Άρθρο του Γιόχαν Ρίβας («Επαναστατικός Σοσιαλισμός» – τμήμα της CWI στη Βενεζουέλα)
Μετάφραση-επιμέλεια: Πάρης Μακρίδης
Η μπολιβαριανή επαναστατική διαδικασία έχει φτάσει, για ακόμα μια φορά, σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Για πρώτη φορά, εδώ και χρόνια, παρουσιάζεται μια πραγματική εκλογική απειλή από τη Δεξιά, η οποία ενώθηκε σε έναν χαλαρό εκλογικό σχηματισμό, έχοντας ως μοναδικό στόχο την ανατροπή του Τσάβεζ. Αυτή η ενδυνάμωση της Δεξιάς αντανακλά τις αδυναμίες και τις καθυστερήσεις της προόδου της επαναστατικής διαδικασίας στη Βενεζουέλα, με μεγαλύτερη την αποτυχία ανατροπής του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση μιας πραγματικά δημοκρατικής σοσιαλιστικής οργάνωσης της κοινωνίας.
Η αντιφατικότητα της επαναστατικής διαδικασίας
Ο Τσάβεζ βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 13 χρόνια. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του υπήρχαν πολλές ευκαιρίες για την ανατροπή του καπιταλισμού, καθώς αναπτυσσόταν σε μαζικά τμήματα των εργαζομένων η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας επαναστατικών/σοσιαλιστικών ανατροπών.
Κατά τη διάρκεια των 13 αυτών χρόνων η ριζοσπαστικοποίηση της συνείδησης προχώρησε με γρήγορα βήματα, με ζητήματα όπως ο χαρακτήρας των εθνικοποιήσεων, ο εργατικός έλεγχος, η εργατική/λαϊκή εξουσία, η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής κλπ, να αποτελούν θέματα προβληματισμού και συζήτησης πλατιά μέσα στην εργατική τάξη.
Οι εργαζόμενοι και τα φτωχά λαϊκά στρώματα της χώρας έδειξαν ότι έχουν τη δύναμη και τη θέληση να υπερασπίσουν τον Τσάβεζ από την αντίδραση της οικονομικής ολιγαρχίας, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη μαζική λαϊκή κινητοποίηση τον Απρίλη του 2002 που κατάφερε να αποτραπεί η πραξικοπηματική ανατροπή του προέδρου. Αφενός, η υποστήριξη αυτή πίεσε τον Τσάβεζ να στραφεί ακόμα πιο αριστερά και να πάρει ριζοσπαστικά μέτρα που βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο του λαού. Αφετέρου όμως, ο Τσάβεζ δεν ήρθε σε πραγματική ρήξη με τον καπιταλισμό και το κεφάλαιο.
Ο καπιταλισμός συνεχίζει να λειτουργεί στη Βενεζουέλα και η ιδέα για τη δημιουργία ενός «παράλληλου συστήματος» που θα λειτουργεί «αρμονικά» με τον καπιταλιστικό, έχει αποτύχει στην πράξη.
Η οικονομία της Βενεζουέλας παραμένει καπιταλιστική
Παρά τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που έχουν γίνει με τη διακυβέρνηση του Τσάβεζ, η οικονομία της Βενεζουέλας παραμένει καπιταλιστική. Το 70% του ΑΕΠ της χώρας βρίσκεται υπό τον έλεγχο του ιδιωτικού κεφαλαίου. Το 90% των κρατικών εσόδων προέρχεται από την πετρελαϊκή βιομηχανία, παρά τις μεγάλες δυνατότητες που υπάρχουν για ανάπτυξη και άλλων οικονομικών τομέων. Αυτή η μονομέρεια της οικονομικής δομής της Βενεζουέλας έχει ως αποτέλεσμα το 60% των εσόδων απ’ το πετρέλαιο να διατίθεται για την εισαγωγή τροφίμων και βιομηχανικών αγαθών, τα οποία θα μπορούσαν να παραχθούν στη χώρα.
Η οικονομία της Βενεζουέλας αναπτύσσεται δηλαδή μόνο από την πετρελαϊκή βιομηχανία, πράγμα που ασφαλώς εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους. Κι αυτό φάνηκε με την παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία χτύπησε και τη Βενεζουέλα.
