Τις τελευταίες δεκαετίες, όλο και πιο συχνά αγροτικοί πληθυσμοί οδηγούνται στο χείλος της καταστροφής εξαιτίας των «πατενταρισμένων» σπόρων μεγάλων πολυεθνικών τροφίμων. Η πιο γνωστή ιστορία προέρχεται από την Ινδία, όπου στη δεκαετία του ‘90, πάνω από 200.000 αγρότες αυτοκτόνησαν λόγω χρεών στα οποία τους οδήγησε η Monsanto και ο γενετικά τροποποιημένος σπόρος βαμβακιού που τους πούλησε. Η εταιρεία κατάφερε να εξαπατήσει μαζικά αγροτικούς πληθυσμούς της χώρας, λέγοντάς τους ότι με το νέο σπόρο, η παραγωγή θα αυξηθεί και τα έξοδα για λιπάσματα και φυτοφάρμακα θα μειωθούν. Αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα, είναι ότι τα έξοδα εκτινάχθηκαν, ενώ πλέον οι αγρότες ήταν αναγκασμένοι να αγοράζουν και το σπόρο – «πνευματική ιδιοκτησία» της Monsanto. Η ιστορία περιγράφεται αναλυτικά στο ντοκιμαντέρ του «Εξάντα», «Πεθαίνοντας στην αφθονία».
Ινδία: Το κυνήγι της πατάτας
Η παραπάνω ιστορία όμως δεν είναι η μόνη. Τους τελευταίους μήνες, και πάλι στην Ινδία, εκτυλίχθηκε ένας νέος πόλεμος ανάμεσα σε μικρούς παραγωγούς πατάτας και την πολυεθνική τροφίμων PepsiCo. Έχοντας πατεντάρει ένα νέο σπόρο πατάτας, που προορίζεται για την παραγωγή των γνωστών τσιπς «Lay’s», η PepsiCo υπέγραψε συμβόλαια με μικρούς παραγωγούς στην επαρχία Γκουτζαράτ, που προμηθεύτηκαν τους σπόρους, προκειμένου να καλλιεργούν πατάτες για λογαριασμό της. Σύντομα όμως, η εταιρεία αποφάσισε να κυνηγήσει μεγάλους αριθμούς αγροτών, επειδή όπως ισχυρίζεται της «έκλεψαν» το σπόρο.
Προχώρησε μάλιστα σε μηνύσεις, απαιτώντας το αστρονομικό ποσό των 142.000 δολαρίων από κάθε αγρότη που υποτίθεται ότι «έκλεψε» την πνευματική της ιδιοκτησία! Υπάρχουν καταγγελίες, ότι η εταιρεία έφτασε στο σημείο να κατασκοπεύει αγρότες, στέλνοντας ανθρώπους που προσποιούνταν ότι ενδιαφέρονταν να αγοράσουν αγροτικές εκτάσεις από τους μικρούς παραγωγούς. Οι «κατάσκοποι» της PepsiCo, έμπαιναν στα χωράφια, βιντεοσκοπούσαν κρυφά τις εγκαταστάσεις και έπαιρναν δείγματα πατάτας για ανάλυση!
Στην Ινδία, ο νόμος που προστατεύει τους παραγωγούς αγροτικών προϊόντων, τους επιτρέπει να καλλιεργούν και να πουλάνε πιστοποιημένους σπόρους. Πρόκειται έτσι κι αλλιώς για μια διαδικασία στην οποία βασίζεται η παραδοσιακή αγροτική παραγωγή σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι αγρότες καλλιεργούν φυτά, από τα οποία κρατάνε το σπόρο προκειμένου να ανανεώνουν την παραγωγή τους τον επόμενο χρόνο, τον ανταλλάσσουν ή τον πουλάνε μεταξύ τους. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, οι εταιρείες τροφίμων προσπαθούν μέσα από τη διαδικασία της «πατέντας», της κατοχύρωσης δηλαδή συγκεκριμένων ποικιλιών αγροτικών φυτών ως «πνευματική τους ιδιοκτησία» να παγιδεύσουν τεράστιους αγροτικούς πληθυσμούς, αναγκάζοντάς τους να αγοράζουν από τις ίδιες τις εταιρείες, ξανά και ξανά, νέους σπόρους προκειμένου να μπορούν να καλλιεργούν.
