Ένα απλό non paper του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, ότι αποσύρουν τη στήριξή τους στον αγωγό East Med, ήταν αρκετό για να τινάξει στον αέρα το μεγαλεπήβολο σχέδιο και ταυτόχρονα όλη τη μυθολογία των κυβερνήσεων ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια και βασίστηκε πάνω του.
Ο σχεδιασμός του υποθαλάσσιου αγωγού East Med, που θα ήταν ο μεγαλύτερος τόσο σε μήκος, όσο και σε βάθος αγωγός στον κόσμο, ήταν να αξιοποιεί τα αποθέματα φυσικού αερίου που υπάρχουν στα θαλάσσια οικόπεδα του Ισραήλ και της Κύπρου και να τα μεταφέρει μέσω Κρήτης και Δυτικής Ελλάδας στην Ιταλία και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το «εθνικό αφήγημα» τόσο της κυβέρνησης Τσίπρα όσο και αυτής του Μητσοτάκη γύρω από τον αγωγό ήθελε την Ελλάδα «ενεργειακό κέντρο» της Μεσογείου, τον άξονα Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας ενισχυμένο, την αναβάθμιση της ελληνικής παρουσίας στη Μεσόγειο και κατά βάση την υποβάθμιση της Τουρκίας η οποία πεταγόταν έξω από το παιχνίδι των υδρογονανθράκων.
Τώρα η κυβέρνηση, σε πλήρη αναντιστοιχία με τις περυσινές θριαμβολογίες όταν έπεσαν οι υπογραφές, προσπάθησε να υποβαθμίσει το γεγονός του non paper των ΗΠΑ, δηλώνοντας μέσω του κυβερνητικού εκπροσώπου ότι «αυτά τα ζητήματα τα αποφασίζει η αγορά».
Γιατί δεν θα γίνει ο East Med
Από την αρχή ήταν ξεκάθαρο ότι ο αγωγός East Med εξυπηρετεί περισσότερο γεωπολιτικούς σκοπούς παρά οικονομικούς.
Οικονομικά, η βιωσιμότητά του ήταν εξαρχής αμφίβολη για πολλούς λόγους. Το κόστος κατασκευής του ήταν τεράστιο. Η ΕΕ ποτέ δεν είδε τον East Med με τόσο ενθουσιασμό ώστε να τον χρηματοδοτήσει. Ακόμα, τα αποθέματα του Ισραήλ προορίζονται κατά βάση για την εσωτερική του αγορά ενώ αυτά της Κύπρου, αφενός δεν έχουν προσδιοριστεί ακόμα, αφετέρου δεν φάνηκε ποτέ ότι αξίζουν τον κόπο για μια τόσο μεγάλη επένδυση. Εκτός όλων αυτών, η Ιταλία, στην οποία θα κατέληγε ο αγωγός, απέφευγε συστηματικά να πάρει κατηγορηματική θέση υπέρ της δημιουργίας του και δεν είναι τυχαίο ότι σε καμιά από τις συνόδους που έγιναν για την ανακοίνωσή του δεν εκπροσωπήθηκε σε ανώτατο επίπεδο.
Από την άλλη, ο East Med αποτέλεσε όντως κομμάτι του γεωπολιτικού παιχνιδιού. Για τις ΗΠΑ βέβαια ο East Med ήταν απλά ένα χαρτί πάνω στο τραπέζι το οποίο στη συνέχεια απέσυραν. Με την ίδια ευκολία που στήριξαν δημόσια την κατασκευή του στα πλαίσια της τότε κόντρας τους με την Τουρκία, τώρα, λόγω της επαναπροσέγγισής τους- και λόγω των αναμενόμενων πολιτικών εξελίξεων στην γειτονική χώρα, τον ακυρώνουν.
