Του Sascha Stanicic, μέλους του Sozialistische Alternative (Σοσιαλιστική Εναλλακτική, τμήμα της Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή- CWI στη Γερμανία)
Μετάφραση: Αντιγόνη Κυργιάννη
Είχε πολύ καιρό ένα γεγονός να προκαλέσει τόσο αμφιλεγόμενες και συναισθηματικά φορτισμένες συζητήσεις στην Αριστερά όσο η υπερψήφιση της Eξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ – το γνωστό Brexit.
Οι αριστεροί υποστηρικτές της Εξόδου κατηγορήθηκαν από αριστερούς υποστηρικτές της Παραμονής ότι έκαναν κοινό μέτωπο με τους δεξιούς λαϊκιστές, προωθώντας το ρατσισμό, ή ότι απλά έχουν πέσει θύματα της τελευταίας «τρέλας», σύμφωνα με την Angela Klein (μέλος της Διεθνούς Επιτροπής της Ενιαίας Γραμματείας της 4ης Διεθνούς, USFI, της οποίας ηγούνταν ο Ernest Mandel (Έρνεστ Μαντέλ) στην αριστερή εφημερίδα «SoZ».
Χωρίς αμφιβολία, ένα δημοψήφισμα με επιλογές μόνο Ναι και Όχι δεν είναι το επιθυμητό πεδίο μάχης για την Αριστερά. Καμία από τις δύο επιλογές δεν πρόσφερε λύσεις για τα κοινωνικά προβλήματα της εργατικής τάξης, ούτε έθετε το ερώτημα με ποιον τρόπο ή με γνώμονα ποιας τάξης τα συμφέροντα θα πρέπει να κυβερνηθεί η χώρα. Μια ψήφος εξόδου, από μόνη της, σίγουρα δεν αποτελούσε λύση για τίποτα. Παρ’ όλα αυτά, η σοσιαλιστική εκστρατεία της Εξόδου πού έγινε από τη «Συμμαχία Σοσιαλιστών και Συνδικάτων» (Trade Unionists and Socialist Coalition – TUSC) στην οποία συμμετείχε και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (τμήμα της CWI στη Βρετανία) ποτέ δεν ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο. Η θέση τους ήταν διαφορετική.
Αρχικά, τόνισαν ότι το αντικείμενο του δημοψηφίσματος ήταν βασικά η θέση για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πολιτικό περιεχόμενο της ψήφου θα μπορούσε να συνοψιστεί στο ερώτημα αν κάποιος υποστηρίζει ή όχι τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως προς αυτό το θέμα, οι γνώμες εντός της Αριστεράς βέβαια διαφέρουν. Τμήματα του Die Linke (το κόμμα της Αριστεράς στη Γερμανία) για παράδειγμα υποστηρίζουν ότι η ΕΕ ιδρύθηκε ως ένα σχέδιο για την ειρήνη, προωθώντας προοδευτικούς και διεθνιστικούς στόχους και απλά τη σφετερίστηκαν οι λάθος (νεοφιλελεύθερες) δυνάμεις.
Με αυτή τη λογική, οι υποστηρικτές της Παραμονής βλέπουν τη διάλυση της ΕΕ ως απειλή και θέτουν προτάσεις ως προς το πώς, από τη δική τους οπτική γωνία, θα μπορούσε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο. Γι’ αυτούς λοιπόν, είναι λογικό να αντιτίθενται στη διάλυση της ΕΕ.
Αυτή η θέση ισχυροποιείται από το γεγονός ότι τόσο η επίσημη εκστρατεία Παραμονής (Remain) όσο και η επίσημη εκστρατεία Εξόδου (Brexit) είχαν στην ηγεσία τους διαφορετικές ομάδες του Βρετανών Συντηρητικών (Tories) και το ακροδεξιό UKIP είχε σημαντικό ρόλο στην εκστρατεία υπέρ της Εξόδου.
Δεν ίσχυε το ίδιο στο προηγούμενο δημοψήφισμα στη Μ. Βρετανία για την παραμονή ή την έξοδο από την ΕΟΚ το 1975. Τότε τα συνδικάτα και το κόμμα των Εργατικών (μαζί και ο Jeremy Corbyn) ηγήθηκε της εκστρατείας εναντίον της ΕΟΚ.
Σήμερα, μεγάλες μερίδες της σοσιαλιστικής Αριστεράς δε συμμερίζονται αυτή την οπτική. Όπως σωστά διατύπωσε η πλευρά του Lexit (συντομογραφία για την Αριστερή Έξοδο) η ΕΕ δεν είναι ένα «ουδέτερο γήπεδο». Δεν είναι ένα «δοχείο» που μπορεί να γεμίσει με διάφορα περιεχόμενα.
