Η Πλατεία Ελευθερίας είναι ένα από τα εμβληματικότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης, το οποίο ακολουθεί στενά την ιστορία της πόλης, τις κοινωνικές, πολιτικές και συνακόλουθες πολεοδομικές αλλαγές. Φιλοξένησε μεγάλους κοινωνικούς αγώνες με κορυφαία στιγμή την εξέγερση του Μάη του ‘36, ενώ την ίδια στιγμή συνδέεται όσο κανένα άλλο σημείο με το τεράστιο πλήγμα που δέχθηκε η Θεσσαλονίκη κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Πλατεία Ελευθερίας και η εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης
Φέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από την εξόντωση των Εβραίων κατοίκων της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί κατακτητές στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το πρώτο τρένο του θανάτου ξεκίνησε στις 15 Μαρτίου του 1943 και το τελευταίο στις 10 Αυγούστου. Η Πλατεία Ελευθερίας έμελλε να είναι το θέατρο πάνω στο οποίο θα παιζόταν ένα από τα μεγαλύτερα δράματα που γνώρισε η πόλη.
Στις 11 Ιουλίου του 1942 οι γερμανικές αρχές καλούν τους Εβραίους άντρες της Θεσσαλονίκης, με το πρόσχημα της καταγραφής. Οι περίπου 7.000 – 9.000 άντρες, που πήγαν να παραλάβουν τις κάρτες εργασίας τους στην πλατεία Ελευθερίας, κατέληξαν να υποβάλλονται σε απάνθρωπη μεταχείριση για ώρες. Ο δημόσιος εξευτελισμός αυτών των ανθρώπων, ηλικίας μεταξύ 18-45 ετών, στην πλατεία Ελευθερίας, έχει μείνει εκείνη στην ιστορία ως το «Μαύρο Σάββατο». Τελικά, μετά από μια μακριά περίοδο όλο και πιο απάνθρωπων μέτρων σε βάρος τους, περισσότεροι από 43.000 Εβραίοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία με την συντριπτική πλειοψηφία από αυτούς να χάνουν την ζωή τους.
Το 1935 ζούσαν περίπου 60.000 Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη, με την πλειοψηφία τους –παρά τα στερεότυπα που κυριαρχούν– να ανήκει στα λαϊκά κοινωνικά στρώματα. Παρόλη τη μείωση του πληθυσμού τους από την αρχή του αιώνα, παρά τα πλήγματα από τις πυρκαγιές και τις αντισημιτικές επιθέσεις εναντίον τους (Πογκρόμ σε Συνοικία 151, εμπρησμός του Κάμπελ, κ.α.) εξακολουθούσαν να κατέχουν μια σημαντική θέση στην κοινωνία της πόλης, συμμετέχοντας ενεργά σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής και στους κοινωνικούς/εργατικούς αγώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της συμβολής των Εβραίων εργαζομένων της πόλης στην εμφάνιση του εργατικού/σοσιαλιστικού κινήματος αποτελεί η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης (Φεντερασιόν) με ηγετικό στέλεχος τον Εβραϊκής καταγωγής σοσιαλιστή Αβραάμ Μπεναρόγια και με την πλειοψηφία των μελών να προέρχονται από την Εβραϊκή Κοινότητα. Η έλευση των Ναζί θα τα ανέτρεπε όλα αυτά με τραγικό τρόπο.
Η απόπειρα του κατεστημένου της πόλης για ιστορική λήθη
Η Πλατεία Ελευθερίας το 1958 μετατρέπεται σε πάρκινγκ, συμβάλλοντας έτσι σε σημαντικό βαθμό στην ιστορική λήθη. Η άρχουσα τάξη και το συντηρητικό κατεστημένο στην πόλη είναι πλήρως ικανοποιημένο με αυτή την εξέλιξη, καθώς επιθυμούν να εξαφανίσουν όσο γρηγορότερα μπορούν «τα έργα και τις ημέρες» πολλών από αυτούς, την αγαστή συνεργασία τους με τους Ναζί την περίοδο της κατοχής, την αρπαγή των περιουσιών των Εβραίων κατοίκων, κλπ. Οι πρώην μαυραγορίτες και ταγματασφαλίτες της πόλης, τώρα πια είναι «ευυπόληπτοι πολίτες και επιχειρηματίες» και «το αμαρτωλό παρελθόν» πρέπει να διαγραφεί από την επίσημη Ιστορία. Έτσι, απ’ το ’58 μέχρι πολύ πρόσφατα, καμία δημοτική αρχή δεν επιχείρησε να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια, να κάνει την Πλατεία Ελευθερίας ξανά πλατεία, να της δώσει την θέση που της αξίζει στην πολύπαθη ιστορία αυτής της πόλης.
