Το άρθρο που ακολουθεί αποτελεί το δεύτερο μέρος του αφιερώματος του"Ξ" για την συμπλήρωση 70 χρόνων από τη δολοφονία του Λέων Τρότσκι. Για μια πιο ολοκλήρωμενη μελέτη της ζωής και του έργου του Λ.Τρότσκι μπορείτε να διαβάσετε την σχετική μποσούρα του "Ξ" εδώ
Η άνοδος του φασισμού
Ο ΛΤ ήταν από τους πρώτους που κατάλαβαν πως ο Χίτλερ δεν αποτελούσε απλώς μια άλλη έκφραση της εξουσίας των καπιταλιστών, αλλά ήταν προορισμένος να προχωρήσει πολύ πιο πέρα. Μέσα στις συνθήκες σήψης του καπιταλισμού, οι αστοί δεν μπορούσαν πλέον να στηρίζονται στα κοινοβουλευτικά μέσα του παρελθόντος: “…εδώ αρχίζει το ιστορικό έργο του φασισμού. Ανορθώνει στα πόδια τους τις τάξεις εκείνες που στέκονται αμέσως πιο πάνω απ’ το προλεταριάτο (δηλ. τους μικροαστούς), τις στρατιωτικοποιεί με τα μέσα του χρηματιστικού κεφαλαίου και τις προσανατολίζει στην καταστροφή των εργατικών οργανώσεων, από τις επαναστατικές μέχρι τις πιο μετριοπαθείς.
Ο φασισμός δεν είναι απλώς ένα σύστημα καταπίεσης και αστυνομικής τρομοκρατίας. Είναι ένα κρατικό σύστημα ιδιαίτερο, που στηρίζεται στην εξόντωση όλων των στοιχείων εργατικής δημοκρατίας μέσα στην αστική κοινωνία (συνδικάτα, δημοκρατικά δικαιώματα κλπ). Η επιδίωξη του φασισμού δεν συνίσταται μόνο στο να συντρίψει την εργατική πρωτοπορία, αλλά να συγκρατήσει επίσης όλη την εργατική τάξη σε μια κατάσταση αναγκαστικού τεμαχισμού, να καταστρέψει τα αποτελέσματα εργασίας 3/4 του αιώνα, της σοσιαλδημοκρατίας και των συνδικάτων. Γιατί στην εργασία αυτή είναι που στηρίζεται τελικά το ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα”. (Λ. Τρότσκι, “Και Τώρα;”, 1932)
Απέναντι σ’ αυτή την ολοκληρωμένη ανάλυση, που θα επαληθευόταν με τον πιο τραγικό τρόπο λίγα χρόνια αργότερα, ο Στάλιν απάντησε μ’ ένα επίσης ολοκληρωμένο σύστημα θεωρητικής τύφλωσης: Χωρίς να έχει κερδίσει την πλειοψηφία του εργατικού κινήματος, το ΚΚ Γερμανίας ανακάλυψε πως οι “σοσιαλφασίστες”, όπως ονόμασαν το σοσιαλιστικό κόμμα, αποτελούσαν τον χειρότερο εχθρό του κινήματος, φτάνοντας μάλιστα μέχρι του σημείου να κάνουν και πρόσκαιρες συμμαχίες με τους Ναζί, εναντίον τους. Με την πολιτική του τεμαχισμού της εργατικής τάξης, οι Ναζί ανέβηκαν στην εξουσία “χωρίς να σπάσει ούτε ένα παράθυρο”, όπως περηφανευόταν ο Χίτλερ. Λίγους μήνες μετά ολοκλήρωσαν το πραξικόπημά τους, τσακίζοντας την εργατική τάξη και βάζοντας τις βάσεις για την φρίκη του 2ου παγκόσμιου πολέμου που θ’ ακολουθούσε. Η Κομιντέρν θα κατακτούσε επάξια τον τίτλο που της απένειμε ο ΛΤ: “Ο μεγάλος οργανωτής των ηττών”.
Τα λαϊκά μέτωπα
Μετά την τραγική κατάληξη της Γερμανίας, η 3η Διεθνής κάνει άλλη μια στροφή 180ο . Αναγνωρίζει πλέον τον κίνδυνο του φασισμού και για άλλες χώρες (Γαλλία, Ισπανία κλπ), αλλά για άλλη μια φορά αποφεύγει επιμελώς να καλέσει σε Ενιαίο Μέτωπο τα κόμματα της αριστεράς. Αντ’ αυτού, στρέφεται στα “λαϊκά μέτωπα”, σε συμμαχίες δηλαδή με “φωτισμένους” δεξιούς, τα συμφέροντα των οποίων βρισκόντουσαν βέβαια πολύ πιο κοντά στους φασίστες παρά στα κομμουνιστικά κόμματα. Για άλλη μια φορά, με την πολιτική της σπέρνει την σύγχυση στο εργατικό κίνημα οδηγώντας το στην ήττα. Στην Ισπανία, το 1936, η σταλινική γραφειοκρατία κάνει πια το ποιοτικό άλμα της ανοιχτής και εσκεμμένης πλέον προδοσίας της διεθνούς επανάστασης.