Είναι ένα σύμπλεγμα συμφωνιών μεταξύ καπιταλιστικών κρατών, που εκφράζει τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης αυτών των κρατών. Ήταν και παραμένει μια λέσχη των αφεντικών και των τραπεζιτών (και των πολιτικών εκπροσώπων τους). Η Ε.Ε. ειναι μιλιταριστική, αντιδημοκρατική και νεοφιλελεύθερη.
Οι σημαντικοί θεσμοί όπως η Κομισιόν και το Συμβούλιο των Υπουργών δεν εκλέγονται και το Ευρωκοινοβούλιο είναι μια τίγρη χωρίς δόντια. Η ΕΕ δεν ιδρύθηκε για να εξασφαλίσει την ειρήνη, αλλά για να προωθήσει καπιταλιστικά συμφέροντα. Δεν αντιπροσωπεύει την Ευρώπη, αλλά ένα μέρος των ευρωπαϊκών κρατών.
Είναι μια συμμαχία μεταξύ γκάνγκστερ που μπορεί να συγκριθεί με καρτέλ της μαφίας. Από πότε η καταπολέμηση του εγκλήματος σημαίνει τον εκ νέου σχηματισμό και ανασύνταξη εγκληματικών συμμοριών;
Από αυτή την εκτίμηση είναι ξεκάθαρο ότι το ερώτημα «υπέρ ή κατά της ΕΕ» θα πρέπει να απαντηθεί με ένα εμφατικό «κατά!». Οι σοσιαλιστές βέβαια θα συμπλήρωναν: «εναντίον της ΕΕ!» αλλά όχι «υπέρ μιας καπιταλιστικής Βρετανίας εκτός της ΕΕ».
Έξοδος = αποδυνάμωση των Συντηρητικών και της ΕΕ
Κατά δεύτερον, οι αριστεροί υποστηρικτές του Brexit έθεσαν το επιχείρημα ότι η υπερψήφιση της εξόδου από την Ε.Ε. θα αποδυνάμωνε την κυβέρνηση λιτότητας του David Cameron, όπως επίσης και την ΕΕ που είναι ταγμένη στη λιτότητα.
Μια τέτοια αποδυνάμωση είναι ευπρόσδεκτη, ακόμα κι αν δεν οδηγεί αυτόματα σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης και των κοινωνικά αδύναμων. Θα βελτίωνε παρόλα αυτά τις συνθήκες των αγώνων των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων για να κερδίσουν τέτοιες βελτιώσεις, αν οργανώνονταν τέτοιοι αγώνες.
Οι αριστεροί αντίπαλοι της Εξόδου θέτουν ως αντεπιχείρημα ότι η εθνικιστική δεξιά και ο ρατσισμός έχουν ενισχυθεί από το αποτέλεσμα. Η Angela Klein γράφει στην SoZ:
«Η Άκρα Δεξιά –όχι η Αριστερά– επωφελείται μιας βαθιάς κρίσης στην κοινωνία»
και ισχυρίζεται ότι
«Η επιτυχία του Brexit δεν είναι μόνο ένα δείγμα της πολιτικά εσφαλμένης αντίδρασης στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, αλλά είναι και μια τεραστίων διαστάσεων απειλή ενάντια στα δημοκρατικά δικαιώματα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των συνδικάτων και όλες τις αριστερές προσπάθειες να αφαιρεθεί η δύναμη από τα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου. Η ισορροπία των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων στη Βρετανία –και ποιος ξέρει; ίσως και σε άλλες χώρες της ΕΕ– έχει αποφασιστικά μετακινηθεί προς τα δεξιά.»
Επιφανειακά, αυτή η εκτίμηση φαίνεται λογική. Εξ’ άλλου, στην εκστρατεία της Εξόδου κυριαρχήσαν αστοί εθνικιστές της ακροδεξιάς πτέρυγας – ο δεξιός λαϊκιστής και βουλευτής των Συντηρητικών Boris Johnson και ο επικεφαλής του UKIP Nigel Farage. Και από το δημοψήφισμα και μετά, οι αναφορές περιστατικών ρατσιστικής βίας έχουν αυξηθεί.
Ο δημοσιογράφος του «Taz» Pascal Beucker, σχολιάζοντας στο Facebook το πρώτο άρθρο που γράψαμε, η Lucy Redler κι εγώ, για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, έγραψε:
«Ουσιαστικά, μετατρέπετε τους εαυτούς σας σε χρήσιμους ηλίθιους για τους Le Pen, Wilders, Strache, Gauland, Farage, Trump, Putin και την παρέα τους».
Η ερώτησή που του απηύθυνα, κατά πόσο ο ίδιος (ο Pascal Beucker) θα υποστήριζε τη συμφωνία ΤΤΙΡ μόνο και μόνο γιατί ο Donald Trump και το AfD (Συμμαχία για τη Γερμανία – ένα ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα) αντιτίθενται σε αυτό, δεν απαντήθηκε ποτέ.
