Άρθρο της Αθηνάς Καρυάτη, μέλους της «Νέας Διεθνιστικής Αριστεράς – Yeni Enternasyonalist Sol» στην Κύπρο.
Στις 23 Απριλίου 2003 άνοιξε το πρώτο οδόφραγμα στο Λήδρα Πάλας στην Λευκωσία. Μετά από 29 χρόνια Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα περνούσαν ξανά από την άλλη πλευρά της «πράσινης γραμμής». Το άνοιγμα έγινε κάτω από την πίεση του κινήματος των Τουρκοκυπρίων ενάντια στο καθεστώς του Ντενκτάς.
Ας δούμε το πλαίσιο της εποχής.
Κρίση στον βορρά
Τον Δεκέμβρη του 1999 ο τραπεζικός τομέας της βόρειας Κύπρου άρχισε να καταρρέει ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης που χτύπησε την Τουρκία. Έξι τράπεζες κατέρρευσαν στην αρχή του 2000 και μπήκαν κάτω από τον έλεγχο της κυβέρνησης. Οι τέσσερεις από τις έξι τράπεζες έκλεισαν αφήνοντας πίσω εκατοντάδες ανέργους ενώ χιλιάδες καταθέτες οδηγήθηκαν στη χρεοκοπία. Για την επιβίωση των υπόλοιπων τραπεζών, για τη λειτουργία του κράτους και για τη χορήγηση αποζημιώσεων σε όσους έχασαν τις καταθέσεις τους, η κυβέρνηση Έρογλου (του Κόμματος Εθνικής Ενότητας – κόμμα του Ντενκτάς) ζήτησε οικονομική βοήθεια από την Άγκυρα.
Η Τουρκία μέσα στον κλοιό της δικής της οικονομικής κρίσης τον Νοέμβρη του 2000 παίρνει χρηματοδότηση από το ΔΝΤ. Ενώ από τη δεκαετία του 1960 η Τουρκία χρηματοδοτούσε την τουρκοκυπριακή κοινότητα ως η «μητέρα-πατρίδα» της, τώρα για πρώτη φορά ζητά καθαρά ανταλλάγματα για τη χρηματοδότηση, κι έτσι υπογράφεται το πρώτο Πρωτόκολλο μεταξύ Τουρκίας και ΤΔΒΚ (Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου) που αποτελεί και το πρώτο πακέτο λιτότητας. Τα μέτρα που συμπεριλαμβάνονται στο πακέτο αντιμετωπίζονται με μαζική αντίσταση από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τα συνδικάτα, κι έτσι η χρηματοδότηση αργεί να έρθει και η κυβέρνηση καθυστερεί τις πληρωμές των μισθών του δημοσίου και τις πληρωμές των αποζημιώσεων στα θύματα της χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Όλα αυτά συμβαίνουν μετά από τη δεκαετία του 1990, όταν το εμπάργκο προς τον βορρά επεκτείνεται καθώς η Αγγλία σταματάει την εισαγωγή προϊόντων και τα περισσότερα ξενοδοχεία και μεταποιητικά εργοστάσια ξεπουλιούνται σε ιδιώτες.
Μαζικές κινητοποιήσεις
Χιλιάδες Τουρκοκύπριοι βρίσκονται στους δρόμους ήδη από το 2000. 41 οργανώσεις, συνδικάτα και αντιπολιτευτικά κόμματα, σχηματίζουν την Πλατφόρμα «Αυτή η Χώρα Είναι Δική μας».
Το 1999 συμφωνείται ότι η Κύπρος θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, ανεξάρτητα από το αν θα προκύψει λύση του Κυπριακού, ενώ τον Νοέμβρη του 2002 κατατίθεται νέο σχέδιο λύσης του Κυπριακού από τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Κόφι Ανάν. Οι Τουρκοκύπριοι που βρίσκονται ήδη στους δρόμους, βρίσκουν διέξοδο σε αυτά τα δύο γεγονότα.
Οι κινητοποιήσεις στο τέλος του 2002 και αρχές του 2003 ήταν τεράστιες. Στις 27 του Φλεβάρη του 2003, στη διαδήλωση που κάλεσε η Πλατφόρμα, σύμφωνα με το δημοσιογραφικό δίκτυο Ρόιτερς, συμμετείχαν 70-80.000 άνθρωποι, περίπου οι μισοί κάτοικοι της βόρειας Κύπρου, που τότε είχε 160.000 πληθυσμό.
Τα συνθήματα των διαδηλώσεων ήταν ξεκάθαρα ενάντια στο καθεστώς και υπέρ της λύσης του Κυπριακού. «Ντενκτάς παραιτήσου», «Η ειρήνη στην Κύπρο δεν θα εμποδιστεί», «Αυτή η χώρα είναι δική μας» ήταν τα πιο χαρακτηριστικά.
