Ο Ιούνης είναι ένας μήνας συνδεδεμένος με τους αγώνες για τα ΛΟΑΤ+ δικαιώματα, χάρη στην εξέγερση του Stonewall 55 χρόνια πριν. Σήμερα, ο αγώνας αυτός παραμένει επίκαιρος και απαραίτητος, αφού παρά τα προχωρήματα που έχουν γίνει, στοιχειώδη δικαιώματα των ΛΟΑΤ+ ατόμων, κάθε άλλο παρά κατοχυρωμένα είναι. Το παρακάτω κείμενο είναι ένα αφιέρωμα στην εξέγερση του Stonewall.
Φέτος κλείνουν 55 χρόνια από την εξέγερση ομοφυλόφιλων, λεσβιών και τρανς ατόμων της 27ης Ιούνη του 1969 στο Stonewall Inn, ένα γκέι μπαρ στη Νέα Υόρκη, εξέγερση που γέννησε τα Φεστιβάλ Υπερηφάνειας των ΛΟΑΤ+[1] ατόμων.
Σήμερα στον δυτικό κυρίως κόσμο, τα Φεστιβάλ Υπερηφάνειας (Pride) έχουν πάρει περισσότερο τη μορφή γιορτής, παρά διαμαρτυρίας και διεκδίκησης. Πολιτικοί που δεν κάνουν τίποτα για να αλλάξουν την καταπίεση που υφίστανται τα ΛΟΑΤ+ άτομα μέσα στη χρονιά, πρέσβεις χωρών και μεγάλες εταιρείες, συμμετέχουν στα Φεστιβάλ και καπηλεύονται τη σημασία τους και την ιστορική τους διαδρομή. Την ίδια ώρα, 55 χρόνια μετά, σε πολλές χώρες όπως η Τουρκία ή η Ρωσία, η διοργάνωση και η συμμετοχή σε Φεστιβάλ Υπερηφάνειας αποτελεί κίνδυνο για τη σωματική ακεραιότητα και την ελευθερία , ενώ υπάρχουν ακόμα χώρες που η ομοφυλοφιλία είναι παράνομη και η ποινή μπορεί να φτάσει μέχρι και στον θάνατο.
Μετά από μισό αιώνα, ενώ –και πάλι στον δυτικό κόσμο– μία σειρά από δικαιώματα έχουν κατακτηθεί και η ομοφυλοφιλία έχει αποποινικοποιηθεί, απέχουμε πολύ από την κατάκτηση ίσων δικαιωμάτων. Έτσι, η «επιστροφή στις ρίζες» της εξέγερσης του Stonewall, παραμένει απαραίτητη. Τι ακριβώς συνέβη όμως τo βράδυ της 27ης Ιούνη και τα ξημερώματα της 28ης του 1969; Και ποιες συνθήκες οδήγησαν στην εξέγερση του Stonewall;
Ο Μακάρθι και ο «φόβος του λιλά» (“Lavenderscare”)
Για τους περισσότερους, το όνομα του Γερουσιαστή Μακάρθι είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον «ψυχρό πόλεμο» και την «αντικομουνιστική προπαγάνδα». Όμως, εκτός από την «κομμουνιστική απειλή» και τη δίωξη υπόπτων για συνεργασία με τη Σοβιετική Ένωση, ο Μακάρθι επιδόθηκε σε ένα ακόμα κυνήγι μαγισσών, ενάντια στους ομοφυλόφιλους. Η εξήγηση για τις διώξεις ομοφυλοφίλων είχε ως εξής: οι ΛΟΑΤ άνθρωποι θεωρούνταν «ανώμαλοι και αμαρτωλοί», άθεοι και χωρίς ηθικούς φραγμούς. Χαρακτηριστικά που μοιραζόντουσαν με τους κομμουνιστές οι οποίοι επίσης παρουσιάζονταν ως «αδύναμοι» ηθικά και πνευματικά. Οπότε έμπαινε ζήτημα «εθνικής ασφάλειας»: εφόσον τα ΛΟΑΤ άτομα ζούσαν διπλή ζωή (αναγκαζόμενοι να κρύψουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή/και την ταυτότητα φύλου τους), ήταν πολύ πιθανό να μην έχουν το σθένος ή να μην είναι αρκετά πιστά στις ΗΠΑ, ώστε να κρατήσουν τα κυβερνητικά μυστικά. Έτσι, οι ομοφυλόφιλοι δεν ήταν ακριβώς ύποπτοι ως κομμουνιστές, αλλά θεωρούταν πως ήταν ευάλωτοι να πέσουν θύματα εκβιασμού από κομμουνιστές και να αποκαλύψουν κρατικά μυστικά για να μην αποκαλυφτεί η ομοφυλοφιλία τους! Η τραγική ειρωνεία είναι πως αυτό το «πρόβλημα» θα μπορούσε να λυθεί με το να μην υποχρεώνονται οι ομοφυλόφιλοι να κρύβονται και άρα να μην κινδυνεύουν να πέσουν θύματα εκβιασμού. Αλλά ο Μακάρθι είχε πολύ διαφορετικά σχέδια που περιλάμβαναν απολύσεις, διώξεις και εξευτελισμούς.
