Η Σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα στην Κοπεγχάγη ξεκίνησε στις 7 Δεκεμβρίου και θα διαρκέσει δύο εβδομάδες. Σκοπός της είναι, οι χώρες που θα συμμετέχουν στη Σύνοδο να προχωρήσουν σε μια συμφωνία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η οποία να αντικαθιστά το «Πρωτόκολλο του Κιότο», η ισχύς του οποίου λήγει το 2012. Το θέμα της «διαδοχής» του Κιότο, αντιμετωπίστηκε αρχικά στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα στο Μπαλί τον Δεκέμβριο του 2007. Όμως η συνδιάσκεψη αυτή δεν κατάληξε πουθενά και έτσι η επίλυση του ζητήματος μετατέθηκε στη συνδιάσκεψη της Κοπεγχάγης . Όπως θα δούμε παρακάτω κι αυτή τη φορά δεν αναμένεται να δούμε ουσιαστικά θετικές εξελίξεις σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Μια σύντομη ιστορία των διεθνών «προσπαθειών» για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής.
Παρόλο που επιστήμονες προειδοποιούσαν ήδη από τη δεκαετία του 60 για την άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή, οι διεθνείς προσπάθειες να ελεγχθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Το 1992, στο Ρίο της Βραζιλίας, 154 κράτη υπέγραψαν την πρώτη συμφωνία που έθετε ως στόχο τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όμως η Συμφωνία αυτή δεν ήταν δεσμευτική… Οι χώρες δηλαδή που την υπέγραψαν δεν ήταν υποχρεωμένες πράγματι να μειώσουν τις εκπομπές τους.
Στη συνέχεια ήρθε η Συμφωνία του Κιότο. Παρόλο που το Πρωτόκολλο του Κιότο υπογράφηκε το 1997, παρέμενε αδιευκρίνιστο με ποιο τρόπο θα εφαρμοστεί. Γι’ αυτό το λόγο τα επόμενα χρόνια γινόντουσαν ετήσιες διασκέψεις των χωρών που το είχαν υπογράψει, όπου συζητούνταν πώς τα κράτη θα μπορούσαν να υπολογίσουν και να ελέγξουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Μετά από 7 χρόνια συζητήσεων και διαπραγματεύσεων, το 2005 το πρωτόκολλο του Κιότο τέθηκε σε ισχύ.
Οι χώρες που υπέγραψαν το πρωτόκολλο έχουν σαν υποχρέωση, μέσα σε 7 χρόνια, να μειώσουν 6 από τα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου στα επίπεδα που αυτά ήταν το 1990. Βέβαια, το 1990 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ήταν ήδη πολύ υψηλές και η υπερθέρμανση του πλανήτη είχε ήδη ξεκινήσει. Όμως οι ιθύνοντες απαντώντας στις κριτικές, «εξηγούσαν» ότι η μείωση των εκπομπών στα επίπεδα του ’90 ήταν το «μέγιστο πολιτικά εφικτό» …
Τελικά ακόμα κι’ αυτό το «πολιτικά εφικτό» δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Από την μέρα της υπογραφής του πρωτοκόλλου μέχρι σήμερα, η αύξηση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έχει επιταχυνθεί παγκοσμίως, με ρυθμούς μεγαλύτερους ακόμη και από αυτούς της εποχής της βιομηχανικής επανάστασης.
Ένας βασικός λόγος για την αποτυχία ακόμα κι’ αυτού του ανεπαρκέστατου πρωτοκόλλου του Κιότο, ήταν οι «ευέλικτοι μηχανισμοί» ή οι «ευέλικτοι τρόποι» με τους οποίους οι χώρες μπορούσαν να εφαρμόσουν τις διατάξεις του. Ο κυριότερος «ευέλικτος μηχανισμός» επιτρέπει στις χώρες που δεν ξεπερνούν τα ανώτατα όρια εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου που τους αναλογούν, να πουλήσουν το αχρησιμοποίητο μέρος των εκπομπών τους, σε μια άλλη χώρα που έχει ξεπεράσει τα δικά της ανώτατα όρια. Έτσι, πρακτικά, οι πλούσιες βιομηχανικές χώρες, που ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή, μπορούσαν να συνεχίσουν να ρυπαίνουν, αρκεί να αγόραζαν δικαιώματα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τις φτωχότερες χώρες.
