Τη Δευτέρα 30 Σεπτέμβρη με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ*), καταργείται το αυτοδιοίκητο του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) λόγω «εξαιρετικά επείγουσας ανάγκης για τη θέσπιση κανόνων χρηστής διαχείρισης και διοίκησης…». Με βάση την ΠΝΠ, καταργείται η εκλογή του -άμισθου- Διοικητικού Συμβουλίου από την Γενική Συνέλευση του ΚΕΘΕΑ και στο εξής θα διορίζεται από τον Υπουργό Υγείας. Η κυβέρνηση επικαλείται λόγους «οικονομικού ελέγχου» και «καλύτερης λειτουργίας», αφήνοντας σκιές για την οικονομική διαχείριση. Στην ουσία θέλει να καταργήσει το μοντέλο λειτουργίας του κέντρου, ενώ στα σχέδιά της υπάρχει και η λειτουργία ιδιωτικών κέντρων απεξάρτησης. Το «Ξ» μίλησε με τον Κωνσταντίνο Μάντζο, Κοινωνικό Ανθρωπολόγο και Υπεύθυνο του Τμήματος Έρευνας και Εκπαίδευσης του ΚΕΘΕΑ Ήπειρος. Τη συνέντευξη πήρε ο σ. Γιάννος Νικολάου.
- Αρκετός κόσμος δεν γνωρίζει σχετικά με τη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ. Θα ήθελες να μας δώσεις την εικόνα;
Υπάρχει λοιπόν η Γενική Συνέλευση η οποία απαρτίζεται από όλους τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες είτε μερικής είτε πλήρους απασχόλησης, τα άτομα που έχουν διατελέσει μέλη του ΔΣ κατά το παρελθόν, όλα τα μέλη των επανεντάξεων (που έχουν περάσει τη φάση της θεραπείας) και τα Διοικητικά Συμβούλια των Συλλόγων Οικογένειας που υπάρχουν σε κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα.
Η Γενική Συνέλευση εκλέγει τα 9 από τα 11 μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ), καθώς τα 2 εξ’ αυτών ήδη επιλέγονται από το Υπουργείο Υγείας.
Επίσης ας σημειώσουμε ότι η υποψηφιότητα για τη θέση του προέδρου συνήθως ήταν μία. Άλλωστε το ΔΣ του ΚΕΘΕΑ δεν έχει ούτε μισθούς, ούτε προνόμια, ούτε τίποτα σχετικό. Κατά βάση «ζητάει» από τα μέλη του, παρά «δίνει».
Η βασική αποστολή της Γενικής Συνέλευσης είναι όντως να εκλέγει το ΔΣ. Άλλωστε ένα τόσο πολυπληθές όργανο, με εκατοντάδες μέλη, δε θα μπορούσε να κάνει πολλά περισσότερα. Υπάρχουν όμως αρκετά ακόμα σημαντικά όργανα, όπως το Συμβούλιο Πολιτικής ΚΕΘΕΑ το οποίο αποτελείται από το 30% περίπου των εργαζομένων. Αυτού του είδους οι δημοκρατικές διαδικασίες υπάρχουν σε όλα τα επίπεδα του ΚΕΘΕΑ. Στο επίπεδο π.χ. του θεραπευτικού προγράμματος υπάρχουν ολομέλειες όπου οι θεραπευόμενοι ενημερώνονται και έχουν δικαίωμα λόγου. Υπάρχει βέβαια ένα είδος διοικητικής ιεραρχίας, αλλά όλα είναι ανοιχτά και όλοι οι άνθρωποι ενημερώνονται. Και βέβαια υπάρχουν οι ολομέλειες των θεραπευόμενων μελών, στις οποίες αποφασίζονται μια σειρά ουσιαστικά θέματα αλλά και καθημερινά, όπως πχ το αν και που θα γίνει μια εκδρομή, κάτι που -πέρα από δημοκρατική λειτουργία- συνιστά και μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας.
Ο βασικός και ουσιαστικός φόβος για το τι μέλλει γενέσθαι με την κατάργηση του αυτοδιοίκητου, είναι να μαραζώσει αυτή η ζωντανή συμμετοχική διαδικασία.
