Της σ. Πόλα Μίτσελ,
«Σοσιαλιστικό Κόμμα – CWI » (αδελφή οργάνωση του «Ξ» στη Βρετανία)
Στις 3 Απρίλη του 1917, ο ηγέτης των Μπολσεβίκων, Βλαδίμηρος Λένιν, επέστρεψε στη Ρωσία από την εξορία. Η άφιξη του Λένιν έφερε τα πάνω κάτω στο κόμμα των Μπολσεβίκων και άλλαξε την πορεία της ιστορίας.
Μόλις μερικές βδομάδες νωρίτερα, παλεύοντας για να μπει ένα τέλος στην αιματηρή σφαγή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η εργατική τάξη και οι φτωχοί είχαν ξεσηκωθεί μαζικά σε μια επανάσταση που ανέτρεψε τον Τσάρο και τη κυβέρνηση του.
Αλλά δεν είχαν ακόμη συνείδηση της δύναμης τους ή σχέδιο για το τι να κάνουν. Ενώ τα μέλη των Μπολσεβίκων ήταν στους χώρους δουλειάς και στους δρόμους μαζί με τους συναδέλφους τους κάνοντας πράξη την επανάσταση, οι ηγέτες του κόμματος βρίσκονταν στην εξορία.
Μέσα στις μέρες της ευφορίας που προκάλεσε η ανατροπή του παλιού καθεστώτος, αντί η εργατική τάξη και οι φτωχοί να πάρουν οι ίδιοι την εξουσία, μια κατάσταση «δυαδικής εξουσίας» έκανε την εμφάνιση της.
Τα καπιταλιστικά κόμματα εμφανίστηκαν στο προσκήνιο για να καλύψουν το κενό εγκαθιδρύοντας μια προσωρινή κυβέρνηση – όχι με σκοπό να προχωρήσουν την επανάσταση μπροστά προς όφελος της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού, αλλά με σκοπό να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους.
Τα εργατικά συμβούλια –σοβιέτ– αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της επανάστασης και τα δυο βασικά κόμματα που κέρδισαν την ηγεσία σε αυτά ήταν οι Μενσεβίκοι (η «Μειοψηφία» του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, από το οποίο προήλθαν και οι Μπολσεβίκοι) και οι Σοσιαλεπαναστάτες (ή «Εσέροι», ένα κόμμα βασισμένο στους μικροαστούς των πόλεων και την αγροτιά στην περιφέρεια).
Παρόλο που τα Σοβιέτ είχαν την υποστήριξη της πλειοψηφίας του πληθυσμού, η ηγεσία των Μενσεβίκων και των Εσέρων άφηνε οικειοθελώς την εξουσία στη καπιταλιστική προσωρινή κυβέρνηση.
Αυτή η στάση συνοδεύτηκε με την από μέρους τους υποστήριξη της συνέχισης της συμμετοχής στο Παγκόσμιο Πόλεμο που εφάρμοζε η κυβέρνηση, με τη δικαιολογία ότι ήταν πλέον, όπως είπαν, ένας πόλεμος προς υπεράσπιση της επανάστασης.
Οι εργαζόμενοι απλά μέλη του κόμματος των Μπολσεβίκων καταλάβαιναν ενστικτωδώς ότι αυτό ήταν λάθος. Πίστευαν ότι η εργατική τάξη, που είχε οδηγήσει στη νίκη της επανάστασης του Φλεβάρη, ήταν αυτή που έπρεπε να πάρει την εξουσία. Αλλά όταν κάποιοι από τους Μπολσεβίκους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Στάλιν, γύρισαν από την εξορία τον Μάρτη, έστρεψαν το κόμμα προς τα δεξιά και ανακοίνωσαν την υποστήριξη τους στη προσωρινή κυβέρνηση.
