Θοδωρής Μαράκης, Νίκος Αναστασιάδης
Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του Λένιν, στις 21 Γενάρη του 1924, κάθε χρόνο γίνονται έντονες συζητήσεις σχετικά με την πολιτική του διαθήκη.
Ο Λένιν, ως ο άνθρωπος κλειδί πίσω από το χτίσιμο του Μπολσεβίκικου κόμματος και της στρατηγικής που οδήγησε στην πρώτη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης, χαίρει ευρείας εκτίμησης και αναγνώρισης σχεδόν σε όλες τις δυνάμεις της Αριστεράς. Όταν όμως η συζήτηση έρχεται στην πολιτική του διαθήκη, ένα από τα τελευταία κείμενα που υπαγόρευσε, οι «θαυμαστές» του Λένιν αρχίζουν και μασάνε τα λόγια τους.
Ας δούμε τι υπάρχει πίσω από αυτή την διαμάχη.
Το κείμενο της διαθήκης
Αλλά ας αφήσουμε πρώτα τον ίδιο τον Λένιν να μιλήσει. Παραθέτουμε παρακάτω το πλήρες κείμενο της διαθήκης του, το οποίο θα σχολιάσουμε στην συνέχεια.
I
[23/12/1922]
Θα πρότεινα να γίνουν μία σειρά αλλαγές στην πολιτική μας δομή σε αυτό το συνέδριο. Θέλω να σας μιλήσω για τα θέματα στα οποία δίνω την μεγαλύτερη σημασία.
Στην κορφή της λίστας βάζω μία αύξηση του αριθμού των μελών της Κεντρικής Επιτροπής σε μερικές δωδεκάδες, η ακόμη και εκατό. Η γνώμη μου είναι ότι χωρίς αυτή τη μεταρρύθμιση, η Κεντρική μας Επιτροπή θα διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο αν η πορεία των γεγονότων δεν είναι ευνοϊκή για μας (και αυτό είναι κάτι στο οποίο δεν μπορούμε να βασιζόμαστε).
Ύστερα, σκοπεύω να προτείνω το συνέδριο να δώσει σε μερικές από της αποφάσεις της Κρατικής Επιτροπής Σχεδίου νομοθετική ισχύ, συμφωνώντας από αυτή την άποψη με τις επιθυμίες του συντρόφου Τρότσκι – ως ένα βαθμό και υπό ορισμένες συνθήκες.
Όσο αφορά το πρώτο σημείο, δηλαδή την αύξηση του αριθμού των μελών της Κ.Ε., πιστεύω ότι πρέπει να γίνει για να αυξήσει το κύρος της Κεντρικής Επιτροπής, να γίνει μία σε βάθος δουλειά βελτίωσης του διοικητικού μας μηχανισμού και να εμποδίσει να αποκτήσουν υπερβολική σημασία για το μέλλον του Κόμματος συγκρούσεις ανάμεσα σε μικρές ομάδες της Κεντρικής Επιτροπής.
Μου φαίνεται ότι το Κόμμα μας έχει κάθε δικαίωμα να ζητήσει από την εργατική τάξη 50 με 100 μέλη της Κ.Ε. και ότι μπορεί να της τα πάρει χωρίς να κάνει κατάχρηση των πόρων της τάξης αυτής.
Μία τέτοια μεταρρύθμιση θα αύξανε σημαντικά τη σταθερότητα του Κόμματός μας και θα βοηθούσε τον αγώνα του ενάντια στην περικύκλωση από εχθρικά κράτη ο οποίος κατά την γνώμη μου πρέπει, και κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται, να ενταθεί σημαντικά στα αμέσως επερχόμενα χρόνια. Πιστεύω ότι η σταθερότητα του Κόμματός μας θα γινόταν χίλιες φορές μεγαλύτερη από ένα τέτοιο μέτρο.
