Παραθέτουμε στη συνέχεια την εισηγητική ομιλία του σ. Ανδρέα Παγιάτσου στη συζήτηση για το περιβάλλον με τίτλο «Πράσινη ανάπτυξη, ή πράσινη καταστροφή;» που οργανώθηκε από το Ξεκίνημα στο 28ο κάμπινγκ του Antinazi Zone / YRE στο Δρέπανο Θεσπρωτίας την Τρίτη 3 Αυγούστου.
Τις εισηγήσεις των άλλων δύο ομιλητών του πάνελ, των σ. Ηλέκτρας Κλείτσα και Νίκου Κανελλή μπορείτε να τις διαβάσετε στα σχετικά λινκς.
Είμαστε όλοι μάρτυρες μιας ατελείωτης λίστας καταστροφικών περιστατικών σε παγκόσμιο επίπεδο που έχουν άμεση σχέση με το κλίμα. Βλέπουμε ένα πλανήτη να μαστίζεται από καύσωνες και πυρκαγιές, όπως αυτές που βλέπουμε στη χώρα μας αυτές τις μέρες, από πλημμύρες, κυκλώνες, λιώσιμο των πάγων αλλά και από πείνα η οποία είναι αποτέλεσμα των παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας σε μια σειρά περιοχές. Η λίστα είναι στην πραγματικότητα ατελείωτη…
Τις προηγούμενες μέρες, η Γερμανία η οποία είναι η πιο ανεπτυγμένη οικονομικά και πλούσια χώρα της Ευρώπης, είχε περίπου 200 νεκρούς, καθώς δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει το μέγεθος των βροχών και τα ποτάμια που ξεχείλισαν.
Στην Μαδαγασκάρη όπου έχει να βρέξει 5 χρόνια 1 εκατομμύριο άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα και τρώνε ρίζες (μέχρι να φτάσει ή όποια, πάντα αργοπορημένη, βοήθεια) φτάνοντας μέχρι το σημείο να βράζουν δέρματα για την κατασκευή παπουτσιών, προκειμένου να γεμίσουν το στομάχι τους με κάτι.
Στη Σιβηρία, την Αλάσκα και αλλού λιώνουν οι πάγοι όχι μόνο στην θάλασσα, αλλά και στο έδαφος με αποτέλεσμα το τελευταίο να γίνεται εντελώς ασταθές, κτίρια να καταρρέουν, ολόκληρες πόλεις και χωριά να πρέπει να εγκαταλειφθούν. Ταυτόχρονα να εκλύονται στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο τα οποία είναι αποθηκευμένα στους πάγους και στο παγωμένο έδαφος εδώ και χιλιετίες.
Σήμερα, κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν μπορεί να αμφισβητήσει την απειλή της κλιματικής κρίσης. Το ερώτημα είναι γιατί δεν παίρνονται ουσιαστικά μέτρα για να την αναχαιτίσουν.
Το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες
Οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν εδώ και δεκαετίες ότι αν ο πλανήτης υπερθερμανθεί κατά 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή θα αντιμετωπίσουμε τρομακτικές καταστροφές, ενώ αν η υπερθέρμανση φτάσει τους 2 ή και 3 βαθμούς Κελσίου η ανθρωπότητα θα ζήσει φαινόμενα «Αποκάλυψης». Είμαστε ακόμα στον 1,1 βαθμό Κελσίου πάνω από τη μέση θερμοκρασία της προβιομηχανικής εποχής. Επομένως, αυτά που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή δεν είναι οι «τρομακτικές καταστροφές» που προβλέπονται, δεν είναι δηλαδή τα χειρότερα.
Κάτω από την απειλή της κλιματικής κρίσης κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί αναγκάστηκαν εδώ και μερικές δεκαετίες να ξεκινήσουν τη συζήτηση για τα απαραίτητα «μέτρα».
Το 1997 είχαμε τη Συμφωνία του Κιότο. Η Συμφωνία στόχευε στο να περιοριστούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου στην ατμόσφαιρα προκειμένου να μην φτάσουμε στην υπερθέρμανση του 1,5 βαθμού Κελσίου. Αυτή η συμφωνία υπογράφτηκε πριν από σχεδόν 25 ολόκληρα χρόνια. Κανένα αποτέλεσμα δεν έφερε.
Πριν από 6 χρόνια, το 2015 είχαμε τη Συμφωνία του Παρισιού, η οποία και πάλι είχε θέσει σαν στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Και πάλι κανένα αποτέλεσμα.
