Αυτές τις μέρες επιταχύνονται οι εξελίξεις για το Brexit, την έξοδο δηλαδή του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, εν όψει της 29ης Μαρτίου. Η ημερομηνία αυτή είχε οριστεί για την έξοδο όταν 2 χρόνια ακριβώς πριν ενεργοποιήθηκε από την Αγγλία το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας που δίνει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να φύγουν από την ΕΕ. Παρακάτω επιχειρούμε μια βασική ανάλυση των τάσεων που επικρατούν, με δεδομένο ότι το τοπίο αλλάζει διαρκώς και δεν αποκλείεται μέσα στις επόμενες μέρες να έχουμε σημαντικές αλλαγές στην κατάσταση.
Πως έφτασε η Αγγλία ως το Brexit;
Το 1922, η Βρετανική Αυτοκρατορία είχε ένα πληθυσμό περίπου 458 εκατομμυρίων, και αποτελούσε το 1/4 της συνολικής έκτασης της Γης! Από τότε, η αυτοκρατορία παρήκμασε και συρρικνώθηκε σταδιακά. Σήμερα, με αφορμή την κρίση του Brexit, φαίνεται ίσως με τον πιο γλαφυρό τρόπο αυτή η αποσύνθεση. Η αλήθεια είναι ότι το βρετανικό πολιτικό σύστημα βιώνει μια πρωτοφανή κρίση σε όλα τα επίπεδα!
Στην Βρετανία υπήρχε εδώ και πολλά χρόνια παράδοση «ευρω-σκεπτικισμού». Από την μια, η Αριστερά έθετε το θέμα των αντιλαϊκών πολιτικών που ήταν ενσωματωμένες στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Οι Άγγλοι εργαζόμενοι πλήρωσαν ένα σημαντικό τίμημα για αυτές τις πολιτικές, καθώς, όπως και σε όλη την Ευρώπη, η συμμετοχή στην ΕΕ χρησιμοποιήθηκε για να περάσουν οι πιο αντεργατικές μεταρρυθμίσεις. Από την άλλη, ένα τμήμα της δεξιάς, με μια μίξη πολιτικών εθνικισμού και προστατευτισμού της οικονομίας, επίσης έθετε το θέμα της εξόδου από την ΕΕ.
Το ρεύμα αυτό της δεξιάς αξιοποίησε την οργή των λαϊκών στρωμάτων απέναντι στην ΕΕ, και με δεδομένη την απουσία μιας μαζικής Αριστεράς που να παίζει αυτό το ρόλο, άρχισε να κυριαρχεί σε αυτό το αντι-ευρωπαϊκό κλίμα. Έτσι δόθηκε ώθηση σε πολιτικούς σχηματισμούς όπως το UKIP του Nigel Farage, αλλά είδαμε και την ενίσχυση της ευρω-σκεπτικιστικής πτέρυγας των Τόριδων (του κόμματος των Συντηρητικών).
Ο τότε ηγέτης των Τόριδων, Κάμερον, για να δώσει ένα χτύπημα στην κριτική που δεχόταν από αυτή την τάση, εξήγγειλε δημοψήφισμα για το θέμα της παραμονής της Αγγλίας στην ΕΕ, πιστεύοντας ότι θα το κερδίσει (και δείχνοντας πόσο έξω από την πραγματικότητα ζουν πολλές φορές οι ελίτ). Το δημοψήφισμα έγινε στις 23 Ιούνη του ’16, και παρά το γεγονός ότι όλο το ευρωπαϊκό κατεστημένο, η πλειοψηφία της αστικής τάξης της Αγγλίας, τα περισσότερα ΜΜΕ, και οι ηγεσίες όλων των μεγάλων κομμάτων ήταν κατά του Brexit, το υπέρ επικράτησε με 52%.
Για το κατεστημένο της Αγγλίας αυτό ήταν ένα τεράστιο χαστούκι από τα λαϊκά στρώματα. Και έβαλε την χώρα σε μια πρωτοφανή πολιτική κρίση, που έχει επηρεάσει και την οικονομία.
