Σαν σήμερα στις 10 Δεκέμβρη του 2014 πεθαίνει ο ζωγράφος Δήμος Σκουλάκης. Με αυτή την αφορμή αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο του σ. Αλέξανδρου Πραντούνα.
«Πρέπει να ζωγραφίζεις έναν πίνακα σαν να μην πρόκειται ποτέ να πουληθεί. Την τέχνη πρέπει να την βγάζεις από την καρδιά σου αν θέλεις να λειτουργήσει πραγματικά»
Δ. Σκουλάκης
Στις 10/12/2014 έφυγε από την ζωή νικημένος από τον καρκίνο ο σπουδαίος ζωγράφος Δήμος Σκουλάκης.
Γεννημένος το 1939 και καταγόμενος από μεσοαστική οικογένεια ο Δ. Σκουλάκης στράφηκε στην ζωγραφική, κόντρα στην θέληση του πατέρα του που επιθυμούσε να τον δει στρατιωτικό και πίστευε πως αν ασχολούνταν με την ζωγραφική «θα γινόταν ομοφυλόφιλος και θα πεινούσε». Μάλιστα ο Σκουλάκης αναγκάστηκε κάτω από την πίεσή του να δώσει εξετάσεις για την Σχολή Ευελπίδων, στην οποία πέρασε, αλλά δεν γράφτηκε ποτέ στην σχολή. Με την συμπαράσταση της μητέρας του και μιας θείας του έφυγε για το Παρίσι, από όπου επέστρεψε ένα χρόνο αργότερα για να προετοιμαστεί για να δώσει εξετάσεις για την Σχολή Καλών Τεχνών, όπου και τελικά σπούδασε.
Στα χρόνια των σπουδών του άρχισε και η ανάμειξη του με την πολιτική. Ενταγμένος ήδη στη νεολαία της ΕΔΑ, πρωτοστάτησε μαζί με άλλους αριστερούς φοιτητές στην επανίδρυση του συλλόγου σπουδαστών της ΑΣΚΤ (Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών) που είχε καταργηθεί τα χρόνια του Εμφυλίου. Το 1967, μετά την επιβολή της δικτατορίας, πέρασε στην παρανομία και εντάχθηκε στο Πατριωτικό Μέτωπο, αντιδικτατορική οργάνωση που αποτελούσε πρωτοβουλία του ΚΚΕ. Το 1968 διέφυγε στο εξωτερικό και συμμετείχε στα γεγονότα της εξέγερσης του Μάη στο Παρίσι. Μετέπειτα πήγε στο Μόντρεαλ του Καναδά όπου και εξέδωσε και το μοναδικό του βιβλίο με πολιτικές γελοιογραφίες «Ο Τρελλός και οι Άλλοι» με 100 αντιχουντικές γελοιογραφίες, τα έσοδα του οποίου διετέθησαν για τις οικογένειες των πολιτικών εξόριστων.[1]
Αργότερα επέστρεψε στο Παρίσι όπου και εντάχθηκε στο μαοϊκό ΕΚΚΕ (Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας) από όπου και αποχώρησε το 1975, απογοητευμένος για δεύτερη φορά (μετά την αρνητική του εμπειρία από τον χώρο του ΚΚΕ) από την Αριστερά στην οποία δεν ξαναοργανώθηκε ποτέ, παρότι η οπτική του για τα πράγματα παρέμεινε αριστερή μέχρι τέλους.
Πέρα από την ζωγραφική (στην οποία αφιερώθηκε αποκλειστικά από το 1984 και μετά) ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη γελοιογραφία, την διαφήμιση, την εικονογράφηση και τη σκηνογραφία από το 1959 μέχρι το 1984.
Υπήρξε μόνιμος πολιτικός γελοιογράφος στις εφημερίδες Δημοκρατική Αλλαγή (1964-1967) και Ελεύθερος Λόγος (1964-1967) καθώς και τα περιοδικά Ταχυδρόμος (1960-1967), Πανσπουδαστική (1959-1967), Η Γενιά μας (1965-1967) ,Ελληνική Αριστερά (1965-1967) κ.ά.
Κατά την παραμονή του στο εξωτερικό (1968-1974), συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες και περιοδικά της ομογένειας και με τις εφημερίδες «Sunday Times» και «Le Monde» καθώς και το περιοδικό «Der Spiegel» και το χιουμοριστικό «Punch».