14.000 επιστήμονες προειδοποιούν
Στις 28 Ιούλη οι εκπρόσωποι μιας ομάδας 14.000 επιστημόνων, κρούσανε ξανά τον κώδωνα του κινδύνου λέγοντας ότι ξεπερνάμε τα όρια και πρέπει να γίνει κάτι.
Εξηγούν, πιο αναλυτικά, ότι από 31 δείκτες από τους οποίους μετράνε τις επιπτώσεις των ρύπων στην υπερθέρμανση του πλανήτη («φαινόμενο του θερμοκηπίου») οι 18 έχουν κτυπήσει κόκκινο.
Ενδεικτικά,
- το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο έχουν φτάσει σε ιστορικά ρεκόρ.
- Το λιώσιμο των πάγων επίσης δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Οι πάγοι λιώνουν 31% πιο γρήγορα από ότι περιμένανε οι επιστήμονες και σε σχέση με το 2015.
- Το ίδιο ισχύει για τη θερμοκρασία των ωκεανών και την άνοδο των θαλασσών, που απειλεί πια με άμεσο τρόπο 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους που ζουν σε παράλιες περιοχές.
- Η περιοχή του Αμαζονίου, ο οποίος συχνά περιγράφεται ως ο «πνεύμονας του πλανήτη», σύμφωνα με επιστήμονες αυτή τη στιγμή εκπέμπει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ ό,τι απορροφά.
Παράγοντας διοξείδιο του άνθρακα και ταυτόχρονα καταστρέφοντας τους «απορροφητήρες» του – τα δάση και τους ωκεανούς
Η αναφορά στον Αμαζόνιο, είναι κάτι το οποίο πρέπει να τονίσουμε, γιατί το πρόβλημα, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν είναι μόνο η παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα ή των άλλων αερίων του θερμοκηπίου. Το θέμα είναι αν υπάρχουν τα οικοσυστήματα στη γη που μπορούν να απορροφήσουν και να αποθηκεύσουν αυτά τα αέρια. Αυτά τα οικοσυστήματα είναι τα δάση, οι βάλτοι, οι ωκεανοί κ.α.. Ο Αμαζόνιος είναι μόνο ένα από αυτά τα παραδείγματα, το πιο γνωστό.
Το εγκληματικό είναι ότι την ίδια στιγμή που αυξάνονται οι ρύποι καταστρέφονται τα δάση, οι ωκεανοί και άλλα οικοσυστήματα. Δηλαδή οι μόνοι παράγοντες που θα μπορούσαν να περιορίσουν ουσιαστικά την έκταση του προβλήματος.
Tipping points (σημεία καμπής)
Η ομάδα των 14.000 επιστημόνων μέσα από την ανακοίνωσή τους λένε: «Είτε είμαστε πάρα πολύ κοντά, είτε έχουμε ξεπεράσει μια σειρά από ”σημεία καμπής” (tipping points)».
Η έννοια του «σημείου καμπής» σε σχέση με την κλιματική κρίση, αναφέρεται σε επιτάχυνση φαινομένων που οφείλονται στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στην μη (ή την εξαιρετικά δύσκολη) αναστρεψιμότητά τους.
Για παράδειγμα, το λιώσιμο των πάγων στην Σιβηρία και στην Ανταρκτική απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο στην ατμόσφαιρα, τα οποία οξύνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται η θερμοκρασία, η οποία με τη σειρά της επιτείνει το λιώσιμο των πάγων. Έτσι, έχουμε ένα καταστροφικό φαύλο κύκλο που αυτοτροφοδοτείται με όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα.
Επομένως, αν έχουμε ήδη ξεπεράσει, ή αν είμαστε πολύ κοντά στο να ξεπεράσουμε κάποια «σημεία καμπής», τα πλάνα που υπάρχουν για τη μείωση των εκπομπών, από τις διάφορες κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς, είναι εντελώς πίσω από τις ανάγκες και στην πραγματικότητα αποτελούν σχέδια επί χάρτου. Ακόμα κι αν καταφέρουμε να μειώσουμε τις εκπομπές άνθρακα από (τους λεγόμενους) «ανθρωπογενείς» παράγοντες, δηλαδή από την βιομηχανία, τη γεωργία, τις μεταφορές, την καταστροφή των δασών και άλλων οικοσυστημάτων, κλπ, το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν θα μπορεί να αντιστραφεί αν έχουν ήδη ξεπεραστεί τα «σημεία καμπής».