Πολιτική τρικυμία
Από εκείνη την μέρα το πολιτικό σύστημα της χώρας προσπαθεί να διαχειριστεί τις επιπτώσεις αυτού του χτυπήματος. Ο τότε πρωθυπουργός των Τόριδων, Κάμερον, αναγκάστηκε σε παραίτηση. Ανέλαβε η Τερέσα Μέι, η οποία κάλεσε σε πρόωρες εκλογές (8 Ιούνη ’17) για να ισχυροποιήσει την θέση της και κατάφερε να χάσει την πλειοψηφία στη βουλή και να αναγκαστεί να κάνει κυβέρνηση συμμαχίας. Οι Τόριδες με αφορμή το Brexit απειλούνται με διάσπαση, καθώς οι σχέσεις της φιλο-ευρωπαϊκής τους πτέρυγας με την αντι-ευρωπαϊκή είναι σχεδόν πολεμικές. Χαρακτηριστικό είναι ότι το πρώτο σχέδιο της Μέι για το Brexit καταψηφίστηκε με 432 ψήφους κατά και μόλις 202 υπέρ, κάτι που αποτέλεσε την χειρότερη ήττα στο κοινοβούλιο που είχε ποτέ κυβέρνηση στην ιστορίας της χώρας. Στην πραγματικότητα, μόνο η εξουσία κρατάει τους Τόριδες «ενωμένους», ενώ η Μέι φοβάται ότι μπορεί να μείνει στην ιστορία ως η πρωθυπουργός που οδήγησε το παλαιότερο κόμμα της Ευρώπης σε διάλυση.
Το Brexit έχει διχάσει όμως και τους Εργατικούς, το 2ο παραδοσιακό μεγάλο κόμμα της Βρετανίας. Εκεί, ο νέος ηγέτης του κόμματος Τζέρεμι Κόρμπιν, που τοποθετείται στα αριστερά σε σχέση με την δεξιά Μπλερική πτέρυγα του κόμματος, εγκατέλειψε την ιστορική του θέση για έξοδο από την ΕΕ, και έκανε εκστρατεία υπέρ της «παραμονής». Και παρά το γεγονός ότι οι Τόριδες βρίσκονται σε μεγάλη κρίση, κρίση περνάνε και οι Εργατικοί, όπου υπάρχουν διαρκείς προσπάθειες να υπονομευθεί ο Κόρμπιν από την δεξιά πτέρυγα του κόμματος. Πριν λίγες μέρες, είχαμε την αποχώρηση 7 βουλευτών της δεξιάς πτέρυγας.
Η βάση της πολιτικής κρίσης και των δύο κομμάτων είναι κοινή: η εντολή που προέκυψε από το δημοψήφισμα για έξοδο από την ΕΕ αναγκάζει την πολιτική ηγεσία της χώρας να εφαρμόσει μια πολιτική που δεν είναι η βασική επιλογή της αστικής τάξης. Οι καπιταλιστές της Αγγλίας καταλαβαίνουν ότι οι Τόριδες τα έχουν κάνει θάλασσα και δεν μπορούν να διαχειριστούν τη δύσκολη περίοδο που ανοίγεται. Από την άλλη δεν εμπιστεύονται τον Κόρμπιν, που παρά τις διαρκείς υποχωρήσεις του προς μια πιο μετριοπαθή πολιτική, είναι περισσότερο πιθανό να κάνει πίσω σε πιέσεις και διεκδικήσεις του των λαϊκών στρωμάτων. Και ταυτόχρονα φοβούνται την οργή και την απαξίωση όλων των θεσμών της εξουσίας που μεγαλώνει στην βάση της κοινωνίας. Με λίγα λόγια, η άρχουσα τάξη της χώρας είναι αντιμέτωπη με μια τεράστια κρίση ηγεσίας, σε μια από τις πιο απαιτητικές και δύσκολες γι’ αυτήν περιόδους.
Τα σενάρια
Πανικόβλητα επιτελεία δουλεύουν πυρετωδώς για να μπορέσουν να διαχειριστούν την έξοδο μιας χώρας από την ΕΕ, κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην ιστορία. Βλέπετε, οι ηγέτες των ευρωπαϊκών χωρών που έφτιαξαν την ΕΕ ήταν τόσο σίγουροι για την επιτυχία τους, που δεν ασχολήθηκαν και πολύ να φτιάξουν κανόνες και να κάνουν προβλέψεις για την περίπτωση που μια χώρα θα θέλει να φύγει. Έτσι, πολλά από τα σενάρια που κυκλοφορούν βασίζονται σε υποθέσεις, ενώ υπάρχει έντονο και το ιδεολογικό στοιχείο, καθώς τα ΜΜΕ παρουσιάζουν διαστρεβλωμένα τα στοιχεία προκειμένου να τρομάξουν τον κόσμο.
