Το κείμενο που ακολουθεί είναι βασισμένο στην εισαγωγική ομιλία του συντρόφου Πολ Μέρφι, βουλευτή του Σοσιαλιστικού Κόμματος-CWI στην Ιρλανδία, στη συζήτηση που οργάνωσε το «Ξ» στο 25ο κάμπινγκ Antinazi Zone-YRE, την Τρίτη 31 Ιούλη, με τίτλο «Ένας πλανήτης σε κρίση. Πόσο επίκαιρος είναι ο Μαρξ;». Συνεισηγητής στο πάνελ ήταν ο σύντροφος Ανδρέας Παγιάτσος. Στη συζήτηση συμμετείχαν συνολικά γύρω στους 100 συντρόφους και συντρόφισσες.
«Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του κομμουνισμού». Με αυτή τη φράση ξεκινούσαν πριν από 170 χρόνια ο Μάρξ και ο Έγκελς το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Αυτό το φάντασμα πήρε μια πολύ πραγματική μορφή 101 χρόνια πριν με την Οκτωβριανή επανάσταση που έφερε τους Ρώσους εργάτες στην εξουσία και άνοιξε ένα επαναστατικό κύμα σε όλη την Ευρώπη. Αλλά χωρίς επαναστατικά κόμματα στις άλλες χώρες της Ευρώπης -όπως το Μπολσεβίκικο κόμμα- η βίαιη κατάστολή των κυβερνήσεων κατάφερε να λυγίσει το κύμα αυτό. Μένοντας απομονωμένη, η Ρώσικη επανάσταση εκφυλίστηκε και η σταλινική γραφειοκρατία έσφιξε σαν θηλιά την κυριαρχία της πάνω στη Ρωσία.
Πριν από 30 χρόνια, η αστική τάξη ανακουφίστηκε από την κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ, θεωρώντας ότι απαλλάχθηκε για πάντα από τον κίνδυνο του φαντάσματος του κομμουνισμού. Με την κατάρρευση του σταλινισμού και την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, θεώρησαν πως οι ιδέες της Αριστεράς, του μαρξισμού, της ταξικής πάλης και της επανάστασης είχαν φύγει για πάντα από την επικαιρότητα.
Αλλά αυτό το φάντασμα σήμερα έχει επιστρέψει.
***
Την ημέρα της εκλογής του σημερινού πρωθυπουργού της Ιρλανδίας, μια από τις μεγάλες εφημερίδες της χώρας, στο άρθρο της σύνταξης έγραφε:
«Θα χρειαστεί ριζοσπαστικές πολιτικές για να κερδίσει την υποστήριξη των νέων ανθρώπων, οι οποίοι εύκολα πέφτουν θύματα της απλοϊκής θεωρίας της Αριστεράς».
Υπάρχει μια υλική πραγματικότητα που εξηγεί το γιατί στοιχειώνει τους κυβερνώντες το φάντασμα του κομμουνισμού. Κοιτάνε όλο τον κόσμο και βλέπουν πως το αποκαλούμενο κέντρο του συστήματος τους δεν κρατάει γερά. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της εκμετάλλευσης, της ανισότητας, της καταπίεσης, αμφισβητούνται μαζικά σε όλο και περισσότερες χώρες. Και αυτό έχει τη ρίζα του στην οικονομική κρίση που ξεκίνησε πριν 10 χρόνια. Ο Μάρξ περιέγραψε πολύ καλά την λειτουργία της κρίσης. Από τη μια, υπάρχει ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο που δεν επενδύεται. Από την άλλη υπάρχει εργασία που δεν αξιοποιείται στην παραγωγή, με αποτέλεσμα την φτώχεια και την εξαθλίωση.
Είχαμε 10 χρόνια λιτότητας που υποτίθεται θα έλυναν την κρίση. Στην πραγματικότητα είχαμε μια κλοπή, μια τεράστια μεταφορά πλούτου από τους φτωχούς στους πλούσιους και ένα απίστευτο βάθεμα των ανισοτήτων. Πέρσι κυκλοφόρησε το στοιχείο πως 8 άνθρωποι ελέγχουν πλούτο όσο ο μισός πληθυσμός του πλανήτη. Τα φετινά στοιχεία δείχνουν πως 6 άνθρωποι ελέγχουν πλούτο ίσο με αυτόν που κατέχουν 3,6 δις άνθρωποι, οι οποίοι παλεύουν να επιβιώσουν με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα!
