Σε ομιλία του στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Ray Dalio, ιδρυτής του μεγαλύτερου hedge fund (κερδοσκοπικά κεφάλαια) στον πλανήτη, Bridgewater Associates, ανέφερε πέντε ζητήματα που κατά τη γνώμη του θα αλληλεπιδρούσαν και θα μεταμόρφωναν τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου: «το πρωτοφανές χρέος, οι εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η αλλαγή της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, η κλιματική αλλαγή και οι τεχνολογικές ανακαλύψεις». Όσον αφορά το τελευταίο, μιλώντας για την τεχνητή νοημοσύνη (AI), ο Dalio σχολίασε:
«Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα είναι μια σημαντική μετασχηματιστική δύναμη… όπως η πυρηνική ενέργεια, απλά πιο ισχυρή… Από την άποψη της παραγωγικότητας, θα μπορούσε να είναι συγκλονιστική… Θα υπάρξουν ρομπότ με Τεχνητή Νοημοσύνη – θα κατασκευάζουμε, σχεδόν, ανθρώπους. Αν το διαχειριστούμε σωστά, νομίζω ότι η εβδομάδα εργασίας θα μπορούσε να μειωθεί. Ίσως … να πάμε σε τριήμερη εβδομάδα εργασίας ή κάτι τέτοιο».
Λίγες ημέρες αργότερα, ο Μπιλ Γκέιτς, ιδρυτής της Microsoft, η οποία επένδυσε 13 δις δολάρια στην εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης OpenAI (την εταιρεία που δημιούργησε το ChatGPT) έκανε παρόμοιες δηλώσεις σχετικά με τη δυνατότητα δραστικής μείωσης των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας.
Τέλος, ένας άλλος δισεκατομμυριούχος επενδυτής, ο Vinod Khosla, του οποίου η εταιρεία Khosla Ventures επένδυσε 50 δισ. δολάρια (επίσης) στην OpenAI, δήλωσε:
«…θα έχουμε ένα δισεκατομμύριο δίποδα ρομπότ σε 25 χρόνια… σε 10 χρόνια θα έχουμε δωρεάν γιατρούς, δωρεάν δασκάλους για όλους και δωρεάν δικηγόρους… η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αναλάβει το 80% των θέσεων εργασίας σε 25 χρόνια…» (Business Insider, 03.12.2023).
Το Μάρτιο του 2023 ο Khosla σχολίασε:
«Αυτός ο μεγάλος μετασχηματισμός είναι η ευκαιρία να απελευθερωθεί η ανθρωπότητα από την ανάγκη να εργάζεται. Οι άνθρωποι θα εργάζονται όταν θέλουν να εργάζονται σε αυτό που θέλουν να εργάζονται».
Και σε μια άλλη συνέντευξη ο Khosla επανέλαβε τις ίδιες ιδέες:
«Η ανάγκη για εργασία θα εξαφανιστεί. Θα είναι εξαιρετικά ενισχυτικό και απελευθερωτικό για την κοινωνία. Τα παιδιά δεν θα διδάσκονται στην ηλικία των 12 ετών, “πρέπει να βρεις δουλειά”. Θα τους λένε, ”ανακαλύψτε το πάθος σας και ακολουθήστε το”».
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς περιέγραψαν πριν από ενάμιση και πλέον αιώνα πώς ο καπιταλισμός θα δημιουργούσε τις παραγωγικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να απελευθερώσουν την ανθρωπότητα από την ανάγκη να εργάζεται για να επιβιώσει. Αλλά, επίσης, ότι για να επιτευχθεί αυτό, για να περάσουμε «από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας» θα έπρεπε να εγκαθιδρυθεί η εργατική εξουσία και ο σοσιαλισμός. Είχαν επίσης θέσει το ενδεχόμενο του αφανισμού του πολιτισμού, αν η εργατική τάξη αποδεικνυόταν ανίκανη να ηγηθεί αυτής της μεταμόρφωσης. Η Roza Luxembourg χρησιμοποίησε την έκφραση, η οποία έχει γίνει δημοφιλής σήμερα, ότι η επιλογή που είχε μπροστά της η ανθρωπότητα ήταν «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα».
Το σύστημα της βαρβαρότητας
Σήμερα αυτές οι προβλέψεις είναι απολύτως πραγματικές. Οι δυνατότητες εφαρμογής των νέων τεχνολογιών που δημιούργησε ο καπιταλισμός μπορούν να μεταμορφώσουν τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων και να δημιουργήσουν ακριβώς τις συνθήκες που περιγράφουν δισεκατομμυριούχοι όπως ο Dalio, ο Gates και ο Khosla: δεν χρειάζεται να εργάζεται κανείς για να κερδίζει τα απαραίτητα για τη ζωή, θα μπορεί απλά να ακολουθεί τα ενδιαφέροντά του/της, να αναπτύξει τα ταλέντα και τα πάθη του/της.