Στα προηγούμενα γεγονότα, στην Αγγλία, την Κίνα, ακόμη και στην Γερμανία, ήταν ζήτημα λαθεμένης πολιτικής και αδυναμίας στοιχειώδους πρόβλεψης. Μα στην Ισπανία, κρυμμένοι πίσω από την θεωρία των σταδίων που θα έπρεπε να περάσει η επανάσταση εκεί, οι σταλινικοί έπαιξαν έναν ανοιχτά αντεπαναστατικό ρόλο. Με το όπλο στο χέρι, με αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις, προσπάθησαν και πέτυχαν την καταστολή της επανάστασης, κάνοντας το έργο του στρατηγού Φράνκο απείρως πιο εύκολο.
Οι δίκες της Μόσχας
Τα διεθνή γεγονότα, με τις αλλεπάλληλες ήττες της επανάστασης, και οι συνέπειες της βίαιης κολεκτιβοποίησης στο εσωτερικό της Σοβ. Ένωσης, που οδήγησε σε εκατομμύρια θύματα και μια άνευ προηγουμένου καταπίεση, απαιτούσαν ριζικά μέτρα από την πλευρά της γραφειοκρατίας για να καταφέρει να μανουβράρει την λαϊκή οργή που συσσωρευόταν. Σαν αποτέλεσμα, ξεκίνησαν οι περιβόητες δίκες της Μόσχας, που δεν είχαν ιστορικό προηγούμενο από την εποχή της ιερής εξέτασης και του κυνηγητού των μαγισσών. Ξαφνικά η Ρωσία γέμισε “κατασκόπους” και “σαμποτέρ”. Όλοι αυτοί, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, είχαν ένα κοινό σημείο: Δρούσαν κάτω από τις εντολές του Τρότσκι.
Ο ΛΤ παρ’ ότι απομονωμένος στην εξορία, πρώτα στην Νορβηγία κι έπειτα στο Μεξικό, αντέκρουσε μία προς μία όλες τις κατηγορίες, όχι μόνο πολιτικά αλλά και αποδεικνύοντας δεκάδες τυπικές αντιφάσεις και ψέματα.
Ωστόσο τα λογικά επιχειρήματα ωχριούσαν μπροστά στην ανάγκη του καθεστώτος να βρει εξιλαστήρια θύματα για την εγκληματική του πολιτική και να χαράξει ένα ποτάμι αίματος που θα το χώριζε οριστικά από τις παραδόσεις του Λένιν και του Μπολσεβικισμού. Όταν ο Στάλιν, 10 χρόνια πριν, πέτυχε την διαγραφή από το κόμμα όλων των αντιπολιτευόμενων, είχε κατηγορηθεί ανοιχτά από τον ΛΤ πως “βάζει υποψηφιότητα για νεκροθάφτης της επανάστασης”. Η διαδικασία αυτή έφτανε τώρα στην ολοκλήρωσή της. Γινόταν πλέον επιτακτικό το καθήκον της οικοδόμησης νέων επαναστατικών κομμάτων και μια νέας Διεθνούς των εργατών.
Η 4η Διεθνής
Το ιδρυτικό συνέδριο της 4ης Διεθνούς έγινε στο Παρίσι, το 1938, με αντιπροσώπους από 11 χώρες και κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας, για να προστατευθεί τόσο από τις αστικές κυβερνήσεις όσο κι απ’ τους πράκτορες του Στάλιν.
Από τις πρώτες κιόλας στιγμές του, στα μέσα του 19ου αιώνα, το διεθνές εργατικό κίνημα προσπαθούσε να χτίσει μια διεθνή ηγεσία, αναγνωρίζοντας το γεγονός πως κανένας αγώνας δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός αν δεν έχει διεθνή προοπτική. Μετά το οριστικό πέρασμα της σταλινικής Κομιντέρν στο στρατόπεδο της αντεπανάστασης και μπροστά στον πόλεμο που ήταν έτοιμος να ξεσπάσει, ο ΛΤ και οι υποστηρικτές του ανέλαβαν την δημιουργία ενός καινούριου κέντρου της παγκόσμιας επανάστασης, παρ’ ότι δεν υπήρχαν έτοιμες μαζικές δυνάμεις στις διάφορες χώρες. Πίστευαν, πως όπως ο 1ος παγκόσμιος πόλεμος είχε σημάνει το τέλος της 2ης Διεθνούς και είχε οδηγήσει στην γρήγορη άνοδο των δυνάμεων της επανάστασης, το ίδιο θα συνέβαινε και με τον πόλεμο που θ’ ακολουθούσε. Πράγματι, μετά το τέλος του πολέμου επαναστατικές συνθήκες επικρατούσαν σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, σε πολλές χώρες μάλιστα, όπως στην Ελλάδα, η εξουσία ουσιαστικά είχε περάσει στα χέρια του εργατικού κινήματος. Για άλλη μια φορά όμως, και για να μην διαταράξει τις σχέσεις της ΕΣΣΔ με τους ιμπεριαλιστές, ο Στάλιν ανάγκασε τα ΚΚ να παραδώσουν την εξουσία στους αστούς, σώζοντας έτσι το καπιταλιστικό σύστημα.
