωση που να στηρίζεται στην πλήρη εμπιστοσύνη, στη σαφή επίγνωση της ανάγκης της αδελφικής ενότητας, στην απόλυτα ελεύθερη συναίνεση. Η ένωση αυτή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αμέσως, πρέπει να φτάσουμε σ’ αυτή, δουλεύοντας με τη μεγαλύτερη υπομονή και σύνεση, για να μην καταστρέψουμε την υπόθεση, για να μην προκαλέσουμε τη δυσπιστία, για να δώσουμε τον καιρό να εξαλειφθεί η δυσπιστία που αφήσε η επί αιώνες καταπίεση από τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές, η ατομική ιδιοκτησία και η έχθρα που προκάλεσαν οι αλλεπάλληλοι διαμελισμοί της.

Και το ζήτημα πως θα καθοριστούν τα κρατικά σύνορα τώρα, προσωρινά – γιατί εμείς αποβλέπουμε στην πλήρη κατάργηση των κρατικών συνόρων – δεν είναι ζήτημα βασικό, σπουδαίο, αλλά δευτερεύον. Σχετικά με το ζήτημα αυτό μπορούμε να περιμένουμε και πρέπει να περιμένουμε, γιατί η εθνική δυσπιστία συχνά είναι πολύ γερά ριζωμένη μέσα στις πλατιές μάζες των αγροτών και των μικρονοικοκυρέων και με τη βιασύνη μας μπορούμε να την ενισχύσουμε, δηλαδή να βλάψουμε το έργο της ολοκληρωτικής και οριστικής ενότητας.

Εφόσον η Ουκρανία δεν έχει απελευθερωθεί εντελώς από τον Ντενίκιν, ως το Πανουκρανικό συνέδριο των Σοβιέτ, κυβέρνησή της είναι η Πανουκρανική Επαναστατική Επιτροπή. Στην Επαναστατική αυτή Επιτροπή, δίπλα στους Ουκρανούς κομμουνιστές-μπολσεβίκους δουλεύουν σαν μέλη της κυβέρνησης και οι Ουκρανοί κομμουνιστές-μποροτμπιστές (στμ: Οι μποροτμπιστές προέκυψαν από την συγχώνευση της αριστερής πτέρυγας του ουκρανικού κόμματος των Εσέρων και των Ουκρανών Μενσεβίκων – πήραν το όνομά τους από την εφημερίδα τους «Μπορότμπα» που σημαίνει «Αγώνας»). Οι Μποροτμπιστές διαφέρουν από τούς Μπολσεβίκους, ανάμεσα στ’ άλλα, και στο ότι υποστηρίζουν την απόλυτη ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Οι Μπολσεβίκοι δεν το κάνουν αυτό αντικείμενο διαφωνίας και διαίρεσης, δεν το βλέπουν αυτό καθόλου σαν εμπόδιο για μια ομόθυμη προλεταριακή δουλειά. Όταν υπάρχει ενότητα στον αγώνα ενάντια στον ζυγό του κεφαλαίου, για τη δικτατορία του προλεταριάτου το ζήτημα σχετικά με τα εθνικά σύνορα, σχετικά με την ομοσπονδιακή ή άλλη σύνδεση μεταξύ των κρατών δεν πρέπει να χωρίζει τους κομμουνιστές. Ανάμεσα στους μπολσεβίκους υπάρχουν οπαδοί της πλήρους ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, υπάρχουν οπαδοί μιας λιγότερο ή περισσότερο στενής ομοσπονδιακής σύνδεσης, υπάρχουν και οπαδοί τής πλήρους συγχώνευσης της Ουκρανίας με τη Ρωσία.