Η συγκεκριμένη δικαστική περιπέτεια, τέλειωσε με τη δικαίωση των αγροτών, αφού η PepsiCo αναγκάστηκε τελικά να αποσύρει τις κατηγορίες, μετά τις σφοδρές αντιδράσεις, που περιλάμβαναν μεταξύ άλλων κάλεσμα σε πανεθνικό μποϊκοτάζ των προϊόντων της. Και ενώ τέτοιου είδους νίκες απέναντι σε πολυεθνικές κολοσσούς είναι αναμφίβολα πολύ σημαντικές, ο πόλεμος της πατέντας σε παγκόσμιο επίπεδο, κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει.
Τανζανία: οι παράνομοι σπόροι
Στην Ινδία υπάρχει ακόμη κάποια στοιχειώδης νομική προστασία για τους αγρότες, σε χώρες όμως όπως η Τανζανία, το νομικό πλαίσιο κινείται στην κατεύθυνση της προστασίας των συμφερόντων των πολυεθνικών. Εδώ και μερικά χρόνια, εταιρείες όπως η Monsanto και η Syngenta έχουν ουσιαστικά επιβάλει στη χώρα νομοθεσία που εξασφαλίζει τα συμφέροντά τους σε βάρος των μικρών αγροτών, όπως βέβαια και του περιβάλλοντος και της διατροφικής ασφάλειας.
Για παράδειγμα, η παλιά, διαδεδομένη πρακτική της συλλογής και ανταλλαγής σπόρων ανάμεσα στους μικρούς παραγωγούς αγροτικών προϊόντων, είναι πλέον απαγορευμένη. Ο Michael Farrelly, ακτιβιστής του αγροτικού κινήματος στην Τανζανία, εξηγεί:
«Αν αγοράσεις σπόρους από την Syngenta ή την Monsanto, με τη νέα νομοθεσία, αυτές διατηρούν την πνευματική ιδιοκτησία. Αν κρατήσεις σπόρους από την πρώτη σου σοδειά, μπορείς να τους χρησιμοποιήσεις μόνο σε δικό σου κομμάτι γης και για μη εμπορικούς σκοπούς. Δεν επιτρέπεται να τους μοιραστείς με τους γείτονές σου … και σίγουρα δεν επιτρέπεται να τους πουλήσεις. Αυτή όμως είναι η θεμελιώδης λειτουργία της αγροτικής παραγωγής στην Αφρική».
Οι ποινές που προβλέπει η νέα νομοθεσία για τους αγρότες που θα συνεχίσουν να ακολουθούν τις παραδοσιακές μεθόδους ανταλλαγής και πώλησης σπόρων, μπορούν πλέον να τους οδηγήσουν σε φυλάκιση μέχρι και δώδεκα χρόνων, ή αστρονομικά πρόστιμα που αγγίζουν τα 205.300 ευρώ!
Αυτοί οι νόμοι είναι αποτέλεσμα μιας συμφωνίας ανάμεσα σε μια σειρά φτωχές αφρικανικές χώρες και τους G8 (οι 8 ισχυρότερες χώρες του πλανήτη). Οι ισχυροί του πλανήτη, εξασφάλισαν πακέτα οικονομικής βοήθειας με τη μορφή κρατικών και ιδιωτικών επενδύσεων, προκειμένου «50 εκατομμύρια άνθρωποι να βγουν από τη φτώχεια». Το τίμημα όμως της συμφωνίας αυτής, είναι ο ασφυκτικός έλεγχος πάνω στην αγροτική παραγωγή των αφρικανικών χωρών από μεγάλες πολυεθνικές τροφίμων, όπως η Syngenta και η Monsanto. Έτσι, αυτοί που καταδικάζονται σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια, είναι οι μικροί αγρότες, που εξαναγκάζονται να αγοράζουν σπόρους από τις συγκεκριμένες εταιρείες.