Ποιες είναι οι προτάσεις κυβερνήσεων και θεσμών
Το κεντρικό ερώτημα που προκύπτει είναι τι προτείνουν οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί, που αναγνωρίζουν πως υπάρχει κλιματική κρίση, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), οι 20 ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη (G20) κλπ προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο;
Στην τελευταία συνάντηση των G20 που έγινε στη Βενετία στις 9 και 10 Ιούλη (όπου έμμεσα ή άμεσα όλοι οι πιο πάνω οργανισμοί ήταν παρόντες) προτάθηκε και συζητήθηκε η κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Αλλά δεν τέθηκε κανένα χρονοδιάγραμμα γι’ αυτό!
Το θέμα δεν είναι να πεις γενικά πως κάποια στιγμή πρέπει να καταργηθούν τα ορυκτά καύσιμα, αλλά να πεις πότε και πώς θα γίνει αυτό.
Τονίστηκε επίσης εμφατικά η ανάγκη να αποκαταστήσουμε την βιοποικιλότητα, το οποίο είναι επίσης εντελώς απαραίτητο. Αλλά και πάλι στο ερώτημα πότε και με ποιο τρόπο θα αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα δεν ειπώθηκε και δεν αποφασίστηκε τίποτε.
Ένα ακόμη «μέτρο» που υιοθετείται γενικά από τις κυβερνήσεις και τους διεθνείς οργανισμούς και είχε την τιμητική του και στη συνάντηση των G20 είναι η τιμολόγηση και φορολόγηση του «αποτυπώματος του άνθρακα».
Πρόκειται για την αύξηση της τιμής των εμπορευμάτων που κυκλοφορούν στην αγορά, ανάλογα με τις εκλύσεις άνθρακα στη διαδικασία παραγωγής και μεταφοράς τους, η με βάση την περιεκτικότητά τους σε άνθρακα. Πρόκειται για μια εντελώς αδιέξοδη πρόταση στην οποία θα αναφερθούμε αναλυτικά στη συνέχεια.
Η σκληρή πραγματικότητα των αριθμών
Παρότι όλοι σχεδόν μιλάνε για τον κίνδυνο που υπάρχει και εκφράζουν τις ανησυχίες τους, η ΕΕ είναι η μόνη από τις ισχυρές δυνάμεις του πλανήτη που συζητάει (…) το να πάρει κάποια μέτρα. Έχει δημιουργήσει ένα χρονοδιάγραμμα που στοχεύει μέχρι το 2030 στη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% προκειμένου οι εκπομπές αυτές να φτάσουν στις τιμές που εκλύονταν το 1990.
Παρά το γεγονός ότι το «σχέδιο» και τα μέτρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ανεπαρκή, οι πιο μεγάλοι ρυπαντές, οι ΗΠΑ και η Κίνα, είναι ακόμα στον… προβληματισμό. Δεν υπάρχει κανένα συγκεκριμένο σχέδιο ή πακέτο μέτρων. Αυτό σημαίνει πως ακόμα και αν η ΕΕ έπιανε τους στόχους της και ακόμα και αν αυτοί οι στόχοι ήταν επαρκείς (που δεν είναι – όπως θα αναπτύξουμε περισσότερο και στη συνέχεια) αυτό δεν είναι αρκετό για να αναχαιτίσει την κλιματική κρίση. Αυτή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με μέτρα σε εθνικό ή έστω ηπειρωτικό επίπεδο – ο διεθνής συντονισμός, σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Σαν αποτέλεσμα της ολοκληρωτικής απουσίας διεθνούς σχεδιασμού, εκτός των άλλων, τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά.
Μέχρι το 2019 (το 2020 αποτελεί ειδική περίπτωση λόγω των λοκντάουν) είχαμε κάθε χρόνο αύξηση στα αέρια του θερμοκηπίου, με το 84% της ενέργειας του πλανήτη να παράγεται από ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, λιγνίτη, φυσικό αέριο) και μόνο το 5% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία (του πρώτου 6μήνου) για το 2021, σημειώνεται νέο ρεκόρ εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Με βάση τις υπάρχουσες μελέτες, για να επιτευχθεί ο στόχος των μηδενικών ρύπων το 2050 οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειώνονται 6% κάθε χρόνο. Αντί όμως να μειωθούν, οι ρύποι εκτιμάται ότι θα αυξηθούν κατά 5% για το 2021 και κατά 3% το 2022.