Ποιες είναι οι προοπτικές της Συνόδου του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη;
Οδεύοντας προς την 15η «Διακυβερνητική Σύνοδο του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές», στην Κοπεγχάγη, οι συζητήσεις και οι διαπραγματεύσεις για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν έχουν κάνει καμία πρόοδο …
Οι κυβερνήσεις του κόσμου δεν φαίνονται διατεθειμένες να καταλήξουν ούτε καν σε μια συμφωνία στα πρότυπα του Κιότο. Σε μια συμφωνία δηλαδή για τα μάτια του κόσμου… Σήμερα μάλιστα οι μεγάλοι ρυπαντές του πλανήτη προβάλλουν ακόμα μια «δικαιολογία» για να μην δεσμευτούν σε οποιονδήποτε περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπουν. Και η δικαιολογία αυτή δεν είναι άλλη από την οικονομική κρίση. Έτσι, το μόνο που έχουμε να αναμένουμε από την Κοπεγχάγη είναι οι εκπρόσωποι των διαφόρων κρατών να συμφωνήσουν ότι … θα συνεχίσουν να συζητούν.
Αυτή η εκτίμηση επιβεβαιώνεται και από τον επικεφαλής της γραμματείας του ΟΗΕ για το κλίμα, Υβ ντε Μπερ, ο οποίος, αφού είδε ότι δεν πρόκειται να υπογραφεί ένα νέο πρωτόκολλο, δήλωσε τα εξής: «..ελπίζω η Σύνοδος να καταλήξει σε συμφωνία για 4 βασικά πολιτικά σημεία …» τα οποία να δίνουν απάντηση στα εξής ερωτήματα:
1. Σε τι ποσοστό είναι διατεθειμένες οι βιομηχανικές χώρες να μειώσουν την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου;
2. Πόσα είναι διατεθειμένες να κάνουν οι αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, ώστε να μειώσουν τις εκπομπές αερίων;
3. Πώς θα χρηματοδοτηθεί η απαιτούμενη αλλαγή πολιτικής από τις αναπτυσσόμενες χώρες με σκοπό τη μείωση της εκπομπής αερίων;
4. Πώς θα γίνει η διαχείριση αυτών των χρημάτων;
ΗΠΑ και Κίνα: Θετικές εξελίξεις ή τουφεκιές στον αέρα;
Πρόσφατα ο Μπάρακ Ομπάμα δεσμεύτηκε ότι οι ΗΠΑ θα θέσουν στόχο για την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 17% ως το 2020 σε σχέση με τα επίπεδα του 2005. Ένα 24ωρο μετά, ο Κινέζος πρωθυπουργός Γουέν Ζιαμπάο ανακοίνωσε ότι η χώρα του είναι διατεθειμένη να μειώσει την εκπομπή CO2 κατά 40-45% σε σχέση με το 2005.
Παρά τους φαινομενικά εντυπωσιακούς αριθμούς, οι παραπάνω ανακοινώσεις δεν προσφέρουν κανένα λόγο να πανηγυρίζουμε. Για τις μεν ΗΠΑ, η δέσμευση του Ομπάμα αποτελεί στην πραγματικότητα μείωση της τάξεως του 3,5% σε σχέση με τα ήδη υπερμεγέθη επίπεδα του 1990 (ορόσημο που χρησιμοποιείται στη συμφωνία του Κιότο), ενώ η δέσμευση του Πεκίνου, δεδομένης της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, στην πραγματικότητα, επιτρέπει στην Κίνα να συνεχίσει να αυξάνει τις εκπομπές αερίων, απλά θα το κάνει με λίγο βραδύτερους ρυθμούς .
Ποιος φταίει για την υπερθέρμανση του πλανήτη
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και πολλοί οργανωμένοι και συχνά φιλικοί προς το περιβάλλον φορείς, προβάλλουν διαρκώς την ιδέα ότι όλοι έχουμε ευθύνη για την υπερθέρμανση του πλανήτη και ότι όλοι πρέπει να κάνουμε κάτι στην προσωπική μας ζωή για να σώσουμε το περιβάλλον. Ασφαλώς πρέπει ο καθένας από εμάς να προσπαθήσει να κάνει ότι μπορεί. Απ’ το να περιορίσει τη χρήση του ΙΧ του, μέχρι να εγκαταστήσει ηλιακό θερμοσίφωνα στο σπίτι του. Ωστόσο είναι αστείο να πιστεύει κανείς ότι με αυτό τον τρόπο θα λυθεί το πρόβλημα …
_____
Ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανά τομέα
Παραγωγή Ενέργειας: 26,0%
Βιομηχανία: 19,4%
Καταστροφή Δασών: 17,4%
Αγροτική Παραγωγή & Κτηνοτροφία: 13,5%
Μεταφορές: 13,0%
(ΙΧ, αεροπλάνα, πλοία, τρένα κ.α.)
