Δημοσιεύουμε άρθρο της Keishia Taylor, μέλους του Σοσιαλιστικού Κόμματος – Socialist Party (αδελφή οργάνωση του «Ξ» στην Ιρλανδία και τμήμα της ISA). Μετάφραση-επιμέλεια: Μαρία Καπαράκη.
Τα έτη 1918-1919 η ισπανική γρίπη εκτιμάται ότι σκότωσε από 50 έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους, περισσότερους απ’ ότι ο Πρώτος (Α’) και ο Δεύτερος (Β’) Παγκόσμιος πόλεμος μαζί. Σύμφωνα με την ειδικό Laura Spinney, η ισπανική γρίπη «ανασυνέθεσε τους ανθρώπινους πληθυσμούς πιο ριζικά από οποιοδήποτε άλλο γεγονός, μετά τον Μαύρο Θάνατο*».
Η πανούκλα του πολέμου
Η επιδημία της γρίπης ξεκίνησε την άνοιξη του 1918, και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ευρώπη λόγω της μετακίνησης των στρατευμάτων του Β’ Π.Π. Σχεδόν οι μισοί Βρετανοί στρατιώτες και τα τρία τέταρτα των Γάλλων στρατιωτών μολύνθηκαν, καθώς η νόσος εξαπλωνόταν ανεξέλεγκτα ανάμεσα στους υποσιτισμένους στρατιώτες, που στοιβάζονταν σε χαρακώματα και στρατόπεδα.
Καθώς ο ιός μεταλλάχτηκε, οι άνθρωποι εμφάνισαν νέα έντονα συμπτώματα μεταξύ των οποίων κυάνωση, λόγω στέρησης οξυγόνου, και αθρόα αιμορραγία, το ποσοστό θνητότητας αυξήθηκε, ιδιαίτερα μεταξύ των νεαρών ενηλίκων όπως των στρατιωτών. Θεωρείται σήμερα ότι η γρίπη προκλήθηκε λόγω υπερδιέγερσης του ανοσοποιητικού συστήματος, «καταρράκτης» παραγωγής κυτοκίνης, καθώς και από δευτεροπαθείς λοιμώξεις, όπως η πνευμονία. Αλλά οι γιατροί της εποχής ήταν μπερδεμένοι. Κι ενώ η προέλευση του ιού εξακολουθεί να αμφισβητείται, υπάρχει βεβαιότητα ότι αυτή η πανδημία δεν θα είχε συμβεί χωρίς τη μετακίνηση των στρατευμάτων, την εκτροπή των πόρων και τα προβλήματα υγείας των στρατιωτών και αμάχων εξαιτίας του Α’ Π.Π.
«Διατηρήστε την ψυχραιμία σας και συνεχίστε»
Παρότι έβλεπαν την πιο καταστροφική πανδημία στην ιστορία να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια τους, οι ιμπεριαλιστικές χώρες έσπευσαν με την προπαγάνδα τους να αρνηθούν και να υποβαθμίσουν την κρίση, για να διατηρήσουν το ηθικό και την πατριωτική όρεξη για πόλεμο, και να μην φανούν αδύναμοι στον εχθρό. Μόνο ο τύπος στην ουδέτερη Ισπανία ανέφερε το ξέσπασμα της επιδημίας, εξού και το όνομά της, «ισπανική γρίπη».
Η απόκρυψη της αλήθειας σχετικά με την κλίμακα της σημερινής πανδημίας του κορονοϊού είναι κάτι που επιχειρήθηκε τις τελευταίες εβδομάδες, κυρίως από τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και το κόμμα των Συντηρητικών στη Βρετανία, αν και με πολύ μικρότερη επιτυχία λόγω της πρόσβασης στην πληροφόρηση και την επικοινωνία που έχουμε σήμερα.
Στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ το 1918, οι υγειονομικοί υπάλληλοι ενέκριναν την πραγματοποίηση μιας παρέλασης που παρακολούθησαν 200.000 άτομα, με αποτέλεσμα να πεθάνουν 759 άνθρωποι μία εβδομάδα αργότερα. Κι ενώ δημιουργήθηκαν μαζικοί τάφοι, έκλεισαν τα σχολεία και απαγορεύθηκαν οι δημόσιες συγκεντρώσεις, υπήρξε μια εφημερίδα που έγραψε ότι «αυτό δεν είναι μέτρο δημόσιας υγείας. Δεν υπάρχει λόγος συναγερμού». Μάλιστα, ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον δεν έκανε ποτέ κανένα διάγγελμα αναφορικά με την ασθένεια.
Αντίστοιχα, ο Arthur Newsholme, γνωστός Βρετανός ειδικός σε θέματα δημόσιας υγείας της εποχής, δήλωσε ότι «οι αμείλικτες ανάγκες του πολέμου δικαιολογούν τον κίνδυνο εξάπλωσης της λοίμωξης» και παρότρυνε τους ανθρώπους να «Διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να συνεχίσουν» («Keep calm and carry on»), ένα σύνθημα που αργότερα έγινε πολύ δημοφιλές από την προπαγάνδα του Β’ Π.Π. Για τις καπιταλιστικές κυβερνήσεις και στις δύο πλευρές, η νίκη του ιμπεριαλιστικού πολέμου ήταν πρωταρχικής σημασίας, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο κόστος. Ενώ αντίθετα, η ανακατανομή των πόρων για την περίθαλψη και την υγεία του πληθυσμού ήταν ένα θέμα εκτός συζήτησης.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας
Όταν τα στρατεύματα άρχισαν να έχουν τεράστιους αριθμούς νεκρών, περισσότερους από τη γρίπη παρά από τον πόλεμο, τότε μόνο οι κυβερνήσεις άρχισαν να δίνουν σημασία. Παρόλα αυτά, τα πρώτα μέτρα κοινωνικής απομόνωσης ήταν πρωτίστως αποτέλεσμα ανάγκης, παρά πρόληψης. Καθώς οι άνθρωποι αρρώσταιναν μαζικά, δεν υπήρχαν αρκετοί υγιείς δάσκαλοι και εργάτες για να κρατήσουν τα σχολεία και τα εργοστάσια ανοιχτά. Η εργατική τάξη άρχισε να μην έχει εμπιστοσύνη στην προπαγάνδα του κράτους και, ελλείψει πληροφοριών, οι άνθρωποι άρχισαν να απομονώνονται οικειοθελώς για να αποφύγουν την εξάπλωση της νόσου.
Ο πόλεμος είχε προκαλέσει μια τεράστια τραγωδία και κακουχίες στην εργατική τάξη, τόσο στις πρώτες γραμμές του πολέμου όσο και σε κάθε σπίτι, αλλά η Ρωσική Επανάσταση τον Οκτώβριο του 1917 ενέπνευσε τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο να αγωνιστούν για ένα καλύτερο μέλλον. Την περίοδο αυτή σημειώθηκαν εξεγέρσεις και στον υπόλοιπο κόσμο, με πιο γνωστή την Γερμανική Επανάσταση το 1918-1919. Ταυτόχρονα στην Ιρλανδία (όπου 15.000 άνθρωποι πέθαναν από τη γρίπη) είδαμε τη γενική απεργία κατά της στρατιωτικής επίταξης το 1918, την απεργία του Μπέλφαστ το 1919, καθώς και τη δημιουργία του Σοβιέτ του Λίμερικ επίσης το 1919.
Τόσο ο πόλεμος, όσο και η ανεπάρκεια αποτελεσματικής αντίδρασης στην πανδημία, αποκάλυψαν πως οι κυβερνήσεις και ολόκληρο το σύστημα λειτουργούσαν ενάντια στα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκμετάλλευση του λαού και της γης της Ινδίας. Εκεί η αποτυχία των Βρετανών αποικιοκρατών να παράσχουν στον πληθυσμό υγειονομική περίθαλψη οδήγησε σε 17 εκατομμύρια θανάτους, ή αλλιώς το 5% του συνόλου του Ινδικού πληθυσμού, δίνοντας ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στον αντιαποικιακό αγώνα που είχε αναπτυχθεί στη χώρα.
