Το παρακάτω κείμενο είναι βασισμένο στην εισήγηση της Ετζεχάν Μπάλτα στις εκδηλώσεις με θέμα το δικαίωμα στην άμβλωση που διοργάνωσε το «Ξ» στις αρχές Μάρτη σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Βόλο.
Η Τουρκία είναι μια καπιταλιστική, νεοφιλελεύθερη, συντηρητική και αυταρχική χώρα, όπως πολλές άλλες στις μέρες μας. Από το 2002, όταν ανέβηκε στην εξουσία το ισλαμιστικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν, άρχισαν να εμφανίζονται σημαντικές επιθέσεις στα γυναικεία δικαιώματα και ιδιαίτερα στον σχετικά προοδευτικό νόμο για το δικαίωμα στην άμβλωση.
Παράλληλα βέβαια, η ανισότητα σε όλα τα επίπεδα συνέχιζε να εντείνεται. Σήμερα το μισθολογικό χάσμα μεταξύ αντρών και γυναικών κυμαίνεται στο 20%, ενώ ταυτόχρονα, η απλήρωτη εργασία των γυναικών στις οικιακές δουλειές, τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων επεκτείνεται, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο.
Σημαντικοί αγώνες
Κατά τη δεκαετία του 2000 είδαμε να αναπτύσσονται και σημαντικοί αγώνες του γυναικείου κινήματος σαν απάντηση στις επιθέσεις, αλλά και στη συνολική εικόνα σκληρών ανισοτήτων που παρουσίαζε η χώρα, όπως η χαμηλή της θέση στην παγκόσμια κατάταξη σε θέματα μισθολογικής ισότητας. Οι αγώνες αυτοί είχαν σημαντικά αποτελέσματα, ανάμεσα στα οποία και η υπογραφή από την τουρκική κυβέρνηση της «Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης», που είναι μέχρι και σήμερα το πιο προχωρημένο νομικό όπλο ενάντια στη βία κατά των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Τουρκία μάλιστα ήταν η πρώτη χώρα που υπέγραψε τη σύμβαση το 2011.
Το φεμινιστικό κίνημα στην Τουρκία έχει κάθε λόγο να θεωρεί ότι αυτά τα μέτρα ήταν σε μεγάλο βαθμό δική του επιτυχία, καθώς είχαν δοθεί μακρόχρονοι αγώνες για το ζήτημα. Η ύπαρξη όμως της «Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης» δεν εξασφαλίζει στην πράξη την προστασία των γυναικών. Στην πραγματικότητα η εφαρμογή των νόμων βρίσκεται στα χέρια μιας κλειστής πατριαρχικής λέσχης.
Τα στοιχεία για τη βία
Σύμφωνα με μελέτη του 2008, μία στις δύο γυναίκες έχει υποστεί σεξουαλική, ψυχολογική, ή σωματική βία. Στην πραγματικότητα αυτό το στοιχείο μάλλον υποτιμά την πραγματικότητα, καθώς είναι γνωστό πως σε πολλές περιπτώσεις οι ίδιες οι γυναίκες δεν αναγνωρίζουν πάντα τη βία που υφίστανται, αν δούμε για παράδειγμα την ψυχολογική βία, ή τον βιασμό στα πλαίσια του γάμου. Στο μεταξύ, από το 2008 μέχρι σήμερα, μια σειρά γυναικείες οργανώσεις και ΜΚΟ εκτιμούν ότι τα περιστατικά βίας έχουν αυξηθεί ακόμη περισσότερο.
Άλλο ένα κρίσιμο ζήτημα είναι οι δολοφονίες γυναικών, στο οποίο επίσης δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες μελέτες και επαρκή στοιχεία. Ωστόσο, σε σχετική συζήτηση στο κοινοβούλιο το Υπουργείο Οικογένειας αναφέρει πως οι δολοφονίες γυναικών έχουν εκτοξευτεί κατά 1.400% ανάμεσα στο 2003 και το 2013. Είναι προφανές ότι η εκτίναξη των δολοφονιών σημαίνει ότι το σύνολο των περιστατικών βίας έχει επίσης αυξηθεί σημαντικά. Παρότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα πρόσφατα στοιχεία, το ποσοστό γυναικών που έχει υποστεί κάποια μορφή βίας (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική) τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους πρέπει να αγγίζει το 100%.