II
[24/12/1922]
Όταν λέω σταθερότητα της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος, εννοώ ότι πρέπει να πάρουμε μέτρα για να αποφύγουμε ένα σχίσμα, όσο είναι δυνατό να παρθούνε τέτοια μέτρα. Είχε, φυσικά, πολύ δίκιο ο αντεπαναστάτης αρθρογράφος της Ρούσκαγια Μίσλ – φαντάζομαι ότι είναι ο Σ. Ε. Όλντενμπουργκ – όταν στον πόλεμό του ενάντια στη Σοβιετική κυβέρνηση έβαζε τις ελπίδες του πρώτα-πρώτα σε ένα σχίσμα του Κόμματός μας, και ύστερα πόνταρε επάνω σε σοβαρές διχογνωμίες μέσα στο Κόμμα μας για να σπρώξει προς ένα σχίσμα. Το Κόμμα μας στηρίζεται σε δύο τάξεις. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είναι δυνατό να κλονιστεί η σταθερότητά του και, αν δεν μπορέσει να υπάρξει καμιά συμφωνία ανάμεσα στις δύο αυτές τάξεις, η κατάρρευση του Κόμματος είναι αναπότρεπτη. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα ήταν άσκοπο να πάρουμε οποιαδήποτε μέτρα ή καν να εξετάσουμε γενικά τη σταθερότητα της Κεντρικής Επιτροπής μας. Σε μια τέτοια περίπτωση κανένα μέτρο δεν θα ήταν ικανό να μας προφυλάξει από ένα σχίσμα. Ελπίζω όμως σταθερά πως τούτο είναι τόσο πολύ μακρινό ενδεχόμενο, πως είναι τόσο απίθανο να συμβεί, ώστε να μην είναι ανάγκη να κάνουμε λόγο γι’ αυτό. Εκείνο που με απασχολεί είναι η σταθερότητα σαν μια εγγύηση από ένα σχίσμα στο κοντινό μέλλον και επιθυμώ να εκθέσω εδώ μερικές παρατηρήσεις που έχουνε καθαρά προσωπικό χαρακτήρα.
Πιστεύω ότι ένας βασικός συντελεστής στο ζήτημα της σταθερότητας από την άποψη αυτή είναι η προσωπικότητα δύο μελών της Κεντρικής Επιτροπής, του Στάλιν και του Τρότσκι. Οι σχέσεις ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο ισοδυναμούν κατά τη γνώμη μου με κάτι παραπάνω από το μισό του κινδύνου ενός σχίσματος, ο οποίος είναι δυνατό να αποτραπεί. Φρονώ ότι θα μπορούσαν να αυξηθούν οι πιθανότητες αποφυγής του σχίσματος, αν ο αριθμός των μελών της Κεντρικής Επιτροπής αυξηθεί από 50 σε 100. Από τότε που ο Στάλιν έγινε Γενικός Γραμματέας του Κόμματος, συγκέντρωσε στα χέρια μία τεράστια δύναμη. Δεν είμαι εντελώς βέβαιος πως κατορθώνει πάντοτε να χρησιμοποιεί τη δύναμη αυτή με αρκετή σύνεση. Από την άλλη μεριά ο Τρότσκι, όπως το απόδειξε στον αγώνα του ενάντια στην Κεντρική Επιτροπή απ’ αφορμή του ζητήματος του Επιτροπάτου της Συγκοινωνίας, διακρίνεται όχι μόνο για τις εξαιρετικές ικανότητές του – ως πρόσωπο είναι το δίχως άλλο ο πιο ικανός σύντροφος μέσα στη σημερινή Κεντρική Επιτροπή – αλλά διακρίνεται επίσης και για την πάρα πολύ μεγάλη αυτοπεποίθησή του καθώς και για την τάση του να τραβιέται πολύ από τη διοικητική όψη των ζητημάτων. Οι ιδιότητες αυτές των δύο ικανότερων μελών της σημερινής