Ολοκληρωτικός έλεγχος της τροφής
Τελικός στόχος των μεγάλων πολυεθνικών τροφίμων, δεν είναι απλά να αυξήσουν τα κέρδη τους εξαναγκάζοντας μαζικούς αγροτικούς πληθυσμούς να αγοράζουν τους σπόρους τους αντί να βασίζονται στις παραδοσιακές αγροτικές πρακτικές. Η μετατροπή της βάσης της αγροτικής παραγωγής σε «πνευματική τους ιδιοκτησία» δείχνει καθαρά ότι ο πραγματικός τους στόχος είναι ο έλεγχος της τροφής, της παραγωγής και της διανομής της σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Πέρα από τις καταστροφικές οικονομικές επιπτώσεις που ήδη βιώνουν αγροτικοί πληθυσμοί, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, υπάρχουν και οι διατροφικές και περιβαλλοντικές συνέπειες, που σήμερα πλέον έχουν φτάσει να απειλούν τον παγκόσμιο πληθυσμό. Πολλοί από αυτούς τους σπόρους που έχουν «πατεντάρει» οι συγκεκριμένες εταιρείες, δεν είναι απλά κάποιες διαφορετικές ποικιλίες που ανέπτυξαν στα εργαστήριά τους, αλλά γενετικά τροποποιημένοι σπόροι, οι οποίοι μάλιστα συνοδεύονται από τα αντίστοιχα λιπάσματα και φυτοφάρμακα.
Πρόσφατα, η Monsanto αναγκάστηκε από αμερικανικά δικαστήρια να πληρώσει τεράστιες αποζημιώσεις σε καρκινοπαθείς αγρότες που χρησιμοποιούσαν για δεκαετίες τα δηλητηριώδη ζιζανιοκτόνα της. Πόσοι ακόμη, σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν υποστεί, ή θα υποστούν στο μέλλον αντίστοιχες βλάβες εξαιτίας της κατανάλωσης αγροτικών προϊόντων στα οποία χρησιμοποιήθηκαν τα συγκεκριμένα σκευάσματα; Πόσοι θα αρρωστήσουν και θα πεθάνουν εξαιτίας των γενετικά τροποποιημένων σπόρων, που για χάρη εταιρειών όπως η Monsanto αφέθηκαν να κυκλοφορούν ελεύθεροι, από τα χωράφια, μέχρι τα τραπέζια ολόκληρου του πλανήτη;
Οι πολυεθνικές εταιρείες στον τομέα των τροφίμων και της αγροτικής παραγωγής, δεν είναι απλά υπεύθυνες για την ακραία φτώχεια, τα χρέη και την εξαθλίωση στην οποία ζουν πλέον οι φτωχοί αγρότες στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Είναι επίσης υπεύθυνες για το διατροφικό εφιάλτη που βρίσκεται σε εξέλιξη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Όσο συνεχίζουν να ανήκουν στα χέρια μιας χούφτας κερδοσκόπων, η ανθρώπινη υγεία σήμερα, αλλά και το μέλλον της διατροφικής ασφάλειας συνολικά, βρίσκεται σε τεράστιο κίνδυνο. Τέτοιου είδους επιχειρήσεις, που αφορούν το ίδιο το μέλλον της παγκόσμιας κοινωνίας, πρέπει να ανήκουν στην κοινωνία και να ελέγχονται από αυτή. Το άμεσο πέρασμά τους σε δημόσια ιδιοκτησία, με εργατικό και κοινωνικό έλεγχο είναι ο μόνος τρόπος να διασωθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οι σπόροι, το νερό, δηλαδή οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ασφάλεια της τροφής, άρα και της μελλοντικής ύπαρξης των ανθρώπων πάνω στη γη.