Τα βασικά σενάρια που συζητιούνται είναι τα εξής:
«Σκληρό Brexit» ή «καθόλου συμφωνία»
Αυτή θα είναι η κατάληξη αν καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις της ΕΕ με την Βρετανία, αν δηλαδή δεν γίνει εφικτό να συναφθεί μια συμφωνία που να καθορίζει τις εμπορικές και νομικές σχέσεις μεταξύ των δύο μερών. Αυτό δεν είναι το πιο πιθανό σενάριο, καθώς και οι δύο πλευρές θέλουν μια συμφωνία προκειμένου να αποφύγουν σημαντικές οικονομικές αναταράξεις. Στην περίπτωση του σκληρού Brexit θα δημιουργηθούν προβλήματα στις εμπορικές συναλλαγές, που πιθανά να μειώσουν το εμπόριο μεταξύ των δύο μερών, μπορεί να επιβληθούν δασμοί (δηλαδή φόροι στις εισαγωγές που θα αυξήσουν τις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων), κα. Αυτή την προοπτική στηρίζουν οι «σκληροπυρηνικοί» των Τόριδων.
«Μαλακό» Brexit
Σε αυτό το σενάριο τα δύο μέρη θα καταλήξουν σε ένα «βελούδινο» διαζύγιο, όπου στην ουσία η Βρετανία μπορεί να έχει φύγει μεν, αλλά θα διατηρήσει πολλούς από τους βασικούς κανόνες λειτουργίας της κοινής αγοράς.
Νέο δημοψήφισμα
Αυτό το σενάριο συζητιέται από την πρώτη μέρα, σαν μια προσπάθεια αναίρεσης του αποτελέσματος. Εξάλλου, η ΕΕ έχει παράδοση να κάνει εκ νέου δημοψηφίσματα όταν οι λαοί ψηφίζουν τις «λάθος» επιλογές. Και παρά το γεγονός ότι λόγω της κούρασης του κόσμου από τις διαπραγματεύσεις ένα κομμάτι στα γκάλοπ έχει μετακινηθεί, η επιλογή για μια τέτοια «πραξικοπηματική» κίνηση είναι υψηλού ρίσκου και δεν θα την πάρουν εύκολα. Τις τελευταίες μέρες ο Κόρμπιν δήλωσε ότι θα υποστηρίξει την προοπτική ενός νέου δημοψηφίσματος.
Παράταση του άρθρου 50
Παρά το γεγονός ότι η Μέι μέχρι τώρα το απέκλειε, τις τελευταίες μέρες άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο αν δεν βρεθεί λύση να ζητήσει παράταση κάποιων μηνών από την 29η Μάρτη. Γενικά η Μέι προσπαθεί να περάσει μια συμφωνία που κινείται ανάμεσα στο «σκληρό» και το «μαλακό» Brexit προκειμένου να ικανοποιήσει τις διάφορες τάσεις μέσα στο κόμμα της, να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της αστικής τάξης και να τα βρει με τους επικεφαλής της ΕΕ. Η συμφωνία που προωθεί η Μέι ονομάζεται Chequers, από το όνομα του δρόμου που βρίσκεται το σπίτι της πρωθυπουργού.
Ιρλανδία
Ξεχωριστή θέση στην συζήτηση έχει και το πρόβλημα της Ιρλανδίας. Το νησί της Ιρλανδίας είναι χωρισμένο σε δύο κράτη, την Νότια Ιρλανδία (που είναι ανεξάρτητο κράτος), και τη Βόρεια, που ανήκει στην Μεγάλη Βρετανία. Είναι γνωστή η ιστορία των συγκρούσεων μεταξύ Καθολικών (που είναι πλειοψηφία στο νότο) και Προτεσταντών (που αποτελούσαν μέχρι πρόσφατα πλειοψηφία στο βορρά). Όσο και οι δύο χώρες ήταν στην ΕΕ, δεν υπήρχε συνοριακή φύλαξη και υπήρχε ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων.