Για τρία χρόνια η καταστολή αυτού του κινήματος κλιμακώνονταν. Πραγματοποιούνταν επιδρομές στα οικήματα των συνδικάτων, κατασχέσεις υπολογιστών, συλλήψεις συνδικαλιστών, δικαστικές διώξεις με ποινές μέχρι και τεσσεράμισι χρόνια φυλάκισης. Στις τελευταίες δε κινητοποιήσεις, ο Ντενκτάς έδωσε εντολή σε στρατό και αστυνομία να κλείσουν όλα τα σημεία πιθανής διέλευσης προς τον νότο σε περίπτωση που οι Τουρκοκύπριοι θα προσπαθούσαν να ανοίξουν τα οδοφράγματα με τα σώματά τους.
Άνοιγμα των οδοφραγμάτων
Τελικά το μέγεθος του κινήματος ανάγκασε το καθεστώς Ντενκτάς να προχωρήσει στο άνοιγμα του οδοφράγματος του Λήδρα Πάλας, στις 23 του Απρίλη του 2003. Μετά από τέσσερις ημέρες, στις 27 Απριλίου 2003, ακολούθησε η διάνοιξη των οδοφραγμάτων Στροβιλιών και Περγάμου. Σε λιγότερο από ένα μήνα, στις 19 Μαΐου 2003, άνοιξε και το οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου/Κέρμια.
Η απόφαση αυτή από το Ντενκτασικό καθεστώς πάρθηκε προκειμένου να «κατευνάσει» το κίνημα αλλά και να «αποκαλύψει το πραγματικό πρόσωπο» των Ελληνοκυπρίων. Ο Ντενκτάς θεωρούσε ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν θα είναι ευχαριστημένοι με μια τέτοια κίνηση και ότι θα εμποδίσουν τους Τουρκοκύπριους από το να περάσουν. Όντως, το ελληνοκυπριακό κατεστημένο δεν ήταν ευχαριστημένο με αυτή την εξέλιξη. Οι Ελληνοκύπριοι εργαζόμενοι, νέοι και ηλικιωμένοι όμως, αγκάλιασαν το άνοιγμα των οδοφραγμάτων, αψήφησαν τους Ελληνοκύπριους εθνικιστές και πέρασαν κατά εκατοντάδες ήδη από την πρώτη μέρα στην άλλη πλευρά. Μόνο τις πρώτες 15 ημέρες, 260 χιλιάδες Ελληνοκύπριοι επισκέφθηκαν το βόρειο μέρος του νησιού και 90.000 Τουρκοκύπριοι το νότιο, συνολικά το 40% των κατοίκων του νησιού πέρασαν τα οδοφράγματα!
Κανείς από τις δυο πλευρές δεν περίμενε το μαζικό μήνυμα συμφιλίωσης που έστειλαν οι χιλιάδες Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι που συνωστίσθηκαν στα οδοφράγματα και περίμεναν υπομονετικά για ώρες να περάσουν.
Η χαμένη ευκαιρία και το ΑΚΕΛ
Η συναδέλφωση των δυο κοινοτήτων που επιτεύχθηκε σ’ εκείνη την περίοδο ήταν πολύ ανώτερη από οποιαδήποτε προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού στα 50 χρόνια της ιστορίας του. Οι µεγαλειώδεις κινητοποιήσεις των Τουρκοκυπρίων στις αρχές του 2003 έδειξαν πως όταν οι λαοί αποφασίσουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους δεν υπάρχουν όρια στο τι µπορούν να πετύχουν.
Δυστυχώς η ηγεσία του AKEΛ, συνεχίζοντας τη γνωστή πολιτική της συµµαχίας µε την αστική τάξη (από παλιά µε τον Μακάριο, στη συνέχεια µε τον Κυπριανού, µετά µε τον Βασιλείου και έπειτα µε τον Παπαδόπουλο), το 2003 υποστήριξε την υποψηφιότητα Παπαδόπουλου διαλαλώντας ότι «ο Tάσσος άλλαξε». Αργότερα παγιδεύτηκε στις επιλογές της και µετατράπηκε στον κύριο υπερασπιστή της «απορριπτικής» και αδιέξοδης πολιτικής του, αφού τάχθηκε εναντίον του σχεδίου Ανάν.
Η (σταλινική) θεωρία των σταδίων («πρώτα να λυθεί το εθνικό και ύστερα να βάλουµε το δικό µας πρόγραµµα για τον σοσιαλισµό»), βόλεψε την ηγεσία του ΑΚΕΛ όσο µπορούσε να πλασάρει τον Mακάριο, τον Kυπριανού, τον Bασιλείου, ως «προοδευτική αστική τάξη». Δυστυχώς το 2003 αυτή η πολιτική φάνταζε σαν φάρσα, με τους συμμάχους του AKEΛ να εκπροσωπούν ό,τι πιο σκοταδιστικό και αντιδραστικό έχει να επιδείξει η αστική τάξη, όχι µόνο ως προς την εθνικιστική πολιτική στο Kυπριακό αλλά και στον κοινωνικο-οικονοµικό τοµέα, µε την εφαρµογή του πιο αντιλαϊκού, νεοφιλελεύθερου προγράµµατος μέχρι εκείνη τη στιγμή στην ιστορία της Kύπρου.
Η εξέγερση των Τουρκοκυπρίων και το άνοιγμα των οδοφραγμάτων παρείχε µια µοναδική δυνατότητα για να χτιστεί ένα κοινό µέτωπο πάλης Έλληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων εργαζοµένων. H ευκαιρία αυτή χάθηκε. Για να γινόταν αυτή η δυνατότητα πραγµατικότητα, έπρεπε να συγκεκριµενοποιηθεί και να πάρει σάρκα και οστά, να αντανακλαστεί σε συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραµµα και δράση. ∆ιαφορετικά θα εξατµιζόταν, όπως και τελικά έγινε.
Τι θα έπρεπε να κάνει το ΑΚΕΛ
Αν το ΑΚΕΛ ήταν ένα γνήσιο αριστερό κόµµα θα είχε προχωρήσει σε µια σειρά πρωτοβουλιών όπως οι ακόλουθες:
- θα δήλωνε την πλήρη συµπαράσταση των Ελληνοκυπριακών µαζών, από την πρώτη στιγµή, στην εξέγερση των Τουρκοκυπρίων και θα προχωρούσε σε µαζικές εκδηλώσεις, κινητοποιήσεις, συναυλίες κ.λπ. στη νεκρή ζώνη, καλώντας για το άµεσο άνοιγµα των οδοφραγμάτων.
- θα οργάνωνε, µετά το άνοιγµα, µαζικές επισκέψεις των Ελληνοκυπρίων στον βορρά και αντίστοιχα των Τουρκοκυπρίων στον νότο, στις πόλεις και στα χωριά της καταγωγής τους συνδυάζοντας τες, σε κάθε περίπτωση, µε µαζικές εκδηλώσεις συναδέλφωσης.
- θα προχωρούσε στη δηµιουργία τοπικών-λαϊκών επιτροπών επαναπροσέγγισης και συναδέλφωσης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων σε κάθε πόλη και κάθε χωριό µε δικτύωσή τους σε παγκύπριο επίπεδο.
- θα καλούσε τους εκπρόσωπους του τουρκοκυπριακού κινήµατος σε συνοµιλίες για εξεύρεση κοινά αποδεκτής λύσης του Kυπριακού, μιας λύσης όχι δοσμένης από κάποιο διεθνή οργανισμό, αλλά βγαλμένης από τις ανάγκες και για τις ανάγκες των εργαζομένων και των δύο πλευρών.
- Μαζί µε το τουρκοκυπριακό κίνηµα θα ανάπτυσσε ένα αντίστοιχο ελληνοκυπριακό κίνηµα που θα περιλάµβανε συζητήσεις σε όλη την κοινωνία για τις προτάσεις της Αριστεράς, που, σε συνδυασµό µε κοινές µαζικές κινητοποιήσεις, θα έθετε σαν στόχο την κυβερνητική αλλαγή, ώστε να ανέλθουν στον βορρά και στον νότο κυβερνήσεις της Αριστεράς, στη βάση ενός προγράµµατος για εφαρµογή της προτεινόµενης λύσης όπως αυτή θα προέκυπτε από µια διεξοδική και ουσιαστική συµµετοχή της κοινωνίας.
Στην απουσία όμως αυτής της εναλλακτικής προοπτικής από την πλευρά της Αριστεράς, οι Τουρκοκύπριοι αγκάλιασαν το Σχέδιο Aνάν και την ένταξη στην EE σαν σανίδα σωτηρίας για την επανένωση και την άρση της αποµόνωσης.
Αντίδραση της εθνικιστικής δεξιάς
Το ελληνοκυπριακό κατεστημένο, το εθνικιστικό κέντρο και η δεξιά, ήδη από την πρώτη μέρα του ανοίγματος των οδοφραγμάτων ξεκίνησαν την τρομοκρατία. Οι μύθοι στους οποίους ήταν βασισμένη η μη λύση του Κυπριακού, ότι οι Τουρκοκύπριοι δεν θέλουν λύση και ότι ο Ντενκτάς κρατά κλειστά τα οδοφράγματα κατέρρευσαν μέσα σε μια μέρα. Έτσι, μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων ξεκίνησε μια νέα δημαγωγία. Βασικό επιχείρημα ήταν ότι με την επίδειξη διαβατηρίου θα αναγνωριστεί το ψευδοκράτος, ότι ο Ντενκτάς ανοίγει τα οδοφράγματα για να περάσουν Τούρκοι στρατιωτικοί πράκτορες, ή ότι θα γίνει μαζική εισβολή Τουρκοκυπρίων από το Λήδρα Πάλας. Ακόμη και η «Χαραυγή», δυστυχώς, στις 23 του Απρίλη 2003, είχε τίτλο πρωτοσέλιδου ότι το άνοιγμα του οδοφράγματος ήταν «Πανουργία του Ντενκτάς», και ότι το «Εθνικό συμβούλιο θεωρούσε παράνομη την απόφαση του κατοχικού καθεστώτος».
Η επικοινωνία των δύο κοινοτήτων και οι σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων φοβίζει τις άρχουσες τάξεις και των δύο πλευρών ακόμη και σήμερα.
Παρόλο που σήμερα το μοναδικό κόμμα στην Κύπρο το οποίο τάσσεται δημόσια κατά της διάνοιξης νέων οδοφραγμάτων και υπέρ του κλεισίματος όλων των υπολοίπων είναι το νεοφασιστικό ΕΛΑΜ, τις μέρες πριν τη διάνοιξη του οδοφράγματος Δερύνειας το 2018, με ανακοινώσεις τους ενάντια του παρουσιάστηκαν επίσης η ΕΔΕΚ, η Αλληλεγγύη, οι Οικολόγοι – Συνεργασία Πολιτών και η Συμμαχία Πολιτών. Η ΕΔΕΚ μάλιστα πραγματοποίησε και εκδήλωση κατά της διάνοιξης τους οδοφράγματος Δερύνειας, στο οποίο παρευρέθηκαν και στελέχη του ΔΗΚΟ.
Τα κινήματα ανοίγουν οδοφράγματα
Οι άρχουσες τάξεις και από τις δυο πλευρές, για τη διατήρηση του status quo και του εθνικισμού, αν μπορούσαν να κρατήσουν τα οδοφράγματα κλειστά θα το έκαναν. Ήταν αποκαλυπτικό ότι στην αρχή της πανδημίας, πρώτες διελεύσεις που έκλεισαν ήταν τα οδοφράγματα και όχι τα αεροδρόμια.
Όσα οδοφράγματα άνοιξαν μετά το 2003, άνοιξαν μέσα από κοινούς αγώνες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, της Αριστεράς, των συνδικάτων και ακτιβιστών της ειρήνης.
Αποκαλυπτική ήταν δε η δυναμική της κινητοποίησης όταν αποφασίστηκε το κλείσιμο των οδοφραγμάτων λόγω πανδημίας το 2020. Οι διαδηλωτές τότε, με τα ίδια τα σώματά τους, κατάφεραν να σπάσουν τον κλοιό της αστυνομίας και να ανοίξουν από μόνοι τους τα οδοφράγματα.
Μέσα στις 461 μέρες που τα οδοφράγματα παρέμειναν κλειστά, το αίτημα να ανοίξουν ξανά, έμεινε ζωντανό με κινητοποιήσεις και από τις δύο πλευρές της πράσινης γραμμής.
Το άνοιγμα των οδοφραγμάτων είναι ένα βήμα προς την επανένωση του νησιού. Καταρρίπτει μύθους που προωθούν οι εθνικιστές για τη μία και την άλλη κοινότητα, ενώ δίνει χώρο στα κινήματα, είτε αυτά είναι περιβαλλοντικά, φεμινιστικά, ΛΟΑΤΚΙ+, να δράσουν ενωτικά σε όλο το νησί.
Μετά και την κατάρρευση των συνομιλιών το 2017 έγινε ακόμη πιο εμφανές ότι οι άρχουσες τάξεις στην Κύπρο και από τις δυο πλευρές της γραμμής διαχωρισμού, ούτε θέλουν, ούτε μπορούν να λύσουν το Κυπριακό γιατί έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα.
Είναι καιρός τα κινήματα και στις δύο πλευρές να βάλουμε μπροστά ως στόχους:
- το άνοιγμα κι άλλων οδοφραγμάτων σε σημεία ουσιαστικής διέλευσης
- την απλοποίηση των ελέγχων για να σταματήσει η ταλαιπωρία της διέλευσης
- κοινές παροχές υπηρεσιών, ασφάλειας και τηλεπικοινωνιών έτσι ώστε να μπορεί η μετακίνηση να γίνεται όσο πιο εύκολα είναι δυνατό
- Τη δημιουργία ενός δικοινοτικού κινήματος επανένωσης, στη βάση της αποδοχής της πολιτικής ισότητας, μέσα στα πλαίσια μιας σοσιαλιστικής ομοσπονδιακής λύσης.