Κτίρια: 7,9%
(Εμπορικά Κτίρια & Νοικοκυριά)
Σκουπίδια (χωματερές κ.α.): 2,8%
____
Oσο τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και οι βιομηχανίες – που μαζί εκπέμπουν το 45% των αερίων του θερμοκηπίου παγκόσμια – συνεχίζουν να καίνε ορυκτά καύσιμα και αρνούνται να στραφούν αποφασιστικά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στις νέες τεχνολογίες (π.χ. παραγωγή ενέργειας από κελιά καυσίμου με υδρογόνο), όσα φώτα και να κλείσουμε, όσους ηλιακούς θερμοσίφωνες κι? αν εγκαταστήσουμε, δεν θα υπάρξει καμία ουσιαστική διαφορά στα ποσοστά των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα. Το περιβάλλον απαιτεί, πάνω απ’ όλα, κυβερνητική πολιτική και κυβερνητικά κονδύλια. Όταν υπάρξουν αυτά, όλα τα υπόλοιπα, στο επίπεδο της ατομικής ευθύνης, θα μπορούν εύκολα να βρουν το δρόμο τους.
Σήμερα η τεχνολογία επιτρέπει την κατασκευή μέσων μεταφοράς που χρησιμοποιούν καθαρές πηγές ενέργειας. Σχεδόν κάθε αυτοκινητοβιομηχανία διαθέτει ένα λειτουργικό «πειραματικό» μοντέλο αυτοκινήτου που λειτουργεί με υδρογόνο και από την εξάτμιση του βγάζει μόνο … νερό! «Πράσινες» λύσεις υπάρχουν και για τις διεθνείς εμπορικές μεταφορές. Πέρα από την τεχνολογία του υδρογόνου, έχουν κατασκευαστεί για παράδειγμα τάνκερ που κινούνται χρησιμοποιώντας την ενέργεια του ήλιου. Οι κυβερνήσεις του πλανήτη θα μπορούσαν να επιβάλλουν την μαζική παραγωγή και χρήση τέτοιων μέσων μεταφοράς, καθώς και να καθορίσουν φτηνές τιμές για αυτά. Όμως αρνούνται να το κάνουν, γιατί κάτι τέτοιο θα έφερνε τις κυβερνήσεις σε σύγκρουση με τις πολυεθνικές εταιρίες (τουλάχιστον στον τομέα της ενέργειας), οι οποίες δεν είναι διατεθειμένες να χάσουν τα κέρδη τους μόνο και μόνο για να … σώσουν τον πλανήτη.
Υπάρχει όμως ένα ακόμα πρόβλημα με τις «ατομικές ευθύνες» που μας φορτώνουν και τις «ατομικές λύσεις» που μας προτείνονται. Aφορούν μόνο τις χώρες σχετικά υψηλής οικονομικής ανάπτυξης, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται, όσο εκπληκτικό κι’ αν ακούγεται, και η Ελλάδα – οι Έλληνες ανήκουν στο 8% των πιο πλούσιων ανθρώπων του πλανήτη, με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα. Ο μισός πληθυσμός της γης όμως, γύρω στα 3 δις άνθρωποι, ζει με λιγότερα από 2$ την ημέρα. Πρόκειται για έναν κόσμο που από τη μια δεν ευθύνεται για τις κλιματικές αλλαγές και από την άλλη, λόγω της ανέχειας, δεν έχει καμία επιλογή στη ζωή του, πόσο μάλλον δυνατότητα για «πράσινες» επιλογές. Οι κάτοικοι της Υποσαχάριας Αφρικής για παράδειγμα, δεν μπορούν να αφήσουν το αυτοκίνητό τους και να πάρουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, γιατί στη συντριπτική τους πλειοψηφία ούτε αυτοκίνητο έχουν, ούτε καν πρόσβαση σε μέσα μαζικής μεταφοράς. «Κλείσε το φως, κάνε οικονομία στο ρεύμα» μας λένε. Όμως 1,5 δις άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν ηλεκτρισμό, ενώ για πολλούς περισσότερους ο ηλεκτρισμός είναι μια και μοναδική λάμπα, στο ένα και μοναδικό δωμάτιο – τρώγλη που έχουν για σπίτι.