Το καλύτερο μέσο είναι η κοινή δουλειά για την υπεράσπιση της δικτατορίας του προλεταριάτου και της Σοβιετικής εξουσίας στην πάλη ενάντια στους τσιφλικάδες και στους καπιταλιστές όλων των χωρών, ενάντια στις απόπειρες τους να επαναφέρουν την παντοκρατορία τους. Ένας τέτοιος κοινός αγώνας θα δείξει καθαρά στην πράξη ότι οποιαδήποτε λύση κι αν δοθεί στο ζήτημα τής κρατικής ανεξαρτησίας ή των κρατικών συνόρων, οι Μεγαλορώσοι και οι Ουκρανοί εργάτες χρειάζονται απαραίτητα μια στενή στρατιωτική και οικονομική συμμαχία, γιατί διαφορετικά οι καπιταλιστές της «Αντάντ», της «Συνεννόησης», δηλ. της συμμαχίας των πιο πλούσιων καπιταλιστικών χωρών, της Αγγλίας, Γαλλίας, Αμερικής, Ιαπωνίας και Ιταλίας, θα μας τσακίσουν και θα μας πνίξουν έναν-έναν χωριστά. Το παράδειγμα της πάλης μας ενάντια στον Κολτσάκ και στον Ντενίκιν, που τους εφοδίαζαν οι καπιταλιστές αυτοί με χρήματα και όπλα, έδειξε καθαρά αυτό τον κίνδυνο.

Σ’ αυτό τον μακρόχρονο και δύσκολο αγώνα εμείς, οι Μεγαλορώσοι και Ουκρανοί εργάτες, πρέπει να βαδίζουμε ενωμένοι με την πιο στενή συμμαχία, γιατί, δρώντας μεμονωμένοι, ασφαλώς δεν θα τα βγάλουμε πέρα. Όποια και να είναι τα σύνορα τής Ουκρανίας και της Ρωσίας, όποιες και να είναι οι μορφές των κρατικών τους σχέσεων, αυτό δεν είναι και τόσο σπουδαίο, σ’ αυτό το ζήτημα μπορούμε και πρέπει να κάνουμε υποχωρήσεις, σ’ αυτό το ζήτημα μπορούμε να δοκιμάσουμε και τούτη και εκείνη και μια τρίτη λύση, απ’ αυτό δεν θα χαθεί η υπόθεση των εργατών και των αγροτών, η υπόθεση της νίκης ενάντια στον καπιταλισμό.

Και η αστική τάξη όλων των χωρών, και τα κάθε λογής μικροαστικά κόμματα, τα «συμβιβαστικά» κόμματα που συμμαχούν με την αστική τάξη ενάντια στους εργάτες, προσπάθησαν πριν απ’ όλα να διασπάσουν τους εργάτες των διαφόρων εθνοτήτων, να υποδαυλίσουν τη δυσπιστία, να τορπιλίσουν τη στενή διεθνή ένωση και τη διεθνή αδελφοσύνη των εργατών. Αν η αστική τάξη το πετύχει αυτό, η υπόθεση των εργατών είναι χαμένη. Ας κατανικήσουν, λοιπόν, οι κομμουνιστές της Ρωσίας και της Ουκρανίας με την υπομονετική, επίμονη και σκληρή κοινή δουλειά τους τις εθνικιστικές μηχανορραφίες κάθε αστικής τάξης, τις κάθε λογής εθνικιστικές προκαταλήψεις και ας δείξουν στους εργαζόμενους όλου του κόσμου το παράδειγμα μιας πραγματικά σταθερής συμμαχίας των εργατών και αγροτών των διαφόρων εθνών στον αγώνα για τη Σοβιετική εξουσία, για την κατάργηση του ζυγού των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, για την παγκόσμια Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία. (ΛΕΝΙΝ, 28/12/1919, ΑΠΑΝΤΑ, τόμος 40, σελίδες 41-47.)

Η ουσία των θέσεων του Λένιν

Το γράμμα του Λένιν στους Ουκρανούς εργάτες είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα επαναστατικής πολιτικής πάνω στο εθνικό ζήτημα.

Ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι δεν υποστηρίζουν γενικά και αόριστα το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση των εθνοτήτων. Ούτε προτείνουν την ανεξαρτησία. Διακηρυγμένος στόχος τους είναι η παγκόσμια σοσιαλιστική κοινωνία και η κατάργηση των εθνικών συνόρων ώστε να μπορεί η ανθρωπότητα να εξαλείψει μια για πάντα τους πολέμους και την φτώχεια και να ασχοληθεί σύσσωμη και ενωμένη με την ομορφιά της ζωής και την διαρκή βελτίωση των υλικών όρων διαβίωσης.