Κεντρικής Επιτροπής θα μπορούσανε, χωρίς αυτοί να φταίνε, να οδηγήσουνε σε σχίσμα, και αν το Κόμμα μας δεν πάρει κανένα μέτρο για να αποφύγει το σχίσμα, αυτό θα μπορούσε να επέλθει αναπάντεχα. Δεν θέλω να χαρακτηρίσω τις προσωπικές ιδιότητες και των άλλων μελών της Κεντρικής Επιτροπής. Υπενθυμίζω μόνο ότι το επεισόδιο Ζηνόβιεφ-Κάμενεφ τον Οκτώβρη δεν ήτανε τυχαίο. Δεν έπρεπε όμως να γίνει εκμετάλλευση του επεισοδίου εκείνου ενάντια στους δύο αυτούς, παρόμοια όπως δεν πρέπει να γίνει ενάντια στον Τρότσκι εκμετάλλευση του μη-μπολσεβικισμού του (δηλαδή του γεγονότος ότι ο Τρότσκι ίσαμε το καλοκαίρι του 1917 βρισκότανε έξω από το Μπολσεβίκικο Κόμμα – σ.τ.μ)
Από τα πιο νέα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, θα ήθελα να πω λίγα λόγια για τον Μπουχάριν και τον Πιατάκωφ. Κατά τη γνώμη μου είναι οι πιο ικανοί ανάμεσα στους νέους, και σχετικά με αυτούς πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ο Μπουχάριν όχι μόνο είναι ο πολυτιμότερος και σημαντικότερος θεωρητικός του Κόμματος, αλλά και σωστά μπορεί να θεωρείται σαν το αγαπημένο παιδί όλου του Κόμματος. Μολοντούτο, οι αντιλήψεις του με πολύ μεγάλες αμφιβολίες μπορούνε να χαρακτηριστούν ως εντελώς μαρξιστικές. Έχει κάτι το σχολαστικό επάνω του, δεν έμαθε ποτέ την διαλεκτική και ακόμη πιστεύω ότι ποτέ δεν την κατάλαβε εντελώς.
[Συνέχεια, 25/12/22]
Ο Πιατάκωφ δίχως αμφιβολία διακρίνεται για τη δύναμη της θέλησής του, και για την ικανότητά του, αποκλίνει όμως πάρα πολύ στη διοικητική όψη των πραγμάτων, ώστε να μη μπορεί κανείς να τον εμπιστεύεται σ’ ένα σοβαρό πολιτικό ζήτημα. Τις παρατηρήσεις αυτές τις κάνω με την προϋπόθεση πως οι προαναφερόμενοι ικανοί και πιστοί σύντροφοι μπορούνε να βρούνε την ευκαιρία να συμπληρώσουνε τις γνώσεις τους και να διορθώσουνε τις μονομέρειές τους.
[προσθήκη, 4/1/1923]
Ο Στάλιν είναι πολύ απότομος και το ελάττωμα αυτό, που είναι εντελώς ανεκτό στις προσωπικές σχέσεις κομμουνιστών αναμεταξύ τους, δεν είναι ανεκτό για κείνον που κατέχει τη θέση του Γενικού Γραμματέα. Γι’ αυτό, προτείνω στους συντρόφους να βρουν ένα τρόπο να βάλουν στη θέση του κάποιον άλλο, ο οποίος σχετικά με τον Στάλιν να έχει τούτο το χαρακτηριστικό, να είναι πιο υπομονετικός, πιο πιστός και πιο ευγενικός απέναντι στους συντρόφους και να είναι λιγότερο δύστροπος. Το ζήτημα αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μικρολογία. Μα πιστεύω πως άμα το δούμε από την άποψη της αποφυγής ενός σχίσματος και από την άποψη των σχέσεων Στάλιν και Τρότσκι, δεν είναι καθόλου μικρό, ή καλύτερα είναι ένα τέτοιας λογής μικρό πράγμα που αργότερα μπορεί να έχει αποφασιστική σπουδαιότητα.