Αλλά φυσικά, ο καπιταλισμός δεν πρόκειται ποτέ να επιτρέψει να συμβεί κάτι τέτοιο – αυτό είναι που δεν καταλαβαίνουν αυτοί οι δισεκατομμυριούχοι.
Στην πραγματικότητα, σε έναν μεγάλο αριθμό χωρών, οι ώρες εργασίας αυξάνονται και οι υπερωρίες δεν πληρώνονται. Στην Ινδία, για παράδειγμα, εκπρόσωποι (κοινοβουλευτικοί και άλλοι) του συστήματος ισχυρίζονται ανοιχτά πως είναι ανάγκη να εργάζονται οι άνθρωποι 70 ώρες την εβδομάδα!
Ο καπιταλισμός θα χρησιμοποιήσει τις νέες τεχνολογίες, όπως έκανε πάντα στην ιστορία του, για να επιτεθεί στα δικαιώματα των εργαζομένων και στο βιοτικό επίπεδο.
Μόνο μέσα από αγώνα, και μάλιστα σκληρό αγώνα στη σημερινή εποχή, μπορούν οι εργαζόμενοι να μειώσουν τις εβδομαδιαίες ώρες εργασίας (ή να αυξήσουν τους μισθούς τους). Παρόμοιοι ισχυρισμοί διατυπώθηκαν με την εφεύρεση και την ανάπτυξη της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ωστόσο, η απαλλαγή από την ανάγκη εργασίας και η αύξηση της ποιότητας ζωής και του ελεύθερου χρόνου δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, αντίθετα οι νέες τεχνολογίες οδήγησαν σε περαιτέρω εντατικοποίηση των συνθηκών εργασίας και σε ακόμη περισσότερη εκμετάλλευση.
Απεριόριστες δυνατότητες και τεράστιοι κίνδυνοι
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) μπήκε στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων όταν κυκλοφόρησε το ChatGPT τον Νοέμβριο του 2022. Έκτοτε, η συζήτηση που έχει ανοίξει, τόσο γύρω από τις δυνατότητες της ΤΝ όσο και γύρω από τους κινδύνους που αποτελεί, συνεχίζεται.
Η ΤΝ βρίσκεται ακόμη σε πολύ αρχικό στάδιο, λίγοι όμως αμφιβάλλουν για τις τεράστιες δυνατότητες που μπορεί να ανοίξει.
Η ΤΝ και τα ρομπότ είναι δύο από τις πιο πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά υπάρχουν και άλλες. Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2010 άρχισαν να παράγονται τρισδιάστατοι εκτυπωτές, που μπορούν να κατασκευάσουν σπίτια, πολυκατοικίες, γέφυρες, δρόμους κ.λπ. χωρίς να χρειαστεί να αγγίξει τίποτα ανθρώπινο χέρι – απλώς προγραμματίζονται και εφοδιάζονται με τις απαραίτητες πρώτες ύλες.
Και έπειτα είναι η ταχύτητα της επικοινωνίας – το 5G (τα κινητά μας σήμερα κινούνται με ταχύτητες 4G) βρίσκεται στη διαδικασία εφαρμογής σε μεγάλη κλίμακα, ενώ το 6G βρίσκεται ήδη σε προπαρασκευαστική φάση.
Τέλος, η κβαντική πληροφορική, η οποία αναμένεται να γίνει μέρος της καθημερινής ζωής τις επόμενες δεκαετίες, μπορεί να κάνει τους υπολογιστές να λειτουργούν εκατομμύρια φορές ταχύτερα από τους σημερινούς.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σε πόσο μεγάλο και τι είδους επαναστατικό μετασχηματισμό μπορεί να οδηγήσει ο συνδυασμός όλων αυτών των γιγαντιαίων βημάτων, προς όφελος της ανθρωπότητας.
Αλλά ο καπιταλισμός λειτουργεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η ΤΝ και τα ρομπότ αποτελούν ήδη μεγάλους κινδύνους για τους εργαζόμενους. Ο πιο προφανής είναι η ανεργία. Αναμφίβολα, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας μόλις τα ρομπότ εισέλθουν στη μαζική παραγωγή. Αλλά τι γίνεται με όλους εκείνους τους εργαζόμενους που θα αντικατασταθούν από τα ρομπότ – το 80% σύμφωνα με τον Ray Dalio;Ή,για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια της Gita Gopinath, αναπληρώτριας διευθύντριας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ):
«[Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε] να προκαλέσει πρωτοφανείς ανατροπές στην αγορά εργασίας… Ο αριθμός των θέσεων εργασίας που θα επηρεαστούν θα μπορούσε να είναι γιγάντιος… Είναι πολύ πιθανό η ΤΝ απλά να αντικαταστήσει τις ανθρώπινες θέσεις εργασίας χωρίς να γίνει καμία προσπάθεια να δημιουργηθούν νέες, πιο παραγωγικές θέσεις εργασίας για να μετακινηθούν οι άνθρωποι».
