Νατάσσα Αργυράκη
Στα πλαίσια του 24ου κάμπινγκ Antinazizone -Yre διοργανώθηκε την Πέμπτη 03/08 συζήτηση με θέμα «80 χρόνια από τη μάχη της Βαρκελώνης, γιατί ηττήθηκε η ισπανική επανάσταση» με βασικό ομιλητή τον Miguel Angel del Barrio (Μιγέλ Άνχελ ντελ Μπάριο) από την ισπανική οργάνωση Izquierda Revolucionaria («Επαναστατική Αριστερά»).
Ο Miguel Angel αναφέρθηκε στη σημασία της ισπανικής επανάστασης λέγοντας πως ήταν μια κοινωνική επανάσταση που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον Οκτώβρη του 1917 στη Ρωσία. Στην πραγματικότητα, καμία άλλη ευρωπαϊκή επανάσταση που ακολούθησε τη ρώσικη (Γερμανία 1918-19, Ουγγαρία 1919, Ιταλία 1920, Γαλλία 1934-36 κλπ) δεν έφτασε τόσο μακριά όσο η ισπανική επανάσταση.
Κατά τη διάρκεια της αναδύθηκαν όργανα εργατικής εξουσίας και εργατικές πολιτοφυλακές που ήταν η κυρίαρχη βάση της τρίχρονης ένοπλης μάχης ενάντια στο φασισμό, αλλά ταυτόχρονα χτυπήθηκαν και οι καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησίας τόσο στην επαρχία όσο και στην πόλη, μέσα από την κατάληψη εργοστασίων, την αναδιανομή της γης και τις κολεκτιβοποιήσεις.
Η περίοδος πριν την επανάσταση και τον εμφύλιο
Αναφέρθηκε στη συνέχεια στην περίοδο πριν το ξέσπασμα του ισπανικού εμφυλίου. Το ισπανικό προλεταριάτο χτίστηκε μέσα από μεγάλους αγώνες στη διάρκεια των τριών πρώτων δεκαετιών του αιώνα και επηρεάστηκε και από τις διεθνείς εξελίξεις.
Η εργατική εξέγερση της Βαρκελώνης του 1909 ονομάστηκε «Τραγική Βδομάδα» ακριβώς λόγω της καταστολής που υπέστη και το 1910 ιδρύθηκε η CNT (η ομοσπονδία των εργατικών συνδικάτων που κυριαρχούσε στο ισπανικό εργατικό κίνημα και τελούσε υπό τον έλεγχο των Αναρχικών).
Τον Αύγουστο του 1917 πραγματοποιείται μια επαναστατική γενική απεργία και οργανώνονται πολλές ένοπλες εξεγέρσεις σε πολλές περιοχές ενάντια στην μοναρχία του Αλφόνσου του 13ου. Ακολουθεί η λεγόμενη «Μπολσεβίκικη Τριετία» μέσα από απεργιακές κινητοποιήσεις μεταξύ 1918-20. Η ρώσικη επανάσταση έχει βαθιά επίδραση στο ισπανικό προλεταριάτο και οδηγεί στη δημιουργία του PCE (Κομμουνιστικό κόμμα Ισπανίας) μετά από διάσπαση που προέκυψε στο PSOE (ισπανικό «Σοσιαλιστικό Κόμμα», αντίστοιχο του ΠΑΣΟΚ σήμερα).
Εκείνη την περίοδο οι υλικές συνθήκες των εργατών ήταν άθλιες, μεροκάματα μιζέριας, πείνα, φτώχεια και συστηματική καταστολή. Το αποτέλεσμα ήταν μια έκρηξη της ταξικής πάλης που εξηγεί σε ένα βαθμό τις ρίζες του αναρχικού κινήματος μέσα στο βιομηχανικό προλεταριάτο και τους αγρότες.