Πλαστικά
Δεν υπάρχει η δυνατότητα στα πλαίσια της σύντομης αυτής εισαγωγής να μιλήσουμε για τα πλαστικά. Είναι όμως γνωστό πως το φαινόμενο έχει πάρει τραγικές διαστάσεις. Τα πλαστικά δεν βιοδιασπώνται, απλά σπάνε σε όλο και πιο μικρά σωματίδια. Υπάρχουν πια παντού, στον αέρα που αναπνέουμε, στο νερό που πίνουμε, στο φαγητό που τρώμε, σε κάθε ζωντανό οργανισμό στη θάλασσα και στη στεριά. Δηλητηριάζουν όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Είναι συνδεδεμένα με όλες τις ασθένειες του «σύγχρονου πολιτισμού» (όπως συνήθως ονομάζονται). Πέρα απ’ αυτά όμως, επειδή παράγονται από υδρογονάνθρακες, εκλύουν διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο στην ατμόσφαιρα επιβαρύνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. [Δείτε περισσότερα για το θέμα εδώ]
Το 2019 λοιπόν, η δημιουργία πλαστικών στον πλανήτη πρόσθεσε 850 εκατομμύρια μετρικούς τόνους αερίων του θερμοκηπίου (1 μετρικός τόνος = 1000m3). Ποιες είναι οι εκτιμήσεις για την πορεία των πλαστικών στα επόμενα χρόνια; Σύμφωνα με αυτές, για το 2030 προβλέπεται αύξηση κατά 56% των ρύπων από την παραγωγή πλαστικών, ενώ μέχρι το 2050 προβλέπεται αύξηση κατά 225%!
Την ίδια στιγμή η Ευρώπη αποφασίζει την κατάργηση των πλαστικών μίας χρήσης – κάτι βέβαια που είναι πολύ σωστό. Είναι όμως σταγόνα στον ωκεανό. Αν αποκαλύπτει κάτι είναι η υποκρισία των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών. Μάλιστα δεν καταργούν όλα τα πλαστικά μίας χρήσης. Για παράδειγμα εξαιρούν από αυτά, τα πλαστικά ποτήρια, που είναι και ο μεγαλύτερος όγκος. Γιατί το κάνουν αυτό; Μα για να μην δυσαρεστήσουν τη βιομηχανία του καφέ.
Κοινή λογική εναντίον καπιταλιστικών συμφερόντων
Όλα αυτά που για εμάς και την κοινωνία συνολικά είναι εντελώς παράλογα, για τους καπιταλιστές θεωρούνται απόλυτα λογικά.
Το παράδειγμα των εξορύξεων στην Ανατολική Μεσόγειο είναι χαρακτηριστικό. Μια σειρά από πολυεθνικές έχουν εισβάλει προκειμένου να εξορύξουν το φυσικό αέριο της περιοχής και στη συνέχεια να προχωρήσουν στη δημιουργία του αγωγού που θα μεταφέρει 20 δισ. μετρικούς τόνους φυσικού αερίου το χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό, την ίδια στιγμή που οι κυβερνήσεις στην ΕΕ διακηρύττουν σε όλους τους τόνους την ανάγκη να περιοριστεί η χρήση ορυκτών καυσίμων!
Είναι ποτέ δυνατό οι πολυεθνικές που θα κατασκευάσουν και θα εκμεταλλεύονται τις εξορύξεις και τον αγωγό, να ακούσουν τις προτάσεις διάφορων επιστημόνων και περιβαλλοντικών οργανώσεων περί κατάργησης των ορυκτών καυσίμων και απλά να τον κλείσουν; Είναι δυνατό να θυσιάσουν τα κολοσσιαία κέρδη που αναμένουν να αποκομίσουν; Η απάντηση είναι όχι. Μόνο αν εξαναγκαστούν.
Για τον ίδιο λόγο δεν πρόκειται να σταματήσουν οι υπάρχουσες εξορύξεις και τα σχετικά δίκτυα μεταφοράς των εξορυσσόμενων υδρογονανθράκων. Κανένας καπιταλιστής δεν πετάει επενδύσεις εκατοντάδων δισ. δολαρίων που του αποδίδουν κολοσσιαία κέρδη, εγκαταλείποντας τις και αφήνοντας τις να σκουριάσουν.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η «ευαίσθητη» στο θέμα των ρύπων, Ευρωπαϊκή Ένωση, την ίδια στιγμή που απαγορεύει τα πλαστικά μαχαιροπήρουνα και καλαμάκια (αλλά επαναλαμβάνουμε όχι και τα ποτήρια!) υποστηρίζει ένθερμα τις εξορύξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και τον αγωγό που θα μεταφέρει το φυσικό αέριο!
Ανταγωνισμός
Εκτός από τα κέρδη καθ’ αυτά, υπάρχει και ο ανταγωνισμός. Όποια καπιταλιστική επιχείρηση χάσει στην κούρσα του ανταγωνισμού, για κέρδη και για επέκταση, απλά δεν θα επιβιώσει. Κανένας καπιταλιστής δεν θυσιάζει τα κέρδη του για χάρη οποιασδήποτε ηθικής αρχής, κι αυτό δεν έχει να κάνει με τις διαθέσεις των καπιταλιστών, αλλά με τη λογική και τη λειτουργία του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος.