Έτσι, η εποχή του «Μακαρθισμού» και η δεκαετία του ’50 σημαδεύτηκαν από τις διώξεις των ΛΟΑΤ ατόμων και τις απολύσεις ομοφυλόφιλων από δημόσιες υπηρεσίες. Ομοφυλόφιλοι διαπομπεύτηκαν, ξεφτιλίστηκαν, έμειναν άνεργοι και άλλοι κλείστηκαν σε ψυχιατρεία, αφού το 1952 η Αμερικάνικη Ψυχιατρική ένωση περιέλαβε την ομοφυλοφιλία στο διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο DSM-I, χαρακτηρίζοντάς την ως μια κοινωνικοπαθητική διαταραχή της προσωπικότητας.
Η δεύτερη έκδοση του DSM, που κυκλοφόρησε το 1968, χαρακτήρισε την ομοφυλοφιλία ως σεξουαλική απόκλιση.
Μέχρι και τη δεκαετία του ’60 το FBIδιατηρούσε λίστα με γνωστούς ομοφυλόφιλους, τους φίλους τους και συγγενείς τους, τη διεύθυνσή τους κλπ. Χιλιάδες άνθρωποι δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά εκείνη την περίοδο και χιλιάδες άλλοι απολύθηκαν. Η διαπόμπευση και η ανεργία οδήγησε κάποιους από αυτούς στην αυτοκτονία.
Την ίδια περίοδο υπήρξαν απολύσεις και «συμμάχων»ομοφυλόφιλων, ανθρώπων δηλαδή που δεν ήταν οι ίδιοι ομοφυλόφιλοι, αλλά κατηγορήθηκαν πως γνώριζαν ομοφυλόφιλα άτομα και δεν το κατήγγειλαν.
Ένα ακόμα σημείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι η προσωπική ζωή του Μακάρθι και του αρχηγού του FBI, Τζέι Έντγκαρ Χούβερ, ο οποίος ήταν ο βασικός υπεύθυνος για τη διατήρηση των λιστών των «ύποπτων» ομοφυλόφιλων.
Ο Μακάρθι κατέληξε αλκοολικός, κατέληξε δηλαδή να ανήκει σε μία από τις κοινωνικές ομάδες τις οποίες καταδίκαζε, αφού σύμφωνα με τον ίδιο, οι άνθρωποι που ήταν εθισμένοι σε ουσίες, ήταν ευάλωτοι να πέσουν θύματα εκβιασμού από τους κομουνιστές.
Σύμφωνα με πολλούς βιογράφους, ο Τζέι Έντγκαρ Χούβερ ήταν ομοφυλόφιλος και μάλιστα διατηρούσε σχέση που έμοιαζε «συζυγική» με έναν νεότερο πράκτορα του FBI, τον Κλάιντ Τόλσον, ο οποίος μάλιστα ανέβαινε στις βαθμίδες του FBI ταχύτερα από οποιονδήποτε άλλον πράκτορα!