Η προστασία του περιβάλλοντος σήμερα απαιτεί πρώτα και κύρια ταχύτατη εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων και στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις νέες τεχνολογίες. Στην πραγματικότητα απαιτεί πλήρη αναπροσανατολισμό της παραγωγής. Όμως για να υλοποιηθεί αυτός ο αναπροσανατολισμός απαιτούνται κεφάλαια, τα οποία πρέπει να αντληθούν από κάπου – και σ’ αυτό το σημείο οι ηγεμόνες του πλανήτη δεν είναι διατεθειμένοι ούτε να φορολογήσουν τα τεράστια κέρδη των πολυεθνικών τους ούτε να τις υποχρεώσουν να προχωρήσουν στις απαιτούμενες δαπάνες, στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος, γιατί αυτό θα τείνει να μειώνει την ανταγωνιστικότητά τους στην παγκόσμια αγορά.
Πίσω από την καταστροφή του περιβάλλοντος δεν βρίσκεται τελικά τίποτε άλλο, από το σύστημα που υποτάσσει τα πάντα στο κέρδος. Επομένως, κάθε προσπάθεια αποτροπής του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής οφείλει να καταλήγει στην ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και να προτείνει το χτίσιμο μιας εναλλακτικής σοσιαλιστικής κοινωνίας. Μια τέτοια κοινωνία, μέσα από τον δημοκρατικό σχεδιασμό και την οργάνωση της παραγωγής μέσα από μορφές εργατικού ελέγχου και διοίκησης, με την υιοθέτηση φιλικών για το περιβάλλον μεθόδων παραγωγής θα μπορεί να διαχειριστεί το περιβαλλοντικό πρόβλημα με γνώμονα τις ανάγκες των ανθρώπων και της φύσης και όχι τα κέρδη των πολυεθνικών.
Τι είναι και πώς προκαλείται η κλιματική αλλαγή;
Σε απόσταση 25km από την επιφάνεια της γης, υπάρχει ένα λεπτό στρώμα από αέρια. Αυτά τα αέρια λειτουργούν παρόμοια με το κάλυμμα ενός θερμοκηπίου – γι’ αυτό και ονομάζονται αέρια του θερμοκηπίου. Παγιδεύουν δηλαδή μια ποσότητα από την ακτινοβολία του ήλιου, μεταξύ αυτού του στρώματος της ατμόσφαιρας και της επιφάνειας της γης. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι λοιπόν ένα φυσικό φαινόμενο, το οποίο κρατά σταθερή τη θερμοκρασία της γης.
Η καύση ορυκτών καυσίμων (π.χ. πετρέλαιο, λιγνίτης, φυσικό αέριο), η συνεχιζόμενη αποψίλωση των δασών, η εντατική καλλιέργεια και κτηνοτροφία, η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων, κοκ συντελούν στην μεγάλη αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, αλλοιώνοντας τη φυσική της σύσταση. Για παράδειγμα η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί κατά 30% από τη βιομηχανική εποχή.
Καθώς τα αέρια αυτά συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα, από τη μια απορροφούν περισσότερη ακτινοβολία και από την άλλη αφήνουν λιγότερη να διαφύγει προς το διάστημα. Με αυτό τον τρόπο η θερμοκρασία της γης αυξάνεται πολύ περισσότερο από το φυσιολογικό.
_____
Από τα ανθρωπογενή αέρια του θερμοκηπίου που εκλύονται κάθε χρόνο …
… το 77% είναι CO2 (διοξείδιο του άνθρακα)
… το 14% είναι CH4 (μεθάνιο)
… το 8% είναι N2O (υποξείδιο του αζώτου)
… και το υπόλοιπο 1% αφορά άλλα αέρια του θερμοκηπίου
_____
Τον αιώνα που μας πέρασε η θερμοκρασία του πλανήτη αυξήθηκε κατά 0,8 βαθμούς Κελσίου και σύμφωνα με στοιχεία της πιο πρόσφατης μελέτης με όνομα «Διάγνωση της Κοπεγχάγης» αναμένεται ως το 2100 να αυξηθεί ακόμα περισσότερο, από 1,8 μέχρι και 7 βαθμούς Κελσίου.