Από το 2009 η οικονομία της Βενεζουέλα βρίσκεται σε ύφεση, παρά το γεγονός ότι ένα χρόνο πριν οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι διαβεβαίωναν ότι η κρίση δεν πρόκειται να αγγίξει τη χώρα. Και ακριβώς αυτή η κρίση ανέδειξε τον ταξικό χαρακτήρα της κυβέρνησης του Τσάβεζ καθώς η απάντηση σε αυτή ήταν οι περικοπές στις κοινωνικές παροχές και οι αυξήσεις στους φόρους. Όμως, τα αποθέματα που είχαν συγκεντρωθεί από τις πετρελαϊκές εξαγωγές κατάφεραν να διατηρήσουν ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας έτσι ώστε η λιτότητα να μην πάρει τα ισοπεδωτικά χαρακτηριστικά που πήρε σε άλλες καπιταλιστικές χώρες.
Η ανασύνταξη της Δεξιάς
Ο ρεφορμισμός του Τσάβεζ, η συνειδητή του ατολμία δηλαδή να έρθει σε ολοκληρωτική ρήξη με την αστική τάξη, έδωσε την ευκαιρία στη Δεξιά να ανασυνταχτεί και να απειλεί να καταλάβει την εξουσία.
Η Δεξιά, που γνώρισε σημαντικές ήττες από το εργατικό κίνημα κατά την περίοδο 2002-2006, έχει καταφέρει να ανακτήσει, ως ένα βαθμό, τις δυνάμεις της. Στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις (τοπικές εκλογές το 2008 και βουλευτικές το 2009) κατάφερε να αυξήσει σημαντικά τις ψήφους που πήρε. Τώρα, και με φόντο της προεδρικές εκλογές τον Οκτώβρη του 2012, οι αντι-τσαβεζικές δυνάμεις κατάφεραν να αναδείξουν έναν κοινό υποψήφιο και να αντιμετωπίσουν τον Τσάβεζ ενωμένες.
Στην «Πλατφόρμα Δημοκρατικής Ενότητας» που δημιουργήθηκε συσπειρώνονται όλες οι δυνάμεις που δεν θέλουν τον Τσάβεζ στην εξουσία, από παραδοσιακούς δεξιούς σχηματισμούς μέχρι και τμήματα της «Αριστεράς» (όπως το MAS – Κίνημα για το Σοσιαλισμό ή το PPT – Πατρίδα για Όλους) τα οποία μέχρι πρότινος αποτελούσαν ένθερμους υποστηρικτές του προέδρου! Η συγκολλητική ουσία για όλους αυτούς είναι η βούλησή τους να διώξουν τον Τσάβεζ από την προεδρία.
Η τακτική που ακολουθούν έχει αλλάξει σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Η οικονομική ολιγαρχία, που στηρίζει τη Δεξιά, αρχικά προσπάθησε να διώξει τον Τσάβεζ με πραξικοπηματικό τρόπο. Πλέον επιχειρεί να αδυνατίσει την πολιτική νομιμότητα του Τσάβεζ, επιλέγοντας όχι να χτυπήσει τον ίδιο αλλά πτυχές της οικονομικής του πολιτικής. Γι’ αυτό και η Δεξιά πλέον επισημαίνει τις ανεπάρκειες της κοινωνικής πολιτικής της κυβέρνησης. Προβάλλοντας ένα δημοκρατικό προσωπείο κατηγορεί τον Τσάβεζ ότι θέλει να εγκαθιδρύσει ένα «κομμουνιστικό» καθεστώς, εννοώντας φυσικά ένα καθεστώς σταλινικού τύπου, όπως αυτό της Κούβας. Και με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να επηρεάζει ένα κομμάτι του πληθυσμού, κυρίως τη νεολαία.
Φυσικά η επίκληση στη δημοκρατία από τη Δεξιά είναι ψευδεπίγραφη. Κι αυτό γιατί η διακυβέρνηση της οικονομικής ολιγαρχίας όλα τα προηγούμενα χρόνια ήταν συνδεδεμένη με διώξεις, δικτατορίες, καταστολή και αντεργατικές πολιτικές. Όμως η ανάδειξη μιας γραφειοκρατίας στο κόμμα του Τσάβεζ αλλά και στο κράτος, χρησιμοποιείται από τη Δεξιά, η οποία καταφέρνει να «πλασάρεται» ως μια δύναμη που θέλει και σέβεται τη δημοκρατία.