III
[Συνέχεια, 26/12/1922]
Η αύξηση των μελών της Κ. Ε. στα 50 ή ακόμη και τα 100 πρέπει κατά τη γνώμη μου να εξυπηρετήσει ένα διπλό ή και τριπλό σκοπό: όσο περισσότερα μέλη έχει η Κ.Ε. τόσο περισσότεροι θα εκπαιδευτούν στη δουλειά της και τόσο θα ελαττωθεί ο κίνδυνος σχίσματος εξαιτίας κάποιας αδιακρισίας. Η ένταξη πολλών εργατών στην Κ.Ε. θα βοηθήσει τους εργάτες να βελτιώσουν τον διοικητικό μας μηχανισμό, που είναι πολύ κακός. Στην ουσία τον κληρονομήσαμε από το παλιό καθεστώς, γιατί ήταν απολύτως αδύνατον να τον αναδιοργανώσουμε σε τόσο μικρό διάστημα, ειδικά σε συνθήκες πολέμου, λιμού κλπ. Γι’ αυτό σε αυτούς που επικρίνουν και δείχνουν τα ελαττώματα του διοικητικού μας μηχανισμού ειρωνικά ή με κακοήθεια, μπορούμε με ηρεμία να απαντήσουμε ότι δεν καταλαβαίνουν γρυ από τις σημερινές συνθήκες της επανάστασης. Είναι παντελώς αδύνατο μέσα σε πέντε χρόνια να αναδιοργανωθεί κατάλληλα ο μηχανισμός, ειδικά κάτω από τις συνθήκες που έγινε η επανάστασή μας. Είναι αρκετό ότι μέσα σε πέντε χρόνια δημιουργήσαμε έναν νέο τύπο κράτους, στον οποίο οι εργάτες ηγούνται των αγροτών ενάντια στην αστική τάξη. Και σ’ ένα εχθρικό διεθνές περιβάλλον, αυτό από μόνο του είναι ένα γιγαντιαίο κατόρθωμα. Αλλά η γνώση αυτού σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να μας τυφλώνει στο γεγονός ότι, στην πραγματικότητα πήραμε τον παλιό κρατικό μηχανισμό από τον τσάρο και την αστική τάξη και ότι τώρα, με την έλευση της ειρήνης και την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών απέναντι στο λιμό, όλη μας η ενέργεια πρέπει να στραφεί στην βελτίωση του διοικητικού μηχανισμού.
Πιστεύω ότι μερικές δωδεκάδες εργατών, όντας μέλη της Κεντρικής Επιτροπής μας, μπορούν καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο να αναλάβουν το έργο του ελέγχου, της βελτίωσης και της αναδιοργάνωσης του κρατικού μας μηχανισμού. Η εργατοαγροτική επιθεώρηση, στην οποία ανατέθηκε αρχικά αυτή η λειτουργία, αποδείχτηκε ανίκανη να την φέρει σε πέρας, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνον σαν «παράρτημα» ή, κάτω από ορισμένες συνθήκες, σαν βοηθός αυτών των μελών της Κεντρικής Επιτροπής. Κατά τη γνώμη μου, οι εργάτες που θα γίνουν δεκτοί στην Κ.Ε. θα πρέπει να προέρχονται κατά προτίμηση, όχι από αυτούς που έχουν μακρά θητεία στα όργανα των σοβιέτ, (σ΄ αυτό το κομμάτι του γράμματός μου, όπου λέω εργάτες συμπεριλαμβάνω και τους αγρότες), γιατί αυτοί οι εργάτες έχουν ήδη αποκτήσει τις παραδόσεις και τις προκαταλήψεις αυτές, ενάντια ακριβώς στις οποίες είναι επιθυμητό να παλέψουμε.
