Σαν σήμερα, στις 13 Αυγούστου του 1944 ξεκίνησε το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους Ναζί. Με αυτή την αφορμή αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο της σ. Νατάσσας Αργυράκη.
«Ο φασισμός δεν βρίνεται σε τούτονε τον τόπο,
γιατί δεν τον εδέχεται το αίμα των ανθρώπω….»
(μαντινάδα σε τοίχο στα Ανώγεια)
Το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων ξεκίνησε την 13η Αυγούστου και ολοκληρώθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου του 1944. Για 24 μερόνυχτα το χωριό λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώς από 2.000 Γερμανούς στρατιώτες, άνθρωποι εκτελέστηκαν εν ψυχρώ, 800-900 σπίτια έγιναν χαλάσματα.
Τα Ανώγεια ήδη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχαν καεί και λεηλατηθεί δύο φορές, μια το 1822 από τον Σερίφ Πασσά και δεύτερη το 1867 από τον Ρεσίζ Πασσά, αφανίζοντας ανθρώπους και περιουσίες. Η θηριωδία όμως από τους ναζί δεν είχε προηγούμενο, αφού εκτελέστηκαν και κάηκαν ζωντανοί μέχρι και ηλικιωμένοι και άνθρωποι με αναπηρία που δεν μπόρεσαν να φύγουν από το χωριό.
Τον Ιούλιο του 1945, ένα σχεδόν χρόνο μετά την καταστροφή των Ανωγείων από τους Ναζί, ο Νίκος Καζαντζάκης επισκέφτηκε τ’ Ανώγεια, ως υπεύθυνος της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση των Γερμανικών ωμοτήτων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κρήτη. Γράφει μεταξύ άλλων:
«Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν’ αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και I. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν…. Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία, το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι 3 εκκλησίαι, τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις σταύλους, έχουν επίσης υποστή ζημίας εκ των πέριξ ανατινάξεων».
Μάχη της Κρήτης
Με την ονομασία «Μάχη της Κρήτης» έμεινε στην ιστορία η αεραποβατική επιχείρηση της Ναζιστικής Γερμανίας κατά της Κρήτης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Συγκεκριμένα από τις 20 Μαΐου του 1941 ξεκίνησε η αεροπορική έφοδος των ναζί στην Κρήτη με την προσπάθεια κατάληψης του νησιού, που είχε μεγάλη γεωστρατηγική σημασία, λόγω της θέσης της στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και των δυνατοτήτων που προσέφερε για στρατιωτικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή.
Την 1η Ιουνίου τα γερμανικά στρατεύματα κατάφεραν τελικά να καταλάβουν το νησί από τις Aγγλοελληνικές συμμαχικές δυνάμεις, με βαριές όμως απώλειες στα στρατεύματά τους.
Εθνική Αντίσταση
Η αντίσταση στην Κρήτη ξεκίνησε παράλληλα με τη γερμανική εισβολή στο νησί, στα τέλη Μαΐου του 1941, όταν ο τοπικός πληθυσμός ξεσηκώθηκε αυθόρμητα κατά των κατακτητών. Με την κατάληψη του νησιού άρχισε να οργανώνεται και η ίδρυση αντιστασιακών οργανώσεων, όπως η Ανώτατη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης (ΑΕΑΚ) που αποτέλεσε προπομπό της Εθνικής Οργάνωσης Κρήτης (ΕΟΚ), το Παγκρήτιο Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ) που υπήρξε προπομπός του ΕΑΜ στην Κρήτη, η Κρητική Εθνική Επαναστατική Επιτροπή (ΚΕΕΕ), η Εθνική Απελευθερωτική Οργάνωση (ΕΑΟ) κα.
Οι Ανωγειανοί πήραν μέρος, από τους πρώτους, στην αντίσταση κατά των Ναζί με τη δημιουργία ένοπλων ομάδων σε συνεργασία με το Συμμαχικό Αρχηγείο Μέσης Ανατολής και με επικεφαλής τον Ιωάννη Δραμουντάνη (Στεφανογιάννη) ο οποίος και εκτελέστηκε από τους Ναζί, στις 12 Φεβρουαρίου 1944.
Οι Γερμανοί ναζί απάντησαν στην αντίσταση των Κρητικών με απερίγραπτη σκληρότητα, καταστρέφοντας ολόκληρα χωριά και εκτελώντας μαζικά τον άμαχο πληθυσμό τους, τα λεγόμενα «μαρτυρικά χωριά».
Οι επιθέσεις των αντάρτικων ομάδων κατά των Γερμανών κατακτητών ήταν διαρκείς. Κάποιες κορυφαίες στιγμές αντίστασης όμως έδωσαν την αφορμή για τη διαταγή του διοικητή του φρουρίου Κρήτης Χ. Μίλλερ στις 13 Αυγούστου 1944 για την ισοπέδωση των Ανωγείων και την εκτέλεση κάθε άρρενος Ανωγειανού που θα βρεθεί σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το χωριό!