Εν τω μεταξύ, ο Λένιν βρισκόμενος ακόμη στην εξορία ψάχνοντας απελπισμένα τρόπους για να γυρίσει, έστελνε επείγοντα τηλεγραφήματα λέγοντας τι έπρεπε να γίνει:
«καμία εμπιστοσύνη, καμία στήριξη στη νέα κυβέρνηση».
Ο Λένιν καλεί για σοσιαλισμό
Κατά την άφιξη του στη Ρωσία, τον Λένιν υποδέχτηκαν στο σιδηροδρομικό στρατό ανώτατα στελέχη των Σοβιέτ, εκφράζοντας την ελπίδα ότι θα στήριζε κι αυτός μαζί τους την προσωρινή κυβέρνηση – ένας αξιωματικός του ναυτικού μάλιστα πρότεινε να γίνει μέλος της.
Αλλά ο Λένιν τους γύρισε τη πλάτη. Απευθύνθηκε αντίθετα στους χιλιάδες εργαζόμενους, στρατιώτες και ναύτες που είχαν συγκεντρωθεί για να τον υποδεχτούν. Προς τρόμο των ανάξιων ηγετών πίσω του, διακήρυξε:
«Η Ρώσικη Επανάσταση που οργανώσατε εσείς έχει ανοίξει μια νέα εποχή. Ζήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!»
Την επόμενη μέρα παρουσίασε στη κεντρική επιτροπή των Μπολσεβίκων τις «Θέσεις του Απρίλη». Αυτό το σύντομο, περιεκτικό κείμενο, λίγο μεγαλύτερο από μια λίστα με μπούλετς, ήταν ένα από τα πιο σημαντικά της επανάστασης.
Σε αυτό το κείμενο ο Λένιν εξηγούσε πως η προσωρινή κυβέρνηση ήταν μια καπιταλιστική κυβέρνηση και ο πόλεμος ήταν ιμπεριαλιστικός. Η εργατική τάξη, μπαίνοντας επικεφαλής της αγροτιάς, έπρεπε να πάρει την εξουσία και να ξεκινήσει το έργο του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας.
Αυτές οι θέσεις έριξαν το κόμμα των Μπολσεβίκων σε κρίση και στην αρχή ο Λένιν ήταν στη μειοψηφία.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η άποψη των περισσότερων Μαρξιστών, που προερχόταν από το μοντέλο των αστικών επαναστάσεων που έλαβαν χώρα στη Δυτική Ευρώπη, ήταν ότι η καπιταλιστική δημοκρατία έπρεπε να εφαρμοστεί πριν το σοσιαλισμό. Από τη στιγμή που υπήρχαν σημαντικά φεουδαρχικά στοιχεία στη Ρωσία, υποστήριζαν πως η επανάσταση έπρεπε να είναι μια αστική δημοκρατική επανάσταση. Για τους Μενσεβίκους αυτή η θέση σήμαινε την υποστήριξη των καπιταλιστικών κομμάτων. Ο σοσιαλισμός ήταν κάτι που αφορούσε το μακρινό μέλλον.
Μετά την ήττα της Ρώσικης Επανάστασης του 1905, ο Τρότσκι έγραψε τη θεωρία του της «Διαρκούς Επανάστασης». Με βάση τη μαρξιστική αντίληψη της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης, κατανοούσε ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού στη Δύση, αναπόφευκτα επηρέασε την οικονομική και κοινωνική πρόοδο στα άλλα μέρη του κόσμου. Η Ρώσικη αστικη τάξη ήταν πολύ μικρή, φοβισμένη από την επανάσταση του 1905 και δεμένη με τους μεγάλους γαιοκτήμονες και τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Το μεγαλύτερο ποσοστό της βιομηχανικής ανάπτυξης ήταν στη πραγματικότητα οργανωμένο από τον Τσάρο προκειμένου να χτίσει την τεράστια στρατιωτική κρατική μηχανή, ήταν εξαρτημένο από ξένες επενδύσεις και σε μεγάλο βαθμό ανήκε στην ιδιοκτησία των ξένων.
