Είμαστε στα μέσα της δεκαετίας του ’40. Μετά το Κραχ του ’29 και τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του ’30 και αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – γεγονότα που κατέστρεψαν υποδομές και οικονομίες δεκάδων χωρών και βέβαια, το σημαντικότερο, τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Έτσι τον Ιούλιο του 1944, πραγματοποιείται στην πόλη Μπρέτον Γουντς των ΗΠΑ μια Διεθνής Σύνοδος για την παγκόσμια οικονομική συνεργασία, με παρουσία εκπροσώπων 45 χωρών (μεταξύ των οποίων και από την Ελλάδα). Η βασική της επιδίωξη ήταν το πώς θα αποφευχθούν στο μέλλον παρόμοια γεγονότα και πώς θα μπορέσει να υπάρξει κάποιου είδους οικονομική συνεργασία διεθνώς, έτσι ώστε οι πλουσιότερες οικονομίες να μπορούν να στηρίζουν τις πιο αδύναμες, όταν αυτές μπαίνουν σε κρίση.
Έτσι, στις 27 Δεκεμβρίου του 1945 ιδρύεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο – ΔΝΤ (και την ίδια περίοδο και το δίδυμο αδερφάκι του, η Παγκόσμια Τράπεζα – ΠΤ), το οποίο θα γίνονταν το εργαλείο που θεωρητικά θα βοηθούσε τις οικονομίες που βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. [Για μια πιο αναλυτική παρουσίαση των διεργασιών εκείνης της περιόδου, διαβάστε παλαιότερο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο xekinima.org με τίτλο: «Έργα και ημέρες του ΔΝΤ».]
Στα σχεδόν 80 χρόνια ύπαρξης του ΔΝΤ και παρέμβασής του σε χώρες που βρέθηκαν σε κρίση, αυτό που προστατεύτηκε δεν ήταν οι οικονομίες ήταν το τραπεζικό σύστημα και η κερδοφορία των μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Γιατί τα δάνεια που «προσέφερε» στις διάφορες χώρες, συνοδεύονταν από ένα πακέτο σκληρών πολιτικών λιτότητας που οδήγησαν σε ιδιωτικοποιήσεις, σε μαζική ανεργία και τελικά κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους.
Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό. Το 2008, που ξεκίνησε η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση και 2 χρόνια πριν ζητήσει ο Γ. Παπανδρέου απ’ το Καστελόριζο τη «βοήθεια» του ΔΝΤ, το ελληνικό ΑΕΠ ήταν στα 230 δισ. ευρώ για να κάνει βουτιά στα 180 δισ. ευρώ μέχρι το 2016 (και έκτοτε να κινείται στα 190-200 δισ. ευρώ). Αντίστοιχα το δημόσιο χρέος από 127% του ΑΕΠ που ήταν το 2009 αυξήθηκε μέσα σε 5 χρόνια στο 180%, το 2020 ξεπέρασε το 200% και σήμερα βρίσκεται σε μικρή υποχώρηση λόγω του πληθωρισμού ο οποίος αυξάνει σε ονομαστικούς όρους το ΑΕΠ.
Η εικόνα από τις «παρεμβάσεις βοήθειας» του ΔΝΤ κατά τις προηγούμενες δεκαετίες είναι αμείλικτη. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν την «τιμητική» τους, αλλά και αυτές της Ανατολικής Ευρώπης έχουν νιώσει στο πετσί τους τον βούρδουλα του Ταμείου. Το μείγμα των «προτάσεων» του ΔΝΤ θα μπορούσε να συνοψιστεί στο τρίπτυχο: καταστροφικές πολιτικές λιτότητας για την κοινωνία, βύθιση των εγχώριων οικονομιών σε ύφεση, αδιαφορία για τη δημοκρατία και αγαστή συνεργασία με αυταρχικά/δικτατορικά καθεστώτα.
Η εμπειρία της Λατινικής Αμερικής
Από τις πιο γνωστές περιπτώσεις είναι αυτή της Αργεντινής. Μεταξύ 1999 και 2001 πέρασαν οκτώ πακέτα λιτότητας τα οποία βέβαια δεν ήταν αρκετά για να αποφευχθεί η χρεοκοπία και η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας – το αντίθετο.