Στην Ιρλανδία για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις έχουν διπλασιάσει τα κέρδη τους τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Οι 300 πλουσιότεροι Ιρλανδοί έχουν διπλασιάσει τις περιουσίες τους τα πέντε τελευταία χρόνια. Την ίδια ώρα που οι εργαζόμενοι είναι αντιμέτωποι με χαμηλότερους μισθούς, κακές εργασιακές συνθήκες, χτύπημα του κράτους πρόνοιας και ένα κύμα νέων αστέγων και ανέργων. Κι όχι μόνο στην Ιρλανδία. Αυτή είναι η πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
***
Μια βασική ιδέα του Μαρξισμού είναι πως οι κοινωνικές συνθήκες καθορίζουν τη συνείδηση των μαζών. Και οι κοινωνικές συνθήκες στις οποίες ζούμε εκατομμύρια άνθρωποι, επηρεάζουν τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Εκφράσεις που χρησιμοποιούνται μαζικά όπως το «ή αυτοί ή εμείς», «οι πολλοί ενάντια στους λίγους», «είμαστε το 99% και είναι το 1%» αντανακλούν αυτό το γεγονός. Ουσιαστικά αυτές οι εκφράσεις είναι στο ίδιο μήκος κύμματος με τη βασική ιδέα του Μαρξισμού, ότι στην κοινωνία μας υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα σε αυτούς που εργαζονται για να ζήσουν και σε αυτούς που ζουν από τον ιδρώτα των άλλων.
Φυσικά η πραγματικότητα είναι περίπλοκη. Δεν υπάρχει μια ευθεία γραμμή που οδηγεί αναπότρεπτα από τον καπιταλισμό στη σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Μάρξ έγραψε ότι οι συνθήκες ζωής όλων των περασμένων γενεών βαραίνουν σαν εφιάλτης πάνω στα μυαλά των ζωντανών ανθρώπων σήμερα. Οπότε αντίστοιχα και οι ήττες του παρελθόντος βαραίνουν στον σημερινό τρόπο σκέψης. Σε μαζικό επίπεδο η συνείδηση των εργαζομένων φέρει ακόμα το βάρος της κατάρρευσης του Ανατολικού Μπλοκ και της τεράστιας ιδεολογικής επίθεσης που δέχθηκαν μετά από αυτό.
Η συνεχιζόμενη κρίση των οργανώσεων της εργατικής τάξης εξαιτίας των προδοσιών των σοσιαλδημοκρατικών ηγεσιών ακόμα βαραίνει πάνω στους εργαζόμενους. Η προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ συνέτεινε στην ίδια κατεύθυνση. Αλλά παρά τις επιπλοκές η κατεύθυνση είναι ξεκάθαρη. Ο Μάρξ έγραφε πως η εργατική τάξη ακολουθεί την πορεία να γίνει από τάξη καθαυτή σε τάξη για τον εαυτό της. Με άλλα λόγια να μετατραπεί από αντικείμενο εκμετάλλευσης σε υποκείμενο επαναστατικών αλλαγών. Και αυτό το βλέπουμε στην άνοδο των μαζικών αγώνων σε όλο τον κόσμο.
***
Για παράδειγμα, πολλοί θα έχετε ακούσει για το εκπληκτικό κίνημα στην Ιρλανδία που κατάφερε να αποτρέψει την ιδιωτικοποίηση και την επιβολή φόρων στο νερό. Το καταφέραμε αυτό με επαναλαμβανόμενες διαδηλώσεις με πάνω από 100 χιλιάδες κόσμο. Με αυτοοργάνωση στις γειτονιές που απέτρεψε την εγκατάσταση μετρητών κατανάλωσης νερού στα σπίτια. Με μαζική ανυπακοή πληρωμής των λογαριασμών, η οποία έφτασε στο 73% των νοικοκυριών. Φυσικά, όπως σε όλες τις χώρες όπου υπάρχουν κινήματα, η κυβέρνηση απάντησε με καταστολή.