Η πρόσβαση στην άμβλωση
Το 1984 ψηφίστηκε νόμος σχετικά με την άμβλωση, ο οποίος τη συνδέει με την άδεια του συζύγου. Μέχρι τότε δεν υπήρχαν κανόνες ή περιορισμοί ως προς τις αμβλώσεις. Έτσι, ο νόμος προκάλεσε τεράστια προβλήματα σε πολλές παντρεμένες γυναίκες που δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν την «άδεια» του συζύγου τους. Πολλές αναγκάστηκαν να προχωρήσουν σε παράνομες, επικίνδυνες διαδικασίες τερματισμού της εγκυμοσύνης, ρισκάροντας τη ζωή τους. Άλλες, ενώ σκόπευαν να πάρουν διαζύγιο αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την ιδέα, αφού οι σύζυγοί τους απαγόρευσαν την άμβλωση προκειμένου να τις παγιδεύσουν στο γάμο. Όσο για τις γυναίκες που δεν έχουν παντρευτεί, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη, καθώς το νομικό κενό χρησιμοποιείται στην ουσία εναντίον τους.
Ο Ερντογάν έχει στο παρελθόν χαρακτηρίσει την άμβλωση ως φόνο, παραλληλίζοντας την ακόμη και με βομβιστικές επιθέσεις με δεκάδες θύματα. Τίποτα από αυτά βέβαια δεν προκαλεί έκπληξη. Κατά τη διάρκεια της δεκαεφτάχρονης κυριαρχίας του στην πολιτική ζωή της χώρας, ο Ερντογάν και το AKP απαιτούν από τις γυναίκες να γεννάνε τουλάχιστον τρία παιδιά, προκειμένου η εργατική δύναμη της χώρας να διατηρείται νέα και δυναμική. Η ρητορεία της κυβέρνησης τοποθετεί τη μητρότητα στη θέση του μεγαλύτερου καθήκοντος των γυναικών, συνδέει την ύπαρξή τους με την ύπαρξη μιας οικογένειας και υποβαθμίζει τον ανεξάρτητο ρόλο τους.
Έτσι σήμερα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να έχει μια γυναίκα πρόσβαση στην άμβλωση σε δημόσιο νοσοκομείο, αλλά ακόμη και στις ιδιωτικές κλινικές. Πρακτικά, για να μπορέσει μια γυναίκα να τερματίσει νόμιμα μια εγκυμοσύνη, πρέπει να είναι παντρεμένη, να έχει εξασφαλίσει την άδεια του συζύγου της, να μην έχει ξεπεράσει τη 10 η εβδομάδα της κύησης και να έχει κάποιο πρόβλημα υγείας που να επιβάλει την άμβλωση. Αν τηρεί όλα τα παραπάνω κριτήρια, μπορεί να έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες άμβλωσης τόσο στα δημόσια νοσοκομεία, όσο και σε ιδιωτικές κλινικές.
Αν δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα υγείας, μπορεί και πάλι μια γυναίκα να κάνει άμβλωση σε ιδιωτική κλινική, η οποία όμως θα αναφέρει το περιστατικό στο Υπουργείο Υγείας. Όσο για τις γυναίκες που δεν έχουν παντρευτεί, η άμβλωση είναι απαγορευμένη, αφού δεν υπάρχει ο σύζυγος για να δώσει την άδειά του. Κάποιες ιδιωτικές κλινικές προχωράνε στην επέμβαση παρά την απαγόρευση και την αναφέρουν στο υπουργείο, σαν περιστατικό κύησης που απειλεί τη ζωή της εγκύου. Στη συνέχεια όμως, το Υπουργείο ενδέχεται να ενημερώσει την οικογένεια της γυναίκας. Σε πολλές περιπτώσεις αυτή η ενημέρωση μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα βίας, ακόμη και στη δολοφονία της γυναίκας που τερμάτισε μια εγκυμοσύνη για την οποία η οικογένειά της δεν είχε ενημερωθεί.