Το ισπανικό προλεταριάτο πρωταγωνίστησε στις εξελίξεις και διαμόρφωσε την επαναστατική του συνείδηση, αλλά σε αντίθεση με τη Ρωσία, υπήρχε έλλειψη ενός επαναστατικού κόμματος με ρίζες. Η έλλειψη επαναστατικής ηγεσίας ήταν η αιτία που η επανάσταση διήρκεσε τόσο, ενώ θα μπορούσε να έχει πετύχει ήδη από το 1917. Η αποτυχία να πετύχει αυτή η εξέγερση οδήγησε στη δικτατορία του Primo de Rivera από το 1923 ως το 1929. Η δικτατορία αυτή δεν έλυσε φυσικά κανένα από τα ενδημικά προβλήματα της κοινωνίας ούτε κατάφερε να καταπνίξει τις εργατικές οργανώσεις.
1930 – 31
Η περίοδος 1930-31 ήταν μια προεπαναστατική εποχή μεγάλων πολιτικών αναταράξεων. Η αστική τάξη προτιμά να κάνει κάποιες υποχωρήσεις προκειμένου να μην τα χάσει όλα, η μοναρχία πέφτει και ανακηρύσσεται η 2η Δημοκρατία,.
Παρ’ όλα αυτά η 2η Δημοκρατία αδυνατεί να φέρει σε πέρας τα δημοκρατικά καθήκοντα που απαιτούσε η εποχή, όπως την αγροτική μεταρρύθμιση, την επίλυση του εθνικού ζητήματος, το διαχωρισμό κράτους εκκλησίας ή τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Υπάρχει μεγάλη απογοήτευση από πλευράς εργατικού και αγροτικού κινήματος που περίμενε μεγάλες αλλαγές στις συνθήκες ζωής του με τον ερχομό της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και η διάψευση αυτών των ελπίδων οδήγησε σε μια περίοδο έντονης ταξικής πάλης.
Σε αυτό το σημείο τονίστηκε ξανά πως όλες οι αντικειμενικές συνθήκες ήταν ώριμες για μια κοινωνική επανάσταση αλλά έλειπε ο καθοριστικός υποκειμενικός παράγοντας, μια μαρξιστική ηγεσία που να οδηγήσει το προλεταριάτο στην κατάληψη της εξουσίας.
Σε αντίθεση με τη Γερμανία ή τη Γαλλία, οι δυνάμεις του Σταλινισμού (το κομμουνιστικό κόμμα, PCE) ήταν αδύναμες στην ισπανική κοινωνία εκείνη την εποχή και δεν καθόριζαν την πορεία της ταξικής πάλης. Το 1931 το PCE είχε γύρω στα 2.000 μέλη, ενώ το 1936 αριθμούσε 25.000 μέλη. Από την άλλη υπήρχε το ICE του Andreu Nin (Ανδρέου Νιν) που αν και θεωρούνταν μια φιλο-τροτσκιστική δύναμη ήταν στην πραγματικότητα ένα κεντριστικό κόμμα (ένα κόμμα ανάμεσα στον επαναστατικό μαρξισμό και τον αριστερό ρεφορμισμό) με πολύ περιορισμένες ρίζες μέσα στο προλεταριάτο.
1934
Στη συνέχεια αναφέρθηκαν τα γεγονότα του Οκτώβρη του 1934, όταν η Νεολαία του Σοσιαλιστικού Κόμματος (JJSS) στρέφεται απότομα προς τα αριστερά και θέτει επιτακτικά την ανάγκη της μπολσεβικοποίησης του PSOE καλώντας τον Αντρέου Νιν να ενταχθεί στο PSOE και να αναλάβει το έργο ευθύνη της μπολσεβικοποίησης της Νεολαίας – δηλαδή να την εκπαιδεύσει με βάση τις ιδεολογικές, προγραμματικές και οργανωτικές αρχές του Λένιν και των Ρώσων Μπολσεβίκων.
Ο Τρότσκι προτείνει εμφατικά στον Nin να ανταποκριθεί στο κάλεσμα αυτό αλλά ο Νιν και το ICE αρνούνται, με τη δικαιολογία ότι το PSOE είναι ένα ρεφορμιστικό κόμμα (δηλαδή ένα κόμμα που δεν πίστευε στην επανάσταση αλλά επεδίωκε περιορισμένες, σταδιακές κοινοβουλευτικές αλλαγές). Ο Τρότσκι επιμένει και προειδοποιεί πως υπάρχει ο κίνδυνος οι Νέοι Σοσιαλιστές να περάσουν στην επιρροή των Σταλινικών, αλλά ο Α. Νιν και το ICE δεν πείθονται. Αυτό ήταν που έγινε τελικά. Οι σταλινικοί του PCE ενοποιούνται με τη νεολαία του PSOE και αποκτούν για πρώτη φορά μαζική βάση στην Ισπανία.