Και σύμφωνα με αυτή τη λογική δεν θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει την παραμονή στην ΕΕ, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι τασσόμαστε στην ίδια πλευρά με τον Cameron, την ΕΕ και το μεγάλο κεφάλαιο.
Μήπως είναι λοιπόν ο Cameron και η ΕΕ το μικρότερο κακό συγκρινόμενοι με τους Johnson και Farage; Δε θα ήταν σωστό να αντιταχθούμε στην Έξοδο για να σταματήσουμε την εθνικιστική δεξιά; Ρίχνοντας μια ματιά στο χαρακτήρα και τη δράση της ΕΕ, ένας σοσιαλιστής θα έπρεπε να φτάσει στο αντίθετο συμπέρασμα: Οι άνθρωποι της Αριστεράς θα έπρεπε να είναι υπέρ του Brexit και εναντίον της ΕΕ, ώστε να μην αφήσουν το πεδίο ελεύθερο στους εθνικιστές και τους ρατσιστές.
Η διάθεση υπέρ του Brexit και εναντίον της ΕΕ έχει την αιτία της στον καπιταλιστικό χαρακτήρα της ΕΕ και στις κοινωνικές συνθήκες της βρετανικής εργατικής τάξης: στη χρόνια λιτότητα, στις μειώσεις των κοινωνικών παροχών, στις μειώσεις μισθών, κλπ.
Κάποιοι στην Αριστερά αμφισβήτησαν τον ταξικό χαρακτήρα της ψήφου για Έξοδο, αλλά ακόμα και σχολιαστές της αστικής τάξης αναγκάστηκαν να τον παραδεχτούν. Η εφημερίδα The Guardian έγραψε:
«Το Brexit έχει να κάνει το ερώτημα των ψηφοφόρων ως προς το σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν, καθώς και την αίσθηση του κοινωνικού αποκλεισμού».
Και οι Financial Times αποκάλεσαν την ψήφο
«την πιο ταξική ψήφο των τελευταίων δεκαετιών».
Είναι αλήθεια ασφαλώς ότι κομμάτια της εργατικής τάξης ψήφισαν εναντίον του Brexit, κυρίως νέοι άνθρωποι και μετανάστες (παρ’ ότι το ποσοστό προσέλευσης των νέων στις κάλπες ήταν χαμηλό). Αυτό είναι μια ένδειξη ότι ο καπιταλιστικός χαρακτήρας της ΕΕ έγινε προσπάθεια να κρυφτεί πίσω από το προσωπείο των «Ευρωπαϊκών αξιών» και του «διεθνισμού». Πολλοί ψήφισαν υπέρ της Παραμονής γιατί φοβήθηκαν την ενδυνάμωση των δεξιών λαϊκιστών και των ρατσιστών. Όλα αυτά δείχνουν ότι δεν υπήρχε μια καθαρά σοσιαλιστική επιλογή στο ψηφοδέλτιο που να ταυτίζεται με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης.
Από την άλλη δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι πολλοί είδαν την Έξοδο σαν μια ευκαιρία να πετύχουν ένα χτύπημα στην κυβέρνηση των Συντηρητικών. Αυτή η διάθεση ήταν απόρροια της πραγματικότητας της σκληρής ταξικής πολιτικής και της εμπειρίας των κατώτερων στρωμάτων της εργατικής τάξης.
Δεν μπορούσε αλλάξει με επιχειρήματα για την «προοδευτική φύση της ΕΕ» και εναντίον του ρατσισμού του UKIP. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι το 1/3 των παραδοσιακών ψηφοφόρων του κόμματος των Εργατικών ψήφισαν Έξοδο, παρ’ ότι ο νέος ηγέτης από την αριστερή πτέρυγα, Jeremy Corbyn εγκατέλειψε την πάγια θέση του εναντίον της Ε.Ε. και κάλεσε σε ψήφο υπέρ της Παραμονής.
Αν ο Corbyn είχε θέσει τον εαυτό του επικεφαλής του κινήματος για το Brexit, τότε η εκστρατεία αυτή δε θα είχε κυριαρχηθεί από τους Johnson και Farage και θα είχε τουλάχιστον ένα πιο αριστερό προφίλ. Το ταξικό ένστικτο όπως εκφράστηκε με την ψήφο θα είχε βρει συνειδητή πολιτική έκφραση και η πολιτική κατάσταση σήμερα θα ήταν πολύ διαφορετική.
Αυτό το επιχείρημα τέθηκε, μεταξύ άλλων, από τον αγγλικανό εφημέριο της εκκλησίας St. Mary στο Newington:
«…Αν είχε υπάρξει φωνή υπέρ του Brexit εντός του Εργατικού Κόμματος, η οργή των δυσαρεστημένων της εργατικής τάξης θα μπορούσε να είχε στραφεί προς τον πραγματικό της στόχο: τον παρωχημένο καπιταλισμό.»