- Τι μπορεί να είναι αυτό που ώθησε την κυβέρνηση στο να προχωρήσει με την ΠΝΠ και την κατάργηση του αυτοδιοίκητου του ΚΕΘΕΑ;
Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για κάτι συγκεκριμένο, είναι ζήτημα εκτιμήσεων.
Το ΚΕΘΕΑ και η λειτουργία του ως κοινότητα, ήταν κάτι που το έβλεπε θετικά αρκετός κόσμος, ακόμα και πολιτικοί του συντηρητικού χώρου, ακριβώς λόγω της δράσης του και του γεγονότος ότι άνθρωποι «ξεγραμμένοι» μπορούσαν μέσω των προγραμμάτων του να σταθούν και πάλι στα πόδια τους και να βγουν ξανά στην κοινωνία.
Οπότε, υπήρχαν ακόμα και άνθρωποι από το συντηρητικό χώρο που συμμετείχαν στο ΔΣ, κάτι που όμως άλλαξε μετά το 2013. Το 2013 είχε γίνει και πάλι μια αντίστοιχη προσπάθεια για να αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ με έναν αντίστοιχο νόμο.
Προσπάθειες να ελεγχθεί η λειτουργία του ΚΕΘΕΑ υπήρχαν ακόμα και από το 2003. Αυτό γιατί το ΚΕΘΕΑ λειτουργεί με ένα αμεσοδημοκρατικό μοντέλο και ο αυτοδιοίκητος χαρακτήρας του πιθανά να ενοχλούσε. Ουσιαστικά η λογική του είναι ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι άνθρωποι θα πρέπει να βρίσκονται εκεί που λαμβάνονται οι αποφάσεις, με κυρίαρχο βέβαια το σώμα των εργαζομένων.
- Η κυβέρνηση και ο Υπουργός Υγείας Β. Κικίλιας ισχυρίζονται ότι θέλουν μεγαλύτερο «έλεγχο» για να υπάρχει οικονομική διαφάνεια και να γνωρίζει ο κόσμος που κατευθύνεται η κρατική χρηματοδότηση. Τι συμβαίνει με τα οικονομικά του ΚΕΘΕΑ;
Είναι εντελώς ψευδές ότι η κυβέρνηση και το υπουργείο δεν γνωρίζουν το «που πάνε τα χρήματα». Γνωρίζουν που ξοδεύτηκε μέχρι και το τελευταίο ευρώ, υπάρχουν δημόσια αναρτημένοι ισολογισμοί -διαθέσιμοι στον καθένα/καθεμία πολίτη, έτσι ώστε να γνωρίζει και αυτός/η, όπως έχει δικαίωμα. Αξίζει να αναφερθεί ότι, από πλευράς κράτους, οι εντατικοί έλεγχοι ξεκίνησαν κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, ενώ από την άλλη το ΚΕΘΕΑ δημοσιοποιεί τα πορίσματα των ορκωτών λογιστών ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, υπάρχει δηλαδή δημόσιος απολογισμός για το «που πήγαν τα λεφτά» που έδωσε το κράτος.
Ακόμα, το ΚΕΘΕΑ πάντα προσαρμόζονταν στις αλλαγές της νομοθεσίας χωρίς καθυστέρηση, είτε αυτό αφορά σε μισθολογικές προσαρμογές λόγω μνημονίων, είτε οτιδήποτε άλλο και αυτό το κομμάτι της «νομιμότητας» είναι ένα ακόμα σκέλος της διαδικασίας και της φιλοσοφίας μιας θεραπευτικής κοινότητας. Είναι προφανές ότι δεν μπορεί ένας φορέας που δεν τηρεί το νόμο, να ζητάει να είναι συνεπείς και ακριβείς στις δεσμεύσεις τους οι θεραπευόμενοί του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι δεν έχει ακουστεί ποτέ και από κανέναν κάποιο κρούσμα κακοδιαχείρισης ή οικονομικού σκανδάλου.