Αυτά τα δύο γεγονότα, αποδεικνύουν για μία ακόμα φορά πως όταν κάποιος βρίσκεται σε θέση εξουσίας, μπορεί να στραφεί ενάντια ακόμα και στα δικαιώματα που τον αφορούν, αφού δε βιώνει την ίδια καταπίεση με τα υπόλοιπα μέλη της ευάλωτης κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκει.
Η γέννηση του ομοφυλοφιλικού κινήματος
Η ομοφυλοφιλία εκείνη την περίοδο ήταν παράνομη και πολλοί ομοφυλόφιλοι είχαν μετακινηθεί προς τα αστικά κέντρα που πρόσφεραν ανωνυμία και σχετική ασφάλεια. Οι διώξεις, οι απολύσεις και ο φόβος υποχρέωσαν τους ομοφυλόφιλους να συνεχίσουν να κρύβονται. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 όμως, υπήρξαν και οι πρώτες οργανώσεις για τα «γκέι δικαιώματα», που αναπτύχθηκαν ακόμα περισσότερο τη δεκαετία του ’60.
Οι πρώτες οργανώσεις ομοφυλόφιλων και λεσβιών άρχισαν να δημιουργούνται ήδη από τη δεκαετία του ’50. Η οργάνωση «Mattachine Society» ιδρύθηκε επίσημα το 1951, από τον ομοφυλόφιλο ηθοποιό και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος HarryHay.
Στο πρόγραμμα της οργάνωσης ήταν η ανάγκη να συναντηθούν οι κοινωνικά απομονωμένοι ομοφυλόφιλοι και να αντιμετωπίσουν τις διακρίσεις ως μία καταπιεσμένη κοινωνική ομάδα και όχι ατομικά. Η «Mattachine Society» ξεκίνησε με ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα και ανάλυση –αν και δεν ξέφυγε από τις σταλινικές αγκυλώσεις που «κουβαλούσε» ο Hay από τη συμμετοχή του στο ΚΚ– το 1953 όμως η ηγεσία πέρασε σε πιο συντηρητικές δυνάμεις. Για παράδειγμα ο Πρόεδρος της Οργάνωσης Ken Burns είχε γράψει στην εφημερίδα της, τον Αύγουστο του 1956:
«Πρέπει να κατηγορούμε τους ίδιους μας τους εαυτούς για τη δεινή μας κατάσταση… Πότε θα συνειδητοποιήσουν οι ομοφυλόφιλοι πως για να είναι αποτελεσματική η κοινωνική μεταρρύθμιση, πρέπει να προηγηθεί η ατομική;»
Αντίστοιχα συντηρητική ήταν και η ηγεσία της λεσβιακής οργάνωσης «Οι αδερφές της Μπιλίτη» (TheDaughters of Bilitis). Το όνομά τους το πήραν από την Μπιλίτη, μία ηρωίδα στην ποιητική συλλογή του Γάλλου Pierre Louÿs «Τα τραγούδια της Μπιλίτης», η οποία στα ποιήματα παρουσιάζεται ως η σύντροφος της Σαπφούς.
Όταν άρχισαν να οργανώνονται στις δύο αυτές οργανώσεις άτομα πιο μαχητικά και ριζοσπαστικοποιημένα, οι ηγεσίες και των δύο οργανώσεων επέλεξαν να «διαλύσουν» τις δομές τους, παρά να πάρουν πιο ριζοσπαστική μορφή. Πολλές από τις τοπικές οργανώσεις διατηρήθηκαν και λειτούργησαν αυτόνομα και σε αρκετές από αυτές αναδείχτηκαν στην ηγεσία οι πιο μαχητικές φωνές.
Εξάλλου, η δεκαετία του ’60 σημαδεύτηκε από ιστορικά κινήματα τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και διεθνώς. Το κίνημα των μαύρων, το κίνημα ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ, το γυναικείο κίνημα στο οποίο συμμετείχαν ενεργά πολλές λεσβίες αλλά και ο γαλλικός Μάης του ’68, έδωσαν ώθηση στον αγώνα για δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και των λεσβιών να κινηθεί προς μία πιο μαχητική κατεύθυνση.