Πάντως δεν είναι αλήθεια ότι η ψήφος υπέρ της Εξόδου έχει αλλάξει τον συσχετισμό δυνάμεων εναντίον της εργατικής τάξης και της Αριστεράς, ούτε ότι η ακροδεξιά έχει ενισχυθεί. Αντιθέτως, ο αριστερός σχολιαστής Tariq Ali έγραψε στο Facebook στις 4 Ιουλίου:
«Το αποτέλεσμα του Brexit εντός της χώρας: 1. Έφυγε ο Cameron 2. Ο Boris [Johnson] έχει ηττηθεί και ο Gove κατά πάσα πιθανότητα δε θα νικήσει (στον αγώνα για την ηγεσία του κόμματος των Συντηρητικών) 3. Ο Farage παραιτήθηκε 4. Ο Corbyn είναι ακόμα επικεφαλής των Εργατικών και χτίζει μαζική υποστήριξη (…) όχι και άσχημη αρχή…»
Όταν οι ηγέτες της εθνικιστικής δεξιάς έχουν απομακρυνθεί από τις θέσεις τους (παρ’ ότι ο Johnson επέστρεψε τελικά ως γραμματέας του Υπουργείου Εξωτερικών υπό τη νέα πρωθυπουργό, Theresa May) αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ενδυνάμωση. Οι δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι ακόμα και η πλειοψηφία των υποστηρικτών της Εξόδου είναι υπέρ του δικαιώματος παραμονής στην Βρετανία για πολίτες της ΕΕ έχουν επίσης ενδιαφέρον. Αυτό δείχνει ότι η αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων από το δημοψήφισμα και μετά, παρότι αποτελεί ένα προειδοποιητικό σημάδι που χρειάζεται απάντηση, δεν αντιπροσωπεύει απαραίτητα και ποιοτική αύξηση των ακροδεξιών δυνάμεων με την έννοια της αύξησης σε αριθμούς, αλλά μάλλον περισσότερο το ότι νιώθουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
Την ευθύνη για την ενίσχυση των δεξιών απόψεων από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος έχουν και οι δυο πλευρές της εκστρατείας στο βρετανικό δημοψήφισμα. Ο Cameron και το στρατόπεδο του Remain χρησιμοποίησαν ρατσιστικά σχόλια και δημιούργησαν την εντύπωση ότι οι Πολωνοί μετανάστες εργάτες ευθύνονται για τα κοινωνικά προβλήματα, και όχι οι πολιτικές της κυβέρνησης και του κεφαλαίου.
Σε αυτό το θέμα, η Κεντρική Επιτροπή του Die Linke (Σημείωση «Ξ»: το κόμμα της Αριστεράς στη Γερμανία) στην ανάλυσή της για το δημοψήφισμα, σωστά τονίζει ότι:
«Οι ρατσιστικές επιθέσεις μετά το δημοψήφισμα πρέπει να αντιμετωπιστούν με μια αποφασιστική απάντηση. Παρ’ όλα αυτά, ο ρατσισμός δεν προέκυψε από το Brexit, αλλά περισσότερο καλλιεργήθηκε για χρόνια από την κυβέρνηση Cameron, η οποία, για παράδειγμα, μείωσε τα επιδόματα της Πρόνοιας για τους μετανάστες. Δεξιά στοιχεία και στις δυο πλευρές συνέβαλλαν σε μια επιπλέον άνοδο του ρατσισμού και το αποτέλεσμα χρησιμοποιείται τώρα από τους ακροδεξιούς για να πυροδοτήσει ρατσιστικό μίσος εναντίον Πολωνών κατοίκων της Βρετανίας. Δηλώνουμε διεθνή αλληλεγγύη και τασσόμαστε εναντίον κάθε μορφής ρατσισμού. Τα δεξιά κόμματα της Ευρώπης, όπως το UKIP, αναπτύχθηκαν γιατί η ΕΕ, αντί να ξεπεράσει τους εθνικούς περιορισμούς προς χάριν μιας κοινωνίας αλληλεγγύης πέρα από σύνορα, απλά δημιούργησε έναν συνεχώς αυξανόμενο γραφειοκρατικό, αντιδημοκρατικό μηχανισμό για να ρυθμίσει τα κοινά συμφέροντα των τραπεζιτών και των πολυεθνικών».
