Οι φετινές πυρκαγιές έχουν κάψει πρωτοφανή αριθμό δασικών εκτάσεων και οικισμών. Σχεδόν 1 εκατομμύριο στρέμματα δασικών εκτάσεων (930.000 μέχρι τις 8 Αυγούστου), 1000 σπίτια μόνο στο Δήμο Μαντουδίου. Δεν έχει υπάρξει άλλο τέτοιο προηγούμενο.
Η κυβέρνηση προσπαθεί να βρει δικαιολογίες, όπως για παράδειγμα ότι ξέσπασαν πολλές πυρκαγιές σε σύντομο χρονικό διάστημα σε όλη την χώρα (καθόλου πρωτόγνωρο φαινόμενο για τα ελληνικά καλοκαίρια) και ότι είχαμε παρατεταμένο καύσωνα. «Ανακαλύπτει» εδώ και εκεί εμπρηστικούς μηχανισμούς και προσπαθεί να δώσει την εντύπωση (μέσω της έρευνας που εξήγγειλε η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου) ότι υπήρχε κεντρικά οργανωμένο σχέδιο εμπρησμών. Ο μόνος πραγματικός εμπρηστικός μηχανισμός είναι η πολιτική που ακολουθούν τις τελευταίες δεκαετίες τόσο η ΝΔ όσο και όλα τα υπόλοιπα κόμματα που βρέθηκαν στην κυβέρνηση.
Η διάλυση στην ουσία της Δασικής Υπηρεσίας και η συνεχής υποχρηματοδότηση και αποψίλωση της Πυροσβεστικής επί δεκαετίες είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους η βόρεια Εύβοια, η βόρεια Αττική και μεγάλα κομμάτια της Πελοποννήσου κάηκαν με μηδέν μποφόρ!
Εμπρηστικός μηχανισμός 1: Διάλυση της δασικής υπηρεσίας
Μια πυρκαγιά στο πρώτο δευτερόλεπτο σβήνει μ’ ένα ποτήρι νερό, στο πρώτο λεπτό μ’ έναν κουβά νερό, στο πρώτο δεκάλεπτο μ’ έναν τόνο νερό. Αυτό το «σχήμα» το ξέρουν όλες/οι όσες/οι έχουν ασχοληθεί επαγγελματικά ή εθελοντικά με την δασοπυρόσβεση. Είναι ένα «σχήμα» για την τεράστια σημασία που έχει η γρήγορη αντιμετώπιση μιας πυρκαγιάς. Όσο μεγαλώνει τόσο πιο δύσκολα σβήνει, ενώ όταν αποκτήσει διαστάσεις μεγαπυρκαγιάς, όπως συνέβη π.χ. στην βόρεια Εύβοια, συνήθως θα σβήσει μόνο όταν θα βρει «φυσικά εμπόδια», όπως θάλασσα ή όταν ο άνεμος θα την σπρώξει προς ήδη καμένη έκταση.
Για να υπάρχει άμεση αναγγελία και αντιμετώπιση μιας πυρκαγιάς πρέπει να υπάρχουν παρατηρητές μέσα στα δάση. Ένα πυκνό δίκτυο ανθρώπων που να περιπολεί και να σταθμεύει σε καίρια σημεία («καραούλια») μέσα στα δάση, ώστε να εντοπίζει τις πυρκαγιές στο ξεκίνημά τους. Στη συνέχεια να πλησιάζει ταχύτατα την πυρκαγιά μέσα στο δάσος, με μικρά ευέλικτα οχήματα (συνήθως ειδικά διαμορφωμένα αγροτικά) και να την αντιμετωπίζει εκεί, πριν φτάσει σε κάποιο μεγάλο δρόμο όπου είναι συνήθως σταθμευμένα τα μεγάλα πυροσβεστικά οχήματα. Οι άνθρωποι αυτοί υπήρχαν παλιά. Ήταν οι δασοφύλακες που ξέρανε το δάσος που ήταν υπ’ ευθύνη τους «σαν την τσέπη τους», γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τεχνικές όπως το «αντιπύρ» (ελεγχόμενη καύση ενός κομματιού δάσους στην πορεία της φωτιάς ώστε όταν φτάσει εκεί η πυρκαγιά να μην βρει καύσιμη ύλη και να σταματήσει), αξιοποιούσαν αποτελεσματικά στη μάχη τις τοπικές κοινωνίες (αντί να εκκενώνουν τυφλά χωριά και οικισμούς). Συνολικά μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πολύ πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά σχεδόν κάθε δασική πυρκαγιά.
Στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 η κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών αφαιρέθηκε από τη Δασική Υπηρεσία και δόθηκε στην Πυροσβεστική η οποία δεν είχε ούτε την κατάλληλη εκπαίδευση ούτε τον κατάλληλο εξοπλισμό. Παράλληλα άρχισε ο στραγγαλισμός της «άχρηστης» πια υπηρεσίας.
Σήμερα, ο νεότερος δασοφύλακας είναι 55 ετών. Η τελευταία φορά που έγιναν προσλήψεις στη δασική υπηρεσία ήταν πριν από 17 χρόνια. Και η κατάσταση τότε ήταν ήδη δραματική: υπήρχαν μόλις 1.000 δασοφύλακες. Αυτό σήμαινε ότι κάθε δασοφύλακας ήταν υπεύθυνος για 100.000 στρέμματα δάσους!
Την ίδια στιγμή ήδη από το 2006 δεν λειτουργούσαν πια τα 1.100 δασοφυλακεία που υπήρχαν στην Ελλάδα, ούτε οι 284 σταθμοί δασοπροστασίας στην Ελλάδα, ενώ από τα 300 δασονομεία ελάχιστα ήταν ανοιχτά. (Ελευθεροτυπία 22/7/2007).
Είναι προφανές ότι με τέτοιους αριθμούς δεν μπορούσαν και δεν μπορούν να γίνουν ούτε οι πιο στοιχειώδης ενέργειες για την προστασία των δασών.
Παράλληλα, σοκαριστική ήταν και παραμένει η υποχρηματοδότηση των αναγκαίων έργων στα δάση. Οι δασάρχες φέτος ζήτησαν 17.696.538 ευρώ για να κάνουν στοιχειώδη έργα αντιπυρικής προστασίας και να συντηρήσουν τους δασικούς δρόμους. Η κυβέρνηση τους έδωσε το ένα δέκατο, μόλις 1.700.000 ευρώ! Δεν ήταν ότι δεν υπήρχαν λεφτά. Ήταν ότι η κυβέρνηση τα διέθεσε σε «ημέτερους». Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι αυτά της Aegean (120 εκ. ευρώ), της Fraport (178 εκ. ευρώ) και των εταιρειών διοδίων (84 εκ. ευρώ μόνο για το πρώτο λοκντάουν) που ζήτησαν και πήραν ζεστό κρατικό χρήμα, όχι για να μην καταρρεύσουν, όχι για να κρατήσουν το προσωπικό τους, αλλά επειδή μειώθηκε η κερδοφορία τους.
Εμπρηστικός Μηχανισμός 2: Υποχρηματοδότηση, υποστελέχωση και κομματικό κράτος στην πυροσβεστική
Η κατάσταση της Πυροσβεστικής μπορεί να μην είναι τόσο τραγική όσο της Δασικής Υπηρεσίας, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά περισσότερες από μια μεγάλες πυρκαγιές ταυτόχρονα. Το ίδιο έγινε το 2018 όταν όλες οι δυνάμεις της πυροσβεστικής είχαν σταλεί στα Γεράνεια Όρη και στο Μάτι επιχειρούσαν στην αρχή της πυρκαγιάς μόλις 2 πυροσβεστικά (ένα επαγγελματικό και ένα εθελοντικό). Το ίδιο έγινε και φέτος.
Η έμφαση δόθηκε στη Β. Αττική, ενώ οι κάτοικοι της Β. Εύβοιας περίμεναν μάταια να δουν εναέρια μέσα και πυροσβεστικά. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, πριν φτάσουν οι ενισχύσεις από το εξωτερικό στην Εύβοια επιχειρούσαν μόλις 160-200 πυροσβέστες και ένα ελικόπτερο. Το τεράστιο πύρινο μέτωπο της Αγίας Άννας το πάλευαν μόνο 30 πυρόσβεστες. Τι μπορούσαν να κάνουν αυτές οι δυνάμεις σε μια πυρκαγιά που είχε εξαπλωθεί από τον Ευβοϊκό κόλπο στο Αιγαίο;
Το 2018, μετά τις πυρκαγιές στο Μάτι και τα Γεράνεια Όρη, οι συνδικαλιστές της Πυροσβεστικής υπηρεσίας κατήγγειλαν ότι λείπουν από την υπηρεσία 4.000 πυροσβέστες.