Οι προβλέψεις του ΔΝΤ κατά την 3ετία εφαρμογής των πολιτικών του ήταν ότι θα αναπτύσσονταν η οικονομία κατά 1,5%, 3,7% και 2,6%, με το πραγματικό αποτέλεσμα να είναι τελικά συρρίκνωση κατά 0,8%, 4,4% και 10,9% αντίστοιχα. Το ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε κατά 22% μεταξύ 1998-2002. Αυτό που ακολούθησε ήταν παρατεταμένη πολιτική κρίση, με ανατροπή 4 κυβερνήσεων μέσα σε μερικές βδομάδες μέσα από μια κοινωνική, επαναστατική έκρηξη που όμως έμεινε μέσα στα όρια του συστήματος καθώς δεν υπήρχε επαναστατική ηγεσία.
Ακόμα, αξίζει να σημειωθεί ότι το ΔΝΤ είχε ξαναπροσφέρει απλόχερα τις υπηρεσίες του στη χώρα το 1976 κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Χόρχε Βιντέλα. Το ΔΝΤ ποτέ δεν θέτει όρους που αφορούν δημοκρατικά, συνδικαλιστικά ή ανθρώπινα δικαιώματα, για να «βοηθήσει».
Το 1995 το ΔΝΤ δανείζει 30 δισ. δολάρια στο Μεξικό. Κάποια από τα αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων που επιβλήθηκαν παράλληλα με τη δανειοδότηση, ήταν ο αριθμός των Μεξικανών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας να ξεπεράσει το 50% και ο κατώτατος μισθός να μειωθεί πάνω από 20%.
Παράλληλα το ΔΝΤ και τη ΠΤ υπονομεύουν διαχρονικά όσες κυβερνήσεις κάνουν απόπειρες να προχωρήσουν σε φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις. Κάτι τέτοιο συνέβη και το 1954 στη Γουατεμάλα όπου μποϊκόταραν οικονομικά την κυβέρνηση του Γιάκομπο Αρμπένς και στη συνέχεια πρόσφεραν απλόχερα τις υπηρεσίες τους στη χούντα που τον ανέτρεψε.
Αντίστοιχα, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας του 1964-1985 στη Βραζιλία, υπήρξαν διαδοχικές αποστολές «ειδικών» από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα για να «βοηθήσουν». Το ίδιο συνέβη και τον Σεπτέμβρη του 1973 στη Χιλή, όπου αμέσως μετά τη δολοφονία του εκλεγμένου προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, όπου το ΔΝΤ σπεύδει να δώσει τα φώτα του στην χούντα του Πινοσέτ.
Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει η γαλλική εφημερίδα Λε Μοντ (Le Monde):
«Η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ώθησαν σκόπιμα τη Λατινική Αμερική στην υπερχρέωση. Ανάμεσα στο 1970 και στο 1982 το δημόσιο χρέος της περιοχής σημείωσε άλμα από τα 16 στα 178 δισ. δολάρια… Παντού οι τοπικές κυρίαρχες τάξεις βρίσκουν στους θεσμούς του Μπρέτον Γουντς υποστήριξη στην αντίστασή τους κατά των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων».
Στην Ευρώπη
Τον Δεκέμβρη του 2008 η Λετονία ήταν από τις πρώτες χώρες της Ευρώπης που προσέφυγαν στη «διάσωσή τους» από το ΔΝΤ. Τα 7,5 δισ. «βοήθειας» από το Ταμείο συνοδεύτηκαν μεταξύ άλλων από περικοπές 20% στους μισθούς (που δεν ξεπερνούσαν κατά μέσο όρο τα 300 ευρώ), μείωση 10% των συντάξεων, απολύσεις του 20% των δημοσίων υπαλλήλων, κλείσιμο σχολείων καθώς και περικοπή 40% στον προϋπολογισμό των δημοσίων νοσοκομείων. Τα αποτελέσματα ήταν λίγο-πολύ αναμενόμενα: πτώση του ΑΕΠ κατά 18% και εκτίναξη της ανεργίας από 6% που ήταν το 2007 σε πάνω από 30% (μια από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στη σύγχρονη ιστορία).