Αυτό σήμαινε ότι έπεφτε στους ώμους της εργατικής τάξης και των φτωχών να φέρουν εις πέρας τα καθήκοντα που οι καπιταλιστές είχαν εκπληρώσει αλλού – να διανείμουν τη γη στους αγρότες, να εγκαθιδρύσουν την καπιταλιστική κοινοβουλευτική δημοκρατία και να δημιουργήσουν ένα έθνος-κράτος.
Το κόμμα των Μπολσεβίκων είχε φτάσει στο ίδιο συμπέρασμα και πρόβαλλε την ιδέα ότι μια κυβέρνηση «εργατών και αγροτών» ήταν απαραίτητη για την εκπλήρωση των πιο πάνω καθηκόντων, που αλλού είχε φέρει σε πέρας η καπιταλιστική δημοκρατική επανάσταση.
Αλλά ο Τρότσκι προχώρησε περισσότερο τα συμπεράσματα του. Η αγροτιά –παρότι η πλειοψηφία στη κοινωνία και με τα φτωχά τμήματα της να είναι εξαιρετικά καταπιεσμένα– ήταν μια ανόμοια, διάσπαρτη τάξη χωρίς συλλογική προοπτική.
Η εργατική τάξη από την άλλη, αν και αριθμητικά μικρότερη, ήταν συγκεντρωμένη σε τεράστια εργοστάσια και είχε την ικανότητα να αποκτήσει μια πιο συλλογική συνείδηση. Θα χρειαζόταν μια δυνατή πολιτική καθοδήγηση/κατεύθυνση από την εργατική τάξη για να πείσει τους φτωχούς αγρότες ότι τα πραγματικά ταξικά συμφέροντα τους βρίσκονταν μαζί με τους εργαζόμενους, διαφορετικά η αγροτιά θα μπορούσε να τραβηχτεί πίσω από την άρχουσα τάξη.
Η Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι υποστήριζε ότι αναπόφευκτα η εργατική τάξη δεν θα σταματούσε στη διανομή της γης στους αγρότες και τα μέτρα εκδημοκρατισμού. Προκειμένου να ικανοποιήσει τα δικά της συμφέροντα –λιγότερες ώρες δουλειάς, αξιοπρεπείς μισθοί και συνθήκες εργασίας, κλπ– η εργατική τάξη θα χρειαζόταν να προχωρήσει σε σοσιαλιστικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της εθνικοποίησης των εργοστασίων και των τραπεζών. Για να αντέξει στο σαμποτάζ και τις επιθέσεις των Ιμπεριαλιστών που θα συμμαχούσαν με τη ντόπια άρχουσα τάξη, η επανάσταση θα έπρεπε στη συνέχεια να απλωθεί διεθνώς.
H επικαιρότητα αυτών των ιδεών σήμερα
Αυτές οι ιδέες είναι σήμερα τόσο επίκαιρες όσο ποτέ. Το βάναυσο, εκμεταλλευτικό σύστημα του καπιταλισμού έχει δημιουργήσει έναν εφιάλτη που καταστρέφει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων στη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη – σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες και εκτοπίζοντας εκατομμύρια, οι οποίοι στη συνέχεια αντιμετωπίζουν μια επιπλέον τρομακτική δοκιμασία ως πρόσφυγες. Ο λιμός ρημάζει πάλι την Ανατολική Αφρική. Οι αστικές τάξεις στο νεοαποικιακό κόσμο είναι όσο ποτέ αδύναμες και δεμένες με τη φεουδαρχία και τον ιμπεριαλισμό. Η ανικανότητα του καπιταλισμού να βελτιώσει τις ζωές των μαζών είναι έκδηλη.
Τον Απρίλη του 1917 ο Λένιν έφτασε στο ίδιο συμπέρασμα. Δήλωσε πως η παλιά φόρμουλα των Μπολσεβίκων ήταν ξεπερασμένη. Υποστήριξε ότι ήταν επικίνδυνο να δημιουργούν ψευδαισθήσεις πως η καπιταλιστική προσωρινή κυβέρνηση θα σταματούσε τον πόλεμο ή θα ανταποκρινόταν στα αιτήματα των αγροτών για γη και τις ανάγκες των εργαζομένων.