Το μεταβατικό πρόγραμμα
“Η ιστορική κρίση της ανθρωπότητας έχει αναχθεί σε κρίση της επαναστατικής ηγεσίας του προλεταριάτου”. Σ’ αυτή τη φράση, που διατηρεί μέχρι σήμερα αναλλοίωτη την αξία της, το μεταβατικό πρόγραμμα συμπυκνώνει ολόκληρη την οικονομική και πολιτική κατάσταση της εποχής. Οι παραγωγικές δυνάμεις λιμνάζουν. Οι καινούριες τεχνολογίες, αντί να απελευθερώσουν τον άνθρωπο από τα δεσμά της μισθωτής εργασίας, χρησιμοποιούνται για να ρίξουν ακόμα περισσότερους στην φτώχεια και την ανεργία. Η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής έχει από καιρό μετατραπεί σε μια θηλιά που απειλεί να πνίξει την ανθρωπότητα. Αυτοί είναι οι αντικειμενικοί όροι για το πέρασμα στον σοσιαλισμό. Και ενώ αυτοί οι όροι υπάρχουν, οι ηγεσίες του εργατικού κινήματος αρνούνται να αναλάβουν τον αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας.
Για να καταφέρει η εργατική τάξη να φτάσει στην εξουσία, δεν είναι αρκετές οι “μεταρρυθμίσεις” του συστήματος, ούτε η πάλη για ένα “μίνιμουμ” πρόγραμμα αιτημάτων, που θα μεταθέτει την επανάσταση σε κάποιο απροσδιόριστο μέλλον. Είναι απαραίτητη η προώθηση ενός μεταβατικού προγράμματος διεκδικήσεων, που θα συνδέει άμεσα τους αγώνες του σήμερα, τους αγώνες για την διατήρηση των κεκτημένων και για την καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου με το χτίσιμο ενός κινήματος που θα ανατρέψει οριστικά τον καπιταλισμό. Μόνο ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να δώσει κατεύθυνση στο κίνημα, χωρίς να το περιορίζει, αποκοιμίζοντάς το, πως είναι δυνατή η σταθερή καλυτέρευση των συνθηκών μέσα στις οποίες ζει και εργάζεται, μέσα σ’ ένα σάπιο και ολοένα και πιο παρασιτικό κοινωνικό σύστημα.
Η διαθήκη
Ο ΛΤ πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Μεξικό, την μόνη χώρα σ’ ολόκληρο τον κόσμο που δέχτηκε να του προσφέρει πολιτικό άσυλο. Ο θάνατος τον βρήκε από το χέρι του σταλινικού πράκτορα Ρ.Μερκαντέρ που είχε παρουσιαστεί σαν θαυμαστής του, τον Αύγουστο του 1940. Ήταν το τελευταίο θύμα μιας ολόκληρης σειράς δολοφονιών, που είχαν ξεκληρίσει ολόκληρη την οικογένεία του. Παρ’ όλα αυτά είχε το κουράγιο να γράψει στην διαθήκη του:
“Στα σαράντα τρία χρόνια της συνειδητής μου ζωής παρέμεινα επαναστάτης. στα σαράντα δύο απ’ αυτά πάλεψα κάτω από τη σημαία του μαρξισμού. Αν χρειαζόταν να ξαναρχίσω απ’ την αρχή, φυσικά θα προσπαθούσα ν’ αποφύγω αυτό ή εκείνο το λάθος, όμως η κύρια πορεία της ζωής μου θα έμενε αμετάβλητη. Θα πεθάνω προλεταριακός επαναστάτης, μαρξιστής, διαλεκτικός υλιστής και, συνεπώς, ασυμφιλίωτα άθεος. Η πίστη μου στο κομμουνιστικό μέλλον της ανθρωπότητας δεν είναι λιγότερο φλογερή, αντίθετα σήμερα είναι πιο στερεή απ’ ότι ήταν στις μέρες της νιότης μου”.