Η Σερβία χρειάστηκε το 2009 δάνειο 3 δισ. ευρώ, λόγω της κρίσης του 2008. Για να το λάβει συμφώνησε σε σκληρούς όρους που περιλάμβαναν την απώλεια του 20% των θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα και πάγωμα των μισθών. Στη Ρουμανία το δάνειο των 20 δισ. ευρώ που υπογράφηκε μετά από παρέμβαση ΕΕ και ΔΝΤ, οδήγησε σε 100.000 απολύσεις στο δημόσιο. Στην Ουκρανία η οικονομική «βοήθεια» των 16,4 δισ. δολαρίων του ΔΝΤ είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του ΑΕΠ κατά 15% το 2009.
Κάποια οικονομικά στοιχεία της περίπτωσης της Ελλάδας αναφέρθηκαν ήδη. Τη δεκαετία του 2010 στο ΔΝΤ προσέφυγαν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιρλανδία. Ανάλογα μέτρα εφαρμόστηκαν και εκεί αν και όχι στον ίδιο βαθμό.
Ποιος είναι ο υπεύθυνος;
Τα καθαρά οικονομικά στοιχεία έχουν τη χρησιμότητά τους. Στο τέλος-τέλος όμως η ουσία βρίσκεται στις κοινωνικές επιπτώσεις που έχουν οι εφαρμοζόμενες πολιτικές. Ο απολογισμός της παρουσίας του ΔΝΤ μέσω της «Τρόικας» (που συναποτελούσαν μαζί με ΕΕ και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) ή των «θεσμών», όπως τη μετονόμασε η κυβέρνηση Τσίπρα, είναι τραγικός: μείωση μισθών, κατάργηση δώρων Χριστουγέννων-Πάσχα-καλοκαιριού, απολύσεις, ιδιωτικοποιήσεις, συρρίκνωση δημοσίων υπηρεσιών, υποβάθμιση ΕΣΥ και τόσα άλλα. Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη Eurostat 1 στους 3 κατοίκους στην Ελλάδα το 2016 ζούσε κάτω από τα όρια της φτώχειας, είχαμε αύξηση στις απόπειρες αυτοκτονίας κατά 36% μεταξύ 2009-2011, ενώ πάνω από 600.000 άτομα αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν προς χώρες του εξωτερικού λόγω ανεργίας.
Σχεδόν σε όλες τις χώρες, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονταν αυτές οι πολιτικές ήταν αυτός του αναπόφευκτου, ότι δηλαδή «δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική» γεγονός που περιγράφηκε με τον όρο «TINA» απ’ τα αρχικά της αγγλικής φράσης «There Is No Alternative». Έτσι, οι κυβερνήσεις μετατόπισαν τις δικές τους ευθύνες για την εφαρμογή αυτών των σκληρών πολιτικών, στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το ΔΝΤ, την Τρόικα και γενικά σε κάποιον «τρίτο».
Η αλήθεια βέβαια βρίσκεται στη μέση – όση εγκληματική ευθύνη είχε και έχει το ΔΝΤ για τους επαχθείς όρους με τους οποίους συνοδεύει τον δανεισμό χωρών, άλλη τόση έχουν και οι εγχώριες κυβερνήσεις, είτε δεξιές που εφαρμόζουν με χαρά αυτές τις πολιτικές, είτε πρώην αριστερές (όπως στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ μετά το 2015) που αντί για τη σύγκρουση επιλέγουν τον συμβιβασμό και την υποταγή στο σύστημα.
Πηγές:
ΔΝΤ: H αμαρτωλή ιστορία του παγκόσμιου οργανισμού, άρθρο από την ΕφΣυν στη Lifo (14/4/2013)
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο: o «σωτήρας» που φεύγει ως ολετήρας, ΕφΣυν (16/02/2020)
Ποιες χώρες έχει «σώσει» το ΔΝΤ: Μικρή ιστορική αναδρομή στον «εκτελεστή» των εθνικών οικονομιών, Newsbomb (17/04/2016)