Το 1935 ιδρύεται το POUM (ΠΟΥΜ) το οποίο όμως αρνείται τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης όπως και την 4η Διεθνή, τη διεθνή οργάνωση την οποία προσπαθούσε να δημιουργήσει ο Τρότσκι. Αυτό είναι και το οριστικό σπάσιμο του ΠΟΥΜ με τον Τροτσκισμό – οι διάφορες αναφορές που θεωρούν το ΠΟΥΜ τροτσκιστικό, απλά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Τον Ιανουάριο του 1936 δημιουργείται το Λαϊκό Μέτωπο[1] με τη συμμετοχή και του POUM. Οι ίδιοι που αρνήθηκαν να παρέμβουν στις JJSS για να την μπολσεβικοποιήσουν, όπως η ίδια τους καλούσε, υπογράφουν μια συμφωνία συνεργασίας των τάξεων και αρνούνται την πάλη για την εργατική εξουσία. Ο εκλογικός θρίαμβος του Λαϊκού Μετώπου όμως δεν εμπόδισε την επαναστατική έκρηξη, αντίθετα την επιτάχυνε.
Φράνκο
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι που πραγματοποιείται το πραξικόπημα που είχε επικεφαλής τον Φράνκο στις 17 Ιούλη το οποίο και ξεκινά από το Μαρόκο. Το πραξικόπημα ήταν από πριν γνωστό στην κυβέρνηση, αλλά επέλεξε να μην αντιδράσει φοβούμενη την κοινωνική επανάσταση. Όταν γίνεται γνωστό το πραξικόπημα οι ίδιοι οι εργάτες απαιτούν όπλα από την κυβέρνηση και είναι έτοιμοι για μάχη. Ο ένοπλος αγώνας, για να νικήσει, προϋποθέτει μια ουσιαστική αλλαγή στην όλη κατάσταση, την προλεταριακή εξέγερση.
Η Καταλονία βρισκόταν στην πρωτοπορία της επανάστασης, η Βαρκελώνη βρισκόταν στα χέρια των Αναρχικών της CNT-FAI. Είχαν τους ανθρώπους, τα όπλα, τις πολιτοφυλακές, αλλά τους έλειπε ένα συνεπές πολιτικό σχέδιο. Παρόλα αυτά η δυαδική εξουσία συνέχισε να υπάρχει μέχρι το Σεπτέμβρη του 1936.
Στον ισπανικό εμφύλιο το δημοκρατικό κίνημα, η εργατική τάξη, τα αγροτικά στρώματα χάνουν τη μάχη για μια σειρά από λόγους. Οι πιο βασικοί ήταν η ανεπάρκεια από τη μια των Αναρχικών και από την άλλη ο ρόλος Σταλινικών και της Σοβιετικής Ένωσης. Ούτε οι μεν ούτε οι δε, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, δεν ήθελαν την εργατική εξουσία, στα πρότυπα των Μπολσεβίκων το 1971. Επικρατεί ο Φράνκο και το ισπανικό κράτος βιώνει μια δικτατορία που διαρκεί μέχρι και το 1975. Η ήττα που διαπερνά το εργατικό κίνημα και τις οργανώσεις είναι τεράστια και τα αποτελέσματα αυτής της ήττας σε διεθνές επίπεδο είναι τεράστια.
Συζήτηση
Ακολούθησε πολύ ζωντανή και ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από ζητήματα σε σχέση με τις δυνατότητες που είχε αυτή η επανάσταση να αλλάξει τον ρου της ιστορίας καθώς και σχετικά με το ρόλο των αναρχικών.