Αντ’ αυτού, μια ανεξάρτητη στάση της εργατικής τάξης ήταν απαραίτητη. Ήταν απαραίτητο να διεξαχθεί ένας αγώνας για να πειστούν τα σοβιέτ να πάρουν την εξουσία.
Μέχρι το τέλος του Απρίλη, ο Λένιν είχε πετύχει να πείσει το κόμμα.
Τα μέλη των Μπολσεβίκων που προέρχονταν από την εργατική τάξη βρήκαν ότι τα επιχειρήματα του Λένιν ταίριαζαν με την εμπειρία τους των προηγούμενων μηνών και των γεγονότων που αναπτύσσονταν σε καθημερινή βάση. Αυτή η αλήθεια φάνηκε στην ανάπτυξη του κόμματος ακριβώς σε αυτές τις λίγες εβδομάδες.
Ο Λένιν καταλάβαινε πως σε αυτή τη φάση οι Μπολσεβίκοι ήταν μειοψηφία στις γραμμές της εργατικής τάξης. Είχαν μόνο σε ποσοστό 1-2% τη στήριξη των σοβιέτ τον Φλεβάρη και περίπου 4% τον Απρίλη.
Καθήκον των Μπολσεβίκων σ’ αυτές τις συνθήκες ήταν να παλέψουν δίπλα στα καλύτερα στρώματα της εργατικής τάξης και των μαζών και να «εξηγούν υπομονετικά». Ανέπτυξαν ένα πρόγραμμα που απευθυνόταν προς τους εργάτες, τους αγρότες και τους στρατιώτες με βασικό σύνθημα «ψωμί, ειρήνη και γη». Οι μάζες των εργαζομένων και των φτωχών θα μάθαιναν μέσω της εμπειρίας τους πως η προσωρινή κυβέρνηση δεν θα τους πρόσφερε ούτε ψωμί, ούτε ειρήνη, ούτε γη.
Ζωντανή θεωρία, όχι δόγμα
Κανένα από τα επιχειρήματα του Λένιν και του Τρότσκι δεν ήταν αφηρημένη θεωρία, αλλά αποτέλεσμα των πραγματικών ζωντανών δυνάμεων και εξελίξεων.
Υπήρχε ένας ξεσηκωμός των εργατών και των αγροτών μέσα στις επόμενες βδομάδες και μήνες. Οι εργάτες παλεύαν για τα δικά τους αιτήματα – για να σταματήσει ο πόλεμος, για λιγότερες ώρες δουλειάς, για καλύτερους μισθούς, για ψωμί.
Υπό τη διακυβέρνηση της προσωρινής κυβέρνησης, πολύ λίγα πράγματα άλλαζαν. Ο πόλεμος συνεχίστηκε, οι εργάτες στέλονταν ακόμη στο μέτωπο για να επεθάνουν. Τον Απρίλη μάλιστα, ο υπουργός εξωτερικών Μιλιούκοφ, διέταξε μια επίθεση των ρώσικων στρατευμάτων.
Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να υπακούσουν και μαζικές διαδηλώσεις ξέσπασαν. Τα εργοστάσια παρέμεναν στα χέρια των καπιταλιστών ιδιοκτητών, η γη παρέμενε στα χέρια των μεγάλων γαιοκτημόνων. Οι εργάτες απέργησαν, οι αγρότες κατέλαβαν τη γη.
Στις διαδηλώσεις οι εργαζόμενοι απαιτούσαν «Κάτω ο Μιλιούκοφ»! Μερικοί ακόμη φώναζαν «Κάτω η προσωρινή κυβέρνηση!». Παρότι ήταν ο σημαντικότερος υποστηρικτής της ιδέας ότι η προσωρινή κυβέρνηση έπρεπε να ανατραπεί, ο Λένιν καταλάβαινε επίσης ότι αυτό το αίτημα ήταν πρόωρο.