Οι αριστεροί υποστηρικτές της Εξόδου πάντα τόνιζαν τον κίνδυνο της πιθανής ενδυνάμωσης των εθνικιστών και των ρατσιστών. Για παράδειγμα ο Dave Nellist, εκπρόσωπος της «Συμμαχίας Σοσιαλιστών και Συνδικάτων» (TUSC) μαρξιστής και πρώην βουλευτής του Εργατικού Κόμματος, γράφοντας στη γερμανική καθημερινή εφημερίδα της Αριστεράς «Neues Deutschland», εξήγησε ότι:
«Υπάρχει ένας κίνδυνος –ανεξάρτητα από το ποια πλευρά θα νικήσει– να υπάρξει αύξηση του ρατσισμού και των ρατσιστικών επιθέσεων. Απ’ ότι δείχνουν τα πράγματα, ο δολοφόνος της βουλευτή του Εργατικού Κόμματος Jo Cox είχε διασυνδέσεις με ακροδεξιές οργανώσεις. Συνεπώς, στον απόηχο του δημοψηφίσματος, είναι απαραίτητο το εργατικό κίνημα να οργανώσει μια ισχυρή εκστρατεία εναντίον των Συντηρητικών, των περικοπών και του ρατσισμού. Οι φωνές των καθημερινών ανθρώπων με το ζόρι ακούστηκαν κατά τη διάρκεια της εκστρατείας για το δημοψήφισμα της Πέμπτης. Την ίδια στιγμή, υπάρχει αυξανόμενη υποστήριξη για την πλευρά της Εξόδου. Πολλοί ψηφοφόροι της εργατικής τάξης βλέπουν το δημοψήφισμα σαν μια ευκαιρία να διαμαρτυρηθούν εναντίον του Cameron, του καπιταλιστικού συστήματος, καθώς και για όλα όσα έχουν υποστεί τα τελευταία χρόνια: χαμηλούς μισθούς, επισφαλή εργασία, αύξηση ενοικίων και περικοπές σε προνοιακά επιδόματα».
Τίποτα δεν είναι αυτόματο
Αλλά τίποτα δε συμβαίνει αυτόματα. Οι συνέπειες της ψήφου υπέρ της Εξόδου εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα δράσουν οι ζωντανές πολιτικές δυνάμεις. Η εκτίμηση της Angela Klein, ότι η αντικαπιταλιστική Αριστερά έχει «περιοριστεί στο να καλεί απλά για μια μάχη εναντίον του ρατσισμού που εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα» και να «αντιστέκεται στο υφέρπον πραξικόπημα εναντίον της ηγεσίας του Corbyn» είναι λάθος. Στην πραγματικότητα, το κοινωνικό ζήτημα βγήκε στην επιφάνεια μέσω της ψήφου υπέρ της Εξόδου. Ποιόν άλλο λόγο είχε άλλωστε η Theresa May να μιλήσει για την κατάσταση που αντιμετωπίζει η εργατική τάξη στην εναρκτήρια ομιλία της εκστρατείας της για την ηγεσία των Βρετανών Συντηρητικών; Για ποιον άλλο λόγο αντέδρασε ο Sigmar Gabriel (επικεφαλής του γερμανικού SPD) στην επικράτηση του Brexit ζητώντας περισσότερα κοινωνικά προγράμματα; Επειδή αυτοί –σε αντίθεση με ορισμένους άλλους στην Αριστερά– καταλαβαίνουν από την πλευρά τους τα ταξικά ζητήματα που βρίσκονται στην καρδιά του δημοψηφίσματος.
Αυτή η κατάσταση ανοίγει επίσης μια ευκαιρία για τα συνδικάτα και την αριστερά του Εργατικού Κόμματος. Η βρετανική άρχουσα τάξη θέλει πάση θυσία να αποφύγει νέες εκλογές με το Jeremy Corbyn στην ηγεσία του Εργατικού Κόμματος – αυτός είναι ο λόγος της προσπάθειας ανατροπής του Corbyn από τη δεξιά πτέρυγα των Εργατικών. Αλλά η τελευταία απέτυχε, τουλάχιστον προς το παρόν. Δεκάδες χιλιάδες άτομα γράφτηκαν μέλη στο Εργατικό Κόμμα για να εκφράσουν την υποστήριξή τους στον Corbyn. Χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους σε πολλές μεγάλες πόλεις. Πέρα από τις προσπάθειες ανατροπής του Corbyn, υπήρξαν και συζητήσεις για το σχηματισμό ενός νέου κόμματος αποτελούμενου από μέλη των Συντηρητικών που είναι υπέρ της ΕΕ και βουλευτές της δεξιάς πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος. Τα γεγονότα αυτά εξελίσσονται γρήγορα και το αποτέλεσμα που θα έχουν δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο.