Οι άνθρωποι που συνταξιοδοτούνται δεν αναπληρώνονται με νέες προσλήψεις. Αυτή η κατάσταση δεν είναι καινούρια. Στις μεγάλες πυρκαγιές της Πελοποννήσου το 2007 είχε καταγγελθεί ότι οι κενές οργανικές θέσεις στην Πυροσβεστική αντιστοιχούν στο 29% του συνόλου! Αν υπολογίσουμε ότι με βάση μνημονιακούς νόμους οι κενές οργανικές θέσεις κάποια στιγμή διαγράφονται και οι υπηρεσίες καταρτούν νέα οργανογράμματα, καταλαβαίνει κανείς ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει αποψιλωθεί στην πραγματικότητα η μισή δύναμη της Πυροσβεστικής.
Την ίδια στιγμή που η Πυροσβεστική είναι αναγκασμένη να επιχειρεί με όλο και λιγότερο προσωπικό, μειώνονται λόγω των συνταξιοδοτήσεων και οι αξιωματικοί που είχαν αποκτήσει μέσα στις τελευταίες δεκαετίες μεγάλη εμπειρία στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
Το κερασάκι στην τούρτα είναι οι κομματικές κρίσεις και μετακινήσεις. Ένα έμπειρος αξιωματικός μπορεί τη μια χρονιά να υπηρετεί στη Σάμο και την άλλη στην Πελοπόννησο. Μόλις έχει καταφέρει να μάθει τα κατατόπια ενός δάσους και να καταρτήσει επιχειρησιακά σχέδια, μετακινείται σε μια άλλη περιοχή. Πολύτιμες γνώσεις και εμπειρία σπαταλιούνται και εξευτελίζονται στο βωμό των κομματικών εξυπηρετήσεων και ρουσφετιών – μια γάγγραινα που έχει μολύνει εδώ και δεκαετίες όλες τις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας. Μια σαπίλα που συνεχίζει να επεκτείνεται καθώς πάνω της στηρίζεται ένα μεγάλο κομμάτι των ψήφων που λαμβάνουν τα κόμματα εξουσίας – τα ίδια κόμματα που καταγγέλλουν την αναξιοκρατία και τα προβλήματα στο δημόσιο κάθε φορά που θέλουν φτιάξουν κλίμα για νέες περικοπές.
Οι περικοπές στην Πυροσβεστική δεν αφορούν μόνο το προσωπικό αλλά και τα μέσα. Η υποχρηματοδότηση κρατά πυροσβεστικά οχήματα και εναέρια μέσα καθηλωμένα. Γιατί «λείπουν» τα χρήματα για αναλώσιμα και για ανταλλακτικά, όπως «λείπουν» και για μέσα ατομικής προστασίας των πυροσβεστών (άρβυλα, γάντια, κ.α.). Τη χρονιά της φονικής πυρκαγιάς στο Μάτι είχε καταγγελθεί ότι το 25% των οχημάτων ήταν ακινητοποιημένα λόγω βλαβών, ενώ ένα άλλο 25% ήταν γερασμένο, άνω των 15 ετών, πράγμα που είχε προφανώς συνέπειες στην επιχειρησιακή τους ικανότητα. Τίποτε δεν έχει αλλάξει από τότε. Αντιθέτως φέτος ήταν περισσότερες οι καταγγελίες για καθηλωμένα από βλάβες καναντέρ.
Το μόνο που υπήρχε άφθονο σ’ αυτές τις πυρκαγιές ήταν αστυνομία. Αστυνομία με καινούρια οχήματα για τυφλές εκκενώσεις οικισμών – αντί για οργάνωση και αξιοποίηση των τοπικών κοινωνιών στην κατάσβεση. Μπροστά στις τραγικές ελλείψεις στην Πυροσβεστική και στη Δασική Υπηρεσία οι προσλήψεις αστυνομίας παντού, μέχρι και στα πανεπιστήμια, και οι δαπάνες για τον εξοπλισμό της προκαλούν ακόμα μεγαλύτερη οργή. Η χώρα παραδίδεται στις φλόγες ξανά και ξανά, η δημόσια υγεία βρίσκεται με την πανδημία σε τεράστιο κίνδυνο, η δημόσια παιδεία καταρρέει αλλά η κυβέρνηση συνεχίζει τις περικοπές και ενισχύει την καταστολή για να φιμώσει κάθε κριτική, κάθε αντίθετη φωνή και να χτυπήσει κάθε αγώνα.
Εμπρηστικός Μηχανισμός 3: Παραμερισμός των ειδικών
Στις φετινές πυρκαγιές στη Β. Εύβοια και την Β. Αττική το εθνικό αστεροσκοπείο είχε εγκαίρως έτοιμα μοντέλα που προβλέπανε με μεγάλη ακρίβεια πως θα κινηθούν οι πυρκαγιές.
