Στις 18 Αυγούστου ο Πρόεδρος του Μάλι Ιμπραήμ Μπουμπακκάρ Κέιτα ανατράπηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα. Εδώ και μήνες οι εργαζόμενοι και τα φτωχά στρώματα διαδηλώνουν απαιτώντας την παραίτησή του, ενώ αυτό το πραξικόπημα δεν κάνει κάτι περισσότερο από το να αλλάξει ένα τμήμα της κυρίαρχης ελίτ με ένα άλλο. Διαβάστε στη συνέχεια άρθρο του Περ Όκε Γουέστερλουντ, στελέχους της Rättvisepartiet Socialisterna, αδερφής οργάνωσης του «Ξ» στη Σουηδία. Μετάφραση: Άρτεμις Φύσσα.
Το στρατιωτικό πραξικόπημα στο Μάλι το οποίο έλαβε χώρα στις 18 Αυγούστου δεν θα ικανοποιήσει τις ανάγκες του λαού, ο οποίος διαδηλώνει εδώ και μήνες απαιτώντας την παραίτηση του μέχρι πρότινος Προέδρου της χώρας, Κέιτα. Αντίθετα, το πραξικόπημα υπογραμμίζει τη βαθιά κρίση στη χώρα και σε ολόκληρη την περιοχή του Σαχέλ[1].
Οι αξιωματικοί οι οποίοι οργάνωσαν το πραξικόπημα και οι οποίοι αυτοαποκαλούνται «Εθνική Επιτροπή για τη Σωτηρία του Λαού», αρχικά ανέφεραν ότι θα διοργανώσουν εκλογές άμεσα. Ωστόσο, πριν μία εβδομάδα, παρουσιάστηκε ένα σχέδιο για μια τριετή μεταβατική κυβέρνηση υπό την ηγεσία και την κυριαρχία του στρατού.
Την ημέρα του πραξικοπήματος συνέλαβαν τον Ιμπραήμ Μπουμπακκάρ Κέιτα, ο οποίος ήταν πρόεδρος της χώρας από το 2013, καθώς και τον πρωθυπουργό του Μπουμπού Σισέ. Και οι δύο παραιτήθηκαν αμέσως. Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, σε συνάντηση που είχαν με εκπροσώπους της «Οικονομικής Κοινότητας των κρατών της Δυτικής Αφρικής» (ECOWAS) με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο της Νιγηρίας Γκούντλακ Τζόναθαν, οι ηγέτες του πραξικοπήματος υποσχέθηκαν να απελευθερώσουν τον Κέιτα.
Το πραξικόπημα ξεκίνησε από το ίδιο στρατιωτικό στρατόπεδο στο Κάτι[2] όπου είχε ξεκινήσει και το πραξικόπημα του 2012, το οποίο είχε ανατρέψει τον τότε πρόεδρο Αμαντού Τουμανί Τουρέ. Αντίθετα με τότε, ωστόσο, οι ηγέτες αυτή τη φορά είναι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί, συνταγματάρχες, συμπεριλαμβανομένου του αναπληρωτή αρχηγού προσωπικού της αεροπορίας ενώ, σύμφωνα με εικασίες, το πραξικόπημα έχει την υποστήριξη ενός εν ενεργεία στρατηγού. Αρκετοί από τους αξιωματικούς έχουν εκπαιδευτεί από τον αμερικανικό και το γαλλικό στρατό, και ήταν σύμμαχοι σε ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές ενέργειες κατά των ισλαμιστικών δυνάμεων. «Ο συνταγματάρχης Ασίμι Γκόιτα, ένας αξιωματικός του στρατού του Μάλι ο οποίος αυτοανακηρύχθηκε προσωρινός ηγέτης της χώρας, εκπαιδεύτηκε και συμμετείχε σε στρατιωτικές ασκήσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ με στόχο την καταπολέμηση εξτρεμιστικών ομάδων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Σαχέλ», αναφέρει ο ιστότοπος των ΗΠΑ Foreignpolicy.com. Ο Γκόιτα είναι επικεφαλής των ειδικών δυνάμεων του Μάλι.
Μαζικές διαδηλώσεις
Το πραξικόπημα χαιρετίστηκε από τους διαδηλωτές στην πρωτεύουσα Μπαμακό, ιδιαίτερα από τους νέους. Η Ουάσινγκτον Ποστ αναφέρει ότι:
«Το γραφείο του πρόσφατα διορισμένου υπουργού Δικαιοσύνης, Κάσουμ Τάπο, λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε. Πρόσφατα εκείνος είχε υποσχεθεί ότι θα φυλακίσει τους διαδηλωτές που βρισκόταν στους δρόμους ως μέρος του λεγόμενου κινήματος της 5ης Ιουνίου που διαδηλώνει ενάντια στην παγιωμένη φτώχεια, την αυξανόμενη ανασφάλεια και τη διαφθορά».