Stonewall Inn: το γκέι μπαρ, η μαφία και η αστυνομία
Πέρα από την ακτιβίστικη οργάνωση των ομοφυλόφιλων και λεσβιών, υπήρχε και η ανάγκη για κοινωνικές συναναστροφές, για διασκέδαση, για φλερτ. Την ίδια ώρα, δεν μπορούσαν να συναντηθούν, να χορέψουν και να φλερτάρουν «ελεύθερα» στα νυχτερινά μαγαζιά. Αυτό το κενό ήρθε να το καλύψει η μαφία και συγκεκριμένα ο Tony Lauria, ή αλλιώς ο «Χοντρός Τόνυ» (Fat Tony), που αγόρασε το Stonewall Inn το 1966 και το μετέτρεψε από μπαρ-ρεστοράν σε γκέι μπαρ. Οι σχέσεις της μαφίας με τη νυχτερινή ζωή υπήρχαν από την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, οπότε ο Τόνυ είχε όλες τις κατάλληλες διασυνδέσεις για να στήσει μία εξαιρετικά επικερδή μπίζνα.
Το Stonewall Inn απείχε πολύ από ειδυλλιακό τόπο συνάντησης: δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό στο μπαρ και τα ποτήρια «καθαρίζονταν» με υγρές πετσέτες, δεν υπήρχε ούτε έξοδος κινδύνου, ενώ οι τουαλέτες συχνά βούλωναν. Τα ποτά ήταν αραιωμένα και πανάκριβα. Και όλα αυτά δε σήμαιναν σε καμία περίπτωση πως οι θαμώνες ήταν ασφαλείς από εφόδους της αστυνομίας. Βέβαια, ο Τόνυ πλήρωνε στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής περίπου 1.200 δολάρια την εβδομάδα, για να συνεχίσει να λειτουργεί αλλά και για να γίνονται οι έφοδοι καθορισμένες ώρες και ώρες με λίγο κόσμο.
Παρόλα αυτά, οι έφοδοι ήταν προφανώς πλήρως κακοποιητικές. Οι αστυνομικοί ζητούσαν από τους θαμώνες ταυτότητα και αν δεν είχαν υπήρχε ο κίνδυνος να συλληφθούν. Επίσης συλλαμβάνανε τις drag queens, για τις οποίες το Stonewall Inn αποτελούσε ίσως τον μοναδικό χώρο έκφρασης και τις γυναίκες που φορούσαν λιγότερα από 3 «γυναικεία» ρούχα (στη Νέα Υόρκη ήταν αδίκημα να φοράει κάποιος/α ρούχα που αντιστοιχούσαν στο άλλο φύλο)ενώ υπήρχαν και περιστατικά που γυναίκες αστυνομικοί έμπαιναν στις τουαλέτες και έλεγχαν το φύλο των θαμώνων.
Και όμως, παρά τις συνθήκες αυτές, το Stonewall Inn αποτελούσε καταφύγιο για τα ΛΟΑΤ άτομα, όχι μόνο γιατί ήταν ο μοναδικός χώρος που μπορούσαν ομοφυλόφιλοι να χορεύουν μαζί, αλλά επειδή τις ώρες που ήταν ανοιχτό παρείχε στέγη και προστασία σε νεαρά ΛΟΑΤ άτομα που το είχαν σκάσει από τα σπίτια τους, σε άστεγους ΛΟΑΤ κλπ.
Αυτό όμως δε σημαίνει πως ο κόσμος που επισκεπτόταν το Stonewall Inn, δεν ένιωθε αγανάκτηση και θυμό που ο μαφιόζος Τόνυ έβγαζε λεφτά παρέχοντάς τους άθλιες συνθήκες και για την υποκρισία της αστυνομίας που συνεργαζόταν και χρηματιζόταν από τον Τόνυ αλλά παρενοχλούσε τους θαμώνες.
Η βραδιά της εξέγερσης
Δεν υπήρχε τίποτα που να προμηνύει τα γεγονότα της 27ης Ιουνίου του 1969. Τίποτα, πέρα από τη συσσωρευμένη οργή και αγανάκτηση των ΛΟΑΤ ατόμων για τη χρόνια καταπίεσή τους.