Τα μέλη της Κ.Ε. που προέρχονται από την εργατική τάξη, πρέπει να προέρχονται κυρίως από ένα στρώμα κατώτερο από αυτό που στην τελευταία πενταετία έχει προαχθεί στην δουλειά στα όργανα των σοβιέτ. Πρέπει να είναι πιο κοντά στους εργάτες και τους αγρότες της βάσης, που όμως να μην πέφτουν στην κατηγορία των έμμεσων ή άμεσων εκμεταλλευτών. Πιστεύω ότι παρακολουθώντας όλες τις συνεδριάσεις της Κ.Ε. και του Πολιτικού Γραφείου, και διαβάζοντας όλα τα ντοκουμέντα της Κ.Ε., τέτοιοι εργάτες μπορούν να αποτελέσουν ένα επιτελείο αφοσιωμένων οπαδών του σοβιετικού συστήματος, ικανό πρώτον, να δώσει σταθερότητα στην ίδια την Κ.Ε. και, δεύτερον, να δουλέψει αποτελεσματικά για την ανανέωση και τη βελτίωση του κρατικού μηχανισμού
. . .
VII
[Συνέχεια, 29/12/1922]
Αυξάνοντας τον αριθμό των μελών της Κ.Ε. πιστεύω ότι πρέπει επίσης, ή ίσως κυρίως, να αφιερώσουμε την προσοχή μας στο πως θα ελέγξουμε και θα βελτιώσουμε τον διοικητικό μας μηχανισμό, ο οποίος δεν αξίζει τίποτα. Γι΄ αυτό πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις υπηρεσίες καλά καταρτισμένων ειδικών, και το καθήκον της ανεύρεσης αυτών των ειδικών πρέπει να ανατεθεί στην εργατοαγροτική επιθεώρηση.
Πώς θα συνδυάσουμε αυτούς τους ειδικούς, ανθρώπους με κατάλληλη μόρφωση, με τα νέα μέλη της Κ.Ε.; Αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να λυθεί στην πράξη. Μου φαίνεται ότι η εργατοαγροτική επιθεώρηση, (σαν αποτέλεσμα της εξέλιξής της και της έκπληξής μας για την εξέλιξή της), οδήγησε γενικά στην κατάσταση που βλέπουμε τώρα, δηλαδή σε μία μεσοβέζικη κατάσταση ανάμεσα σε ένα ξεχωριστό επιτροπάτο και μία ειδική λειτουργία των μελών της Κ.Ε., ανάμεσα σε ένα όργανο που εποπτεύει τα πάντα και ένα ολιγάριθμο σώμα πρώτης τάξεως ελεγκτών, που πρέπει να είναι καλοπληρωμένοι (αυτό είναι ιδιαίτερα απαραίτητο στην εποχή μας που το κάθε τί πρέπει να πληρώνεται και οι ελεγκτές απασχολούνται άμεσα στα όργανα όπου πληρώνονται καλύτερα).
Αν ο αριθμός των μελών της Κ.Ε. αυξηθεί με τον κατάλληλο τρόπο, και αν περάσουν από εκπαίδευση στην κρατική διοίκηση, χρόνο με τον χρόνο, με την βοήθεια ειδικών με υψηλό επίπεδο κατάρτισης και μελών της εργατοαγροτικής επιθεώρησης με μεγάλο κύρος σε κάθε τομέα, τότε πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να λύσουμε με επιτυχία αυτό το πρόβλημα, πράγμα που δεν έχουμε μπορέσει να κάνουμε για τόσο μεγάλο διάστημα.
Για να συνοψίσω, το πολύ 100 μέλη της Κ.Ε. και όχι πάνω από 400-500 βοηθοί, μέλη της εργατοαγροτικής επιθεώρησης, με καθήκον να επιθεωρούν κάτω από τη διεύθυνσή τους.
Η ιστορία πίσω από την διαθήκη
Γράφει ο Τρότσκι:
Προς το τέλος του 1921 η υγεία του Λένιν κλονίστηκε απότομα. Στις 7 Δεκεμβρίου, αναχωρώντας μετά από επιμονή του γιατρού του, ο Λένιν, ο οποίος δεν παραπονιόταν ιδιαίτερα, έγραψε στα μέλη του Πολιτικού Γραφείου:
“Φεύγω σήμερα. Παρά το γεγονός ότι έριξα τους ρυθμούς της εργασίας μου και αύξησα τις ώρες ανάπαυσης μου, αυτές τις τελευταίες ημέρες η αϋπνία αυξήθηκε δραματικά. Φοβάμαι ότι δεν μπορώ να μιλήσω ούτε στο συνέδριο του κόμματος ούτε στο σοβιετικό συνέδριο.”