Στη συζήτηση υποστηρίχτηκε η φιλοαναρχική άποψη σύμφωνα με την οποία οι αναρχικοί έκαναν απλά κάποια λάθη, ότι δεν υπήρχε χρόνος για να «επικοινωνήσουν» με τη βάση τους και να επεξεργαστούν ένα σχέδιο για τη νίκη και πως έτσι κι αλλιώς ακόμα και αν κέρδιζαν και εγκαθίδρυαν τον «ελευθεριακό κομμουνισμό» που επεδίωκαν πολύ πιθανά να είχαν συντριβεί από τη διεθνή αντίδραση με στρατιωτικά μέσα.
Ο αντίλογος που αναπτύχθηκε αφορούσε το γεγονός πως οι Αναρχικοί είχαν άπειρο χρόνο σε σχέση με το χρόνο που είχαν οι Μπολσεβίκοι το 1917 (οι οποίοι έκαναν δύο συνδιασκέψεις κι ένα συνέδριο ανάμεσα στο Φλεβάρη και τον Οκτώβρη του 17, ενώ οι Αναρχικοί τίποτα) κι ότι το γεγονός πως δεν είχαν σχέδιο για τη νίκη είχε να κάνει με την αδυναμία τους να καταρτίσουν ένα τέτοιο σχέδιο κι όχι με την πίεση του χρόνου. Οι Μπολσεβίκοι είχαν επεξεργαστεί τη στρατηγική για την κατάληψη της εξουσίας πολύ χρόνο πριν την επανάσταση κι ήταν έτσι προετοιμασμένοι γι’ αυτήν.
Το να συμμετέχουν οι Αναρχικοί μαζί με τους εκπροσώπους του κεφαλαίου και της άρχουσας τάξης και μαζί με τους ρεφορμιστές σοσιαλιστές και τους σταλινικούς στην ίδια κυβέρνηση, αποτελεί εγκατάλειψη αρχών κι όχι απλά λάθη. Ο λόγος γι’ αυτό ήταν η ανεπάρκεια της θεωρίας τους: έχοντας πάγια θέση ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας όταν ήρθε η ώρα και όταν η κοινωνία τους έδινε την εξουσία στο πιάτο, με τους φασίστες του Φράνκο να απειλούν, «πανικοβλήθηκαν» καθώς η θεωρία της μη συμμετοχής σε καμία εξουσία κατέρρεε στην πράξη. Το αποτέλεσμα ήταν να καταλήξουν στην αγκαλιά των μέχρι χτες εχθρών τους στο όνομα του αντιφασισμού.
Σε ότι αφορά τη Σοβιετική Ένωση και το κομμουνιστικό κόμμα Ισπανίας, αυτό που είχαμε δεν ήταν τίποτε άλλο από αυτό που είδαμε στην Ελλάδα μερικά χρόνια αργότερα με τη Βάρκιζα. Δεν έχουμε λάθη αλλά συνειδητή άρνηση κατάληψης της εξουσίας από τις εργατικές και λαϊκές μάζες, στο όνομα των καλών σχέσεων των Σταλινικών με τους συμμάχους τους μέσα στις γραμμές της άρχουσας τάξης (το «Λαϊκό Μέτωπο»).
Τέλος, στο στρατιωτικό πεδίο, η ρωσική επανάσταση του 17 αντιμετώπισε όχι μόνο εμφύλιο πόλεμο αλλά και την επέμβαση 21 ιμπεριαλιστικών στρατών – αλλά νίκησε. Το ίδιο θα μπορούσε να κάνει και η ισπανική επανάσταση αν στην ηγεσία της δεν ήταν οι Αναρχικοί και οι Σταλινικοί, αλλά ένα κόμμα χτισμένο πάνω στις αρχές του κόμματος των Μπολσεβίκων, του Λένιν και του Τρότσκι.
Σημειώσεις
[1] Το Λαϊκό Μέτωπο απαρτίζεται από το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) το Κομμουνιστικό Κόμμα (PCE) το Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM) τη Δημοκρατική Αριστερά (IR) του Azaña και τη Δημοκρατική Ένωση (UR) του Barrio, ενώ έχει την υποστήριξη των αυτονομιστών της Γαλικίας (PG) και της Καταλωνίας (Esquerra) της σοσιαλιστικής Ένωσης Εργατών (UGT) και της αναρχοσυνδικαλιστικής συνομοσπονδίας του CNT.
Σχετικά άρθρα:
