Εδώ ‘ναι το πικρό το χώμα του Διστόμου
ω, εσύ διαβάτη, όπου πατήσεις να προσέχεις.
Εδώ πονά η σιωπή, πονάει κι η πέτρα κάθε δρόμου
κι απ’ τη θυσία και τη σκληρότητα του ανθρώπου.
Γιάννης Ρίτσος
«Μια ειδυλλιακή πατρίδα ήταν αυτός ο τόπος και για τους 1.800 ανθρώπους που τον Ιούνιο του 1944 ζούσαν μέσα και γύρω από το χωριό. Όμως, στις 10 Ιουνίου όλα άλλαξαν με κτηνώδη τρόπο…»
Αυτή είναι μια μόνο φράση από την μαρτυρία της Ελένης Σφουντούρη, που σαν 12χρονο κορίτσι, επέζησε από τη σφαγή του Διστόμου, επειδή ξέφυγε από την προσοχή των Ναζί.
Γερμανική Κατοχή εν έτει 1943- 1944
Την διετία 1943-1944 οι Ναζί είχαν αρχίσει να έχουν σημαντικές απώλειες σε στρατιωτικό επίπεδο σε όλα σχεδόν τα μέτωπα του πολέμου και οι ήττες που καταγράφουν είναι συντριπτικές. Η ήττα στο Στάλινγκραντ από τα σοβιετικά στρατεύματα και η αρχή της επέλασης του προς Δυτικά σηματοδοτεί την αρχή του τέλους. Στις 6 Ιουνίου 1944, τέσσερις μέρες πριν την σφαγή του Διστόμου, οι συμμαχικές δυνάμεις προχωρούν στην απόβαση στη Νορμανδία και η πίεση στα ναζιστικά στρατεύματα κορυφώνεται.
Στην Ελλάδα συγκεκριμένα, η άνοδος και η μαχητικότητα του ΕΛΑΣ και η συνεχής ενδυνάμωση του σε όλη σχεδόν τη χώρα είχαν σαν αποτέλεσμα το δυνάμωμα της αντίστασης και τις πρώτες στρατηγικές ήττες των Ναζί. Μαζί με τις ναζιστικές δυνάμεις δρουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Ντόπιοι πολιτικοί και στρατιωτικοί, με προεξάρχοντα τον πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη προχωρούν στην ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας με τον Νόμο 260/1943. Από την ίδρυση τους, τον Ιούνιο του 1943, στελεχώνονται με φιλοναζιστές Έλληνες. Στόχος τους ήταν η ανάπτυξη αντιποίνων στις δράσεις των αντάρτικων ομάδων του ΕΛΑΣ και η παροχή βοήθειας στον ναζιστικό στρατό κατοχής. Ακόμα και έτσι δεν καταφέρνουν να σταματήσουν τον ΕΛΑΣ, που συνεχίζει να πολεμά και να αυξάνει την επιρροή του σε όλη τη χώρα.
Σε μια σχεδιασμένη κίνηση, η πολεμική μηχανή της Βέρμαχτ (όπως ονομάζονταν οι ναζιστικές ένοπλες δυνάμεις), προσπαθώντας να αποκόψει την ενεργή υποστήριξη του πληθυσμού προς τους αντάρτες, προχωρά στην τακτική των αντιποίνων.
Σε όλη την Ελλάδα ξεκινά ένα κύμα τρομοκρατίας και σφαγών ενάντια σε όλο τον πληθυσμό, χωρίς καμία διάκριση. 800 χωριά και πόλεις σε όλη την Ελλάδα καταγράφονται ως τόποι σφαγών και μαρτυρίου για τους κατοίκους. Καλάβρυτα, Δίστομο, Βιάννος, Κοντομαρί, Χορτιάτης, Κομμένο, Λιγγιάδες, Κοκκινιά, Καλογρέζα κ.α. έχουν καταγραφεί ως ορόσημα στην συλλογική μνήμη, για την κτηνωδία των ναζιστικών δυνάμεων κατοχής
Οι μάχες πριν τη σφαγή
Το πρωί της 10ης Ιουνίου 1944 μια γερμανική στρατιωτική φάλαγγα των SS, με διοικητή τον λοχαγό Fritz Laufenbach παίρνει διαταγή να μετακινηθεί από τη Λειβαδιά με προορισμό την Αράχωβα. Αποστολή τους ήταν η εκκαθάριση της περιοχής από τις αντάρτικες δυνάμεις που δρούσαν εκεί. Με επιταγμένα 2 φορτηγά ενώνονται και με άλλη μια που έρχεται από την Άμφισσα και μπαίνουν στο Δίστομο. Το πρώτο μέρος της επιχείρησης βρίσκεται σε εξέλιξη. Σκοτώνουν 6 κατοίκους και συλλαμβάνουν άλλους 12. Παράλληλα ξεκινούν πλιάτσικο σε μαγαζιά και σπίτια. Με το τέλος της επιχείρησης προχωρούν προς το Στείρι, όπου υπήρχαν πληροφορίες για την παρουσία των ανταρτών. Πριν αποχωρήσουν από το χωριό, οι κάτοικοι έλαβαν εντολή να μην απομακρυνθούν, μέχρι την επιστροφή των ναζιστικών δυνάμεων.
Οι δυνάμεις του 11ου Λόχου του ΙΙΙ/34 τάγματος του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον Λοχαγό Χριστόφορο είναι ήδη στο χωριό Στείρι. Στρατοπεδεύουν έξω από το χωριό και ξεκινούν εργασίες προσωπικής καθαριότητας. Εκεί καταφθάνει ο σύνδεσμος τους από το παρατηρητήριο και αναφέρει πως μια φάλαγγα με φορτηγά μπαίνει στο Δίστομο. Εκεί λαμβάνεται η απόφαση να στηθεί ενέδρα στις δυνάμεις των ναζί. Φτάνοντας προς το Στείρι, οι ναζιστικές δυνάμεις πέφτουν σε ενέδρα που έχουν στήσει οι αντάρτες στη θέση Καταβόθρα. Μετά από μάχη 2 περίπου ωρών ο απολογισμός είναι 40 στρατιώτες νεκροί, μαζί με τον επικεφαλής της ομάδας, ο οποίος μεταφέρεται τραυματίας και πεθαίνει στο Δίστομο. Οι αντάρτες όντας πολύ λιγότεροι οπισθοχωρούν έχοντας 15 νεκρούς.
Μετά το τέλος της μάχης, οι ναζί αποδίδουν τη ενέδρα, σε ειδοποίηση που είχαν λάβει οι αντάρτες του ΕΛΑΣ από το Δίστομο. Εκεί παίρνεται η απόφαση να ισοπεδωθεί το Δίστομο και να σφαγιαστούν οι κάτοικοι του, σαν αντίποινα για την ενέδρα. Έτσι στις 4 το απόγευμα επιστρέφουν στο Δίστομο για εκδίκηση και όλα τα άλλα ανήκουν στην ιστορία…
Το Δίστομο καίγεται…
Με διαταγή του διοικητή τους, υπολοχαγού Hans Zabel, οι Ναζί μπαίνουν στο Δίστομο και ξεκινούν τη θηριωδία. Ξεκινούν με την εκτέλεση των 12 ομήρων που είχαν αιχμαλωτιστεί το πρωί. Έπειτα αρχίσαν τη σφαγή όσων κατοίκων έβρισκαν στο χωριό, με τόση μανία που δεν ξεχώριζαν ούτε τα γυναικόπαιδα, ούτε τους ηλικιωμένους. Παράλληλα βίαζαν όσες γυναίκες έβρισκαν και έπειτα τις σκότωναν. Το Δίστομο πυρπολείται και καίγεται ολοσχερώς.
Ο απολογισμός, σύμφωνα με τα επίσημα έγγραφα, είναι 228 νεκροί, εκ των οποίων 117 γυναίκες, 111 άντρες και ανάμεσά τους ήταν και 53 παιδιά κάτω των 16 χρόνων.
H σφαγή συνεχίζεται, μιας και κατά την αποχώρησή τους από το Δίστομο και μέχρι την επιστροφή στη βάση τους, όποιος βρίσκεται στο δρόμο τους, πέφτει νεκρός. Ο απεσταλμένος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, George Wehrly, κάνει λόγο για συνολικά 600 νεκρούς. Μάλιστα η μαρτυρία του αναφέρει πως οι νεκροί βρίσκονται παντού, ακόμα και κρεμασμένοι σε δέντρα.
Μετά τη σφαγή οι επιζώντες κάτοικοι εγκαταλείπουν το χωριό και περνούν τη νύχτα σε σπηλιές κοντά στο χωριό. Τις επόμενες μέρες ξεκινά η ταφή των νεκρών, ακόμα και μέσα στις αυλές των σπιτιών. Για πολλά χρόνια το Δίστομο ντύνεται στα μαύρα, ενώ δεν υπάρχει οικογένεια που να μην θρήνησε έστω και ένα θύμα. Πολλά από τα ορφανά μένουν με συγγενείς και άλλα τίθενται υπό την προστασία του Ερυθρού Σταυρού. Οι μαρτυρίες των κατοίκων που επέζησαν αποτελούν ντοκουμέντα για την αγριότητα των ναζιστικών δυνάμεων.
Ένα έγκλημα, χωρίς καταδίκη…
Μετά την ήττα των ναζιστικών δυνάμεων και την αποχώρηση τους από την Ελλάδα, ο Hans Zabel, ο επικεφαλής της σφαγής καταφεύγει στο Παρίσι. Εκεί συλλαμβάνεται και εκδίδεται στην Ελλάδα, όπου και προφυλακίζεται.
Τον Αύγουστο του 1949 ομολογεί τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Ναζί αλλά αναφέρει πως εκτελούσε διαταγές των ανωτέρων του. Το 1953 εκδίδεται στη Δυτική Γερμανία, όπου χάνονται τα ίχνη του και δεν επιστρέφει ποτέ για να λογοδοτήσει για τις πράξεις του.
Ιστορική μνήμη, καθήκον στο σήμερα
Η σφαγή του Διστόμου (όπως και όλες οι άλλες θηριωδίες των Ναζί) αποτέλεσε ένα τερατώδες έγκλημα από μέρους τους, μελετημένο και συνειδητό.
Όχι μόνο η σφαγή του Διστόμου αλλά και τα περισσότερα από τα εγκλήματα τους έμειναν ατιμώρητα. Το ελληνικό κράτος δεν οδήγησε στο εδώλιο σχεδόν κανέναν από τους υπαίτιους, ντόπιο ή ξένο, ενώ αρκετοί από αυτούς ανταμείφθηκαν με θέσεις εξουσίας και πολιτικά προνόμια στη μετεμφυλιακή Ελλάδα.
Το κόστος που πλήρωσαν οι κάτοικοι στο Δίστομο και σε άλλες περιοχές δεν πρέπει να ξεχαστεί. Το τσάκισμα του φασισμού, ο αγώνας ενάντια στους πολιτικούς του απογόνους, είναι ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα που έχουμε στην εποχή μας.