Επίσης, ο ανταγωνισμός δεν είναι μόνο ανάμεσα στις επιχειρήσεις, αλλά και ανάμεσα στα κράτη. Το παράδειγμα του εμπορικού πολέμου ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα είναι πολύ χαρακτηριστικό.
Αν οι ΗΠΑ υποχωρήσουν από τον οξύ και αδίστακτο ανταγωνισμό και αναλάβουν τα κόστη τα οποία συνεπάγεται η προστασία του περιβάλλοντος, αυτό σημαίνει ότι αφήνουν ένα ελεύθερο πεδίο στην Κίνα προκειμένου να ηγεμονεύσει του πλανήτη. Αν η Κίνα υποχωρήσει, θα χάσει μια για πάντα την κούρσα ενώ θα απειλείται και από την ανερχόμενη Ινδία. Και πάει λέγοντας. Ο ανταγωνισμός για την «πίτα» του πλανήτη δεν αφήνει τους καπιταλιστές να προτάξουν το περιβάλλον απέναντι στα κέρδη τους και στην κούρσα για κυριαρχία.
Σ’ αυτό το πλαίσιο η «αδύναμη» σήμερα Ευρώπη (που μέχρι πριν ένα αιώνα αποτελούσε την κυρίαρχη δύναμη στον πλανήτη) προσπαθεί να υλοποιήσει τα δικά της «πράσινα σχέδια» τα οποία όμως είναι ημιτελή και δεν μπορούν να είναι αποτελεσματικά.
Όπως αναφέρθηκε, το θέμα του περιβάλλοντος είναι ένα θέμα που μόνο μέσα από διεθνείς πολιτικές και διεθνή σχεδιασμό μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Με δεδομένο των ανταγωνισμό ανάμεσα στους καπιταλιστές αυτός ο σχεδιασμός είναι αδύνατο να υπάρξει πραγματικά.
Η φορολογία του «αποτυπώματος άνθρακα»
Κεντρικό στοιχείο της πολιτική της ΕΕ και των διεθνών οργανισμών για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, η φορολόγηση και τιμολόγηση των εμπορευμάτων με βάση τον άνθρακα που εμπεριέχουν, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Δηλαδή, όσο περισσότερος άνθρακας εμπεριέχεται ή σχετίζεται μ’ ένα εμπόρευμα τόσο πιο ακριβά θα το κοστολογεί.
Για να μεταφράσουμε σε απλή γλώσσα το τι σημαίνει η φορολόγηση του αποτυπώματος του άνθρακα, κατ’ αρχή σημαίνει αυξήσεις των τιμών της βενζίνης, του φυσικού αερίου και του πετρελαίου θέρμανσης. Αυτό βέβαια λίγο απασχολεί τους πλούσιους (που ρυπαίνουν το περιβάλλον πολύ περισσότερο από ότι τα λαϊκά στρώματα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της OXFAM). Χτυπά κατ’ ευθείαν τα λαϊκά στρώματα.
Πέρα από την άμεση χρήση υδρογονανθράκων το «αποτύπωμα» εντοπίζεται και σε κάθε πλαστικό εμπόρευμα, καθώς το πλαστικό έχει σαν βάση τους υδρογονάνθρακες. Αλλά σχεδόν κάθε προϊόν, όπως π.χ. μεταλλικά σκεύη, περιέχει το «αποτύπωμα», καθώς για να παραχθούν χρειάζεται ενέργεια η οποία στις σημερινές συνθήκες παράγεται κατά κύριο λόγο από υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο, λιγνίτη, φυσικό αέριο).
Πόσο πρέπει να τιμολογείται το «αποτύπωμα του άνθρακα»; Να ένα σοβαρό σημείο διαφωνίας ανάμεσα στους οικονομολόγους. Μερικοί το αποτιμούν σε 14 δολάρια ανά μετρικό τόνο ενώ άλλοι το αποτιμούν στα 386 δολάρια ανά μετρικό τόνο! Προφανώς η διαφορά είναι τόσο μεγάλη που είναι ασυμβίβαστη.
Αυτό το θέμα από μόνο του αποκαλύπτει τη χρεοκοπία των προσπαθειών των καπιταλιστικών κυβερνήσεων. Η φορολόγηση-τιμολόγηση του άνθρακα είναι κεντρικό σημείο της πολιτικής τους αλλά δεν μπορούν να συμφωνήσουν ούτε καν πόσο είναι!
