Του Ανδρέα Παγιάτσου
Αν οι επαναστάτες μαρξιστές θέλουν να ανατρέψουν το καπιταλιστικό σύστημα μακροπρόθεσμα, είναι υποχρεωμένοι από την πρώτη στιγμή να παλεύουν για τα καθημερινά προβλήματα των λαϊκών μαζών, από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο μεγάλα, και να επιχειρούν να επιβάλουν στο κεφάλαιο και τις κυβερνήσεις του μέτρα που να κάνουν τη ζωή λίγο λιγότερο δύσκολη ή κάπως καλύτερη.
Αυτός είναι ο αγώνας για μεταρρυθμίσεις – για μικρές ή μεγαλύτερες αλλαγές στην καθημερινή ζωή προς όφελος των εργαζομένων.
Μεταρρυθμισμός είναι το πολιτικό ρεύμα μέσα στο εργατικό κίνημα – και την αριστερά – το οποίο υποστηρίζει ότι μέσα από αρκετές τέτοιες μεταρρυθμίσεις το καπιταλιστικό σύστημα μπορεί να μετασχηματιστεί για να γίνει ανθρώπινο και δίκαιο, να εξαλειφθεί η ανισότητα, η ανεργία, η φτώχεια, οι πόλεμοι, κλπ. Ο μεταρρυθμισμός είναι περισσότερο γνωστός με τον όρο “ρεφορμισμός” (διεθνής όρος του οποίου και η κυριολεκτική μετάφραση είναι μεταρρυθμισμός).
Χωρίς την πάλη για μεταρρυθμίσεις οι μαρξιστές δεν μπορούν και δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη του μαζικού κινήματος. Γιατί το μαζικό κίνημα δεν πάει ποτέ “κατευθείαν” στην επανάσταση. Αλλά καταλήγει σ’ αυτήν μόνο, όταν, έχοντας δοκιμάσει να καλυτερεύσει τη ζωή του μέσα από μεταρρυθμίσεις καταλαβαίνει σε κάποιο στάδιο ότι τελικά ο καπιταλισμός αναπαράγει την κρίση, τη φτώχια και την πείνα, επομένως πρέπει να ανατραπεί.
Η πάλη για μεταρυθμίσεις όμως αναπτύσσει αναπόφευκτα μέσα στο μαζικό κίνημα το ρεφορμισμό σαν πολιτικό ρεύμα. Το οποίο όμως, ακριβώς επειδή στηρίζεται στην αυταπάτη ότι ο καπιταλισμός μπορεί να δώσει λύσεις στα καθημερινά προβλήματα, όταν οι μάζες ξεσηκωθούν ενάντια στο σύστημα, μπαίνει μπροστά για να τις εμποδίσει, υποστηρίζοντας ότι η επανάσταση είναι ένας επικίνδυνος τυχοδιωκτισμός. Έτσι, από ένα ρεύμα που μπορεί να παίξει προωθητικό ρόλο στην ταξική πάλη κάτω από κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες (πχ το ΠΑΣΟΚ στη δεκαετία του ’70) κάτω από συνθήκες κοινωνικού αναβρασμού κι επαναστατικών κινημάτων, γίνεται απόλυτο εμπόδιο, φρένο, στην πρόοδο του κινήματος, γίνεται ένα αντιδραστικό, αντεπαναστατικό πολιτικό ρεύμα.
Με αυτά στο υπόβαθρο αξίζει να ρίξουμε μια ματια σε μερικές πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο της αριστεράς στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Νέα σχήματα
Στο ιδρυτικό πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Αριστερού Κόμματος, το οποίο συγκροτήθηκε τον προηγούμενο μήνα και στο οποίο συμμετέχει ο ΣΥΝ, το ΚΚ Γαλλίας, η Κομμουνιστική Επανίδρυση από την Ιταλία, το γερμανικό Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (PDS- πρώην Κομμουνιστικό Ανατολικής Γερμανίας), η ισπανική Ενωμένη Αριστερά, κλπ, δεν υπάρχει ούτε μία φορά, έστω για δείγμα, ούτε για τον τύπο, η λέξη “σοσιαλισμός”.
Στο προεκλογική πρόγραμμα του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (Συ.ριζ.α) που δημιούργησαν ο ΣΥΝ μαζί με την ΑΚΟΑ την ΚΕΔΑ και τη ΔΕΑ, επίσης, δεν υπάρχει ούτε μία φορά, η αναφορά στη λέξη “σοσιαλισμός”.