Όσο η θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται …
… οι πάγοι στον βόρειο και νότιο πόλο λιώνουν. Υπολογίζεται, μάλιστα, ότι μέχρι το 2100 θα έχει λιώσει το μεγαλύτερο μέρος των πάγων της γης.
… η στάθμη των ωκεανών ανεβαίνει λόγω του νερού που προστίθεται σε αυτούς από το λιώσιμο των πάγων αλλά και εξαιτίας της θερμικής διαστολής που προκαλείται με την θέρμανση των υδάτων. Μέχρι σήμερα η στάθμη των ωκεανών έχει ανέβει 10-20 εκατοστά και αναμένεται μέχρι το 2100 να ανέβει έως και 2 μέτρα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλά νησιά και παραθαλάσσιες περιοχές να απειλούνται με εξαφάνιση, κάτι που εκτιμάται ότι θα αναγκάσει γύρω στα 150 εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις περιοχές τους και να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς.
… θα αντιμετωπίζουμε ολοένα και περισσότερα ακραία καιρικά φαινόμενα σε κάθε μήκος και πλάτος της γης. Στη μια πλευρά του πλανήτη (π.χ. Μεσόγειος , Υποσαχάρεια και Νότια Αφρική, Νότια Αυστραλία, Νότια Ασία κοκ) θα έχουμε ισχυρούς καύσωνες και μεγάλες περιόδους ξηρασίας, ενώ στην άλλη πλευρά (π.χ Β. Αμερική, Β. Ευρώπη, Κεντρική Ασία, κοκ) θα έχουμε τυφώνες, καταιγίδες και πλημμύρες.
… 250 εκατομμύρια πρόσφυγες θα δημιουργηθούν μέχρι το 2050, από τις μεγάλες καταστροφές που θα προξενούν οι κλιματικές αλλαγές, ενώ έως το 2100, αυτός ο αριθμός θα ανέβει στο 1 δις!
… πολλά είδη ζώων και φυτών θα εξαφανίζονται. Μέσα στα επόμενα 40 χρόνια ο πλανήτης θα χάσει το 25% των θηλαστικών, το 12% των πουλιών και το 30% της χλωρίδας του.
Αιτήματα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
– Στον τομέα παραγωγής ενέργειας και στις βιομηχανίες να εφαρμοστούν πολιτικές δραστικής μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου, που να απαιτούν 70% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, για να σταθεροποιηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη στα επόμενα 50 χρόνια.
– Στον τομέα παραγωγής ενέργειας, στις βιομηχανίες και στα μεγάλα εμπορικά κτίρια να αντικατασταθεί άμεσα η χρήση των ορυκτών καυσίμων από νέες τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας, όπως η τεχνολογία των κελιών καυσίμου με υδρογόνο, ή η τεχνολογία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή, αιολική, γεωθερμική κλπ.)
– Να γίνουν μαζικές επενδύσεις σε πράσινα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (π.χ. με καύσιμο το υδρογόνο), τα οποία πρέπει να είναι ταχτικά, φθηνά και δημόσια έτσι ώστε ο κόσμος να τα προτιμά από τα ΙΧ του.
– Να υπάρξει άμεσος τερματισμός από πολυεθνικές εταιρείες της αποδάσωσης μεγάλων δασικών εκτάσεων (βλ. Αμαζόνιο).
– Να εγκαταληφθεί η εντατική γεωργία και κτηνοτροφία και να ακολουθηθούν πιο ήπιες πρακτικές που να σέβονται το περιβάλλον (π.χ. βιολογικές καλλιέργειες με ντόπιες ποικιλίες ειδών κοκ)
– Να αυξηθεί δραστικά η οικονομική βοήθεια προς τις χώρες του τρίτου κόσμου που σχετίζεται με την προσαρμογή των χωρών αυτών στις αναπόφευκτες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και τις επενδύσεις που πρέπει να κάνουν σε τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον. Παράλληλα πρέπει να καταργηθούν οι «πατέντες» και τα «πνευματικά δικαιώματα» στις πράσινες τεχνολογίες και να δοθεί στις φτωχές χώρες πρόσβαση σε αυτές.
Σάββας Στρούμπος