Υπερασπίζουν όμως το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, δηλαδή στον κρατικό αποχωρισμό όσων εθνοτήτων την ζητούν, γιατί διαφορετικά θα έπρεπε να είναι με το όπλο στο χέρι για να επιβάλλουν την «ενότητα» που διεκδικεί η κυρίαρχη ή η μεγαλύτερη δύναμη. Κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό για την προσπάθεια να απελευθερωθεί η εργατική τάξη από τις καπιταλιστικές αλυσίδες, να χτιστεί η σοσιαλιστική κοινωνία και να ξεπεραστούν οι εθνικιστικοί ανταγωνισμοί.

Σημασία έχει η ταξική ενότητα απέναντι στο κεφάλαιο και όχι η ακριβής οριοθέτηση των συνοριακών γραμμών και οι εθνικιστικοί διαχωρισμοί και διενέξεις.

Με αυτό τον τρόπο σπάνε οι εθνικές προκαταλήψεις και καχυποψίες αιώνων, γεφυρώνονται τα ποτάμια αίματος του παρελθόντος και ανοίγει η συζήτηση για την κοινή πάλη και το κοινό μέλλον, για μια καλύτερη ζωή ανεξάρτητα από εθνική καταγωγή, θρησκεία κοκ.

Με την πολιτική του Λένιν, του Τρότσκι και των Μπολσεβίκων ενοποιήθηκε εθελοντικά η αχανής και οικονομικά καθυστερημένη Ρωσική αυτοκρατορία των 130 διαφορετικών εθνοτήτων και των εκατοντάδων διαφορετικών γλωσσών και μπήκε η βάση για την μετατροπή της σε μια παγκόσμια οικονομική και στρατιωτική υπερδύναμη, την ΕΣΣΔ.

Τι συνέβη μετά το 1917 στην Ουκρανία

Ο Πούτιν λέει ότι επί Λένιν «συμπιέστηκε το Ντονμπάς στην Ουκρανία». 

Αυτό που πραγματικά έγινε ότι, ήταν στα πλαίσια της σχεδιασμένης οικονομίας και της αλληλεγγύης μεταξύ των εθνοτήτων, η Σοβιετική Δημοκρατία του Ντονέσκ – Κριβόι Ρογκ, που υπήρχε από το 1918 ως το 1919, αυτοδιαλύθηκε και οι βιομηχανικές αυτές περιοχές εντάχθηκαν στην Σοβιετική Ουκρανία, προκειμένου να ενισχυθεί η πορεία προς την σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πάμπολλα πριν την πλήρη επικράτηση του Σταλινικού μοντέλου. Όπως και η ευρεία παραχώρηση αυτονομίας σε πολλές περιοχές ανάλογα με την εθνική τους σύνθεση. 

Έτσι μέσα στη Σοβιετική Ένωση δημιουργήθηκαν οι Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, οι οποίες περιείχαν τις Αυτόνομες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, που με τη σειρά τους περιείχαν Αυτόνομες Περιοχές. 

Ακόμα και οι Έλληνες της ΕΣΣΔ διέθεταν τέσσερεις Αυτόνομες Περιοχές μέχρι το 1937, στις περιοχές που πλειοψηφούσαν εθνικά. Τρεις στην Ουκρανία (περιοχή Ντονιέτσκ-Μαριούπολη), μία στη Νότια Ρωσία (Κουμπάν-Κρίμσκαγια) και ετοιμάζονταν να ιδρύσουν και πέμπτη στην περιφέρεια του Σοχούμι στην Αμπχαζία (Καύκασος-Γεωργία), όπου υπήρχαν περισσότερα από 40 ελληνικά χωριά αλλά η επικράτηση του Σταλινισμού δεν το επέτρεψε.

Με αυτή την ευαίσθητη στα εθνικά θέματα πολιτική η ρώσικη επανάσταση άντεξε τον εμφύλιο πόλεμο των Λευκών αντεπαναστατών και την εισβολή 14 ιμπεριαλιστικών στρατών στην Οδησσό το 1919. Έβαλε τις βάσεις για την δημιουργία του Κόκκινου Στρατού, που ακόμα και με τα προβλήματα που δημιουργούσε η σταλινική γραφειοκρατία, πέτυχε την ιστορική νίκη κατά του φασισμού στον 2^ο παγκόσμιο πόλεμο.