Ωστόσο, για την ελληνική εξωτερική πολιτική φάνηκε ότι σήμαινε πολύ περισσότερα. Γιατί, εκτός των άλλων, οι ελληνικές κυβερνήσεις έχτισαν πάνω στον East Med τη βασική τους ελπίδα στο πλαίσιο του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού: την προσπάθεια δηλαδή να κατοχυρωθεί ΑΟΖ προσπερνώντας την Τουρκία, στη βάση της στήριξης ΗΠΑ και Ισραήλ. Έτσι, με τις πλάτες των «συμμάχων» η ελληνική άρχουσα τάξη ήλπιζε ότι μπορεί να κυριαρχήσει σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο σε βάρος της Τουρκίας.
Σήμερα η βάση αυτής της αφήγησης ακυρώνεται. Δεν είναι τυχαία η αιτιολόγηση της απόφασης των ΗΠΑ να αποσύρουν τη στήριξή τους από τον αγωγό. Στο έγγραφο που αποκάλυψε η εφημερίδα Εστία αναφέρεται ότι ο λόγος της απόφασής τους είναι ότι ο East Med «προκαλεί εντάσεις στην περιοχή». Με λίγα λόγια αυτό που επί της ουσίας λένε είναι ότι οποιοδήποτε σχέδιο στην περιοχή δεν μπορεί να εφαρμοστεί αν σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται και η Τουρκία.
Αποχωρούν οι πετρελαϊκές εταιρίες από την Ελλάδα;
Λίγα εικοσιτετράωρα μετά το non paper του ΥπΕξ των ΗΠΑ ακολούθησε η ανακοίνωση της κοινοπραξίας Total Energies-ExxonMobil-ΕΛΠΕ για πάγωμα των ερευνών στην Κρήτη για εντοπισμό κοιτασμάτων. Ακόμα, εδώ και ένα χρόνο έχει αποσυρθεί και η ισπανική Repsol από την έρευνα υδρογονανθράκων στην Ελλάδα και από τα τρία οικόπεδα που συμμετείχε σε Ιόνιο και Δυτική Ελλάδα.
Οι δεκάδες πρωτοβουλίες ενάντια στις εξορύξεις που χτίστηκαν σε όλη την Ελλάδα έχουν κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένες και για την ακύρωση του East Med αλλά και για την αποχώρηση των πολυεθνικών του πετρελαίου, καθώς και έπαιξαν και αυτές τον ρόλο τους κινητοποιώντας τις τοπικές κοινωνίες, ενημερώνοντας, προσφεύγοντας στα δικαστήρια για την υπεράσπιση του τόπου τους και γενικά δημιουργώντας ένα αρνητικό κλίμα για τις καταστροφικές αυτές «επενδύσεις».
Ωστόσο, καθοριστικό ρόλο παίζουν και οι γενικότερες επιλογές που κάνουν πλέον οι μεγάλες πολυεθνικές της ενέργειας- κυρίως με τη στροφή τους στην υποτιθέμενη πράσινη μετάβαση. Σε αυτά τα πλαίσια είναι που οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες, κυρίως της Ευρώπης, ανακοινώνουν περικοπές στις επενδύσεις τους στην έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων για να στραφούν στις γερά επιδοτούμενες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπονται οριστικά οι εξορύξεις. Κάθε άλλο. Οι «Big Oil» (μεγάλες πετρελαϊκές) απλά προσανατολίζονται σε πιο σίγουρες επενδύσεις, σε δεδομένα πλούσια κοιτάσματα και σε πιο ασφαλή επενδυτικά περιβάλλοντα, χωρίς τους κινδύνους που υπάρχουν στην Ελλάδα και προκύπτουν είτε από τις κοινωνικές αντιδράσεις, είτε από τη διαρκή σύγκρουση Ελλάδας-Τουρκίας για τις ΑΟΖ.