Όλα ξεκίνησαν με μία «καθιερωμένη» έφοδο της αστυνομίας στο Stonewall Inn… Η αστυνομία είχε ήδη προβεί σε συλλήψεις και ήταν έτοιμη να μεταφέρει τις drag queens και τις λεσβίες που ήταν ντυμένες «αντρικά» στο αστυνομικό τμήμα.
Ο ακτιβιστής για τα γκέι δικαιώματα Craig Rodwell, που ήταν παρών περιέγραψε:
«Μία σειρά από γεγονότα συνέβαιναν ταυτόχρονα. Δεν ήταν ένα περιστατικό που συνέβη, ούτε ένα άτομο, ήταν μία ομαδική έκρηξη, μαζικής οργής».
Το πλήθος άρχισε να πετάει κέρματα στους αστυνομικούς, στη συνέχεια μπουκάλια, πέτρες και άλλα αντικείμενα. Άλλοι/ες έσκισαν τα λάστιχα των αστυνομικών οχημάτων και ζητωκραύγασαν όταν απελευθερώθηκαν οι συλληφθέντες. Οι αστυνομικοί υποχώρησαν μέσα στο μπαρ και οι εξεγερμένοι άρχισαν να το σπάνε. Το σύνθημα «Δύναμη στους Γκέι» (Gay power) αντηχούσε μέσα στη νύχτα και ομοφυλόφιλοι, λεσβίες, τρανς άτομα, λευκοί, μαύροι, Λατίνοι, κυρίως της εργατικής τάξης άρχισαν να συγκεντρώνονται έξω από το Stonewall Inn για να συμμετέχουν στην εξέγερση. Αλλά και η αστυνομία ενισχύθηκε από ένα ειδικό σώμα ασφαλείας, εκπαιδευμένο να καταστέλλει τις κινητοποιήσεις ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ.
Ο ιστορικός Martin Duberman έχει περιγράψει τα γεγονότα εκείνης της βραδιάς:
Οι αστυνομικοί επιτίθονταν και οι διαδηλωτές διαλύονταν, δεν τρέπονταν όμως σε φυγή. Αντιθέτως, έκαναν τον γύρο του τετραγώνου και επιτίθονταν από πίσω στις αστυνομικές δυνάμεις. Και όσο βίαιοι και αν ήταν οι αστυνομικοί, αυτό επαναλαμβανόταν ξανά και ξανά.
Σε κάποια στιγμή που οι αστυνομικοί γύρισαν προς την αντίθετη κατεύθυνση για να αντιμετωπίσουν για μία ακόμα φορά το πλήθος, βρέθηκαν μπροστά στον χειρότερό τους εφιάλτη: μία χορωδία αγκαλιασμένων dragqueens να σχηματίζουν μία σειρά, να κλωτσάνε τα τακούνια τους στον αέρα και να τους τραγουδούν:
«Είμαστε τα κορίτσια του Stonewall
Φοράμε τα μαλλιά μας σε μπούκλες
Δεν φορούμε εσώρουχα
Δείχνουμε τις ηβικές τρίχες μας…
Φοράμε τις στολές μας
Πάνω από τα γόνατά μας! »
(We are the Stonewall girls
We wear our hair in curls
We wear no underwea
We show our pubic hair…
We wear our dungarees
Above our nelly knees!)
Το επόμενο απόγευμα, οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν και πάλι έξω από το Stonewall Inn και αυτήν τη φορά ήταν χιλιάδες. Κυκλοφόρησαν προκηρύξεις με τίτλο: «Διώξτε τη Μαφία και τους Μπάτσους από τα γκέι μπαρ». Οι διαδηλώσεις και οι ταραχές κράτησαν συνολικά πέντε μέρες και τίποτα δεν ήταν το ίδιο μετά από αυτές.