Επί πέντε μήνες μαραζώνει, μισοαπομακρυσμένος από τη δουλειά του μετά από επιμονή των γιατρών και των φίλων του, σε συνεχή ανησυχία για την πορεία των κυβερνητικών και κομματικών υποθέσεων, σε συνεχή πάλη με την παρατεταμένη ασθένειά του. Τον Μάιο παθαίνει το πρώτο εγκεφαλικό επεισόδιο. Για δύο μήνες ο Λένιν δεν μπορεί να μιλήσει, να γράψει ή να κινηθεί. Τον Ιούλιο αρχίζει σιγά σιγά να αναρρώνει. Παραμένοντας στην επαρχία, αρχίζει σταδιακά την πολιτική αλληλογραφία. Τον Οκτώβριο επιστρέφει στο Κρεμλίνο και αναλαμβάνει επίσημα το έργο του.
“Ουδέν κακό αμιγές καλού”, γράφει κατ’ ιδίαν στο προσχέδιο μιας μελλοντικής ομιλίας. “Κάθομαι ήσυχος εδώ και μισό χρόνο και παρακολουθώ από απόσταση”.
Ο Λένιν θέλει να πει: παλαιότερα καθόμουν πολύ σταθερά στο πόστο μου και απέτυχα να παρατηρήσω πολλά πράγματα- η μακρά διακοπή μου επέτρεψε τώρα να δω πολλά με φρέσκα μάτια. Αυτό που τον ενοχλούσε περισσότερο, αναμφισβήτητα, ήταν η τερατώδης ανάπτυξη της γραφειοκρατικής εξουσίας, το επίκεντρο της οποίας είχε γίνει το Οργανωτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής.
Προς το τέλος του 1922 η υγεία του Λένιν περνάει ακόμα ένα κλονισμό. Έτσι, αποφασίζει να γράψει την πολιτική του διαθήκη. Ο Λένιν απηύθυνε το κείμενο αυτό 12ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, που θα γινόταν τον Απρίλιο του 1923. Μετά όμως από το τρίτο εγκεφαλικό του επεισόδιο τον Μάρτιο του 1923, η διαθήκη κρατήθηκε κρυμμένη από τη σύντροφο του Κρούπσκαγια, με την ελπίδα ότι η υγεία του θα καλυτερέψει. Το έγγραφο παραδόθηκε από την Κρούπσκαγια στο Πολιτικό Γραφείο μετά τον θάνατο του. Η Κρούπσκαγια μετέφερε την απαίτηση του Λένιν να κυκλοφορήσει το κείμενο στο ερχόμενο, 13ο Συνέδριο του Κόμματος, τον Μάιο του 1924.
Η πλειοψηφία του Πολιτικού Γραφείου αρνήθηκε να δώσει στη δημοσιότητα αυτό το σημαντικό ντοκουμέντο! Έγινε μόνο ανάγνωση ενός μέρους της διαθήκης σε κάποιους αντιπροσώπους, χωρισμένους σε ομάδες, και χωρίς να επιτρέπεται να κρατούνται σημειώσεις! Η διαθήκη κυκλοφόρησε εκτός ΕΣΣΔ από τον κομμουνιστή Max Eastman το 1925. Έκτοτε, και για πολλά χρόνια, στη Σοβιετική Ένωση ήταν απαγορευμένη, ενώ στη Δύση θάφτηκε- ήταν η εποχή που οι ιμπεριαλιστές είχαν αρχίσει να βρίσκουν μια ισορροπία με τον Στάλιν. Τους ικανοποιούσε ιδιαίτερα ότι ο Στάλιν είχε παρατήσει την ιδέα του διεθνισμού και έχτιζε τον γραφειοκρατικό του «σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα».
