Ένα από τα ψέματα που κυκλοφορούν κατά διαστήματα από μέσα ενημέρωσης και εκπροσώπους του συστήματος, ιδιαίτερα τις ημέρες γύρω από τις φεμινιστικές κινητοποιήσεις της 8ης Μάρτη, είναι πως οι αγώνες των γυναικών δεν έχουν πλέον νόημα, ότι η ισότητα των φύλων έχει κατακτηθεί. Η πραγματικότητα είναι μίλια μακριά από αυτούς τους ισχυρισμούς. Στην Ελλάδα και τον κόσμο, οι γυναίκες πληρώνονται αναλογικά λιγότερο από τους άντρες συναδέλφους τους, έχουν λιγότερες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, φορτώνονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τις δουλειές του σπιτιού, τη φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων και των αρρώστων, ενώ η έμφυλη βία, η παρενόχληση, ο σεξισμός, αποτελούν κομμάτι της καθημερινότητας για τη μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών. Σε μια σειρά χώρες, κατεκτημένα δικαιώματα, όπως αυτό στην άμβλωση, αμφισβητούνται όλο και περισσότερο από την Ακροδεξιά και την εκκλησία, σε μια ξεκάθαρη προσπάθεια να ανοίξει ο δρόμος για την κατάργησή τους.
Στην Ελλάδα το 2024 ο αριθμός των γνωστών γυναικοκτονιών έφτασε τις 15,ενώ η πρώτη γυναικοκτονία του 2025 ήρθε από τις πρώτες κιόλας μέρες του χρόνου. Πρόκειται πλέον για επιδημία, καθώς οι δράστες οπλίζονται όχι μόνο από την επικρατούσα αντίληψη ότι η γυναίκα είναι αντικείμενο που τους ανήκει, επομένως έχουν πάνω της δικαιώματα ζωής και θανάτου, αλλά και από την εξαιρετικά χαλαρή στάση με την οποία τους αντιμετωπίζει η αστυνομία και η δικαιοσύνη. Μια από τις πιο προκλητικές περιπτώσεις ήταν αυτή της Κυριακής Γρίβα, που δολοφονήθηκε έξω από το αστυνομικό τμήμα των Αγίων Αναργύρων, επειδή οι αστυνομικοί στους οποίους απευθύνθηκε αρνήθηκαν να τη βοηθήσουν.
Στην Ελλάδα, πέρα από τον συνολικό αγώνα για ίσα δικαιώματα, οι διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος για να παρθούν άμεσα πρακτικά μέτρα αντιμετώπισης των γυναικοκτονιών και της έμφυλης βίας, είναι κεντρικής σημασίας. Το γυναικείο κίνημα, είναι ανάγκη να απαιτήσει:
- Την οικονομική στήριξη στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, μέχρι να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους.
- Επαρκείς και σωστά εξοπλισμένες δομές φιλοξενίας.
- Άμεση παροχή προστασίας των γυναικών οι οποίες προβαίνουν σε καταγγελία του κακοποιητή τους.
- Γρήγορες και δωρεάν νομικές διαδικασίες, ώστε καμία γυναίκα να μην περιμένει να περάσουν χρόνια για να εκδικαστεί η υπόθεσή της.
- Δωρεάν προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης στα θύματα ώστε να μπορέσουν να βρουν εργασία.
- Ποινικές κυρώσεις στους αστυνομικούς που αποτρέπουν ένα θύμα από το να κάνει καταγγελία ή δεν παρεμβαίνουν σε κλήσεις για ενδοοικογενειακή βία.
- Ένταξη του όρου «γυναικοκτονία» στο ποινικό δίκαιο.
- Να φύγει ο χειρισμός των θυμάτων οικογενειακής βίας από τα αστυνομικά τμήματα. Ανεξάρτητες/οι ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί να συνοδεύουν το θύμα στην αστυνομία για να υπερασπίζονται τα δικαιώματά του και σε όποια άλλη υπηρεσία χρειαστεί.
Το θέμα των αγώνων του γυναικείου κινήματος είναι βέβαια πολύπλευρο. Διαβάστε παρακάτω δυο σύντομα σχόλια για δυο πτυχές του ζητήματος που βρίσκονται στην επικαιρότητα.