Το σύστημα υγείας
Όταν η κρίση οδηγεί σε περικοπές, τα πρώτα «θύματα» είναι η υγεία και η παιδεία. Στην Τουρκία το ποσοστό του ΑΕΠ που δαπανάται για την υγεία είναι περίπου 4%. Σε όλη την Ευρώπη, ανάμεσα στο 2008 και το 2013, η χρήση νοσοκομείων και δημόσιων δομών υγείας από το γυναικείο πληθυσμό μειώθηκε κατά 18,5%. Σε ολόκληρο τον κόσμο οι υπηρεσίες υγείας μετά τον τοκετό μειώθηκαν και οι γεννήσεις στο σπίτι αυξήθηκαν. Οι γιατροί στα δημόσια νοσοκομεία μειώνονται, ενώ το κόστος πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας αυξάνεται. Έτσι, ακόμη και οι γυναίκες που θέλουν να κάνουν παιδιά βρίσκονται αντιμέτωπες με δύσκολες καταστάσεις, ενώ πολλές αναγκάζονται να γεννάνε στα σπίτια τους. Σε ολόκληρη την Ασία, 920 στις 100.000 γυναίκες πεθαίνουν από λόγους που σχετίζονται με επιπλοκές στην εγκυμοσύνη τους. Στην Τουρκία ο σχετικός αριθμός βρίσκεται στο 400 / 100.000.
Να υπερασπιστούμε το δικαίωμα στην επιλογή
Στην πραγματικότητα, δε βρίσκεται σε κίνδυνο μόνο το δικαίωμα των γυναικών να επιλέξουν τον τερματισμό μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, αλλά και το δικαίωμά τους να επιλέξουν να κάνουν παιδιά με εξασφαλισμένη πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Η άμβλωση είναι μια από τις πιο κοινές ιατρικές διαδικασίες, αλλά παρόλα αυτά παραμένει στιγματισμένη. Η απονομιμοποίηση της από την άλλη, δεν πρόκειται να σταματήσει τις γυναίκες που θέλουν να τερματίσουν μια εγκυμοσύνη από το να το κάνουν. Απλά θα αυξήσει τους κινδύνους για την υγεία και τη ζωή τους. Σε ολόκληρο τον κόσμο, δεκάδες χιλιάδες γυναίκες πεθαίνουν εξαιτίας επικίνδυνων πρακτικών άμβλωσης κάθε χρόνο. Στην Τουρκία βρισκόμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Είμαστε στα όρια του γενικευμένου πολέμου με τη Συρία. Οι κώδικες κοινωνικής ηθικής καταρρέουν. Παρόλα αυτά αντιστεκόμαστε. Αντιστεκόμαστε ενάντια στην απώλεια της ελπίδας. Αυτή είναι μια σημαντική νίκη του γυναικείου κινήματος. Πριν από λίγες μέρες ένας πολιτικός αναλυτής εξηγούσε ότι το γυναικείο κίνημα αποτελεί το βασικό όχημα αντίστασης στον αυταρχισμό στην Τουρκία. Συμφωνώ απόλυτα. Αυτό τον αγώνα όμως πρέπει να τον δώσουμε όλες μαζί. Και δεν πρέπει να τον δώσουμε αποσπασματικά, αλλά ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα στο σύνολό του. Οι γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο μπορούμε να εμπνεύσουμε και να δώσουμε δύναμη η μια στην άλλη. Εύχομαι επιτυχία στους αγώνες των αδελφών μου σε ολόκληρο τον πλανήτη. Μαζί είμαστε δυνατές!