Ο λόγος που επιμένουν σ’ αυτή την πολιτική, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται εντελώς παράδοξη, είναι γιατί «δεν ξέρουν» άλλη πολιτική. Ξεκινούν από το γεγονός πως η παραγωγή πρέπει να είναι στα χέρια του ιδιωτικού κεφαλαίου το οποίο πρέπει, σαν αδιαμφισβήτητο δεδομένο, να εμφανίζει κερδοφορία. Επομένως αν είναι να υπάρξει στροφή από τα ορυκτά καύσιμα στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) θα πρέπει να τους συμφέρει περισσότερο (να είναι περισσότερο κερδοφόρο) να στραφούν στις τελευταίες. Θα πρέπει τα κέρδη από τα ορυκτά καύσιμα να μειώνονται –γι’ αυτό και η αυξημένη φορολογία στο «αποτύπωμα του άνθρακα»– ενώ αντίθετα τα κέρδη από τις ΑΠΕ να αυξάνονται – γι’ αυτό και οι τεράστιες επιδοτήσεις σε ΑΠΕ.
Αυτή η διαδικασία όμως, είναι τόσο αντιφατική, ασυνεπής, γεμάτη αντιθέσεις και πισωγυρίσματα, κάτω από την επιρροή και τις πιέσεις των επιχειρηματικών λόμπι, που εντωμεταξύ το φαινόμενο τείνει να τεθεί εκτός ελέγχου.
Αντί να «κοπεί με το μαχαίρι» η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων, συνεχίζονται ακάθεκτα οι επενδύσεις σ’ αυτό, κι όχι μόνο αυτό αλλά επιδοτούνται κιόλας!
Από το 2015 μέχρι σήμερα έχουν δοθεί 3,3 τρισ. δολάρια (3,3 χιλιάδες δισεκατομμύρια δολάρια) σε διεθνές επίπεδο, σε επιδοτήσεις για την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων. Αυτό, την ίδια στιγμή που επιδοτούνται οι ΑΠΕ με στόχο, υποτίθεται, να αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα. Έχουμε, έτσι, στην πλήρη τους διάσταση τις αντιφάσεις και την υποκρισία του καπιταλισμού.
Δεν είναι μόνο αυτό βέβαια. Στο όνομα των ΑΠΕ, στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες δεν έχει μείνει βουνό για βουνό που να μην κατακλύζεται από αυτά τα τερατώδη κατασκευάσματα, τις ανεμογεννήτριες, που καταστρέφουν ακριβώς αυτά τα οικοσυστήματα που «απορροφούν» και δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα. Όλα αυτά στο όνομα της διάσωσης του περιβάλλοντος!
Τέλος ακόμα και αν κάποια κυβέρνηση προσπαθήσει να κινηθεί προς τη φορολογία του άνθρακα, οι πολυεθνικές της θυμίζουν πως «λογαριάζει χωρίς τον ξενοδόχο». Η κυβέρνηση της Αυστραλίας προσπάθησε να αυξήσει τη φορολογία στα ορυκτά καύσιμα… για να ανακρούσει πρύμναν και να καταλήξει να τους αυξήσει τις επιδοτήσεις κατά 48% σε σχέση με το 2015! Δεν ήταν η μόνη κυβέρνηση που αύξησε τις επιδοτήσεις. Η κυβέρνηση του Καναδά αύξησε τις επιδοτήσεις κατά 40% και η κυβέρνηση των ΗΠΑ κατά 30% από το 2015 όταν είχε υπογραφεί η Συμφωνία του Παρισιού για μείωση των υδρογονανθράκων.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η καταστροφή;
Μια σειρά κατεπείγοντα μέτρα είναι εντελώς απαραίτητα.
Πρέπει, ασφαλώς, να γίνει στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) αλλά με σεβασμό στο περιβάλλον και με σχέδιο – όχι μ’ αυτό τον άναρχο και ανεύθυνο τρόπο που τοποθετούνται ανεμογεννήτριες σε δασωμένες βουνοκορφές, ακόμα και περιοχές Νατούρα, σε παράκτιες περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας κοκ προκαλώντας τελικά τεράστια οικολογική καταστροφή.