Ένα παράπλευρο αλλά σημαντικό ζήτημα είναι ότι το ΚΕΘΕΑ δεν έχει πχ εργολαβίες που αναλαμβάνουν την καθαριότητα. Αυτή γίνεται από τα ίδια τα θεραπευόμενα μέλη, τους εργαζόμενους κλπ, γιατί λειτουργεί συμμετοχικά και η καθαριότητα δεν είναι το μόνο παράδειγμα.
Το 2010 το ΚΕΘΕΑ εντάχθηκε στους φορείς Γενικής Κυβέρνησης, που σήμαινε ότι έπρεπε να ακολουθεί πιστά τις μνημονιακές δεσμεύσεις. Αυτό είχε διάφορους περιορισμούς. Για παράδειγμα, ένα από τα χαρακτηριστικά και στόχοι των προγραμμάτων ήταν τα θεραπευόμενα μέλη του να κινητοποιούνται τα ίδια και να πηγαίνουν να αναζητούν προσφορές από την τοπική κοινωνία για διάφορα προϊόντα και προμήθειες. Αυτό, πέρα από το πρακτικό σκέλος, εμπεριέχει και το κομμάτι του να μπουν τα μέλη σε μια χρήσιμη διαδικασία αλλά και η κοινωνία να αρχίσει να τους αντιμετωπίζει ως ισότιμα μέλη. Το παραπάνω αποτελεί μέρος της θεραπείας των προγραμμάτων, δείχνοντας στους ανθρώπους ότι «μπορείς να σταθείς». Όλη αυτή η διαδικασία χάθηκε στο μεγαλύτερο κομμάτι της, καθώς πλέον όλα αυτά γίνονται κεντρικά. Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν και για το σκέλος της επανένταξης, στο κομμάτι της αναζήτησης και εύρεσης εργασίας κλπ.
Για να γίνουν όλα τα προηγούμενα είναι απαραίτητη μια σχετική «ευελιξία» και το κομμάτι του αυτοδιοίκητου είναι κρίσιμης σημασίας.
- Μπορείς να μας περιγράψεις την κατάσταση που επικρατεί σήμερα σε σχέση με τα προγράμματα απεξάρτησης;
Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν μόνο δημόσια προγράμματα απεξάρτησης που λειτουργούν νόμιμα. Με βάση το ισχύον νομικό πλαίσιο, τα νόμιμα θεραπευτικά προγράμματα είναι ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, τα προγράμματα των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων Αττικής-Θεσσαλονίκης (όπως π.χ. το 18άνω) και οποιοσδήποτε άλλος φορέας συνεργάζεται ή λειτουργεί υπό την αιγίδα αυτών. Όλα τα παραπάνω προγράμματα είναι ασφαλώς δωρεάν και δεν κάνουν καμία διάκριση στους θεραπευόμενους. Υπάρχουν βέβαια και ιδιωτικές κλινικές που λειτουργούν παράνομα, χωρίς καμία άδεια, οι οποίες -απ’ ότι ακούγεται- είναι και πανάκριβες. Δεν μπορεί, λοιπόν, να αποκλειστεί το γεγονός να οδηγούμαστε σε μια συνολικότερη αναδιάρθρωση της νομοθεσίας που αφορά στην απεξάρτηση, έτσι ώστε να δοθούν άδειες λειτουργίας και σε ιδιωτικούς φορείς. Αν εξαρτάται η θεραπεία από την οικονομική δυνατότητα των ατόμων, τότε μπορεί να οδηγηθούμε σε καταστάσεις – παρωδία, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν προγράμματα που διαρκούν 30 ημέρες, όταν σε διεθνές επίπεδο η ελάχιστη αποδεκτή διάρκεια είναι 90 ημέρες και κάτω από αυτό δεν νοείται «θεραπεία». Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν τέτοια «προγράμματα» που προσαρμόζονται στα οικονομικά δεδομένα, θυσιάζοντας την ποιότητα και τελικά την ουσία της θεραπείας. Αυτό είναι το πιο δυσοίωνο σενάριο για το μέλλον των προγραμμάτων.