Αυτό που είναι αδιανόητο για τον Πούτιν ήταν πολύ φυσικό και αυτονόητο για τον Λένιν. Και εννοούμε το δικαίωμα των Ουκρανών να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους από τον μεγαλορώσικο σωβινισμό που πάντα θεωρούσε την Ουκρανία «μικρή Ρωσία».

Δεν ήταν ο Λένιν αυτός που έδωσε ανεξαρτησία στους  Ουκρανούς. Ήταν οι Ουκρανοί εργάτες και αγρότες που αποφάσισαν ελεύθερα πως ήθελαν να ζήσουν. Και ενώ Φιλανδοί, Λιθουανοί κ.α. επέλεξαν τον δρόμο εκτός ΕΣΣΔ (χωρίς να «ανοίξει μύτη») οι Ουκρανοί επέλεξαν τον δρόμο της συμμετοχής στην ΕΣΣΔ. Διατηρώντας την γλώσσα τους, την εκπαίδευσή τους, τον πολιτισμό τους και χτίζοντας από κοινού με τους Ρώσους εργάτες και αγρότες το σοσιαλιστικό μέλλον.

Ο Πούτιν αποκαλεί τον Λένιν δημιουργό της Ουκρανίας. Δεν μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει γιατί τότε οι Ουκρανοί γκρεμίζουν τα αγάλματά του και προχωρούν στην «αποκομμουνιστικοποίηση» όπως λέει ο ίδιος.

Στην πραγματικότητα, η ουκρανική άρχουσα τάξη και οι φασίστες μισούν τον Λένιν όσο και ο Πούτιν. Και αντλούν το δικό τους ιδεολογικό οπλοστάσιο από το ίδιο ράφι με αυτό του Πούτιν. Καπιταλισμός, διαφθορά, καταστολή κάθε διαφορετικής άποψης, καταπίεση μειονοτήτων κτλ. Ανακάλυψαν αίφνης τον φασίστα συνοδοιπόρο στην εισβολή των Ναζί στην Ουκρανία, Μπαντέρα, για να δημιουργήσουν νέους εθνικούς ήρωες που εμπνέουν τα τάγματα Αζόφ και τους νεοφασίστες που αποτελούν και επίσημα μέρος του Ουκρανικού στρατού και του κρατικού μηχανισμού (υπουργείο Εσωτερικών, αστυνομία Κιέβου κτλ).

Και από κοντά βέβαια το ΝΑΤΟ και η Δύση, που στο όνομα της δημοκρατίας και της ελευθερίας δεν έχουν αφήσει σημείο του πλανήτη που να μην έχουν επέμβει στρατιωτικά για να επιβάλλουν τα δικά τους ιμπεριαλιστικά συμφέροντα. Που δεν έχουν κανένα δισταγμό να στηρίξουν κάθε λογής δικτάτορα, όσο παρανοϊκός και αιμοσταγής και αν είναι αρκεί να είναι υποταγμένος στα συμφέροντα του κεφαλαίου και των ιμπεριαλιστών.

Ένα άλλο σημείο που χρίζει αναφοράς, έχει να κάνει με την προσπάθεια του Πούτιν να παρουσιαστεί ως «αντιφασίστας». Ωστόσο αν δει κανείς τους «μέντορές» του, όπως τον Αλεξάντερ Ντούγκιν ή τον Ιβάν Ίλιν, θα καταλάβει ότι μόνο αντιφασίστας δεν είναι. Για να μην αναφερθούμε στις σχέσεις του Πούτιν με δεκάδες νεοφασιστικές ομάδες στο εσωτερικό της Ρωσίας και με το μαζικό νεοφασιστικό κόμμα του Ζιρινόφσκι που είναι αντιπρόεδρος της ρωσικής κάτω Δούμας και ακραιφνής υποστηρικτής των θέσεων του Πούτιν για την Ουκρανία.

Όμως θα επιμείνουμε στο βασικό. Η ιστορία έχει ήδη δείξει ποια είναι η σωστή πολιτική στο εθνικό ζήτημα. Ο Λένιν, ο Τρόσκι και οι Μπολσεβίκοι με την πολιτική τους δημιούργησαν με ειρηνικό τρόπο την ΕΣΣΔ. 