Προσπάθησαν να με στείλουν στη φυλακή μαζί με άλλους 19 διαδηλωτές με την κατηγορία της απαγωγής της αναπληρώτριας πρωθυπουργού! Το μόνο που είχαμε κάνει ήταν να οργανώσουμε καθιστική διαμαρτυρία η οποία μπλόκαρε το αυτοκίνητο της για 2,5 ώρες. Αλλά το κατεστημένο ηττήθηκε και σε αυτή την προσπάθεια. Η καταστολή κατέρρευσε. Κάναμε εκστρατεία για την υπεράσπιση του δικαιώματος μας στην διαμαρτυρία στην Ιρλανδία και διεθνώς. Η εκστρατεία αυτή διοργανώθηκε από την Επιτροπή για μια Εργατική Διεθνή (CWI) στην οποία συμμετέχουμε. Οργανώθηκαν δράσεις σε όλο τον κόσμο. Ήταν μια ένδειξη της δύναμης και του αντίκτυπου που μπορεί να έχει ο διεθνισμός στην πράξη.
Και εκ μέρους όλων των συγκατηγορουμένων μου, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την εκστρατεία αλληλεγγύης που οργανώθηκε στην Ελλάδα.
Ακριβώς εξαιτίας αυτής της εκστρατείας, το στημένο κατηγορητήριο κατέρρευσε. Οι ένορκοι, άνθρωποι και οι ίδιοι της εργατικής τάξης, μετά από μια 2ωρη ακροαματική διαδικασία αθώωσαν πανηγυρικά όλους τους κατηγορουμένους.
***
Στη συνέχεια ακολούθησε το κίνημα για το δημοψήφισμα υπέρ του δικαιώματος στην άμβλωση. Η Ιρλανδία είχε μια από τις πιο αυστηρές απαγορευτικές νομοθεσίες σε όλο τον κόσμο. Αυτό που κέρδισε το γυναικείο κίνημα, ήταν το δικαίωμα της επιλογής για τη συνέχιση ή όχι της κύησης, μέχρι τις 12 πρώτες εβδομάδες της. Το 66% του κόσμου ψήφισε υπέρ αυτού του δικαιώματος σε ένα δημοψήφισμα που είχε τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην ιστορία της χώρας. Αυτή η νίκη προήλθε από ένα κίνημα με τις νέες γυναίκες μπροστά, στους δρόμους αλλά και στην κάλπη. Είχαμε διπλασιασμό των γυναικών που ψήφισαν σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές και συνολικά το 84% των ανθρώπων κάτω από 35 χρονών ψήφισαν ναι. Αυτό ήταν ένα τεράστιο χτύπημα στο ιρλανδικό κατεστημένο, που ιστορικά στηρίζεται στην άμεση σύνδεση της καθολικής εκκλησίας και του κράτους. Ένα εργαλείο της καπιταλιστικής κυριαρχίας τους, αφαιρέθηκε από τα χέρια τους.
Το κίνημα υπέρ του δικαιώματος στην άμβλωση στην Ιρλανδία είναι κομμάτι ενός παγκόσμιου κινήματος που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια. Από το κίνημα «me too» στις ΗΠΑ, στα κινήματα «ni una menos» (ούτε μια λιγότερη) ενάντια στην γυναικοκτονία στη Λατινική Αμερική. Ένα κίνημα που έφτασε σε ένα σημείο καμπής στις 8 Μάρτη, όταν πάνω από πέντε εκατομμύρια γυναίκες και άντρες στην Ισπανία, συμμετείχαν στην πρώτη καταγεγραμμένη ιστορικά φεμινιστική απεργία. Αυτό το κίνημα, μαζί με το εκπαιδευτικό κίνημα που περιελάμβανε αποχές στα σχολεία και διαμαρτυρίες στους δρόμους, αλλά και το κίνημα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας, οδήγησαν στην ανατροπή του Ραχόι. Σήμερα, η αδυναμία των κομμάτων του λεγόμενου κέντρου, έχει αντανάκλαση στη συγκρότηση της πιο αδύναμης κυβέρνησης που έχει υπάρξει ποτέ στην Ισπανία. Οι σύντροφοί μας της «Επαναστατικής Αριστεράς» συμμετέχουν στην προσπάθεια να χτιστεί μια πραγματική Αριστερά, ανεξάρτητη από τη Σοσιαλδημοκρατία, που να βασίζεται και να παίρνει δύναμη από τα κινήματα από τα κάτω, που να βάζει μπροστά ένα ριζοσπαστικό, σοσιαλιστικό πρόγραμμα και να θέτει το ζήτημα μιας αριστερής, εργατικής κυβέρνησης στην Ισπανία την επόμενη περίοδο.
***
Στο Μεξικό οι μάζες πάλεψαν για μια κυβέρνηση που να εκπροσωπεί τα συμφέροντα τους και τον τελευταίο μήνα στις εκλογές ως αποτέλεσμα είχαμε την εκλογή του αριστερού λαϊκιστή Ομπραδόρ. Κατάφερε να πετύχει τη μεγαλύτερη νίκη που είχε ποτέ υποψήφιος πρόεδρος σε Μεξικανικές εκλογές. Το ρεύμα υποστήριξης του ήταν τόσο μεγάλο, που η αστική τάξη και η Δεξιά δεν κατάφεραν να νοθεύσουν το εκλογικό αποτέλεσμα, όπως είχαν κάνει 10 χρόνια πριν. Οι εκλογές αυτές θα ανοίξουν μια νέα περίοδο αγώνων. Στη μάχη μπαίνουν και δυνάμεις που προσπαθούν να κάνουν το πρόγραμμα του Ομπραδόρ πιο μετριοπαθές, ουσιαστικά θα τον πιέσουν να πάρει το δρόμο του ΣΥΡΙΖΑ, να προδώσει και να απογοητεύσει. Αλλά υπάρχουν δυνάμεις κι από την άλλη μεριά. Ο κόσμος που θέλει να τελειώσει με τη φτώχεια και την εκμετάλλευση και θα πιέσει για την υιοθέτηση ριζοσπαστικών πολιτικών, θα πιέσει τον Ομπραδόρ να βαδίσει πέρα και από το πρόγραμμα στο οποίο στηρίχθηκε για να εκλεγεί. Πρόκειται για μια ζωντανή μάχη, που θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στη Λατινική Αμερική και σε όλο τον κόσμο. Και φυσικά θα έχει επιπτώσεις και στις ΗΠΑ, όπου είναι μεγάλος ο πληθυσμός των Λατίνων μεταναστών που υποφέρουν από τις ρατσιστικές πολιτικές του Ντ. Τράμπ.
***
Η προεδρία του Τράμπ αντιπροσωπεύει τη σαπίλα και τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού. Όμως ο ρατσισμός του, ο σεξισμός του, η ομοφοβία του, οι αντεργατικές πολιτικές του, βρίσκουν την αμερικάνικη κοινωνία σε μια φάση βαθιάς κοινωνικής πόλωσης. Όλο και περισσότεροι είναι αυτοί που μπαίνουν στον αγώνα ενάντια στον Τραμπ. Βλέπουμε κινήματα που πραγματικά μας εμπνέουν. Όπως η απεργία των καθηγητών στη Δυτική Βιρτζίνια που απέργησαν ενάντια στις συμβουλές των ηγεσιών τους. Πάλεψαν όχι μόνο για τον κλάδο τους, αλλά για τις εργασιακές συνθήκες όλων των δημοσίων υπαλλήλων του ομόσπονδου κρατιδίου. Και νίκησαν, στέλνοντας ένα μήνυμα για το πως μπορούν να κερδηθούν οι αγώνες!