Μακρινό όνειρο η ισότητα σε μισθούς, ευκαιρίες, συμμετοχή στην πολιτική
Τζο Μιχάλογλου
Πού βρίσκεται ο κόσμος σήμερα όσον αφορά τις διακρίσεις με βάση το φύλο; Σημαντικά στοιχεία μας παρέχει η Αναφορά Παγκόσμιου Χάσματος μεταξύ Φύλων (έρευνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ που πραγματοποιείται κάθε χρόνο από το 2006).
Με τον όρο χάσμα μεταξύ των φύλων, εννοούμε το κοινωνικό / οικονομικό / πολιτικό «κενό» που υπάρχει ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, το οποίο αφορά μια σειρά κατηγορίες που έχουν να κάνουν με την οικονομική κατάσταση, την ισότητα στις ευκαιρίες, τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα, την υγεία, τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή, κλπ.
Η Αναφορά του 2023 αφορά έρευνα που έγινε σε 146 χώρες, 102 από τις οποίες συμμετέχουν κάθε χρόνο από το 2006. Για αυτές τις 102 χώρες, η συνολική βελτίωση μέχρι το 2023 είναι της τάξης του 4,1%, αποτέλεσμα που φαντάζει πολύ μικρό μπροστά στις σημαντικές νίκες του φεμινιστικού κινήματος τα τελευταία 17 χρόνια… γιατί είναι! Η έρευνα εκτιμά ότι αν τα πράγματα συνεχίσουν να κινούνται με αυτούς τους ρυθμούς, θα φτάσουμε σε πλήρη ισότητα ανάμεσα στα φύλα σε 131 χρόνια! Φυσικά αυτή η πρόοδος του σαλιγκαριού δεν είναι μονόδρομος, καθώς σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν πισωγυρίσματα στα γυναικεία δικαιώματα, που συνεχίζουν να απειλούνται στο πλαίσιο του συστήματος του κέρδους. Έτσι είναι μάλλον απίθανο να έχει επιτευχθεί πραγματική ισότητα, ακόμη και σε… 131 χρόνια. Είναι στο DNA του καπιταλισμού να προάγει τις διακρίσεις για να εξασφαλίζει τα κέρδη του. Αν σε αυτά συνυπολογίσουμε την άνοδο της Ακροδεξιάς, αντιλαμβανόμαστε ότι ο δρόμος αυτός δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα.
Σύμφωνα με την έρευνα, καμία χώρα μέχρι το 2023 δεν έχει πετύχει την πλήρη ισότητα. Αν και οι 9 πρώτες χώρες (Ισλανδία, Νορβηγία, Φινλανδία, Νέα Ζηλανδία, Σουηδία, Γερμανία, Νικαράγουα, Ναμίμπια, Λιθουανία) έχουν καταφέρει να κλείσουν τουλάχιστον κατά το 80% το κενό, οι ανισότητες παραμένουν. Η μεγαλύτερη κάλυψη του κενού ανά ήπειρο, εντοπίζεται στην Ευρώπη (76,3%), όπου τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα σε σχέση με περιοχές όπως η Βόρεια Αμερική (75%), ενώ στις τελευταίες θέσεις είναι η Νότια Ασία (63,4%) και η Μέση Ανατολή/Βόρεια Αφρική (62,6%) με συνολικό παγκόσμιο μέσο όρο το 68,3%. Αν αυτό μας δείχνει κάτι, είναι ότι υπάρχουν περιοχές του κόσμου, όπου πρέπει να δοθούν ακόμα πιο σκληροί αγώνες για την επίτευξη της ισότητας.
Όσον αφορά την ανάλυση ανά κατηγορία, με τον τρέχοντα ρυθμό (με δεδομένα από το 2006 έως το 2023), χρειάζονται 162 χρόνια για να κλείσει το κενό στην πολιτική συμμετοχή, 169 χρόνια στην οικονομική κατάσταση και τις ευκαιρίες και 16 χρόνια στην εκπαίδευση.
Συνεπώς, όσο κι αν το μέλλον μοιάζει λιγότερο σκοτεινό στη Δύση, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο σεξισμός και η πατριαρχία είναι παγκόσμια φαινόμενα και το σύστημα των διακρίσεων υπάρχει παντού, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η συμπαράσταση και αλληλεγγύη στους αγώνες του γυναικείου κινήματος σε περιοχές που βρίσκονται πιο πίσω στα δικαιώματα, αλλά και οι κοινοί αγώνες για ένα μέλλον χωρίς εκμετάλλευση, είναι ο μόνος δρόμος να εξασφαλίσουμε έναν κόσμο χωρίς διακρίσεις με βάση το φύλο, ή οποιαδήποτε άλλη καταπίεση.