Ο Πούτιν με την πολιτική του προκαλεί διαρκώς πολέμους σήμερα στην Ουκρανία, χθες στην Συρία, την Γεωργία, την Τσετσενία κα.

Ο ένας ένωσε λαούς ο άλλος χώρισε λαούς. Αυτή είναι η ιστορική πραγματικότητα.

Η υπεράσπιση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση των εθνοτήτων αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για να αποφευχθούν εθνικές εντάσεις και πολεμικές συγκρούσεις, και ταυτόχρονα αποτελεί κρίσιμης σημασίας μεταβατική διεκδίκηση για να φέρουμε πιο κοντά τον στόχο του σοσιαλισμού κόσμου.

Ας κρατήσουμε για επίλογο τα λόγια του Λ. Τρότσκι το 1939 που συνοψίζουν την ουσία της θέσης για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση:

«…Η Λούξεμπουργκ, ο Μπουχάριν, ο Πιατάκωφ και πολλοί άλλοι χρησιμοποιούσαν το ίδιο επιχείρημα ενάντια στο πρόγραμμα της εθνικής αυτοδιάθεσης: κάτω από τον καπιταλισμό αυτό είναι ουτοπία, κάτω από τον σοσιαλισμό αυτό είναι αντιδραστικό. Το επιχείρημα είναι λανθασμένο στον πυρήνα του γιατί αγνοεί την εποχή της κοινωνικής επανάστασης και τα καθήκοντά της. Να ξεκαθαρίσουμε ότι κάτω από την κυριαρχία του ιμπεριαλισμού μία πραγματικά σταθερή και ασφαλής ανεξαρτησία των μικρών και ενδιάμεσων εθνών είναι αδύνατη. Επίσης αλήθεια είναι ότι κάτω από πλήρη ανεπτυγμένο σοσιαλισμό, δηλαδή με την προοδευτική εξαφάνιση του κράτους, το ζήτημα των συνόρων παύει να υπάρχει. Όμως μεταξύ αυτών των δύο σημείων – της σημερινής ημέρας και του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού – μεσολαβούν αυτές οι δεκαετίες στην πάροδο των οποίων προετοιμάζουμε την πραγματοποίηση του προγράμματός μας. Το σύνθημα για μία ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία είναι υπέρτατης σημασίας για την κινητοποίηση των μαζών και την διαπαιδαγώγηση αυτών στη μεταβατική περίοδο…

…Το δικαίωμα της εθνικής αυτοδιάθεσης είναι βέβαια ένα δημοκρατικό και όχι ένα σοσιαλιστικό αίτημα. Όμως πραγματικά δημοκρατικά αιτήματα στην εποχή μας προωθούνται και πραγματοποιούνται μόνο απ’ το επαναστατικό προλεταριάτο· γι’ αυτό ακριβώς το λόγο διασταυρώνονται με τα σοσιαλιστικά καθήκοντα. Ο αποφασιστικός αγώνας του μπολσεβίκικου κόμματος για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των καταπιεσμένων εθνοτήτων στη Ρωσία διευκόλυνε στο έπακρο την κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο. Έμοιαζε σαν η προλεταριακή επανάσταση να είχε κάνει δικά της τα δημοκρατικά προβλήματα και πρώτα απ’ όλα το αγροτικό και το εθνικό πρόβλημα, δίνοντας έτσι στη Ρώσικη επανάσταση ένα συνδυασμένο χαρακτήρα. Το προλεταριάτο ανελάμβανε κιόλας σοσιαλιστικά καθήκοντα, αλλά δεν μπορούσε να ανυψώσει αμέσως σ’ αυτό το επίπεδο την αγροτιά και τις καταπιεσμένες εθνότητες -κατ’ εξοχήν αγροτικές- που ήταν απασχολημένες με τη λύση των δημοκρατικών τους καθηκόντων. (11 Ιουλίου 1939)

Άρθρο του Τρότσκι, γραμμένο στα ρωσικά. Οι σημειώσεις έχουν βασιστεί στην έκδοση των έργων από τον Pierre Broue. Έκδοση: ΟΚΔΕ Σπάρτακος. Αρχείο των Μαρξιστών στο Internet, 2003.