Του Νίκου Κοκκάλη
Η Σαβαμάλα (Savamala) θεωρείται η κατ’ εξοχήν καλλιτεχνική γειτονιά του παλιού Βελιγραδίου. Μέχρι και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αποτελούσε μια από τις πιο κεντρικές περιοχές της Πόλης. Μετά το τέλος του πολέμου, η σύνθεση των κατοίκων, αλλά και η όψη της περιοχής άλλαξε δραματικά. Οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν πλέον παλιοί Παρτιζάνοι του Τίτο, που μετακόμισαν στο Βελιγράδι για να βρουν δουλειά η για να σπουδάσουν. Μέχρι και τη δεκαετία του 60 είχαν δημιουργηθεί ο τεράστιος σιδηροδρομικός σταθμός του Βελιγραδίου και το εμπορικό λιμάνι της πόλης. Οι κάτοικοι της γειτονιάς δούλευαν κυρίως στα τραίνα και στα καράβια που έρχονταν από όλη την Ανατολική Ευρώπη μεταφέροντας εμπορεύματα.
Η πτώση του Τείχους, οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία, τα εμπάργκο που είχαν επιβληθεί στη χώρα, αλλά και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ακολούθησαν, τόσο η κυβέρνηση Μιλόσεβιτς, όσο και οι επόμενες, οδήγησαν τη χώρα και την περιοχή στον οικονομικό μαρασμό. Ο σταθμός σχεδόν έκλεισε, η κίνηση εμπορικών πλοίων έπεσε κατακόρυφα και η περιοχή εγκαταλείφθηκε, τουλάχιστον για μια δεκαετία στην τύχη της.
Άφιξη νέου αίματος
Προς τα τέλη της δεκαετίας του 2000 η περιοχή άρχισε να αλλάζει και πάλι χαρακτήρα. Οι χαμηλές τιμές των ενοικίων και της γης τη μετέτρεψαν σε πόλο έλξης για τους νέους και τους καλλιτέχνες. Με την επιστροφή της νεολαίας, η περιοχή άρχισε να «ξανανιώνει». Αποτελεί πλέον χώρο συνύπαρξης των παλιών αρτ-ντεκό κτιρίων με τις τεράστιες τοιχογραφίες, των παραδοσιακών σέρβικων ταβερνών με τα καλλιτεχνικά μπαρ, των νέων καλλιτεχνών με τους παλιούς κατοίκους. Οι εγκαταλελειμμένες αποθήκες άρχισαν να γίνονται πολιτιστικά κέντρα και συναυλιακοί χώροι, ενώ η εικόνα συμπληρώνεται από πάρκα, παιδικές χαρές και έναν από τους πιο μοντέρνους ποδηλατοδρόμους στα Βαλκάνια.
Φυσικά το άρθρο αυτό δεν είναι τουριστικός οδηγός για το Βελιγράδι και τα αξιοθέατά του… Αφορμή για τη συγγραφή του αποτέλεσε το γεγονός ότι η γειτονιά της Σαβαμάλα δεν αποτελεί πόλο έλξης μόνο για τη νεολαία και τον καλλιτεχνικό κόσμο της χώρας…
Αδηφάγα «αξιοποίηση»
Το 2013 η εταιρεία «Eagle Hills» από το Ντουμπάι πρότεινε στο δήμο ένα σχέδιο για αξιοποίηση της περιοχής. Η «επένδυση» προβλέπει την κατεδάφιση μιας σειράς παλιών κτιρίων, και τη μετατροπή της περιοχής σε μια μεγάλη ζώνη μεικτής χρήσης, όπου θα κατασκευαστούν ανάμεσα σε άλλα, ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο και ένας μεγάλος ουρανοξύστης (ίσως ο πιο ψηλός στην πρώην Γιουγκοσλαβία) που θα στεγάσει ένα ξενοδοχείο πολυτελείας, αλλά και πολυτελέστατα διαμερίσματα.
Με τη σύμφωνη γνώμη της κυβέρνησης, η εταιρία αγόρασε σε πολύ χαμηλές τιμές μια σειρά οικόπεδα και κτίρια, πολλά από τα οποία κατοικούνταν ακόμη.
Τον Απρίλη του 2016 η εταιρεία άρχισε να κάνει εξώσεις στους ενοίκους. Στα τέλη του Απρίλη, σε μια επιχείρηση που περιλάμβανε οπλισμένους τραμπούκους που απαγόρευαν τη διέλευση στους γύρω δρόμους, τέσσερα από αυτά τα κτίρια κατεδαφίστηκαν.
Στις κλήσεις των αγανακτισμένων περιοίκων προς την αστυνομία, η απάντηση ήταν
«γνωρίζουμε την κατάσταση, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, γιατί έχουμε άνωθεν εντολές να μην επέμβουμε!»
Το κίνημα για τη διάσωση της Σαβαμάλα
Μετά από τα βίαια γεγονότα του Απρίλη το γεγονός, οι κάτοικοι της περιοχής αντέδρασαν άμεσα. Οργανώθηκαν γύρω από ένα κίνημα που ονομάστηκε «Ne davimo Beograd» («Ας μην πνίξουμε το Βελιγράδι») και ξεκίνησαν διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες ενάντια στην τερατώδη ανάπλαση, η οποία δόθηκε στην «Eagle Hills» με αδιαφανείς διαδικασίες και χωρίς να λαμβάνει καθόλου υπόψη την αρχιτεκτονική της περιοχής, ούτε βέβαια τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης.
Το κίνημα οργανώνει ακτιβιστικά χάπενινγκ ενάντια στην επένδυση, έχει τυπώσει φυλλάδια που εξηγούν γιατί η ανάπλαση είναι επιβλαβής για την τοπική κοινωνία, όπως και το γεγονός ότι οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν θα είναι πολύ λιγότερες από τις 20.000 που υπόσχεται η εταιρεία.
Μέχρι στιγμής έχουν οργανωθεί πέντε μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στην ανάπλαση, στην τελευταία εκ των οποίων συμμετείχαν 25.000 διαδηλωτές! Συνολικά, πρόκειται ίσως για το δυναμικότερο κίνημα στη Σερβία, μετά τις διαδηλώσεις των φοιτητών κατά του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στα τέλη τη διετίας του 90!
Παρά τα προβλήματα του, και την απουσία της Αριστεράς από τη χώρα, προς στιγμήν το κίνημα για τη διάσωση της Σαβαμάλα είναι ό,τι πιο ελπιδοφόρο έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια στη Σερβία, μια χώρα χωρίς πρόσφατες, κινηματικές παραδόσεις. Ο αγώνας αυτός, είτε νικήσει είτε χάσει, θα αποτελέσει ένα μεγάλο κινηματικό σχολείο για ένα λαό που προσπαθεί να ξαναπιάσει το νήμα της διεκδίκησης.
_______________________