Η γνώμη μου είναι: ένας συνασπισμός όλων των αριστερών δυνάμεων (εντός και εκτός του Εργατικού Κόμματος) υπό τον Corbyn, και μια αποφασιστική εκστρατεία για νέες εκλογές και για ένα Εργατικό Κόμμα με ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα εναντίον της λιτότητας, θα μπορούσε να μετατρέψει τον Corbyn στο νικητή της μάχης εντός του Εργατικού Κόμματος και να τον κάνει επόμενο πρωθυπουργό της Βρετανίας. Αυτό θα ήταν ένα σενάριο τρόμου για το κατεστημένο της Βρετανίας και της ΕΕ. Τα συνδικάτα θα μπορούσαν επίσης να παίξουν ρόλο στο να υπάρξει αλλαγή πλεύσης. Έχουν γίνει σημαντικές απεργίες από ειδικευόμενους γιατρούς και δασκάλους, ενώ ό,τι απέμεινε από τη βρετανική βιομηχανία χάλυβα βρίσκεται σε κίνδυνο. Η οργή απέναντι στα μέτρα λιτότητας που επέβαλε η κυβέρνηση των Συντηρητικών (αλλά και πολλά δημοτικά συμβούλια των Εργατικών) είναι τεράστια. Ένα κάλεσμα για συντονισμένη απεργιακή δράση –μια γενική απεργία και νέες εκλογές, όπως συζητήθηκε από τους βρετανούς αριστερούς συνδικαλιστές, θα μπορούσε να έχει τεράστιο αποτέλεσμα– ενισχυόμενη και πάλι από το Brexit, γιατί ο αντίπαλος –η κυβέρνηση των Συντηρητικών– βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο. Όλο αυτό βέβαια δε θα συμβεί αυτόματα. Το βρετανικό εργατικό κίνημα έχει αποδυναμωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Συνεπώς, αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος για τον οποίο όλα βασίζονται στο πως θα κινηθούν οι ηγεσίες των συνδικάτων και ο Jeremy Corbyn.
Επανίδρυση της ΕΕ;
Η Κεντρική Επιτροπή του Die Linke πέρασε ένα ψήφισμα για το Brexit που αποτελεί, εν μέρει, μια ρεαλιστική ανάλυση της ψήφου Εξόδου ως μια κοινωνική διαμαρτυρία της εργατικής τάξης και των εξαθλιωμένων στρωμάτων. Την ίδια στιγμή, υποστηρίζει μια επανίδρυση της ΕΕ.
Αυτή η ιδέα της «επανίδρυσης» ακούγεται συχνά, επειδή μπορεί να ερμηνευτεί με τόσο πολλούς διαφορετικούς τρόπους – η ιδέα ενός «καινούριου» πράγματος πάντα ακούγεται καλή. Το καλό με αυτή την ιδέα είναι ότι απορρίπτει συνολικά τις υπάρχουσες συνθήκες της ΕΕ και τις βάζει κάτω από το μικροσκόπιο. Το κακό είναι ότι αποδέχεται το πλαίσιο της ΕΕ που υπάρχει σήμερα, η οποία δεν υπηρετεί τις εργατικές τάξεις των κρατών-μελών, αλλά τις άρχουσες τάξεις τους.
Γιατί να μείνουμε μέσα στο πλαίσιο της ΕΕ; Γιατί το Die Linke δεν επιχειρηματολογεί υπέρ της ανάγκης να αντικατασταθεί πλήρως η υπάρχουσα ΕΕ με μια νέα συνεργασία των λαών της Ευρώπης σε μια ισότιμη, δημοκρατική και σοσιαλιστική βάση; Και να τονίσει ότι δε θα πρέπει να περιλαμβάνει μόνο τα 28 (ή 27) κράτη-μέλη της ΕΕ, αλλά και την Ελβετία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, και ναι, ακόμα και τη Ρωσία!
Παραμένοντας στη σύγκριση με ένα μεγάλο καρτέλ της μαφίας, οποιοσδήποτε μιλήσει για την επανίδρυση ενός τέτοιου καρτέλ με βάση το νόμο και την τάξη, απλά θα γίνει ρεζίλι. Η μαφία των καρτέλ με τον νόμο και την τάξη αποτελούν αντίθετα πράγματα. Οποιοσδήποτε θα συμφωνούσε ότι ένα τέτοιο καρτέλ θα έπρεπε να διαλυθεί, τα περιουσιακά στοιχεία του να κατασχεθούν και να ξαναμοιραστούν με τέτοιο τρόπο ώστε τα χρήματα δοθούν σε ευγενείς σκοπούς. Η Ε.Ε. με τη δημοκρατία και την ειρήνη είναι επίσης αντιφατικές έννοιες. Θα πρέπει να καταργηθεί λοιπόν η ΕΕ και να αντικατασταθεί από μια εντελώς νέα μορφή συνεργασίας.
Η Angela Klein έχει δίκιο όταν γράφει ότι η νέα βάση για μια συνεργασία των λαών της Ευρώπης θα μπορέσει να γίνει πράξη μέσω της ανόδου αριστερών, αντικαπιταλιστικών κυβερνήσεων στην εξουσία σε εθνικό επίπεδο. Αυτό ισχύει στο βαθμό που η ΕΕ δεν έχει ξεπεράσει ακόμα τα εθνικά κράτη, τα οποία παραμένουν το κύριο τερέν της ταξικής πάλης. Οι νόμοι και οι ντιρεκτίβες της ΕΕ κάνουν την ταξική πάλη πιο περίπλοκη γιατί αντιπροσωπεύουν ένα ακόμα εμπόδιο που πρέπει να αντιπαλευτεί από τους αγώνες οι οποίοι λαμβάνουν χώρα σε εθνικό επίπεδο.
Για παράδειγμα στην Ιρλανδία, μια μαζική εκστρατεία άρνησης πληρωμής στους φόρους στο νερό ανάγκασε την νέα κυβέρνηση να υποχωρήσει και να αποσύρει το μέτρο. Αλλά η Κομισιόν είπε ότι ο νόμος με τον οποίο εισήχθησαν οι φόροι αυτοί δεν γίνεται να αποσυρθεί, γιατί κάτι τέτοιο αντιβαίνει με το δίκαιο της ΕΕ.
Οι νόμοι της Ε.Ε. εμποδίζουν επίσης την κρατικοποίηση της βρετανικής βιομηχανίας χάλυβα και των σιδηροδρόμων – ένα πάγιο αίτημα από μέρος της Αριστεράς στη Βρετανία.
Η οργάνωση αγώνων σε όλες τις χώρες της ΕΕ ταυτόχρονα είναι πολύ πιο δύσκολη απ’ ότι σε εθνικό επίπεδο. Φυσικά, αυτό θα πρέπει να γίνει και είναι εφικτό, όπως φάνηκε στους αγώνες ενάντια στην Οδηγία Mπόλκενσταϊν και στο πακέτο ρυθμίσεων για τα λιμάνια (Port Package). Αλλά ουσιαστική κοινωνική αλλαγή που να γίνει ταυτόχρονα σε ολόκληρη την ΕΕ είναι απίθανο να συμβεί – στην πράξη θα έχει το χαρακτήρα της εξέλιξης μιας αλυσιδωτής αντίδρασης.
Παρ’ όλα αυτά, η Angela Klein κάνει λάθος όταν γράφει:
«Το να ξεπεραστεί το καπιταλιστικό εθνικό κράτος είναι προϋπόθεση για να ξεπεραστεί το καπιταλιστικό δημιούργημα της ΕΕ».
Το Brexit αποδεικνύει το αντίθετο. Η ΕΕ δεν είναι πανίσχυρη. Όπως εντός του καπιταλισμού μπορούν να κερδηθούν κοινωνικές παραχωρήσεις, έτσι και οι θεσμοί του κεφαλαίου μπορούν να κλονιστούν και να σπάσουν, και έτσι μεμονωμένα κράτη μπορούν να εγκαταλείψουν τέτοιους θεσμούς. Από τι θα αντικατασταθούν αυτοί οι θεσμοί είναι ένα διαφορετικό ερώτημα, και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πορεία των ταξικών αγώνων. Αλλά είναι φανερό ότι οι φυγόκεντρες δυνάμεις εντός της Ε.Ε. πολλαπλασιάζονται και μπορούν να ενισχυθούν περισσότερο μέσω των ταξικών αγώνων. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε θετική εξέλιξη, παρότι η εγκατάλειψη της ΕΕ στη σημερινή της μορφή από μεμονωμένα κράτη-μέλη (ακολουθούμενη πιθανά από την διαμόρφωση ενός μπλοκ των χωρών του κεντρικού πυρήνα της Ε.Ε. γύρω από τη Γερμανία) δεν έχει καμία σχέση φυσικά με τον σοσιαλισμό.
Και όταν δεν υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις να προτάξουν μια σοσιαλιστική πρόταση εναντίον της ΕΕ εν μέσω της διάλυσης της, υπάρχει κίνδυνος αυτή η εξέλιξη να πάρει εθνικιστικά χαρακτηριστικά και να ενισχύσει τις δυνάμεις της δεξιάς.
Αποχή;
Φυσικά θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε, δεδομένης της πολυπλοκότητας της ψήφου υπέρ του Brexit και του γεγονότος ότι η δεξιά και οι ρατσιστικές δυνάμεις έκαναν εκστρατεία υπέρ της Εξόδου, κατά πόσο η αποχή θα ήταν καλύτερη θέση για την Αριστερά. Μερικές ομάδες στο περιθώριο του εργατικού κινήματος που θεωρούν τους εαυτούς τους επαναστάτες και μαρξιστές υιοθέτησαν αυτή τη θέση – και με αυτή τους την κίνηση έμειναν στο περιθώριο της συζήτησης. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιος στέκεται στην άκρη της πισίνας σε έναν αγώνα κολύμβησης γιατί φοβάται μη βραχεί.