Στις αρχές του Ιούλη μία μικρή ομάδα ομοφυλόφιλων και λεσβιών άρχισε να συζητά τη δημιουργία μίας νέας οργάνωσης, με το όνομα «Μέτωπο για την Απελευθέρωση των Γκέι»[2]. Οργάνωση που την επόμενη περίοδο αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ και ανάμεσα στις άλλες δράσεις της, τμήματά της οργάνωσαν δράσεις αλληλεγγύης σε συλληφθέντες «Μαύρους Πάνθηρες», συγκέντρωσαν χρήματα για απεργούς εργάτες και συνέδεσαν τον αγώνα για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων με την πάλη για τον σοσιαλισμό. Μέσα σε έναν χρόνο είχε εξαπλωθεί με το ίδιο όνομα ή παρόμοιο στον Καναδά, τη Βρετανία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.
Τα μαθήματα της εξέγερσης του Stonewall Inn
Η εξέγερση του Stonewall Inn αποτελεί ιστορική σελίδα όχι μόνο για τα ΛΟΑΤ+ άτομα, αλλά για όλη την κοινωνία. Είναι μία εξέγερση στην οποία έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο κοινωνικές ομάδες εξαιρετικά καταπιεσμένες και ευάλωτες, ακόμα και στο εσωτερικό της ΛΟΑΤ+ κοινότητας. Μαύρες τρανς γυναίκες, όπως η Sylvia Rivera και η Marsha Johnson ήταν στην πρώτη γραμμή της εξέγερσης, όταν ακόμα και σήμερα οι μαύρες τρανς γυναίκες είναι από τις πιο αποκλεισμένες και ευάλωτες ομάδες στις ΗΠΑ.
Τα γεγονότα του Stonewall Inn αποτέλεσαν θέμα συζήτησης για πολύ καιρό ανάμεσα στα ΛΟΑΤ άτομα, που όμως δεν έμειναν απλά στη συζήτηση. Οργάνωσαν για την επόμενη χρονιά, την ημέρα της επετείου της εξέγερσης, τις πρώτες πορείες «Υπερηφάνειας», όχι μόνο στη Νέα Υόρκη, αλλά και στο Σικάγο, στο Λος Άντζελες και στο Σαν Φρανσίσκο. Τα «Φεστιβάλ Υπερηφάνειας» είχαν μόλις γεννηθεί. Οι πρώτες αυτές πορείες δεν ήταν γιορτή, αλλά μία ξεκάθαρη πολιτική πράξη και ένας γνήσιος αγώνας για δικαιώματα. Τις ημέρες πριν τις πορείες, διοργανώθηκαν και άλλες εκδηλώσεις και συζητήσεις.
Ο αγώνας των ΛΟΑΤ+ ατόμων έμπαινε σε μία καινούρια περίοδο, με πολλή περισσότερη αυτοπεποίθηση αλλά και με χρήσιμα συμπεράσματα. Η σύνδεση του ΛΟΑΤ κινήματος με τα υπόλοιπα κινήματα εκείνης της περιόδου ήταν εξαιρετικής σημασίας, αφού αφενός συνέδεε τους/ις καταπιεσμένους/ες της αμερικάνικης κοινωνίας, αφετέρου τους έφερνε απέναντι στον ίδιο κοινό εχθρό: την αμερικάνικη κυβέρνηση και την αστική τάξη της οποίας τα συμφέροντα εξυπηρετούσε.
Μισό αιώνα μετά ο αγώνας των ΛΟΑΤ ατόμων συνεχίζεται, γιατί παρά τα κάποια βήματα σε μερικές χώρες, τα βασικά προβλήματα παραμένουν άλυτα. Η εξέγερση του Stonewall Inn και των αγώνων που δόθηκαν τα επόμενα χρόνια, παραμένουν μέχρι σήμερα πηγή έμπνευσης.
Στους αγώνες του σήμερα χρειάζεται να δοθεί πολιτική κατεύθυνση και περιεχόμενο, για να μπορέσουν να νικήσουν: τα pride να κατοχυρωθούν σαν κινηματικά γεγονότα κι όχι «γιορτές», η ΛΟΑΤ κοινότητα να συνδέσει τον αγώνα της μ’ αυτό του εργατικού κινήματος και των άλλων κοινωνικών κινημάτων, και να δώσει στα αιτήματά της αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο, γιατί χωρίς κοινωνική ανατροπή τα ίσα δικαιώματα θα παραμένουν άπιαστα.