Η δημόσια υγεία
Η παγκόσμια καταστροφή που προκλήθηκε από την ισπανική γρίπη είχε βαθιές επιπτώσεις στη συνείδηση των εργαζομένων σε όλο τον κόσμο. Έδειξε ότι το ζήτημα της υγείας στην κοινωνία είναι ένα ζήτημα συλλογικό και όχι ατομικό. Και αμφισβήτησε την κυρίαρχη ιδεολογία ότι οι εργάτες και οι φτωχοί (ο «μεγάλος άπλυτος» όπως τους αποκαλούσε υποτιμητικά η άρχουσα τάξη), είχαν την αποκλειστική, προσωπική ευθύνη που αρρώσταιναν, αφού θύματα της νόσου υπήρξαν και στα στρώματα των πλουσίων και των αξιωματικών.
Στα επόμενα χρόνια, η ιδέα του δημόσιου συστήματος υγείας, ελεύθερου και προσιτού σε όλους, άρχισε να αποκτά τεράστια απήχηση. Η Σοβιετική Ένωση ήταν η πρώτη που ανέπτυξε κεντρική δημόσια υγειονομική περίθαλψη, κάτι που ακολούθησαν και άλλες χώρες στην Ευρώπη, οδηγώντας έτσι και στο NHS, ένα ολοκληρωμένο καθολικό σύστημα υγείας που καθιερώθηκε στη Βρετανία μετά τον Β’ Π.Π. Το 1924, η Σοβιετική κυβέρνηση περιέγραψε ένα όραμα στο οποίο οι συνθήκες διαβίωσης, εργασίας και κοινωνίας θεωρούνταν βασικοί παράγοντες για την υγεία, ένα όραμα πολύ πιο μπροστά από αυτό των καπιταλιστικών χωρών.
Η δημόσια υγειονομική περίθαλψη αποτέλεσε ένα τεράστιο άλμα προς τα μπροστά για τους εργαζόμενους και τους απλούς ανθρώπους, οι οποίοι δεν χρειαζόταν πλέον να πληρώνουν ιδιώτες γιατρούς, να κατευθύνονται στη θρησκεία για άλλου είδους «λύσεις» ή να μένουν αβοήθητοι χωρίς καμία απολύτως περίθαλψη. Όμως το δικαίωμα στη δημόσια υγεία, στις χώρες όπου κερδήθηκε, έχει υπονομευθεί πλήρως τις τελευταίες δεκαετίες από τις νεοφιλελεύθερες περικοπές και ιδιωτικοποιήσεις, αφήνοντάς μας, έτσι, απροετοίμαστους για την τρέχουσα πανδημία.
Όλες οι μεγάλες ιατρικές πρόοδοι που έχουν σημειωθεί τα τελευταία 100 χρόνια δεν μπορούν να υπερισχύσουν της χρόνιας υποχρηματοδότησης και της έλλειψης προσωπικού του συστήματος δημόσιας υγείας. Η καπιταλιστική ιδεολογία και τα βασικά αστικά κόμματα κάθε χώρας αντιτίθενται ουσιαστικά στην ιδέα της δωρεάν υγειονομικής περίθαλψης για όλους, και δεν πρόκειται να την παράσχουν ποτέ. Μόνο ένα εθνικοποιημένο σύστημα υγείας, δημόσια και δημοκρατικά σχεδιασμένο και ελεγχόμενο από γιατρούς, ασθενείς και την κοινωνία, είναι σε θέση να παρέχει το είδος της υγειονομικής περίθαλψης που απαιτείται για να ανταπεξέλθει η ανθρωπότητα σε τέτοιου είδους κρίσεις.