Οι μαζικές διαδηλώσεις που απαίτησαν την παραίτηση του προέδρου ξεκίνησαν στις 5 Ιουνίου. Αφορμή στάθηκαν οι κοινοβουλευτικές εκλογές που καλέστηκαν κατά τη διάρκεια του Μαρτίου και του Απριλίου, την ίδια δηλαδή περίοδο κατά την οποία εμφανίστηκε το πρώτο κρούσμα κορονοϊού Covid-19 στη χώρα. Μόνο το ένα τρίτο, περίπου του εκλογικού σώματος ψήφισε. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, όπου τα κυβερνητικά κόμματα δεν κατάφεραν να λάβουν την πλειοψηφία των ψήφων, το συνταγματικό δικαστήριο ακύρωσε τα αποτελέσματα 31 εδρών.
Οι διαδηλώσεις αντικατοπτρίζουν τον θυμό όχι μόνο απέναντι στις εκλογές, αλλά και απέναντι στην αυξημένη βία και τις δολοφονίες στις οποίες έχουν προβεί οι τζιχαντιστές, καθώς και απέναντι στον αποτυχημένο πόλεμο εναντίον τους από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τον εθνικό στρατό.
«Τους πρώτους έξι μήνες του τρέχοντος έτους περισσότεροι από 1.800 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε μάχες στις οποίες εμπλέκονταν τζιχαντιστικές ομάδες και εθνικές πολιτοφυλακές, περίπου δηλαδή ο ίδιος αριθμός ατόμων τα οποία σκοτώθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του προηγούμενου έτους»,
αναφέρει ο Economist. Το 2019, 200.000 άνθρωποι έγιναν εσωτερικοί πρόσφυγες και περισσότερα από 1.000 σχολεία έκλεισαν ως αποτέλεσμα των ένοπλων συγκρούσεων. Υπάρχουν επίσης αναφορές για κρατικές δυνάμεις οι οποίες έχουν εμπλακεί σε σφαγές. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεν έχουν την υποστήριξη του ντόπιου πληθυσμού, και ιδιαίτερα οι γαλλικές δυνάμεις.
Ένας άλλος βασικός παράγοντας είναι οι οικονομικές δυσκολίες, σε συνδυασμό με τη διαφθορά της εγχώριας ελίτ, συμπεριλαμβανομένου του γιου του προέδρου.
Το Μάλι κατατάσσεται στην 169η θέση στον κατάλογο των Ηνωμένων Εθνών των 191 χωρών βάσει του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (822 δολ ΗΠΑ, κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σε σύγκριση με τη Σουηδία στην 13η θέση με 54,043 δολ ΗΠΑ).
Η κοινωνική κρίση, με τη μαζική ανεργία και τις αυξήσεις των τιμών, επιδεινώθηκε περαιτέρω από την πανδημία. Κι αυτό, την ίδια στιγμή που πολυεθνικές εταιρείες εκμεταλλεύονται τα ορυχεία χρυσού της χώρας, ενώ η κυβέρνηση υπογράφει συμφωνίες με την κινεζική κυβέρνηση στα πλαίσια του «Belt and Road Initiative» (στα ελληνικά περιγράφεται συνήθως σαν «Ο δρόμος του Μεταξιού») για την κατασκευή μεγάλων σιδηροδρομικών έργων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι εντός των ενόπλων δυνάμεων, υπάρχει πτώση του ηθικού σχετικά με τον πόλεμο εναντίον των ισλαμιστών, παράλληλα με δυσαρέσκεια για τις αμοιβές.
Καταστολή
Οι διαδηλώσεις, οι οποίες ονομάστηκαν «Κίνημα της 5ης Ιουνίου – Διαδήλωση των Πατριωτικών Δυνάμεων» (m5-rfp), αρχικά αντιμετωπίστηκαν με σκληρή καταστολή. Στις 10 Ιουλίου, οι κρατικές δυνάμεις σκότωσαν 10 άτομα και τραυμάτισαν άλλα 85, κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης η οποία αρχικά είχε ειρηνικό χαρακτήρα. Στη συνέχεια, οι διαδηλωτές κατέλαβαν το κτίριο της κρατικής τηλεόρασης, ενώ προσπάθησαν να καταλάβουν και το κτίριο της Βουλής. Όπως με πολλές άλλες κινήσεις παγκοσμίως το 2019-20, η καταστολή δεν σταμάτησε το κίνημα.