Η αρρώστια του Τσάβεζ επηρεάζει τις πολιτικές προοπτικές
Η αρρώστια του Τσάβεζ είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει τις πολιτικές προοπτικές. Ο Τσάβεζ πάσχει από καρκίνο και στα τέλη του 2011 ανακοίνωσε ότι είχε γιατρευτεί. Όμως πρόσφατα απεδείχθη ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν αλήθεια και ότι ο καρκίνος τον ταλαιπωρεί ακόμα. Η εξέλιξη της υγείας του Τσάβεζ αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα. Αφενός γιατί ο «Τσαβισμός» χωρίς τη φυσική παρουσία του Τσάβεζ θα αποδυναμωθεί και θα είναι πιο δύσκολο να ελέγξει τη Δεξιά. Αφετέρου και η Δεξιά θέλει τον Τσάβεζ παρόντα καθώς ο μοναδικός συνεκτικός δεσμός μεταξύ των δυνάμεων που την αποτελούν είναι η επιθυμία για ανατροπή του. Αν ο Τσάβεζ δεν είναι παρόν, τότε είναι πιθανό η δεξιά συμμαχία να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη.
Τι μπορεί να γίνει;
Αυτή τη στιγμή ο Τσάβεζ παραμένει η πρώτη επιλογή για το βενεζουελάνικο λαό. Οι μεταρρυθμίσεις που έχει κάνει έχουν δημιουργήσει σημαντικούς δεσμούς μεταξύ αυτού και των λαϊκών στρωμάτων, τα οποία γνωρίζουν ότι με τη Δεξιά επικεφαλής τα πράγματα θα είναι ακόμα χειρότερα. Και γι’ αυτό θα τον στηρίξουν, αν και με μεγαλύτερη κριτική διάθεση απ’ ότι τα προηγούμενα χρόνια. Γιατί γνωρίζουν ότι ακόμα πιο ριζικές αλλαγές σε μια αριστερή κατεύθυνση μπορούν να γίνουν ευκολότερα και ταχύτερα με τον Τσάβεζ στην εξουσία παρά με μια δεξιά κυβέρνηση που θα εξυπηρετεί καθαρά και απόλυτα τα καπιταλιστικά συμφέροντα.
Ο Τσάβεζ ακόμα δεν έχει χάσει το λαϊκό του έρεισμα, αλλά μια ενδεχόμενη εκλογική του νίκη θα θέσει ακόμα πιο επιτακτικά το ζήτημα εμβάθυνσης των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα. Ο Τσάβεζ δεν θέλει να «σπάσει» ολοκληρωτικά με την κυρίαρχη οικονομική ελίτ. Προσπαθεί να συμβιβάσει κάποιες φιλολαϊκές παραχωρήσεις με τη συνέχιση της κυριαρχίας του μεγάλου κεφαλαίου στην οικονομία.
Μια τέτοια «ισορροπία» όμως δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ. Ή η επανάσταση θα προχωρήσει, σαρώνοντας την καπιταλιστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, ή θα συντριβεί από την αστική τάξη, η οποία μόλις νιώσει αρκετά ισχυρή θα ανατρέψει τον Τσάβεζ και όλες τις φιλολαϊκές του πολιτικές.
Αυτή τη στιγμή υπάρχει η αναγκαιότητα του χτισίματος ανεξάρτητων εργατικών οργανώσεων. Το κράτος του Τσάβεζ κυριαρχείται από μια γραφειοκρατία (στην οποία έχουν ενσωματωθεί και δυνάμεις που πιο παλιά έπαιζαν κινηματικό ρόλο) η οποία συνειδητά προωθεί τις ρεφορμιστικές πολιτικές, επιχειρώντας παράλληλα να σταματήσει οποιαδήποτε συζήτηση ή ενέργεια που θέτει επί τάπητος το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Η ανάλυση του τμήματος της CWI, «Επαναστατικός Σοσιαλισμός», δεν είναι ισοπεδωτική. Ούτε υποστηρίζουμε χωρίς καμιά κριτική τον Τσάβεζ αλλά ούτε θεωρούμε ότι η κατάσταση προ και μετά Τσάβεζ είναι ίδια. Γι’ αυτό και προτείνουμε κριτική ψήφο στον Τσάβεζ. Κι αυτό γιατί η επάνοδος της Δεξιάς στην εξουσία θα αποτελέσει μια μεγάλη ήττα για το εργατικό κίνημα της χώρας.
Η επαναστατική διαδικασία στη Βενεζουέλα είναι πολύπλοκη και εμπεριέχει, τα τελευταία 13 χρόνια, προεπαναστατικές, επαναστατικές και αντεπαναστατικές διεργασίες. Για να προχωρήσει η επανάσταση χρειάζονται ανεξάρτητες εργατικές οργανώσεις, οι οποίες όχι μόνο θα πιέζουν την κυβέρνηση για περισσότερες παραχωρήσεις αλλά και θα μπουν μπροστά στον αγώνα για ανατροπή του καπιταλισμού.