- Τι είναι αυτό που αλλάζει πρακτικά με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου όσον αφορά στο ΚΕΘΕΑ;
Η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) αφήνει ένα τεράστιο κενό στην ουσία του ΚΕΘΕΑ, δηλαδή στο «τι κάνει και τι είναι». Η ΠΝΠ αλλάζει το αρ.56 του ν.4139/13 το οποίο καθορίζει το τι είναι και τι κάνει το ΚΕΘΕΑ. Έχει επίσης εξαφανιστεί η δυνατότητα του ΚΕΘΕΑ να ιδρύει νέες μονάδες – αυτό που έχει απομείνει είναι μια διοικητική περιγραφή. Αυτά μπορεί να έχουν γίνει είτε λόγω βιασύνης/προχειρότητας, είτε λόγω σκοπιμότητας.
Η ΠΝΠ ήρθε εσπευσμένα δύο εβδομάδες πριν τις εκλογές για το ΔΣ του ΚΕΘΕΑ που είχαν προγραμματιστεί για τις 13 Οκτώβρη. Παράλληλα, εδώ και 3 μήνες δεν έχει οριστεί νέο Διοικητικό Συμβούλιο στον ΟΚΑΝΑ. Θα μπορούσε πιθανά να σκεφτεί κάποιος ότι αυτά τα δύο γεγονότα ίσως και να συνδέονται.
- Η κύρωση της ΠΝΠ με νόμο από τη Βουλή θα γίνει σε 40 ημέρες περίπου. Μέχρι τότε τι σχεδιάζεται από άποψη αντιδράσεων και κινητοποιήσεων και τι μπορεί να κάνει κάποιο άτομο ή συλλογικότητα που θέλει να στηρίξει;
Αυτό που έχει γίνει μέχρι στιγμής είναι επαφές με θεσμικούς φορείς για ενημέρωση και στήριξη. Για την ώρα δεν μπορούμε πούμε πολλά από άποψη κινητοποιήσεων, γιατί πρόκειται να γίνουν συνελεύσεις τις επόμενες ημέρες. Κατ’ αρχήν έχει οριστεί έκτακτη ανοιχτή Γενική Συνέλευση του ΚΕΘΕΑ την ερχόμενη Δευτέρα 7 Οκτωβρίου, όπου θα συμμετέχουν όλα τα προγράμματα από όλη την Ελλάδα, στην οποία θα συζητηθούν τα επόμενα να βήματα και θα παρθούν οι αντίστοιχες αποφάσεις. Ήδη ο Σύλλογος Εργαζομένων έχει αντιδράσει με σχετικά ψηφίσματα και έχουν προγραμματιστεί νέες συναντήσεις του Συλλόγου και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη.
Για όσους και όσες ενδιαφέρονται, υπάρχει στην πλατφόρμα του Avaaz ένα κείμενο-ψήφισμα όπου συλλέγονται ηλεκτρονικές υπογραφές. Ακόμα, έχουμε κάνει επαφές και σε τοπικό επίπεδο με φορείς και συλλογικότητες που έχουμε συνεργαστεί για να μας στηρίξουνε, ήδη έχουν ανταποκριθεί πολλοί και θα ακολουθήσουν και άλλοι. Και με αυτήν την ευκαιρία καλούμε οποιαδήποτε συλλογικότητα το κρίνει σημαντικό να βγάλει κάποιο αντίστοιχο ψήφισμα διαμαρτυρίας και στήριξης στο ΚΕΘΕΑ. Τέλος, προσωπικά εκτιμώ ότι μετά τις συνελεύσεις που θα διεξαχθούν, πολύ πιθανόν να υπάρξει μια μεταφορά του αγώνα αυτού και πέρα του διαδικτύου και των ψηφισμάτων, να μεταφερθεί δηλαδή και στους δρόμους.
- Κώστα σε ευχαριστούμε πολύ για τη συνέντευξη και καλή συνέχεια στον αγώνα σας!
Σας ευχαριστώ κι εγώ.
____________
* Οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου θεσπίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. Έχουν άμεση ισχύ, όμως απαιτείται να εισαχθούν εντός 40 ημερών στη Βουλή και να κυρωθούν με νόμο εντός 3 μηνών.