Όχι μόνο δεν λήφθηκαν ποτέ υπόψη αλλά η κυβέρνηση διατεινόταν ψευδώς ότι η κατεύθυνση των πυρκαγιών δεν μπορούσε να προβλεφθεί και ότι οι άνεμοι τους άλλαζαν διαρκώς κατεύθυνση.
Ο παραμερισμός ανθρώπων που έχουν γνώση και μπορούν να αντιμετωπίσουν σοβαρά και αποτελεσματικά μια καταστροφή δεν είναι φυσικά καινούριο φαινόμενο.
Ο «πατέρας» των ερευνών γύρω από τις δασικές πυρκαγιές, ο δασολόγος Σπύρος Ντάφης, μετά τις πυρκαγιές του 2007 έγραφε τα εξής για τα επιχειρησιακά κέντρα και τον συντονισμό της κατάσβεσης:
«Αν παρ’ όλες τις προσπάθειες πρόληψης και άμεσης παρέμβασης η πυρκαγιά δεν μπορέσει να τεθεί υπό έλεγχο και πάρει διαστάσεις, τότε αρχίζει το πιο δύσκολο, σύνθετο και πολυδάπανο έργο της δασοπυρόσβεσης, ή καλύτερα της αναχαίτισης της πυρκαγιάς. Το δυσκολότερο μέρος της επιχείρησης είναι ο συντονισμός. Και εδώ είναι που γίνεται το μπάχαλο στη χώρα μας, γιατί ο καθένας, υπουργός, γενικός γραμματέας, περιφερειάρχης, νομάρχης, στρατηγός, θεωρεί τον εαυτό του ως αυτονοήτως ικανό να συντονίσει μια τόσο δύσκολη και σύνθετη επιχείρηση. Σε όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από το ποιες δυνάμεις μετέχουν στη δασοπυρόσβεση, την ευθύνη του συντονισμού την έχει ο τοπικός δασάρχης. Αυτός γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον το ανάγλυφο της περιοχής του, το οδικό δίκτυο, τις θέσεις υδροληψίας, την ευφλεκτότητα των οικοσυστημάτων της περιοχής δικαιοδοσίας του, τις πιθανές κατάλληλες θέσεις αναχαίτισης της πυρκαγιάς, τις θέσεις που επιδέχονται την εφαρμογή του αντίπυρος, το διαθέσιμο προσωπικό σε δασικούς υπαλλήλους, δασοπυροσβέστες και δασεργάτες, τις τυχόν απειλούμενες κτιριακές εγκαταστάσεις και οικισμούς, ενώ γνωρίζει την οικολογία και την ιδιαιτερότητα των δασικών πυρκαγιών.»
Εμπρηστικός μηχανισμός 4: Δασοκτόνοι νόμοι
Κάθε φορά που ξεσπούν μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές οι κυβερνήσεις ρίχνουν τις ευθύνες στους… εμπρηστές. Και παρότι η πλειοψηφία των πυρκαγιών δεν οφείλεται σε εμπρησμούς, πολλές από τις πιο καταστροφικές πυρκαγιές είναι αποτέλεσμα τέτοιων εγκληματικών ενεργειών. Όσον αφορά όμως τις πρόσφατες πυρκαγιές είναι μάλλον απίθανό να είναι αποτέλεσμα εμπρησμών. Οι εμπρηστές δεν βάζουν φωτιά με μηδέν μποφόρ. Επιλέγουν μέρες με δυνατούς ανέμους και επιλέγουν ώρες που τα εναέρια μέσα δεν έχουν πολύ χρόνο να επιχειρήσουν και να περιορίσουν την πυρκαγιά. Αυτές οι συνθήκες δεν ίσχυαν στις πυρκαγιές των προηγούμενων ημερών.
Πέρα από τους φυσικούς αυτουργούς ωστόσο υπάρχουν ηθικοί αυτουργοί των εμπρησμών. Και αυτοί δεν είναι άλλοι από τις κυβερνήσεις που όλες τις προηγούμενες δεκαετίες έφτιαχναν και να συνεχίζουν να φτιάχνουν νόμους που αποχαρακτηρίζουν καμένες δασικές εκτάσεις για να δημιουργηθούν νέοι οικισμοί και τουριστικές εγκαταστάσεις, για να νομιμοποιηθούν αυθαίρετα, για να τοποθετηθούν αιολικά πάρκα, για να γίνουν εξορύξεις κοκ. Οι εμπρησμοί και οι καταστροφές των δασών τελικά επιβραβεύονται. Και όσο αυτό συνεχίζεται δεν πρόκειται ποτέ να σταματήσουν.