Στην περίπτωση ενός «σκληρού» Brexit, θα πρέπει να ανεγερθούν ξανά τελωνειακά σύνορα, κάτι που προκαλεί τις αντιδράσεις των Καθολικών, που βλέπουν με αυτόν τον τρόπο να απομακρύνεται η προοπτική της ένωσης της Ιρλανδίας, την οποία επιδιώκουν. Μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να πυροδοτήσει εντάσεις και αιματηρές συγκρούσεις. Για να αποφευχθεί αυτό, προέκυψε στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Βρετανίας και ΕΕ η ιδέα του «backstop», μιας ρήτρας δηλαδή που λέει ότι αν καταρρεύσουν οι συνομιλίες για το Brexit, θα υπάρξει ειδική ρύθμιση για την Ιρλανδία ώστε να αποφευχθεί τη ανέγερση συνοριακών φυλακίων μέχρι να υπάρξει συμφωνία. Το backstop στην ουσία είναι μια δέσμευση ότι αν δεν υπάρξει συμφωνία, τα δύο μέρη συμφωνούν ότι θα βρεθεί μια λύση τουλάχιστον για την Ιρλανδία, ώστε να μην υπάρξει «σκληρό» σύνορο.
Τι σημαίνει όμως αυτό και τι νέα προβλήματα δημιουργεί;
Αν γίνει αυτή η «ειδική ρύθμιση» και αποφευχθεί το σύνορο μεταξύ βορρά και νότου στην Ιρλανδία, αυτό πρακτικά θα σημαίνει ότι η Βόρεια Ιρλανδία (που είναι βρετανικό έδαφος) θα εξακολουθεί να λειτουργεί υπό το καθεστώς των νόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα, το σύνορο στην ουσία θα μεταφερθεί ανάμεσα στην Β. Ιρλανδία και την Βρετανία. Έτσι, θα έχουμε δύο κομμάτια της ίδιας χώρας, να διέπονται από διαφορετικούς νόμους. Αυτό δεν γίνεται αποδεκτό ούτε από τους Προτεστάντες στη Β. Ιρλανδία, που βλέπουν την σχέση τους με την Βρετανία να τίθεται υπό αμφισβήτηση, ούτε από τους σκληροπυρηνικούς Τόριδες.
Το εθνικό ζήτημα της Ιρλανδίας (όπως και της Σκωτίας) ξαναφουντώνει με αφορμή το Brexit και αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι στον καπιταλισμό, ακόμα και όταν υπάρχει μια προσωρινή ύφεση σε εθνικές συγκρούσεις, δεν μπορεί να υπάρξει οριστική ειρηνική λύση για τους λαούς. Στην ουσία, ένα άλυτο εθνικό ζήτημα, αυτή τη στιγμή μπαίνει εμπόδιο σε οποιαδήποτε συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Βρετανίας και απειλεί να τινάξει όλη τη διαδικασία στον αέρα.
Απανωτά χτυπήματα στην ΕΕ
Είτε τελικά γίνει «σκληρό» είτε «μαλακό» Brexit, είναι φανερό ότι τις συνέπειες θα προσπαθήσουν να τις φορτώσουν τις πλάτες του λαού της Βρετανίας. Και ακόμα χειρότερα, η διαδικασία αυτή μπορεί να πυροδοτήσει αναζωπύρωση εθνικιστικών συγκρούσεων στην Ιρλανδία.
Είναι φανερό ότι η κρίση έχει βγάλει στην επιφάνεια την σαπίλα που βρίσκεται κάτω από την «χαρούμενη ευρωπαϊκή οικογένεια». Οι απανωτές κρίσεις του ευρωπαϊκού οικοδομήματος (Ελλάδα, προσφυγική κρίση, Καταλονία, ιταλικός προϋπολογισμός, άνοδος ακροδεξιάς πανευρωπαϊκά, κ.α.) δεν πρόκειται να σταματήσει.
Το αν η Αριστερά θα καταφέρει να αξιοποιήσει αυτή την κρίση, προβάλλοντας ένα σοσιαλιστικό πρόγραμμα με στόχο την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και το ξεπέρασμα των εθνικών ανταγωνισμών με στόχο την ευρωπαϊκή ενοποίηση πάνω σε μια σοσιαλιστική βάση, ή αν θα την αφήσει στην ακροδεξιά, είναι το στοίχημα της εποχής μας.