Χρειάζεται σχέδιο για το που είναι σωστό να τοποθετούνται ποιες ΑΠΕ. Υπάρχουν ανεμογεννήτριες που παράγουν ηλεκτρισμό με ταλάντωση – που μπορούν να τοποθετηθούν π.χ. δίπλα από αυτοκινητόδρομους και να παράγεται ηλεκτρισμός καθώς κινούνται τα ρεύματα αέρα που προκαλούν τα διερχόμενα οχήματα. Υπάρχουν μικρές ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά που μπορούν να τοποθετηθούν σε στέγες σπιτιών και πολυκατοικιών. Η εγκατάσταση των ΑΠΕ πρέπει να ξεκινήσει από τις πόλεις και τις περιοχές που έχουν ήδη υποβαθμιστεί περιβαλλοντικά (π.χ. βιομηχανικές περιοχές) κοκ. Και όχι να εγκαθίστανται με ευκολία σε οικοσυστήματα, τα οποία αντιμετωπίζονται από τις εταιρίες και τις κυβερνήσεις σαν τζάμπα οικόπεδα. Πρέπει να γίνουν μελέτες για την αξιοποίησή τέτοιων τεχνολογιών που χρησιμοποιούν ΑΠΕ καθώς και έρευνες για άλλες μορφές πράσινης ενέργειας όπως την βέλτιστη παραγωγή και μαζική εισαγωγή του υδρογόνου σαν βασικό καύσιμο. Και ασφαλώς πρέπει να σταματήσει εδώ και τώρα κάθε νέα επένδυση σε εξόρυξη υδρογονανθράκων και να υπάρξει ένα σχέδιο για την δραστική μείωση σε ετήσια βάση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων.
Οι καπιταλιστές δεν πρόκειται να τα κάνουν αυτά. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η εθνικοποίηση όλων των βιομηχανιών που έχουν σχέση με την ενέργεια – που σημαίνει να περάσουν στην ιδιοκτησία, τη διαχείριση και τον έλεγχο της κοινωνίας.
Οι συγκοινωνίες και οι μεταφορές είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που ρυπαίνουν το περιβάλλον. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα δεν είναι χωρίς σοβαρές συνέπειες για το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν το ρεύμα που φορτίζει τις μπαταρίες τους παράγεται με υδρογονάνθρακες και όταν οι μπαταρίες που χρησιμοποιούν για την αποθήκευσή του συνεπάγονται φαρανωϊκών διαστάσεων εξορύξεις στον παγκόσμιο Νότο. Πραγματικά πράσινη πολιτική είναι να μειωθεί δραστικά η χρήση του αυτοκινήτου. Αυτό απαιτεί αποτελεσματικές συγκοινωνίες που να κινούνται με ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές.
Αποτελεσματικές συγκοινωνίες σημαίνει τακτικά δρομολόγια, που να σε μεταφέρουν σε οποιοδήποτο σημεία, άνετα, γρήγορα και δωρεάν. Μόνο έτσι θα μειωθεί ουσιαστικά η χρήση αυτοκινήτου. Οι καπιταλιστές δεν πρόκειται ποτέ να υιοθετήσουν τέτοια μέτρα, γιατί γι’ αυτούς οι αστικές (όπως και οι υπεραστικές) μετακινήσεις πρέπει να τους προσφέρουν κέρδη.
Γι’ αυτό το λόγο απαιτείται το πέρασμα των συγκοινωνιών στην ιδιοκτησία και τη δημοκρατική διαχείριση της κοινωνίας.
Το ίδιο ισχύει για τις συγκοινωνίες και μεταφορές μεγάλων αποστάσεων. Στην Κίνα έχει τεθεί πρόσφατα σε λειτουργία το πιο γρήγορο τρένο του πλανήτη, που μπορεί να κινείται με 600 χλμ ανά ώρα, όσα δηλαδή και ένα αεροπλάνο. Κινείται με ηλεκτρομαγνητισμό, πάνω σε ειδικές ράγες, χωρίς επαφή με αυτές. Αυτή η τεχνολογία μπορεί σε μεγάλο βαθμό να καταργήσει τη χρήση αεροπλάνων, που είναι, σήμερα, το πιο ρυπογόνο μεταφορικό μέσο. Χρειάζεται έρευνα για το θέμα της χρήσης τρένων και αεροπλάνων που αφήνουν το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Οι επενδύσεις που πρέπει να γίνουν σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι τεράστιες. Κανένας καπιταλιστής όμως δεν πρόκειται να τις κάνει γιατί δεν μπορεί σε προσβλέπει σε κέδρος από αυτές.
Γι’ αυτό είναι απαραίτητο οι μεταφορές, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών εταιρειών, να φύγουν από τα χέρια των ιδιωτών και να περάσουν στην κοινωνία.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Ακόμα και το ΔΝΤ είναι υποχρεωμένο να αναγνωρίσει την πραγματικότητα που περιγράφουμε πιο πάνω.