Η ηγετική φιγούρα του κινήματος m5-rfp είναι ο λαϊκιστής Ιμάμης, Μαχμούντ Ντίκο. Ωστόσο, παρά το ότι οι διαδηλωτές απαιτούσαν την παραίτηση του προέδρου, ο Ντίκο διατηρούσε ανοιχτό το ενδεχόμενο μίας συμφωνίας με τον Κέιτα. Αμέσως μετά το πραξικόπημα, ο Ντίκο δήλωσε ότι δε θα έχει πλέον ενεργό ρόλο στην πολιτική, ενώ άλλοι ηγέτες του m5-rfp δήλωσαν ότι το πραξικόπημα είχε εκπληρώσει τις απαιτήσεις του λαού και κάλεσαν το λαό να γιορτάσει.
Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες των γειτονικών χωρών εμφανίζονται ανήσυχοι απέναντι στο μαζικό κίνημα και καταβάλλουν προσπάθειες μεσολάβησης από τα μέσα Ιουλίου. Στα πλαίσια αυτά, πρότειναν νέες εκλογές για τις 31 κοινοβουλευτικές έδρες, αλλά τόσο η κυβέρνηση όσο και το κίνημα m5-rfp αντιτάχθηκαν στην πρόταση αυτή.
Ιμπεριαλισμός
Το πραξικόπημα έχει καταδικαστεί από κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο – από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της Ρωσίας, της Αφρικανικής Ένωσης, των 15 χωρών της ECOWAS και όλων των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων με επικεφαλής τη Γαλλία, της οποίας το Μάλι ήταν αποικία μέχρι το 1960, ενώ εξακολουθεί ακόμα να κυριαρχεί στην περιοχή.
Το πραξικόπημα, και ακόμη περισσότερο η βαθιά κρίση, εκτυλίσσονται σε μια χώρα η οποία αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα στον πόλεμο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων ενάντια στους ισλαμιστές. Η δύναμη του ΟΗΕ στη χώρα (MINUSMA) έχει περισσότερους από 12.000 στρατιώτες. Περισσότεροι στρατιώτες του ΟΗΕ σκοτώνονται στο Μάλι από οπουδήποτε αλλού.
Η Γαλλία έχει αυξήσει τη στρατιωτική παρουσία της φέτος, με περισσότερα από 5.000 στρατεύματα. Οι ΗΠΑ, η Κίνα, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία έχουν επίσης δυνάμεις στη χώρα.
Η επέμβαση αυτή ξεκίνησε το 2012–13, όταν οι τζιχαντιστικές δυνάμεις κατέλαβαν το βόρειο τμήμα της χώρας μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα. Ωστόσο,
«παρά το ότι συμπληρώθηκε σχεδόν μια δεκαετία διεθνών αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων και προγραμμάτων βοήθειας για την ασφάλεια, αυτές οι ομάδες έχουν διατηρήσει τον έλεγχο τμημάτων του κεντρικού Μάλι, ενώ έχουν εξαπλωθεί και πιο νότια στις γειτονικές Μπουρκίνα Φάσο και Νίγηρα», συνοψίζει το Foreignpolicy.com.
Η βία έχει αυξηθεί, με τους ισλαμιστές Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimi, οι οποίοι συνδέονται με την Αλ Κάιντα και τον ISIS («Ισλαμικό Κράτος»), να αυξάνουν τις ενέργειές τους στην ευρύτερη Σαχάρα. Υπάρχουν επίσης πολλές εγκληματικές πολιτοφυλακές, που ασχολούνται με τη διακίνηση και το λαθρεμπόριο ναρκωτικών.
Τόσο οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όσο και τα γειτονικά κράτη θέλουν πάνω από όλα σταθερότητα και φοβούνται τόσο τα μαζικά κινήματα όσο και τα στρατιωτικά πραξικοπήματα που εξαπλώνονται στην περιοχή. Τα 15 δυτικο-αφρικανικά κράτη της ECOWAS έκλεισαν αμέσως τα σύνορά τους με το Μάλι και σταμάτησαν κάθε εμπορική δραστηριότητα, ενώ παράλληλα έστειλαν εκπροσώπους τους να συνομιλήσουν με τους ηγέτες του πραξικοπήματος.
Η επόμενη μέρα
Ωστόσο, ούτε οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ούτε οι ηγέτες του πραξικοπήματος θα καταφέρουν να πετύχουν κάποιου είδους σταθερότητα. Μπορεί οι υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί ηγέτες να μη συνάντησαν καμία αντίσταση στην ανάληψη της εξουσίας, ταυτόχρονα όμως δεν έχουν κανένα πρόγραμμα ή κάποια ξεκάθαρη πολιτική ώστε να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των μαζών. Αυτή τη στιγμή απολαμβάνουν τη λαϊκή υποστήριξη, αλλά δεν αναμένεται αυτό να συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμα.
Η πρώτη τους προτεραιότητα μετά το πραξικόπημα ήταν να δηλώσουν τη διάθεσή τους να συνεχίσουν τη συνεργασία τόσο με τη Γαλλία, όσο και με τις κυβερνήσεις της ECOWAS. Συναντήθηκαν επίσης με ηγέτες του κυβερνώντος κόμματος για συζητήσεις.
Ένας πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Νιγηρία, ο Τζον Κάμπελ, ο οποίος είναι μέλος του think-tank του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων δήλωσε ότι δεν προβλέπει να επέλθουν σημαντικές αλλαγές από τους πραξικοπηματίες:
«Λοιπόν, δεν πρόκειται για ένα πραξικόπημα εναντίον εκείνων που διοικούσαν τη χώρα, αλλά μάλλον λίγο πολύ μεταξύ εκείνων που διοικούν τη χώρα».
Εάν αληθεύει αυτό, η κατάληψη της εξουσίας από τους στρατιωτικούς θα έχει παρόμοια κατάληξη με αυτό που συνέβη στη Ζιμπάμπουε το Νοέμβριο του 2017, όπου ο Μουγκάμπε αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το στρατό, αλλά ο στρατός άφησε το καθεστώς άθικτο. Μέχρι στιγμής, οι πραξικοπηματίες στο Μάλι δεν έχουν υποσχεθεί σχεδόν τίποτα, πέρα από μια γενικόλογη συζήτηση για ένα νέο σύνταγμα και τις προσεχείς εκλογές.
Η κρίση στην περιοχή του Σαχέλ και η απειλή από τις δεξιές ισλαμικές δυνάμεις δεν μπορούν να λυθούν από τις στρατιωτικές δυνάμεις. Ακόμα και το BBC σχολίασε:
«Ωστόσο, είναι όλο και πιο ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν το Τσαντ, ο Νίγηρας, το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο και η Μαυριτανία, γνωστές ως το “G5 Σαχέλ”, δεν έχει να κάνει μόνο με την παρουσία ένοπλων ομάδων. Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι χρειάζεται επειγόντως κάτι περισσότερο από στρατιωτική δράση».
Οι κανόνες καθορίζονται από το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Οι εξελίξεις στο Μάλι, όπως στα περισσότερα αφρικανικά κράτη, έχουν καθοριστεί από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους θεσμούς τους όπως το ΔΝΤ, οι οποίοι δεν κάνουν άλλο πάρα να προχωρούν σε ιδιωτικοποιήσεις και διαρκή λιτότητα (ώστε να προσαρμόζονται οι οικονομίες στην ανάγκη των φτηνών εξαγωγών για τη διεθνή αγορά). Άλλωστε το Μάλι είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς χρυσού στην Αφρική, αν και αυτό δεν έχει καθόλου ωφελήσει τη μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων και των φτωχών. Αντίθετα, ο ιμπεριαλισμός επικεντρώθηκε στη χρήση στρατιωτικής δύναμης για να διατηρήσει το κράτος ανέπαφο. Το 2016, η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε μια συμφωνία με τη χώρα, σύμφωνα με την οποία το Μάλι θα «συγκρατούσε τις προσφυγικές ροές», με αντάλλαγμα μια μικρή αποζημίωση.
Οι ισλαμιστικές ομάδες έχουν ξεπηδήσει από την κατάρρευση των ήδη αδύναμων οικονομιών και των κρατών και η υποστήριξή τους αυξάνεται καθώς αυξάνεται η κρατική καταστολή. Οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί στο Μάλι και σε ολόκληρο το Σαχέλ χρειάζεται να οργανωθούν δημοκρατικά, να πάρουν το χρυσό, τα γεωργικά προϊόντα και τους φυσικούς πόρους στα χέρια τους και να καθαρίσουν την περιοχή από τον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό.