Το ζήτημα των εξορύξεων για την Ελλάδα πάντως δεν έχει τελειώσει. Και αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στις αποφάσεις της ΕΕ για αυτό. Παραμονή πρωτοχρονιάς και κάτω από την πίεση των αντίστοιχων επιχειρηματικών λόμπι, η ΕΕ βάφτισε ως πράσινη την ενέργεια που προέρχεται από φυσικό αέριο.
Για τη δήθεν επιστημονική εγκυρότητα της ΕΕ σε αυτά τα θέματα αρκεί να γνωρίζουμε ότι μαζί με το φυσικό αέριο βάφτισε ως πράσινη και την πυρηνική ενέργεια, η οποία αναμένεται να είναι το επόμενο μεγάλο ενεργειακό πρότζεκτ πανευρωπαϊκά. Το ότι φυσικό αέριο και πυρηνικά ονομάζονται «πράσινα» δεν σημαίνει τίποτα άλλο εκτός από χρηματοοικονομικά κίνητρα και επιδοτήσεις για την ανάπτυξή τους. Και αυτό αποδεικνύει ότι ο κίνδυνος των εξορύξεων παραμένει.
Εξάλλου, η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρία Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ) παρά τις αλλεπάλληλες αποχωρήσεις και την εγκατάλειψη του East Med δεν χάνει το ηθικό της. Οι επικεφαλής της ετοιμάζουν επανεκκίνηση στις έρευνες υδρογονανθράκων με στόχο να προσελκύσουν νέες εταιρίες που σύμφωνα με αυτούς είναι υπαρκτές και διατεθειμένες να προχωρήσουν.
Σε αυτά τα πλαίσια, ακόμα και η ακύρωση του East Med με την υποσημείωση των ΗΠΑ ότι δεν θέλουν «εντάσεις» στην περιοχή μπορεί να ερμηνευθεί και ως μια θέση υπέρ της συνεκμετάλλευσης. Ο ευρύτερος ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός βέβαια παραμένει προς το παρόν εμπόδιο για κάτι τέτοιο. Ωστόσο τα δημοσιεύματα που ήρθαν μετά το εσωτερικό έγγραφο του ΥπΕξ των ΗΠΑ έβαλαν στην επιφάνεια και τις σκέψεις που υπάρχουν για άλλου τύπου, μικρότερους αγωγούς που θα συνδέουν τις χώρες μεταξύ τους. Επομένως, η προοπτική της περιβαλλοντικής καταστροφής μέσω των εξορύξεων παραμένει ανοιχτή για την Ανατολική Μεσόγειο.
Ο αγώνας για το περιβάλλον και ενάντια στον πόλεμο συνεχίζεται
Ο δρόμος για την εγκατάλειψη των εξορύξεων είναι ακόμα μεγάλος. Ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο που οι εξορύξεις παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της γεωπολιτικής σκακιέρας. Η ελληνική και η τουρκική άρχουσα τάξη χρησιμοποιούν συστηματικά τη διεκδίκηση θαλάσσιων οικοπέδων για εξορύξεις προκειμένου να κερδίσουν πόντους η μία απέναντι στην άλλη. Εξάλλου οι ελληνικές κυβερνήσεις τόσο του ΣΥΡΙΖΑ όσο και της ΝΔ έχουν θέσει σε πρώτο πλάνο τις εξορύξεις και τις έχουν εντάξει τόσο σε ένα σχέδιο ενεργειακής αναβάθμισης, όσο και σε ένα σχέδιο κυριαρχίας απέναντι στην Τουρκία.
Τα περιβαλλοντικά κινήματα που αναπτύχθηκαν με αφορμή τις εξορύξεις την προηγούμενη περίοδο έχουν κάθε λόγο να παραμένουν σε επιφυλακή. Καταρχήν επειδή τα σχέδια για εξορύξεις παραμένουν στο τραπέζι. Αλλά και επειδή κάθε άλλο σχέδιο που εκπονείται από τα ευρωπαϊκά επιτελεία μοιάζει να είναι εξίσου επικίνδυνο.