Φυσικά υπάρχουν περιστάσεις στις οποίες οι σοσιαλιστές απέχουν ή καλούν τον κόσμο να ρίξει άκυρο. Τέτοιες περιπτώσεις είναι πχ όταν στον δεύτερο γύρο κοινοβουλευτικών ή προεδρικών εκλογών κατεβαίνουν δύο καπιταλιστές υποψήφιοι. Αλλά ακόμα και σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές στην Αυστρία. Σε αυτή την περίπτωση το Σοσιαλιστικό Αριστερό Κόμμα- SLP (το τμήμα της CWI στην Αυστρία) και άλλοι στην Αριστερά κάλεσαν τον κόσμο να αποτρέψει τη νίκη του υποψήφιου του ακροδεξιού «Κόμματος της Ελευθερίας» (FPÖ) Hofer με το να ψηφίσουν τον υποψήφιο των Πράσινων (και συνεπώς αστό υποψήφιο) Can der Bellen. Γιατί; Επειδή οι συνέπειες στην κοινωνία μιας νίκης του FPÖ θα ήταν πολύ μεγαλύτερες για το εργατικό κίνημα, για την Αριστερά και για τους κοινωνικά αδύναμους. Συνεπώς κάποιος μπορεί να βασίσει την επιλογή ψήφου του όχι μόνο στους «πρωταγωνιστές», αλλά είναι επίσης απαραίτητο να σκεφτεί τις συνέπειες που θα έχουν τα διαφορετικά εκλογικά αποτελέσματα στην κοινωνία, πως θα επηρεάσουν την ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και τι ρόλο θα παίξουν στην εξέλιξη του εργατικού κινήματος.
Από αυτή την άποψη, δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να υπάρξει αμφιβολία: ένα αποτέλεσμα υπέρ της Παραμονής θα ενίσχυε την κυβέρνηση των Συντηρητικών, θα ενίσχυε την ΕΕ, θα επιτάχυνε το TTIP, κλπ. Η αποχή στην πράξη θα μπορούσε μόνο να εξυπηρετήσει το στρατόπεδο των υποστηρικτών της Παραμονής. Συνεπώς, για τους λόγους που εξηγήθηκαν παραπάνω, όσοι ανήκουν στην Αριστερά δεν θα μπορούσαν να τηρήσουν στάση αποχής προς το δημοψήφισμα.
Συμπέρασμα
Το δημοψήφισμα σχετικά με το μέλλον της Βρετανίας στην Ε.Ε. ήταν ένα γεγονός ορόσημο, και όπως όλα τα τόσο σημαντικά γεγονότα, αποτέλεσε μια δοκιμασία για την Αριστερά. Η ψήφος Εξόδου δημιούργησε μια κρίση στη Βρετανία και στην Ε.Ε. η οποία θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμα. Όσον αφορά τα εσωτερικά πολιτικά ζητήματα της Βρετανίας, η θέση για το Brexit δεν θα είναι το μόνο δεδομένο που θα καθορίσει τις εξελίξεις. Για παράδειγμα πολλοί από τους υποστηρικτές του Corbyn (που πήρε θέση υπέρ της Παραμονής) ενάντια στις επιθέσεις της δεξιάς πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος, ψήφισαν υπέρ της Εξόδου.
Η θέση της Αριστεράς όμως σε σχέση με την Ε.Ε. είναι κομβικής σημασίας.
Η Αριστερά θα πρέπει να πάρει μια ξεκάθαρη και μη αμφιλεγόμενη θέση εναντίον της Ε.Ε. των τραπεζών και των πολυεθνικών για να αποτρέψει της εκμετάλλευση του αντί-ΕΕ κλίματος από δεξιές λαϊκίστικες και ρατσιστικές δυνάμεις.
Σε κάποια αριστερά κόμματα, μια τέτοια διαδικασία συζήτησης έχει ήδη ξεκινήσει. Για παράδειγμα, το πορτογαλικό Left Bloc, το οποίο στο παρελθόν είχε υιοθετήσει μια στάση ελάχιστης κριτικής απέναντι στην ΕΕ, έχει πλέον εκφραστεί καθαρά ενάντια στην ΕΕ.
Μια απόρριψη της Ε.Ε. θα πρέπει παρόλα αυτά να πάει χέρι-χέρι με την παρουσίαση μιας θετικής εναλλακτικής πρότασης πέρα από την καπιταλιστική ΕΕ και τα καπιταλιστικά εθνικά κράτη – μιας Ευρώπης των εργαζομένων, μιας εθελοντικής σοσιαλιστικής ομοσπονδίας των Ευρωπαϊκών λαών.