Η διαθήκη τελικά κυκλοφόρησε στην ΕΣΣΔ μετά τον θάνατο του Στάλιν. Ο νέος Γενικός Γραμματέας, Νικίτα Χρουστσόφ, για δικούς του λόγους αξιοποίησε τη διαθήκη προκειμένου να προχωρήσει στη λεγόμενη «αποσταλινοποίηση»- μια προσπάθεια να σταθεροποιήσει το καθεστώς.
Μέχρι και σήμερα όμως, το ντοκουμέντο αυτό δεν είναι πλατιά γνωστό.
Η σημασία της διαθήκης
Δεν μπορεί κανείς να υπερβάλλει τη σημασία αυτού του κειμένου. Ο Λένιν ξεκάθαρα ζητάει την καθαίρεση του Στάλιν από το πόστο του Γενικού Γραμματέα, ενώ στην πραγματικότητα προτείνει την αντικατάσταση του από τον Τρότσκι, που παρά τις αδυναμίες του, τον θεωρεί «το δίχως άλλο τον πιο ικανό σύντροφο στην σημερινή Κεντρική Επιτροπή.» Οι προτάσεις του για τη διεύρυνση της Κεντρικής Επιτροπής δε, κατευθύνονται ουσιαστικά ενάντια στην Εργατοαγροτική Επιθεώρηση, προϊστάμενος της οποίας ήταν ο Στάλιν. Αν το κείμενο της διαθήκης συνδυαστεί και με 2 ακόμα από τα τελευταία κείμενα του Λένιν, η εικόνα γίνεται πιο ξεκάθαρη.
Γράμμα προς τον Τρότσκι, 5 Μαρτίου 1923
Άκρως Απόρρητο
Προσωπικό
Αγαπητέ Σύντροφε Τρότσκι:
Είναι ένθερμη παράκληση μου ότι εσύ πρέπει να αναλάβεις την υπεράσπιση του Γεωργιανού ζητήματος στην Κ.Ε. του Κόμματος. Αυτό το ζήτημα είναι τώρα κάτω από “διωγμό” από τον Στάλιν και τον Dzerzhinsky, και δεν μπορώ να βασιστώ στην αμεροληψία τους. Εντελώς αντιθέτως. Θα ένιωθα άνετα εάν συμφωνούσες να αναλάβεις την υπεράσπισή του. Εάν πρέπει να αρνηθείς για οποιοδήποτε λόγο, επέστρεψε το όλο ζήτημα σε εμένα. Θα το θεωρήσω σημάδι ότι δεν δέχεσαι.
Με τους καλύτερους συντροφικούς χαιρετισμούς
Λένιν
Προς το σύντροφο Στάλιν, 5 Μαρτίου 1923
Άκρως Απόρρητο
Προσωπικό
Αντίγραφο προς τους συντρόφους Kamenev και Zinoviev
Αγαπητέ Σύντροφε Στάλιν:
Ήσουν τόσο αγενής ώστε να καλέσεις τη σύζυγό μου στο τηλέφωνο και να χρησιμοποιήσεις κακή γλώσσα. Αν και σου είχε πει ότι ήταν διατεθειμένη να το ξεχάσει, το γεγονός ωστόσο έγινε γνωστό μέσω αυτής στον Zinoviev και στον Kamenev. Δεν έχω καμία πρόθεση να ξεχάσω τόσο εύκολα τι έχει γίνει εναντίον μου, και είναι περιττό να λεχθεί ότι ό,τι έχει γίνει εναντίον της συζύγου μου θεωρώ ότι έχει γίνει εναντίον μου επίσης. Σε ρωτώ, επομένως, να το ξανασκεφτείς εάν είσαι διατεθειμένος να ανακαλέσεις αυτά που είπες και να ζητήσεις συγγνώμη, ή εάν προτιμάς οι σχέσεις μεταξύ μας να διακοπούν.