Υπάρχει όμως και άλλος κίνδυνος. Και αυτός είναι το να ξεφύγουν οι μηχανές από τον έλεγχο. Μα είναι δυνατόν τα ρομπότ να στραφούν «εναντίον των δημιουργών τους»; Αυτό που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν αδιανόητο, είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος στον καπιταλισμό. Ακόμα και οι πιο αισιόδοξοι από τους καπιταλιστές σχολιαστές δεν μπορούν να το αποκλείσουν εντελώς. Ακόμη και ο Elon Musk, ένας ωμός και αδίστακτος υπερασπιστής της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και του κέρδους, ανησυχεί για τους κινδύνους. Έχει προβεί σε δηλώσεις του είδους:
«…η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές για την ανθρωπότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την απειλή να ξεπεραστούν για πρώτη φορά από τις μηχανές».
και
«Η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει τη δυνατότητα να γίνει η πιο ανατρεπτική δύναμη στην ιστορία. Θα έχουμε κάτι που θα είναι, για πρώτη φορά, πιο έξυπνο από τον πιο έξυπνο άνθρωπο».
Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος δεν βρίσκεται στην ίδια την ΤΝ, αλλά στον καπιταλισμό. Διάφοροι καπιταλιστές θα επενδύσουν στην ΤΝ, με μοναδικό κίνητρο το κέρδος. Οι τεχνολογικοί γίγαντες του πλανήτη όπως η Microsoft, η Google, η Meta και η Amazon, καθώς και πολλές άλλες ευρωπαϊκές, ιαπωνικές και κινεζικές, γρήγορα ανερχόμενες εταιρείες, βρίσκονται σε έναν αγώνα δρόμου για να ξεπεράσουν τους αντιπάλους τους, ανεξάρτητα από τους κινδύνους που συνεπάγεται η δημιουργία μηχανών με τέτοιες ικανότητες.
Η πρόσφατη κρίση στην εταιρεία OpenAI, δημιουργό του ChatGPT είναι μια πολύ καθαρή επιβεβαίωση αυτού του γεγονότος. Η OpenAI δημιουργήθηκε το 2015 ως μη κερδοσκοπική start up (νεοφυής) επιχείρηση. Η πλειοψηφία των μελών του διοικητικού συμβουλίου της OpenAI ανησυχούσε για τα πραγματικά κίνητρα και τις ενέργειες του Διευθύνοντος Συμβούλου Σαμ Άλτμανς και για τους κινδύνους που αντιπροσώπευε η ΤΝ. Ήθελαν επομένως να διατηρήσουν την OpenAI ως μη κερδοσκοπική εταιρεία. Παρά το γεγονός βέβαια ότι η OpenAI ήταν μια «μη κερδοσκοπική εταιρεία» ο ‘Αλτμαν είχε καταφέρει να γίνει πολυεκατομμυριούχος.
Στη συνέχεια ανακαλύφθηκε ότι ο Άλντμαν δούλευε μαζί με άλλους μηχανικούς της OpenAI για τη δημιουργία ενός μυστικού προγράμματος ΤΝ με την ονομασία Q*. Όταν αυτό έγινε γνωστό, η πλειοψηφία των μελών του διοικητικού συμβουλίου αποφάσισε να απολύσει τον Αλτμαν.
Σε εκείνο το σημείο η Microsoft, η οποία είχε επενδύσει 13 δισεκατομμύρια δολάρια στην OpenAI και κατείχε το 49% των μετοχών της, παρενέβη και επέβαλε την επαναπρόσληψη του Άλτμαν και την απόλυση των μελών του διοικητικού συμβουλίου που τον είχαν διώξει! Το μήνυμα είναι κάτι παραπάνω από σαφές: στον καπιταλισμό, η επιδίωξη του κέρδους νικά τους καλοπροαίρετους ή αφελείς εκφραστές του «οφέλους της ανθρωπότητας» που δεν κατανοούν την ταξική φύση των πραγμάτων.
Από όλα τα πιο πάνω γίνεται φανερό πως την ίδια στιγμή που οι συνθήκες που έχει δημιουργήσει ο καπιταλισμός θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα «επίγειο παράδεισο», το σύστημα το ίδιο στην πραγματικότητα αποτελεί μια τεράστια απειλή για τις ίδιες τις παραγωγικές δυνάμεις που έχει αναπτύξει σε τόσο υψηλό βαθμό.
Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα
Το μέλλον που υπόσχεται ο καπιταλισμός είναι ζοφερό. Είναι ένα μέλλον οικονομικής στασιμότητας, ύφεσης και κρίσης, πτώσης του βιοτικού επιπέδου ιδιαίτερα για τη νέα γενιά, ακόμη και στις πλούσιες βιομηχανικές χώρες. Ένα μέλλον συνεχών επιθέσεων στα δημοκρατικά και άλλα δικαιώματα, ανόδου ακροδεξιών κυβερνήσεων και ενίσχυσης των ναζιστικών οργανώσεων διεθνώς, περιβαλλοντικής καταστροφής και κινδύνου για τον πολιτισμό, ακόμη και για τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και ειδών. Ένα μέλλον θρησκευτικού φανατισμού, ρατσισμού και εθνικισμού, και εκατοντάδων εκατομμυρίων προσφύγων στους οποίους τα «πολιτισμένα» και «ανεπτυγμένα» έθνη κλείνουν τις πόρτες εισόδου παρότι οι πολιτικές τους είναι η βασική αιτία των μεταναστευτικών κυμάτων. Ένα μέλλον με την επιστροφή στρατιωτικών δικτατοριών και αυταρχικών καθεστώτων σε χώρες όπου θεωρήθηκε ότι η «δημοκρατία» είχε εδραιωθεί και είναι ασφαλής. Ένα μέλλον απερίγραπτης διαφθοράς και υποκρισίας στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, σε συνδυασμό με πρωτοφανή ανισότητα και πολέμων, στους οποίους οι ισχυροί θυσιάζουν εκατοντάδες χιλιάδες ζωές για χάρη οικονομικών ή γεωπολιτικών συμφερόντων ή απλώς για λόγους γοήτρου.
Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μισούν το σύστημα, μισούν τις συνθήκες ζωής που τους επιφυλάσσει, την απελπισία στην οποία τους σπρώχνει. Αλλά δεν βλέπουν μια πολιτική εναλλακτική λύση.
Δεν βλέπουν μια εναλλακτική οργάνωση της κοινωνίας που θα επέτρεπε τη λύση όλων των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Βέβαια την ίδια ώρα τεράστιοι αγώνες βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλες τις ηπείρους του πλανήτη, αλλά έχουν κυρίως αμυντικό χαρακτήρα. Δεν είναι αγώνες που στοχεύουν στην κοινωνική αλλαγή και σε ένα εναλλακτικό κοινωνικό σύστημα. Ο κύριος λόγος για αυτή την κατάσταση είναι η έλλειψη κομμάτων της Αριστεράς που να προσφέρουν προοπτική και κατεύθυνση στους επαναστατικούς αγώνες των αγωνιζόμενων μαζών στα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.
Από αντικειμενική άποψη, ο καπιταλισμός είναι ώριμος για την ανατροπή του και τον μετασχηματισμό της κοινωνίας σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. Μια σοσιαλιστική κοινωνία θα μπορούσε με τον πιο φυσικό και απλό τρόπο να χρησιμοποιήσει όλες τις τεράστιες τεχνολογικές εξελίξεις και να μεταμορφώσει την οικονομία και τη ζωή των κατοίκων του πλανήτη.
Βρισκόμαστε σε ένα στάδιο στο οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να χρησιμοποιήσει τις μηχανές για να κάνουν ό,τι είναι απαραίτητο για την αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους, παρέχοντας την ίδια στιγμή προστασία στο περιβάλλον και σε όλα τα είδη που ζουν στον πλανήτη και απειλούνται. Ο απαιτούμενος χρόνος εργασίας θα μπορούσε να μειωθεί σε λίγες ώρες την εβδομάδα. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να επιλέξουν να ακολουθήσουν «τα ενδιαφέροντα, τα ταλέντα και τα πάθη τους».
Ταυτόχρονα, οι εργαζόμενοι σαν τάξη είναι αριθμητικά ισχυρότερη από ποτέ στην ιστορία τους. Όμως, παρά την οργή για τις συνθήκες ζωής και την αποφασιστικότητα των αγώνων τους, οι εργαζόμενοι διεθνώς δεν διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία, δηλαδή μαζικά κόμματα της επαναστατικής Αριστεράς, για να ανατρέψουν τον καπιταλισμό και να θέσουν τις βάσεις για μια σοσιαλιστική κοινωνία.
Η οικοδόμηση τέτοιων μαζικών επαναστατικών κομμάτων από μαρξιστές και αγωνιστές στις γραμμές της εργατικής τάξης και της νεολαίας είναι το πιο σημαντικό καθήκον της εποχής μας.