Η βραχύβια προσπάθεια για πλατεία
Αυτό έγινε μια μεσοβέζικη απόπειρα να αλλάξει το 2018, επί διοίκησης Μπουτάρη. Με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου θα επιχειρούνταν μια μερική αποκατάσταση του χαρακτήρα της πλατείας με την έξωση του πάρκινγκ. Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που προκρίθηκε είχε στα σχέδια του την μετατροπή του σε Πλατεία. Σε αντίθεση όμως με αυτό που διεκδικούν ενεργοί πολίτες και κινηματικές συλλογικότητες της πόλης, δηλαδή την έμφαση στο πράσινο και την ιστορική μνήμη η έμφαση ήταν στην εμπορική πλευρά.
Το πισωγύρισμα της διοίκησης Ζέρβα
Η νέα διοίκηση του Δήμου, όμως, είχε άλλα σχέδια.
Όπως αποδεικνύει, ξανά και ξανά (εμπορευματοποίηση των ελεύθερων χώρων στις γειτονιές, μαζικές κοπές δέντρων, τσιμέντο αντί πρασίνου στη ΔΕΘ κ.α.) το πράσινο και οι ελεύθεροι χώροι είναι για την διοίκηση Ζέρβα εμπόδιο σε αυτό στο οποίο είναι ταγμένη: στην υπεράσπιση της κερδοφορίας των μεγαλοεπιχειρηματιών και μεγαλοεργολάβων της πόλης. Λίγα πράγματα, όμως, μπορούν να συγκριθούν με το φιάσκο στην πλατεία Ελευθερίας.
Το 2020, κι ενώ βρισκόμαστε εν μέσω πανδημίας και η ανάγκη για ανοιχτούς χώρους είναι επιτακτική, η διοίκηση Ζέρβα αποφασίζει να βγάλει τις λαμαρίνες που «κοσμούν» την πλατεία από το 2019, να μετατρέψει την πλατεία σε πάρκινγκ και να προχωρήσει στον διακαή πόθο του Δημάρχου, στα σχέδια για δημιουργία υπόγειου χώρου στάθμευσης. Εδώ, απλά να πούμε, ότι ακόμα και ο αρμόδιος αντιδήμαρχος δηλώνει πως δεν ξέρει αν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, καθώς όπως είναι γνωστό η πλατεία Ελευθερίας δεν ήταν πάντα στεριά. Μέχρι το 1870 που άρχισε η κατεδάφιση της θαλάσσιας οχύρωσης της πόλης, η θάλασσα έφτανε μέχρι τη μέση της πλατείας. Σήμερα, υπάρχουν παρακείμενα καταστήματα που αντλούν διαρκώς ύδατα από τα υπόγεια τους. Αλλά ακόμα και αν δαπανηθούν εκατομμύρια για να γίνει κατορθωτό ένα τέτοιο έργο, τα κινήματα της πόλης θα πρέπει και πάλι να εναντιωθούν.
Όχι πάρκινγκ στην Πλατεία Ελευθερίας!
Στην εποχή της κλιματικής κρίσης και σε μια πόλη που επί πάνω από μια δεκαετία καταγράφονται διαρκώς «ρεκόρ» ρύπανσης εξαιτίας των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, οι χώροι στάθμευσης πρέπει να εντάσσονται σε ένα σχέδιο αποσυμφόρησης του κέντρου από τα ΙΧ. Τα πάρκινγκ στο κέντρο, στην Πλατεία Ελευθερίας από τη μια και στην ΔΕΘ από την άλλη, ήδη λειτουργούν και –αυξάνοντας τις θέσεις στάθμευσης– θα λειτουργήσουν ακόμα περισσότερο ως πόλος έλξης για τα αυτοκίνητα. Αντί για ένα ακόμα πάρκινγκ μέσα στο κέντρο της πόλης, μπορεί να αξιοποιηθεί ο άφθονος χώρος που υπάρχει στον χώρο του λιμανιού, που βρίσκεται ουσιαστικά στην άκρη και εκτός του κέντρου, καθώς και το δημόσιας ιδιοκτησίας πολυώροφο πάρκινγκ που επίσης βρίσκεται στην ίδια περιοχή.