Αυτή τη στιγμή στην «καρδιά του κτήνους» συνεχίζουμε να βλέπουμε τεράστιο ενδιαφέρον για τις σοσιαλιστικές ιδέες. Ο πιο δημοφιλής πολιτικός στις ΗΠΑ συνεχίζει να είναι ο Μπέρνι Σάντερς, που μίλησε ενάντια στους δισεκατομμυριούχους στην προεκλογική του εκστρατεία και ονομάζει τον εαυτό του σοσιαλιστή – παρόλο που στην πραγματικότητα το πρόγραμμα του είναι σοσιαλδημοκρατικό. Αλλά το τελευταίο διάστημα είχαμε άλλη μία δηλωμένη σοσιαλίστρια να κερδίζει μια εκλογική αναμέτρηση στις ΗΠΑ. Η Οκέζιο Κόρτεζ νίκησε στις προκριματικές εκλογές στο Δημοκρατικό Κόμμα στη Νεα Υόρκη απέναντι σε ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του κατεστημένου, δίνοντας έναυσμα σε ένα νέο γύρο συζήτησης γύρω από τις σοσιαλιστικές ιδέες. Αυτή η συζήτηση είναι κάπως θολή προς το παρόν. Στα μυαλά του κόσμου φυσικά δεν είναι καθαρό τι είναι ο σοσιαλισμός, ή τι χρειάζεται για να απαλλαγούμε από το 1% των κυρίαρχων. Εξακολουθούν να υπάρχουν αυταπάτες πως το Δημοκρατικό Κόμμα μπορεί να μεταμορφωθεί. Όπως και να έχει όμως, όπως αποδείχθηκε και στην περίπτωση του Τζέρεμι Κόρμπιν στη Βρετανία, υπάρχει ένας αριθμός ανθρώπων που είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν για τις σοσιαλιστικές ιδέες.
***
Ο Μάρξ εξήγησε πως μια ιδέα μπορεί να μετατραπεί σε υλική δύναμη όταν κερδίσει τα μυαλά των μαζών. Στο διάστημα που ανοίγεται μπροστά μας, οι σοσιαλιστικές ιδέες θα κερδίζουν όλο και περισσότερο τα μυαλά των ανθρώπων και θα μετατρέπονται σε μια τεράστια υλική δύναμη αλλαγής της κοινωνίας. Οι επαναστάσεις είναι αναπόφευκτες. Η δουλειά μας είναι να βοηθήσουμε να χτιστούν μαζικές επαναστατικές δυνάμεις, ώστε οι επαναστάσεις αυτές να είναι νικηφόρες. Να φέρουμε ξανά στη ζωή το φάντασμα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου και συμβάλλουμε στην αλλαγή της κοινωνίας!
Το κλειδί είναι να μάθουμε μέσα από την εμπειρία των τελευταίων 150 χρόνων, να συζητήσουμε αυτά τα συμπεράσματα και να τα μετατρέψουμε σε γνώση για αυτούς που αγωνίζονται σήμερα και ψάχνουν απαντήσεις. Να βγάλουμε τα συμπεράσματα από την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 μέχρι και την προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ το 2015. Και το βασικό συμπέρασμα είναι πως δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός με την τάξη των καπιταλιστών. Δε θα παραχωρήσουν ποτέ ούτε ένα μικρό κομμάτι της εξουσίας τους χωρίς μάχη. Δεν θα υπάρξει ποτέ καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο.
Το 1917 η επιλογή που είχαν οι εργαζόμενοι ήταν ανάμεσα στη σκληρή και αυταρχική δικτατορία του Κορνίλωφ και τους Μπολσεβίκους. Το 2015 η επιλογή ήταν ανάμεσα στην κυριαρχία της Τρόικας και μιας επαναστατικής ανατροπής. Δεν υπάρχει τελικά ενδιάμεσος δρόμος. Η καπιταλιστική κυριαρχία πρέπει απλά να τελειώσει. Και μπορεί να τελειώσει. Οι νεκροθάφτες του συστήματος υπάρχουν, είναι οι εργαζόμενοι με την τεράστια δύναμη που έχουν λόγω της θέσης τους στην παραγωγή. Η καπιταλιστική κυριαρχία πρέπει να δώσει τη θέση της στην εργατική εξουσία. Στηριγμένη στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και τον δημοκρατικό κοινωνικό έλεγχο των εργαζομένων. Με το σχεδιασμό της οικονομίας για τις ανάγκες των ανθρώπων και του περιβάλλοντος. Με ένα τέτοιο άλμα θα προσεγγίσουμε την κοινωνία που περιέγραψαν ο Μάρξ και ο Έγκελς στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Μια κοινωνία χωρίς τάξεις, βασισμένη στην αρχή «από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητες του, στο καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του».