Σε μια πρόσφατη ανακοίνωσή του αναφέρει (οι υπογραμμίσεις δικές μας):
«Οι ιδιωτικές επενδύσεις σε παραγωγικό κεφάλαιο και υποδομές αντιμετωπίζουν υψηλά αρχικά κόστη και σημαντικές αβεβαιότητες οι οποίες δεν υπάρχει τρόπος να τιμολογηθούν. Οι επενδύσεις σε μια οικονομία περιορισμένης χρήσης άνθρακα είναι επιπλέον εκτεθειμένες σε σημαντικούς πολιτικούς κινδύνους, ρευστότητα και αβέβαιες αποδόσεις.»
Ακριβώς! Γι’ αυτούς όλους τους λόγους το μεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο και οι περιβόητες «δυνάμεις της αγοράς» δεν πρόκειται να κάνουν τίποτα ουσιαστικό για να διασώσουν το περιβάλλον και να διασφαλίσουν το μέλλον του πλανήτη. Γιατί δεν έχουν εξασφαλισμένα κέρδη. Έτσι, η λειτουργία τους οδηγεί στην καταστροφή. Η διάσωση του περιβάλλοντος προϋποθέτει σύγκρουση με το μεγάλο κεφάλαιο και τις «δυνάμεις της αγοράς».
Η ελπίδα στα κινήματα
Τα μέτρα που αναφέρονται πιο πάνω είναι μερικά, εντελώς απαραίτητα, ενδεικτικά για το τι πρέπει να γίνει. Οι καπιταλιστές και οι κυβερνήσεις τους δεν πρόκειται να τα υιοθετήσουν αν δεν εξαναγκαστούν. Και αυτό είναι κάτι που μόνο τα κινήματα μπορούν να επιβάλουν.
Βλέπουμε μια σειρά από πολύ σημαντικά τοπικά κινήματα να αναπτύσσονται. Βλέπουμε πως αυτά προσπαθούν να συνδεθούν και να συντονιστούν σε εθνικό επίπεδο. Βλέπουμε το συντονισμό να επεκτείνεται εκτός εθνικών συνόρων όπως δείχνει το παράδειγμα των ελληνικών, τουρκικών και κυπριακών οργανώσεων με την ονομασία «Don’t dig / Kazma Birak / Μας σκάβουν το λάκκο». Είδαμε τέλος το εκπληκτικό νεολαιίστικο κίνημα για την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής που ξέσπασε το 2019 και αγκάλιασε εκατομμύρια νέες και νέους σε όλο τον κόσμο. Δείχνει την αφύπνιση της νέας γενιάς σε μαζικό επίπεδο. Μπορεί η πανδημία να το έχει ανακόψει, αλλά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα επανέλθει.
Το μήνυμα αυτών των αγώνων είναι μήνυμα αγώνα αλλά και διεθνισμού, στη βάση ακριβώς της κατανόησης ότι δεν υπάρχουν λύσεις πάνω σε εθνικό ή έστω ηπειρωτικό επίπεδο.
Τέλος, τα κινήματα δημιουργούν τις ελπίδες και τις δυνατότητες για νέους πολιτικούς σχηματισμούς της Αριστεράς που να είναι διατεθειμένοι να συγκρουστούν με το σύστημα πραγματικά και αποφασιστικά. Αν σήμερα το σύστημα μπορεί να συμπεριφέρεται με ένα τόσο καταστροφικό και αλαζονικό τρόπο, είναι γιατί η Αριστερά είναι «ανύπαρκτη» – είτε είναι υποταγμένη όπως έγινε με τον ΣΥΡΙΖΑ είτε είναι κατακερματισμένη και σεκταριστική όπως συμβαίνει με το ΚΚΕ και την πλειοψηφία των οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, που δεν δείχνουν καν διάθεση για σοβαρές συνεργασίες.
Όμως πάντα, στην ιστορία, όταν είχαμε μεγάλους ταξικούς αγώνες και κοινωνικές εκρήξεις, είχαμε και την αντανάκλασή τους στο πολιτικό επίπεδο. Ο κινηματικός στόχος είναι η ανατροπή όλων των καταστροφικών πολιτικών του κεφαλαίου, ο πολιτικός στόχος είναι να χτιστούν οι δυνάμεις που θα αφαιρέσουν την εξουσία από τους καπιταλιστές και να αναλάβει η κοινωνία τη διαχείριση της οικονομίας και της καθημερινότητας, ώστε να υπηρετεί τις ανάγκες της συντριπτικής πλειοψηφίας κι όχι τα συμφέροντα της απειροελάχιστης ελίτ των υπερ-πλουσίων.