Η εμμονή του Δημάρχου στην παραμονή του πάρκινγκ στην πλατεία δεν είναι μόνο θέμα ανικανότητας. Έχει να κάνει, κυρίως, με την εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων, στα οποία είναι ταγμένος. Από τη μια, ικανοποιεί την επιθυμία των επιχειρηματιών της εστίασης και του τουρισμού για χώρο στάθμευσης δίπλα στα μαγαζιά τους, από την άλλη χαϊδεύει τα αυτιά της Ακροδεξιάς στην πόλη που «καίγεται» να ξεχάσουμε το πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης και τα εγκλήματα των πολιτικών της προγόνων.
Προς το οριστικό θάψιμο του έργου;
Και σαν να μην έφταναν αυτά, στον Τεχνικό Προϋπολογισμό του 2023 εξαφανίζεται οποιαδήποτε αναφορά την Πλατεία Ελευθερίας. Ο εμπαιγμός από τη μεριά της διοίκησης Ζέρβα είναι πλέον προκλητικός. Σταμάτησε έναν υφιστάμενο σχεδιασμό (απ’ την προηγούμενη διοίκηση για μετατροπή του πάρκινγκ σε πλατεία) με πρόσχημα την παραίτηση του εργολάβου, προχώρησε σε μια υποτιθέμενη προσωρινή λύση (την επαναδημιουργία του πάρκινγκ) και τώρα από ό,τι φαίνεται εγκαταλείπει εντελώς την ιδέα του πάρκου μνήμης.
Αυτή η πρόκληση δεν πρέπει να μείνει αναπάντητη
Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε η διοίκηση Ζέρβα και έδειξε τις διαθέσεις της, η Πόλη Ανάποδα, κινηματικές συλλογικότητες όπως η «Π(α)ΜΕ Πλατεία» και δεκάδες δημότες και δημότισσες κινήθηκαν αγωνιστικά.
Όπως έχει φανεί και σε άλλες περιπτώσεις, τα θέματα των Δημόσιων Χώρων (Πρωτοβουλίες Κατοίκων σε γειτονιές της πόλης, Πρωτοβουλία για την μετατροπή της ΔΕΘ σε Μητροπολιτικό Πάρκο, κ.α.) και της ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης (αγώνας για διάσωση των αρχαιολογικών ευρημάτων στον Σταθμό Βενιζέλου, όπου και πάλι η διοίκηση Ζέρβα τάχθηκε με τη λήθη και την οπισθοδρόμηση – πάντα υπέρ των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων) μπορούν να κινητοποιήσουν μαζικά τους κατοίκους.
Η Πόλη Ανάποδα, καθώς και άλλα μαχητικά αυτοδιοικητικά σχήματα, κινηματικές πρωτοβουλίες, σωματεία και οργανώσεις της Αριστεράς μπορούν και πρέπει να συντονίσουν την δράση τους και να διεκδικήσουν:
- Να σταματήσει κάθε ιδέα για καθιέρωση του πάρκινγκ στην Πλατεία Ελευθερίας.
- Να διαμορφωθεί από τις υπηρεσίες του Δήμου ένας ελεύθερος κοινόχρηστος χώρος με δέντρα, παρτέρια και υπαίθριους καθιστικούς χώρους και να αποδοθεί προς χρήση στους κατοίκους της πόλης το συντομότερο δυνατό.
- Η πλατεία να συνδεθεί με την πολυπολιτισμική ιστορία της πόλης, με μνημείο για το δράμα των Εβραίων κατοίκων, με τους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες που έλαβαν χώρα.
- Από τις κινηματικές συλλογικότητες να διοργανώνονται μεγάλες και σε τακτική βάση ημερίδες που να αναδεικνύουν όλα αυτά τα ζητήματα.
Ο αγώνας για την Πλατεία να γίνει και αγώνας για μια πόλη βιώσιμη, ανθρώπινη, περιβαλλοντικά και κοινωνικά δίκαιη. Η Πόλη Ανάποδα, στην οποία συμμετέχει το «Ξεκίνημα», μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά σε αυτή την κατεύθυνση και γι’ αυτό είναι κρίσιμης σημασίας να ενισχυθεί. Τόσο με την συμμετοχή στις δράσεις και τις συνελεύσεις του σχήματος, όσο και σε εκλογικό επίπεδο, με την μάχη για αύξηση των ποσοστών και μια πιο ισχυρή εκπροσώπηση στο επόμενο Δημοτικό Συμβούλιο.
