Θανάσης Μαρίνης
Στα πλαίσια του 24ου κάμπινγκ Antinazi Zone-YRE διεξήχθη συζήτηση με θέμα:
«Ομοφοβία και ομοφυλοφιλία στον παλιό και νέο Ελληνικό Κινηματογράφο: η περίπτωση του Πάνου Κούτρα».
Εισηγητής ήταν ο σ. Ιάκωβος Παναγόπολους, υπ. Διδάκτορας στο University of Central Lancashire.
Ξεκίνησε την εισήγησή του λέγοντας ότι η αναπαράσταση των φυλετικών ταυτοτήτων είναι ένα θέμα που εδώ και δεκαετίες ασκεί επιρροή στον ελληνικό κινηματογράφο. Παρόλα αυτά ακόμα και σήμερα, κυριαρχείται από ταμπού.
Παλιός ελληνικός κινηματογράφος
Στο πρώτο σκέλος της εισήγησης αναλύθηκε το περιεχόμενο του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Η αναπαράσταση της κινηματογραφικής φιγούρας του ομοφυλόφιλου είναι κάτι το οποίο στην ελληνική πραγματικότητα, ξεκίνησε από την εποχή του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Με την επικράτηση του Εθνικού Στρατού και της Δεξιάς, μετά το τέλος του Εμφυλίου πολέμου, το νέο καθεστώς χρησιμοποίησε τον κινηματογράφο για να προωθήσει τα ιδεολογικά του προτάγματα. Τα ζητήματα που ήθελαν να θίξουν οι κυβερνήσεις της εποχής αφορούσαν κυρίως το θέμα της οικογένειας, την οποία φυσικά προσέγγιζαν με τρόπο εντελώς συντηρητικό, συχνά σκοταδιστικό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η «αποκατάσταση» της κόρης από τον αδερφό και η συγκέντρωση της απαραίτητης προίκας.
Στην ίδια αντίληψη κινείται και η εικόνα του ομοφυλόφιλου, ο οποίος από τη δεκαετία του 1950 παρουσιάζεται ως μια γραφική, περιθωριακή καρικατούρα. Το παράδειγμα του «Φίφη» είναι χαρακτηριστικό. Όλα τα παραπάνω εμφανίζονται μέσα στο πλαίσιο του «λαϊκού» κινηματογράφου της ψυχαγωγίας, την επονομαζόμενη «φαρσοκωμωδία». Χρησιμοποιώντας, λοιπόν, τον μανδύα του φθηνού, αγοραίου χιούμορ, οι αντιδραστικές κυβερνήσεις στην πραγματικότητα διαχέανε στην ελληνική κοινωνία τον σεξισμό, το μισογυνισμό, την ομοφοβία και την πατριαρχεία.
Σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος
Ο σύντροφος Ι. Παναγόπουλος συνέχισε την εισήγησή του φτάνοντας στον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο. Εκεί, σε πρώτη φάση, τα ΛΟΑΤ άτομα αντιμετωπίζονται ως ιδιαίτερα άτομα με ιδιαίτερα θέματα και προβλήματα στην καθημερινότητά τους ενώ με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάνει την εμφάνισή της και η διεκδίκηση ορισμένων δικαιωμάτων.
Ο «Άγγελος» είναι η πρώτη ταινία στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με τρανς ζητήματα και απέσπασε βραβεία στο εξωτερικό. Η ταινία θίγει τα προσωπικά προβλήματα και τα κοινωνικά αδιέξοδα που αντιμετωπίζει ένας ομοφυλόφιλος άνδρας στο κέντρο της Αθήνας, χωρίς όμως να συγκρούεται με τη κυρίαρχη στερεοτυπική φιγούρα.
Με το πέρασμα των χρόνων και αντλώντας στοιχεία από τα κοινωνικά κινήματα, αλλά και την επιστημονική έρευνα, ο ΛΟΑΤ κινηματογράφος ριζοσπαστικοποιείται έντονα και επιχειρεί να σπάσει το πέπλο σιωπής και μυστηρίου, αμφισβητώντας ευθέως την κυρίαρχη αντίληψη περί σεξουαλικότητας και έμφυλων στερεοτύπων. Έτσι, στην σύγχρονη εποχή κάνει την είσοδό της και η έννοια του “queer” κινηματογράφου.
Ο κινηματογράφος του Π. Κούτρα
Σύμφωνα με τον Ι. Παναγόπουλο, η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση δημιουργού ριζοσπαστικών ΛΟΑΤ ταινιών, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου όσο και σε επίπεδο φόρμας, είναι ο Πάνος Κούτρας. Ο εισηγητής προχώρησε σε σύντομη ανάλυση των ταινιών του σκηνοθέτη. «Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά» (1999), «Αληθινή ζωή» (2004) «Στρέλλα» (2009) και «Ξενία» (2014).
Από την πρώτη κιόλας ταινία του Κούτρα παρατηρείται μια εντελώς διαφορετική ματιά και ένα «απενεχοποιημένο» βλέμμα πάνω στο ΛΟΑΤ ζήτημα. Ο σκηνοθέτης δεν στοχεύει απλά στην αναγνώριση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤ κοινότητας, αλλά προχωρά παραπέρα αμφισβητώντας την ίδια την έννοια του φύλλου. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς της «Στρέλλα»:
«ούτε δικαιολογούμε, ούτε εκλογικεύουμε, ούτε εξηγούμε αυτή την κατάσταση. Αυτή η κατάσταση είναι αυτή που είναι και προχωράμε στην ιστορία μας με αυτά τα πρόσωπα που είναι αυτά που είναι. Όπως θα κάναμε αν είχαμε ένα οικοδόμο, έναν στρέιτ… Δεν θα έμπαινες ποτέ στον κόπο να εξηγήσεις τη στρέιτ σεξουαλικότητά του».
Μετά την εισήγηση ακολούθησε πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση. Τα θέμα που κυριάρχησαν ήταν η εικόνα των ΛΟΑΤ ατόμων στην τηλεόραση, τον κινηματογράφο, αλλά και στο σχολείο, η κριτική της πατριαρχίας και των έμφυλων ρόλων, τα συντηρητικά χαρακτηριστικά της «πυρηνικής» οικογένειας, η ανάγκη για πολιτικοποίηση του ΛΟΑΤ κινηματόγραφου και η σύνδεση του με το ζήτημα της συνολικής κοινωνικής απελευθέρωσης, κ.α.
Τέλος, όπως αναφέρθηκε, η τέχνη του κινηματογράφου μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό «όπλο» στην μάχη για ένα μέλλον χωρίς έμφυλα στερεότυπα, σεξισμό, ρατσισμό, ομοφοβία και τρανσφοβία.
Σχετικά άρθρα