Ενώ τμήματα της εργατικής τάξης είχαν αρχίσει να βγάζουν αυτό το συμπέρασμα, η πλειοψηφία είχε ακόμη αυταπάτες για τη προσωρινή κυβέρνηση. Ήταν ακόμη απαραίτητο να «εξηγούν υπομονετικά».
Αυτή η σοβαρή προσέγγιση, σε αρμονία με το επίπεδο κατανόησης των μαζών, που χρησιμεύει στο να κερδηθούν άνθρωποι στη σωστή γραμμή αντί να διακηρύσσει κενές φράσεις, ήταν ένας βασικός λόγος για τον οποίο το κόμμα των Μπολσεβίκων μπόρεσε να αναπτυχθεί και αποτελεί ένα βασικό δίδαγμα για τους σοσιαλιστές-επαναστάτες σήμερα.
Η αλήθεια ήταν, όπως ο Λένιν προειδοποίησε τον Απρίλιο, ότι η προσπάθεια της συντηρητικής πτέρυγας των Μπολσεβίκων να παραμείνει το κόμμα στη Μενσεβίκικη θέση για υποστήριξη της προσωρινής κυβέρνησης θα σήμαινε υπονόμευση της θέσης της εργατικής τάξης. Στη πράξη αυτό θα οδηγούσε σε αιματηρή αντεπανάσταση.
Το πιο σημαντικό δίδαγμα του Απρίλη είναι ο ρόλος του επαναστατικού κόμματος και της ηγεσίας. Το κύριο χαρακτηριστικο μιας επανάστασης είναι ότι μάζες της εργατικής τάξης βγαίνουν στο προσκήνιο και δημιουργούν τη δική τους ιστορία. Το 1917 ήταν οι μάζες που οδηγούσαν τα γεγονότα. Αλλά ήταν η ηγεσία του Λένιν, του Τρότσκι και του κόμματος των Μπολσεβίκων που εξασφάλισαν τη νίκη τον Οκτώβρη. Κατά τη διάρκεια του 1917 οι Μπολσεβίκοι έγιναν μαζικό κόμμα, το πιο δημοκρατικό κόμμα στην ιστορία.
Ένα επαναστατικό κόμμα είναι απαραίτητο για να οργανώσει, να βγάλει τα συμπεράσματα, να δείξει το δρόμο προς τα εμπρός, να πει τι χρειάζεται να γίνει. Η εργατική τάξη αποτελείται από όλα τα είδη των ανθρώπων: διαφορετικά φύλα, εθνική καταγωγή, ηλικία, επίπεδο κατανόησης και εμπειρίας κλπ. Οι άρχουσες τάξεις προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτούς τους διαχωρισμούς – ο ρόλος του επαναστατικού κόμματος είναι να ενώσει τους εργαζόμενους. Και σ’ αυτό το κόμμα, μια ηγεσία με κύρος, εμπειρία και αποφασιστικότητα είναι απαραίτητη.
Μέσα στους επόμενους λίγους μήνες στη Ρωσία είχαμε τεράστιες ανατροπές και αλλαγές. Αλλά μέχρι το φθινόπωρο οι Μπολσεβίκοι είχαν κερδίσει την πλειοψηφία στο ένα σοβιέτ μετά το άλλο.
Ο επανεξοπλισμός/επαναπροσανατολισμός του κόμματος τον Απρίλη ήταν θεμελιώδους σημασίας για την ικανότητα της εργατικής τάξης και των φτωχών να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία τον Οκτώβρη, να βάλουν ένα τέρμα στην εμπλοκή της Ρωσίας στο δολοφονικό παγκόσμιο πόλεμο και να ξεκινήσουν να χτίζουν μια νέα, σοσιαλιστική κοινωνία.
Σχετικά άρθρα:
