Toυ Δημήτρη Πανταζόπουλου
Οι συλλήψεις με κατηγορίες διαφθοράς συγγενών υψηλόβαθμων κυβερνητικών στελεχών, επιχειρηματιών και άλλων αξιωματούχων στις 17/12 στην Τουρκία έφεραν στην επιφάνεια μία σύγκρουση στους κόλπους του τουρκικού κατεστημένου που κρατάει εδώ και καιρό. Πρόκειται για μια μάχη κυριαρχίας ανάμεσα στον Ερντογάν και το κόμμα του το ΑΚΡ από τη μια και από την άλλη την «κοινότητα προσφορά» (Cemaat Hizmet), πιο γνωστή ως «κίνημα Γκιουλέν» λόγω του ιδρυτή και επικεφαλής της, του ιεροδιδάσκαλου Φετουλάχ Γκιουλέν (Fethullah Gülen). Η σύγκρουση των 2 πρώην συμμάχων αφορά στην πραγματικότητα την προσπάθεια των εκατέρωθεν μηχανισμών του κατεστημένου για έλεγχο του κράτους και της οικονομίας.
Νέα κατάσταση – Νέα ελίτ
Από το 2003 που ο Τ. Ερντογάν με τη στήριξη τότε του κινήματος Γκιουλέν ανέλαβε την πρωθυπουργία πολλά έχουν αλλάξει στην Τουρκία. Αρχικά πολλοί πίστευαν ότι ο στρατός και το κεμαλικό κατεστημένο δε θα άφηναν για πολύ το ΑΚΡ στην κυβέρνηση. Η εμπειρία του «βελούδινου πραξικοπήματος» ενάντια στην κυβέρνηση Ερμπακάν το 1997 ήταν άλλωστε πολύ πρόσφατη. Ο Ερντογαν τους διέψευσε και βγήκε νικητής σε όλες τις μάχες του με τους Κεμαλικούς. Αρχικά κατάφερε να εκλέξει στη θέση του προέδρου το συνεργάτη του Α. Γκιούλ παρά τις αντιδράσεις του στρατού. Στη συνέχεια πέτυχε σημαντικά πλήγματα στο «βαθύ κεμαλικό κράτος» με τις φυλακίσεις αρκετών στελεχών του στρατού με τη κατηγορία ότι ετοίμαζαν πραξικόπημα (υποθέσεις «Εργκένεκον» και «βαριοπούλα»). Ειδικά σε αυτές τις περιπτώσεις η βοήθεια των αστυνομικών και δικαστών που πρόσκεινται στο «κίνημα Γκιουλέν» ήταν πολύτιμη στον Ερντογάν. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια μετά από πολλές περιπέτειες που είχαν φέρει την χώρα στα όρια της χρεοκοπίας και στην «αγκαλιά» του ΔΝΤ, η τουρκική οικονομία εμφανίζεται να βρίσκεται σε τροχιά ανάπτυξης. Κύριος εκφραστής της ανάπτυξης αυτής είναι ο κατασκευαστικός κλάδος και το ράλι στο χρηματιστήριο γύρω από τις μετοχές του. Βασικό ρόλο σε αυτή την ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα παίζουν τα σχέδια του Ερντογάν και κυρίως των δημαρχών του ΑΚΡ που εκπονούν συνεχώς σχέδια μεγάλων έργων αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις σε περιβάλλον και τοπική κοινωνία. Το παράδειγμα του πάρκου Γκεζί που πυροδότησε τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις το καλοκαίρι είναι χαρακτηριστικό. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες μια νέα ελίτ έχει έρθει στην επιφάνεια. Πρόκειται για επιχειρηματίες του κατασκευαστικού κυρίως τομέα αλλά και άλλων, που με την εύνοια του ΑΚΡ όλα αυτά τα χρόνια γιγαντώθηκαν κάνοντας στην άκρη άλλους παραδοσιακούς Τούρκους καπιταλιστές.
Γεωστρατηγικές επιλογές
Ταυτόχρονα η κυβέρνηση Ερντογάν έκανε μία σειρά κινήσεις στην εξωτερική πολιτική που τη μετέτρεψαν από βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή σε αστάθμητο παράγοντα για τα σχέδια και τις επιδιώξεις του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Από την αρχή της πρωθυπουργίας του ο Ερντογάν αρνήθηκε στις ΗΠΑ τη διέλευση των στρατευμάτων τους για την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Στη συνέχεια ήρθε σε ρήξη με το Ισραήλ (γεγονότα με το Στόλο της Ελευθερίας). Το βασικό όμως είναι η συμφωνία που έκανε με το Ιράν και του Κούρδους του βορείου Ιράκ για τη διαχείριση των πετρελαίων και των κοιτασμάτων αερίου της περιοχής και μάλιστα με τη μεταφορά χρημάτων στο Ιράν μέσω τουρκικών τραπεζών. Τέλος η συνεχιζόμενη στήριξη του στην Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο αλλά και η έμμεση στήριξη που παρέχει στον Άσαντ στη Συρία είναι φανερό ότι εκνευρίζουν τις ΗΠΑ. Εν ολίγοις ο Ερντογάν προσπαθεί να εμφανιστεί ως ο «προστάτης» των μουσουλμανικών πληθυσμών της Μέσης Ανατολής απέναντι στους Αμερικανούς.
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν και το κίνημά του
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν θεωρείται ένας από τους πιο ισχυρούς ανθρώπους στην Τουρκία παρά το γεγονός ότι δεν έχει αναμειχθεί μέχρι τώρα ανοιχτά με την πολιτική. Ο Γκιουλέν είναι οπαδός ενός ριζοσπαστικού Ισλάμ που δεν απορρίπτει όμως το δυτικό τρόπο ζωής αλλά αντίθετα επιθυμεί τη συνεργασία με τη Δύση και την αποδοχή των θετικών επιστημών. Η ιδεολογία του συχνά αναφέρεται από διάφορους σχολιαστές ως «ισλαμικός καπιταλισμός» και μάλλον δεν έχουν άδικο. Ο Γκιουλέν όπως και ο Ερντογαν άλλωστε, είναι φανατικός οπαδός του οικονομικού φιλελευθερισμού. Ταυτόχρονα υποστηρίζει την αγαστή συνεργασία με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ όπου και ζει άλλωστε μόνιμα. Ο Γκιουλέν και το κίνημα του προσπαθεί να περάσει τις ιδέες του κυρίως μέσω της εκπαίδευσης. Ελέγχει μία σειρά ιδιωτικά τουρκικά σχολεία και πανεπιστήμια τόσο στην Τουρκία όσο και διεθνώς. Παράλληλα οι σχέσεις του κινήματος με μία σειρά παράγοντες του οικονομικού κατεστημένου το βοηθούν να επηρεάζει και την οικονομική ζωή. Ο Γκιουλέν αρχικά στήριξε τον Ερντογάν και το ΑΚΡ και έπειτα με τη βοήθεια τους απέκτησε έλεγχο και προσβάσεις σε αστυνομία και δικαστικό σύστημα. Αυτές τις θέσεις χρησιμοποίησε ενάντια στους κεμαλικούς και το στρατό στις υποθέσεις «Εργκένεκον» και «βαριοπούλα». Σήμερα τα ίδια κέντρα επιχειρούν να αποδυναμώσουν την κυβέρνηση μέσω των διώξεων για το υπαρκτό σκάνδαλο διαφθοράς. Η ρήξη του κινήματος Γκιουλέν με τον Ερντογάν ξεκίνησε με την επιλογή του τούρκου πρωθυπουργού να στηρίξει τον «Στόλο της Ελευθερίας» και να συγκρουστεί με το Ισραήλ, αλλά κορυφώθηκε λόγω της απόφασης του ΑΚΡ να κλείσει τα φροντιστήρια προετοιμασίας για τα πανεπιστήμια. Το κίνημα Γκιουλέν ελέγχει πολλά από αυτά τα φροντιστήρια που αποτελούν σημαντική πηγή εσόδων για αυτό.
Είναι λοιπόν ξεκάθαρό ότι δεν πρόκειται για μια διαμάχη αντιιμπεριαλιστών και φιλοαμερικάνων. Τόσο ο Ερντογάν όσο και ο Γκιουλέν αποτελούν τις 2 όψεις του κατεστημένου και της καπιταλιστικής ελίτ που έχει αναδειχτεί τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία. Ο Γκιουλέν μπορεί να αντιπροσωπεύει το κομμάτι αυτό της ισλαμικής δεξιάς που θέλει να τα έχει πιο καλά με τον αμερικάνικο Ιμπεριαλισμό και το Ισραήλ αλλά και οι συμμαχίες του Ερντογάν με τη Ρωσία αλλά και φανατικούς ισλαμιστές ή ακόμα και τον Άσαντ δεν είναι σε καμία περίπτωση «αγαθές». Όλη η διαμάχη έχει να κάνει με την επιθυμία 2 κομματιών του κεφαλαίου και του κατεστημένου να κυριαρχήσουν πολιτικά και οικονομικά, εν όψει και των σημαντικών εκλογικών αναμετρήσεων που είναι προγραμματισμένες για το 2014 στην Τουρκία. Η διαμάχη των διαφορετικών κομματιών αυτής της ελίτ για τα κέρδη και την εξουσία και οι διεθνείς τους συμμαχίες δεν αφορούν καθόλου τα πλατιά λαϊκά στρώματα στην Τουρκία.
Αυτά τα λαϊκά στρώματα είναι που μετά από καιρό δείχνουν ότι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο και να γίνουν ο αποφασιστικός παράγοντας στις πολιτικές εξελίξεις. Αυτό φάνηκε αρχικά με τις σημαντικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις του περασμένου καλοκαιριού αλλά και σήμερα με τις νέες διαδηλώσεις που έχουν ξεσπάσει ενάντια στην κυβέρνηση. Είναι σαφές ότι τα εργατικά και τα υπόλοιπα φτωχά λαϊκά στρώματα και η νεολαία στην Τουρκία έχουν πια εισβάλλει για τα καλά στο πολιτικό προσκήνιο. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα όπου η Αριστερά και το εργατικό κίνημα έχει τεράστιες μαχητικές παραδόσεις αλλά έχει βιώσει και πολλές ήττες και καταστολή. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι πασιφανής η ανάγκη για ένα νέο μαζικό κόμμα της Αριστεράς που θα προσφέρει στους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα μια ανεξάρτητη ταξική οργάνωση αλλά και θα συμβάλλει στο να σπάσουν οι όποιες αυταπάτες υπάρχουν για το ρόλο που μπορούν να παίξουν τα διαφορετικά τμήματα του κατεστημένου αλλά και οι κεμαλιστές και ο στρατός.