Αλληλεγγύη, Αγώνας, Ανατροπή
Στους πληγέντες από τις πυρκαγιές η κυβέρνηση θα πετάξει μερικά ψίχουλα. Η εικόνα είναι καθαρή από τα ποσά που έχει αρχίσει να εξαγγέλλει, όπως τα 120.000 ευρώ στο δήμο Μαντουδίου. Σ’ ένα δήμο με 12.000 κατοίκους η κυβέρνηση κοστολογεί τα έργα και τις υποδομές που πρέπει να ξαναφτιαχτούν σε 10 ευρώ ανά άτομο! Υπάρχουν άνθρωποι που έχασαν τα πάντα και κυρίως αυτοί που η επιβίωσή τους ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη φύση, όπως είναι οι ρητινοσυλλέκτες της βόρειας Εύβοιας. Δεν έχουν τίποτα να περιμένουν από την κυβέρνηση – μια μικρή εφάπαξ αποζημίωση και ένα επίδομα της πείνας για περιορισμένο χρονικό διάστημα όπως συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις δεν μπορεί να αποκαταστήσει ανθρώπους που έχασαν τα σπίτια και το μέσο από το οποίο βιοποριζόταν.
«Ο λαός σώζει το λαό». Ήδη είδαμε τοπικές κοινωνίες να αυτοοργανώνονται για να αντιμετωπίσουν τις πυρκαγιές από τη στιγμή που κατάλαβαν πως η κυβέρνηση τους έχει εγκαταλείψει πλήρως. Είδαμε ανθρώπους με φοβερή αυτοθυσία να μένουν πίσω και να προσπαθούν με ένα λάστιχο, με ένα αλυσοπρίονο, με λίγο νερό στα ντεπόζιτα των γεωργικών μηχανημάτων να αντιμετωπίσουν το μέτωπο της φωτιάς. Και σε κάποιες περιπτώσεις να βγαίνουν νικητές.
Είδαμε επίσης την αλληλεγγύη να οργανώνεται πάλι από τον απλό κόσμο. Από τον ντιλιβερά που πήγαινε συνεχώς κρύα νερά στους πυροσβέστες στη Βαρυμπόμπη όταν δεν είχε παραγγελία, τις ομάδες που διέσωζαν άγρια και οικόσιτα ζώα, μέχρι τους ανθρώπους που άνοιξαν τα σπίτια τους για τους πυρόπληκτους.
Μαζί με την αλληλεγγύη που πρέπει να συνεχιστεί και να επεκταθεί, πρέπει να οργανώσουμε και τους αγώνες μας. Για να μην ζήσουμε ξανά τέτοιες τραγωδίες, τα κινήματα, οι τοπικές κοινωνίες, τα μαχητικά εργατικά σωματεία, η ανατρεπτική Αριστερά, πρέπει να οργανωθούμε και να διεκδικήσουμε:
- Μαζικές προσλήψεις στη Δασική Υπηρεσία και επαναφορά της δασοπυρόσβεσης σε αυτή όπως και μαζικές προσλήψεις στην Πυροσβεστική για ενίσχυση του έργου των εργαζομένων της δασικής υπηρεσίας.
- Κονδύλια που να καλύψουν όλες τις ανάγκες και των δυο υπηρεσιών.
- Εκπαίδευση των τοπικών κοινωνιών που ζουν κοντά σε δάση και συμπερίληψη των εθελοντών στα επιχειρησιακά σχέδια κατάσβεσης πυρκαγιών αλλά και αντιμετώπισης πλημμυρών – όπως αυτές που θα έχουμε δυστυχώς το επόμενο διάστημα.
- Απόλυτη προστασία των καμένων περιοχών. Κανένας αποχαρακτηρισμός. Αντιπλημμυρικά έργα άμεσα και έργα συγκράτησης των εδαφών. Αναδασώσεις με επιστημονική επίβλεψη και όχι φιέστες, αν κριθεί ότι θα χρειαστούν μετά την παρατήρηση της φυσικής αναγέννησης στις καμένες εκτάσεις.
- Αποκατάσταση των σπιτιών και των περιουσιών όλων των πυρόπληκτων στο 100% από το κράτος, με μόνη εξαίρεση όσους έχουν πραγματικά υψηλά εισοδήματα και βίλες στα δάση.
- Εγγύηση θέσεων εργασίας σε όλους τους πυρόπληκτους στα έργα αποκατάστασης της περιοχής και άλλες θέσεις μέχρι να μπορούν να ξαναζήσουν από το αντικείμενο εργασίας που κατέστρεψαν οι πυρκαγιές.