Πως η τεχνητή νοημοσύνη ενισχύει τα έμφυλα στερεότυπα;
Σταυρούλα Κυπριανίδου
Στις μέρες μας, οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης έχουν «εισχωρήσει» σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης καθημερινότητας. Χρησιμοποιούνται διαρκώς είτε ως απλά εργαλεία, όπως μηχανές αναζήτησης πληροφοριών, είτε ως πιο καίρια όργανα από τον τομέα της υγείας, των μεταφορών, της δημόσιας διοίκησης μέχρι και της επιλογής των κατάλληλων εργαζομένων μιας εταιρείας. Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι η ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών έχει αλλάξει καθοριστικά τον τρόπο με τον οποίο γίνονταν πολλά πράγματα μέχρι σήμερα.
Την ίδια ώρα υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται ότι οι σύγχρονες τεχνολογίες (ανάμεσα στις οποίες η Τεχνητή Νοημοσύνη) θα βοηθήσουν τον κόσμο να ξεπεράσει τα σημερινά του προβλήματα, ένα εκ των οποίων είναι οι ανισότητες. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης όμως, εκπαιδεύονται να λειτουργούν με δεδομένα που τροφοδοτούνται σε αυτά, και στη συνέχεια κατασκευάζουν μοντέλα με βάση αυτά τα δεδομένα. Επομένως, δεδομένου ότι τα μοντέλα αυτά τροφοδοτούνται με περιεχόμενο γεμάτο προκαταλήψεις, η ίδια η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης ενισχύει στερεότυπα που ήδη υπάρχουν. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται AI gender bias ή αλλιώς στα ελληνικά, μεροληψία φύλου στην τεχνητή νοημοσύνη. Δηλαδή όταν η τεχνητή νοημοσύνη αντιμετωπίζει διαφορετικά τους ανθρώπους με βάση το φύλο τους επειδή αυτό έμαθε από τα μεροληπτικά δεδομένα στα οποία έχει εκπαιδευτεί.
Τι σημασία όμως έχει η διαφορετική αυτή αντιμετώπιση που μπορεί να εμφανίζει η τεχνητή νοημοσύνη για το έμφυλο ζήτημα;
Οι επιπτώσεις αυτής της κατάστασης γίνονται αντιληπτές αν αναλογιστεί κανείς την εκτενή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε μια σειρά τομείς της σύγχρονης ζωής, όπως π.χ. οι προσλήψεις εργαζομένων, η υγεία, κα. Οι Sinead O’Connor και Helen Liu αναφέρουν στην έρευνα τους ότι τα έμφυλα στερεότυπα ενισχύονται μέσω ειδικού λεξιλογίου που επαναλαμβάνει η τεχνητή νοημοσύνη όπως «καλή», «στοργική» και «γενναιόδωρη» για τις γυναίκες, ενώ για τους άνδρες χρησιμοποιούνται κυρίως λέξεις όπως «αποτελεσματικός», «ενεργητικός» και «διεκδικητικός».
Η ειδική στην τεχνητή νοημοσύνη Zinnya del Villar σε πρόσφατη συνέντευξή της στον οργανισμό «UN woman», αναφέρει ότι στον τομέα της περίθαλψης, όπου χρησιμοποιούνται αυτού του είδους τα συστήματα είναι πιθανό να εστιάζουν περισσότερο σε αντρικά συμπτώματα διότι αυτές είναι οι πιο μελετημένες περιπτώσεις, με αποτέλεσμα να γίνονται σοβαρά λάθη σε περιστατικά με ασθενείς γυναίκες. Τέλος το 2018 η Amazon αναγκάστηκε να αποσύρει ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης διότι έτεινε να επιλέγει αντρικά βιογραφικά έναντι των γυναικείων.
Όπως είναι φανερό, το σύστημα του σεξισμού και της ανισότητας, τροφοδοτεί την τεχνολογία με πληροφορίες και αντιλήψεις που ενισχύουν τις διακρίσεις. Αυτό το σύστημα, σε κάθε του πτυχή, πρέπει να το πολεμάμε διαρκώς, αν θέλουμε τελικά να απαλλάξουμε την τεχνολογία, αλλά και τις ζωές μας συνολικά, από προκαταλήψεις και ανισότητες.