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάσθηκε στις εφημερίδες Ελευθεροτυπία (1975-1976), Αυγή (1976-1983), Γνώμη (1983), Εξόρμηση (1977-1984) και το περιοδικό Ταχυδρόμος (1977-1984).[2]
Ένας ζωγράφος βαθιά πολιτικός
Το έργο του Δ. Σκουλάκη ήταν επηρεασμένο από ποικίλα καλλιτεχνικά ρεύματα (pop art, ρεαλισμός, φωτορεαλισμός κ.α.) και είχε πάντα, άμεσα ή έμμεσα, επίκεντρο τον άνθρωπο. Παρά πολλά από τα έργα του, τόσο στις δεκαετίες ’60-’70, όσο και μετέπειτα ήταν καθαρά πολιτικά, στρατευμένα θα μπορούσε να πει κανείς.
Ένας από τους πιο συγκλονιστικούς του πίνακες ολοκληρώθηκε στις 20 Μαρτίου του 1967, έναν μήνα πριν την επιβολή της δικτατορίας. Ο πίνακας φέρει τον τίτλο «Ο ένας στους δυο κερδίζει» και προειδοποιεί ανοιχτά ότι πολύ σύντομα είτε το κίνημα θα νικήσει είτε οι δυνάμεις καταστολής, κάνοντας ένα λογοπαίγνιο με το γνωστό σλόγκαν που συνόδευε την διαφήμιση του Εθνικού Λαχείου.
Την ίδια χρονιά δουλεύει πάνω σε έναν πίνακα αφιερωμένο στον Νίκο Μπελογιάννη, με αναφορά στο περίφημο σκίτσο του Πικάσο ο «Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο» όπου στην θέση του γαρύφαλλου υπάρχει μια κηλίδα με αίμα – ένα έργο συγκλονιστικό.
Νωρίτερα, το 1966, είχε φιλοτεχνήσει πίνακα αφιερωμένο στην δολοφονία του αριστερού φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα που είχε λάβει χώρα την προηγούμενη χρονιά.
Το 1968 δημιούργησε τον πίνακα «Ελληνική σημαία» όπου διακωμωδεί την πατριδοκαπηλεία της Χούντας των Συνταγματαρχών.
Το 1970, στο μέσον της δικτατορίας, δημιουργεί τον πίνακα «Μέρες του 1967», μια αναφορά στις συλλήψεις των αντιπάλων του καθεστώτος.
Όμως ακόμη και τα χρόνια που ακολούθησαν την προσωπική του απογοήτευση, ο Δ. Σκουλάκης δεν σταμάτησε να φιλοτεχνεί έργα με σαφές αριστερό πρόσημο.
Το 1997 αφιέρωσε έναν πίνακα του στην διάσημη ζωγράφο και επαναστάτρια Φρίντα Κάλο, με ένα σφυροδρέπανο να δεσπόζει ακριβώς κάτω από την αφιέρωση του.
Το 2001 δημιουργεί τον πίνακα «O αγνωστος νεκρός (παραλλαγή στον Mantegna)» μια άμεση αναφορά στην δολοφονία του Τσε Γκεβάρα, εμπνευσμένη από την διάσημη φωτογραφία του νεκρού επαναστάτη.
Το 2003, με αφορμή τον πόλεμο των ΗΠΑ στο Ιράκ, δημιουργεί τον πίνακα «Παραλλαγή της Guernica σε σχέση με τον πόλεμο των ΗΠΑ στο Ιράκ» – μια αντιπολεμική κραυγή.
Το 2008 αφιερώνει τον πίνακα του «Κατερίνα Γώγου. Τρία κλικ αριστερά» στην Κ. Γώγου, διαλέγοντας για τον τίτλο του έργου του την πιο πολιτικοποιημένη και ανοιχτά επαναστατική ποιητική συλλογή της δημιουργού, με τον Τσε Γκεβάρα με προτεταμένο το όπλο του να την «συντροφεύει» ενώ χορεύει – μια εξαιρετικά δυνατή εικόνα.
Φυσικά οι παραπάνω αναφορές καλύπτουν ένα πολύ μικρό μέρος του έργου του δημιουργού, ενώ εστιάζουν στο πιο καθαρά πολιτικό του κομμάτι, παρότι ο Δ. Σκουλάκης φιλοτέχνησε και μια σειρά πίνακες με σουρεαλιστική, χιουμοριστική ματιά ή αφιερωμένους στις σκηνές της καθημερινής ζωής. Το σύνολο του έργου του είναι εξαιρετικά αξιόλογο και αξίζει να μελετηθεί. Μια εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση για αυτό αποτελεί το λεύκωμα «Δημοσθένης Σκουλάκης. Ένας μεγάλος αντιφατικός» που εξέδωσε το Μουσείο Μπενάκη το 2019 με αφορμή την ομώνυμη έκθεση των έργων του.[3]
- whoiswhogreece.com: Δήμος Σκουλάκης
- wikipedia.org: Δήμος Σκουλάκης
- biblionet.gr: Δημοσθένης Σκουλάκης, Ένας μεγάλος αντιφατικός