Με σεβασμό δικός σου,
Λένιν
Στο πρώτο γράμμα ο Λένιν ουσιαστικά ζητάει από τον Τρότσκι να δώσει μια πολιτική μάχη ενάντια στον Στάλιν, ενώ στο δεύτερο στρέφεται ξεκάθαρα κατά του Στάλιν με αφορμή το επεισόδιο με την Κρούπσκαγια.
Αμετανόητοι Σταλινικοί
Σε συνέντευξη του στην Εφημερίδα των Συντακτών, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, αναφέρει
Ο Λένιν στην πολιτική διαθήκη του ασκεί κριτική σε όλα τα κορυφαία στελέχη του κόμματος των μπολσεβίκων. Την πιο σκληρή στον Στάλιν, για τον οποίο έλεγε ότι πρέπει να αντικατασταθεί από γραμματέας και να βρεθεί κάποιος άλλος που θα είναι πιο υπομονετικός, πιο διακριτικός απέναντι στους συντρόφους του και λιγότερο ιδιότροπος. Η Κεντρική Επιτροπή πάντως δεν ακολούθησε τη συμβουλή του Λένιν.
Αυτό στο οποίο γίνεται συχνά αναφορά ως διαθήκη, είναι γράμμα που έστειλε ο Λένιν προς το επικείμενο Συνέδριο του Κόμματος, καθώς ο ίδιος ήταν βαριά άρρωστος και καθηλωμένος στο κρεβάτι. Σε αυτό περιλαμβάνονται ορισμένες προτάσεις, όπως για παράδειγμα η πρόταση για αύξηση των μελών της ΚΕ, η οποία και υιοθετήθηκε, καθώς και παρατηρήσεις για ορισμένα από τα ηγετικά στελέχη του Κόμματος, στις οποίες αναφέρεστε. Είναι πολύ φυσικό, όταν επίκειται εκλογή οργάνων και μάλιστα της ΚΕ, να δίνεται βάρος στην κριτική παρατήρηση πλευρών του χαρακτήρα και της στάσης στελεχών. Αν διαβάσετε πιο προσεκτικά θα δείτε ότι για τον Τρότσκι ο Λένιν λέει ότι διακρίνεται από «μη-μπολσεβικισμό», «υπερβολική αυτοπεποίθηση» και «τάση προς τις καθαρά διοικητικές μεθόδους δουλειάς». Για τον Μπουχάριν ότι οι απόψεις του δύσκολα μπορούν να χαρακτηριστούν ως «ολότελα μαρξιστικές» καθώς «ποτέ δεν κατάλαβε ολοκληρωμένα τη διαλεκτική».
Σε κάθε περίπτωση ο Λένιν δεν «έχριζε» διαδόχους, ούτε είχε τέτοιο σκοπό. Το Κόμμα των μπολσεβίκων αποφάσιζε μέσα από συλλογικές διαδικασίες, όπως πρέπει να συμβαίνει στα κομμουνιστικά κόμματα. Εξάλλου, η απόφαση για την ανάδειξη νέου Γραμματέα ήταν ομόφωνη με τη συμμετοχή όσων προαναφέραμε.
Δεν είναι να απορεί κανείς για την διαστρέβλωση της πραγματικότητας… Εξάλλου, το ρεύμα του Σταλινισμού ειδικεύεται σε αυτή την πρακτική. Οι Μπολσεβίκοι, λέει ο Κουτσούμπας, αποφάσιζαν συλλογικά και δημοκρατικά. Α μπράβο! Και επειδή υπήρχε τόση δημοκρατία επί Στάλιν, έπρεπε η διαθήκη να μην κυκλοφορήσει! Και η γνώμη του ανθρώπου με το μεγαλύτερο κύρος στην επαναστατική Σοβιετική Ένωση για το κορυφαίο θέμα του ποιος είναι ικανός να έχει την θέση του Γενικού Γραμματέα να μην ακουστεί! Τόση δημοκρατία είχαμε να δούμε… από τις Δίκες της Μόσχας!