Απαγωγή του υποστράτηγου Κράιπε
Η απαγωγή του υποστράτηγου Κράιπε έγινε στις 26 Απρίλη του 1944 από Βρετανούς κομάντο και Έλληνες αντιστασιακούς.
Ο Κράιπε είχε εγκατασταθεί στην Κρήτη για να αναλάβει τη στρατιωτική διοίκηση του νησιού και να αντικαταστήσει τον περιβόητο για τα εγκλήματά του εις βάρος αμάχων, Φρίντριχ Μίλλερ, τον οποίο σχεδίαζε αρχικά να απαγάγει η ομάδα. Οι απαγωγείς μετέφεραν τον στρατηγό στα Ανώγεια όπου πέρασαν το βράδυ και τα ξημερώματα φυγαδεύτηκαν στον Ψηλορείτη και από εκεί στα νότια παράλια για να πάνε με υποβρύχιο στη Μ. Ανατολή.
Σφακάκι
Στις 7 Αυγούστου 1944 ολόκληρη η Γερμανοιταλική δύναμη στην περιοχή (6 Γερμανοί και 2 Ιταλοί) του φυλακίου του Γενί Γκαβέ με επικεφαλής το Γερμανό διοικητή της λοχία Γιόζεφ Ολενχάουερ (γνωστό ως Σήφη) πήγαν στ΄ Ανώγεια για να πάρουν με τη βία Ανωγειανούς για αγγαρεία.
Οι άντρες είχαν φύγει από το βουνό και έτσι πήραν με τη βία περίπου 90 γυναικόπαιδα και γέρους και έφυγαν προς το Γενί Γκαβέ. Οι αντάρτικες ομάδες του ΕΑΜ όμως κατάφεραν να απελευθερώσουν τους αιχμαλώτους.
Το σαμποτάζ της Δαμάστας
Το πρωί της 8ης Αυγούστου 1944 στη θέση Δαμαστό, 1.300 περίπου μέτρα δυτικά του χωριού Δαμάστα, πάνω στη παλιά εθνική οδό Ηρακλείου – Χανίων, πραγματοποιήθηκε η αντιστασιακή επίθεση ανταρτών κατά των Γερμανών κατακτητών που ονομάστηκε σαμποτάζ της Δαμάστας.
Από την επιχείρηση εξουδετερώθηκαν τρία γερμανικά αυτοκίνητα καθώς και ένα τεθωρακισμένο που μετέφερε την αλληλογραφία του Γερμανικού Στρατηγείου Ηρακλείου στην Διοίκηση του Φρουρίου Κρήτης στα Χανιά. Ελάχιστοι Γερμανοί γλίτωσαν.
Στο Αρμί, στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται χαραγμένη η διαταγή της ισοπέδωσης του χωριού.
«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου»…
Τα Ανώγεια, η Κάνδανος, η Βιάννος το Κοντομαρί, τα Βορίζια όπως και άλλα χωριά σε όλη την Ελλάδα είναι χωριά με χαραγμένη στην ιστορία και τη μνήμη τους τη φρικαλεότητα του ναζισμού, που σκόρπισε το θάνατο και το μίσος.
Η μνήμη να μετατραπεί σε αντίσταση!
«Τα Ανώγεια και τη Βιάννο τα ‘κάψαν οι Ναζί.. Φασίστες δεν χωράνε σε τούτο το νησί..»
Με αυτό το σύνθημα «υποδέχτηκαν» οι Κρητικοί τους Χρυσαυγίτες στις πρώτες τους προσπάθειες να εμφανιστούν, ή να συμμετέχουν σε εκλογικές αναμετρήσεις στο νησί. Στον δήμο Ανωγείων η εγκληματική ναζιστική συμμορία της ΧΑ στις εκλογές του 2019 πήρε ακριβώς τον ίδιο αριθμό ψήφων με τις εκλογές του 2015, δηλαδή καμία!
Οι μνήμες των εγκλημάτων των ναζί δεν ξεχνιούνται από τους κατοίκους του χωριού και για αυτό δεν έδωσαν την ψήφο τους στους πολιτικούς εκπροσώπους του εθνικισμού και των ρατσιστικών εγκλημάτων που τον συνοδεύουν διαχρονικά.
Διαβάστε / δείτε για:
- Το σαμποτάζ της Δαμάστας
- Το ολοκαύτωμα Ανωγείων και τα Ανώγεια, εδώ και εδώ
- Την Εθνική αντίσταση και τους δημοκρατικούς αγώνες στην Κρήτη