Στο πρόγραμμα της “Αντικαπιταλιστικής Συμμαχίας” την οποία δημιούργησε το ΣΕΚ για να κατέβει στις εκλογές στηριγμένο στη διαφήμιση που πήρε από τα ΜΜΕ η “Γένοβα 2001” και η “Συμμαχία Σταματείστε στον Πόλεμο”, δεν υπάρχει ούτε μία αναφορά στην ανάγκη ανατροπής του καπιταλισμού, και βέβαια η λέξη “σοσιαλισμός” δεν υπάρχει πουθενά.
Τέλος, στο προεκλογικό πρόγραμμα του RESPECT, το οποίο δημιούργησε το βρετανικό SWP σε συνεργασία με τον αριστερό πρώην βουλευτή του Εργατικού Κόμματος, Γκάλαγουεϊ, και τμήματα της μουσουλμανικής κοινότητας στη Βρετανία, δεν υπάρχει ούτε μία αναφορά στην αναγκαιότητα αντικατάστασης του καπιταλιστικού συστήματος από τη σοσιαλιστική κοινωνία (δες και άρθρο σελ.9).
Η ερώτηση προκύπτει φυσιολογικά: Είναι τυχαία όλα αυτά; Η απάντηση είναι πολύ σαφής: όχι!
Το φαινόμενο
Το φαινόμενο με το οποίο είμαστε αντιμέτωποι είναι, πολλά από τα νέα σχήματα τα οποία εκπροσωπούν τη “νέα αριστερά” η οποία βρίσκεται σε μια διαδικασία εξέλιξης, διεθνώς, προτού καλά-καλά κάνουν “τρία βήματα” σταματούν να μιλάνε για το σοσιαλισμό.
Το να μην κάνουν καμιά αναφορά στο σοσιαλισμό είναι βέβαια φυσιολογικό για κόμματα όπως είναι ο ΣΥΝ, ο οποίος ποτέ δεν έκρυψε πως είναι ένα ρεφορμιστικό κόμμα και ποτέ δεν προσποιήθηκε ότι είναι επαναστατικό.
Όταν λοιπόν ο ΣΥΝ γράφει ή υπογράφει κείμενα τα οποία είναι ρεφορμιστικά, είναι συνεπής με το ρεφορμισμό του.
Γιατί όμως τα ίδια κείμενα τα υπογράφουν οργανώσεις που μιλούν στο όνομα του μαρξισμού, του επαναστατικού σοσιαλισμού ή του κομμουνισμού; Μήπως θα υπόγραφε ποτέ ο ΣΥΝ, το PDS, το Κ.Κ. Γαλλίας ένα επαναστατικό πρόγραμμα;
SWP και ΣΕΚ
Αν πάρουμε την περίπτωση του SWP (το βρετανικό ΣΕΚ) και του ΣΕΚ, τότε έχουμε ένα πραγματικά εντυπωσιακό παράδειγμα.
Το SWP όχι μόνο φωνάζει με όλη τη δύναμη της φωνής του “μία μόνο λύση, επανάσταση” αλλά έχουν και τη θρασύτητα να υποστηρίζουν πως οι μόνοι επαναστάτες είναι αυτοί. Όμως μόλις κάνει τα πρώτα του βήματα για να επιχειρήσει να απευθυνθεί προς το μαζικό κίνημα, μέσω του Respect τότε το πρόγραμμα του δεν έχει λέξη γι’ αυτό.
Το δε ελληνικό ΣΕΚ, το οποίο ακόμα και για το πιο μικρό προβληματάκι η απάντηση που δίνει είναι ένα στερεότυπο, “έλα να ανατρέψουμε το σύστημα”, προχωρά στη δημιουργία μιας Αντικαπιταλιστικής Συμμαχίας της οποίας το πρόγραμμα δεν θα είχανε κανένα πρόβλημα να υπογράψουν (πραγματικά κανένα!) ο Τσοχατζόπουλος κι ο Λαλιώτης!
Κομμουνιστική Επανίδρυση
Η πορεία της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης, η οποία εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, σαν η μαζική (8 – 10%) αριστερή διάσπαση του ιταλικού Κ.Κ. αξίζει παρακολούθηση. Γιατί η Κ.Ε. θεωρήθηκε από την αρχή, και σωστά, σαν το πρώτο παράδειγμα της νέας αριστεράς που βρισκόταν στα σκαριά, μετά την κατάρρευση του σταλινισμού και τη δεξιά στροφή των κομμάτων της διεθνούς Σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή τη στιγμή η Κ.Ε. επιλέγει να συνεργαστεί μαζί με το γαλλικό Κ.Κ. και το γερμανικό PDS, κόμματα απόλυτα ταυτισμένα και εκφραστές της κεντροαριστεράς αφού και τα δύο συμμετέχουν σε κυβερνήσεις μαζί με τους Σοσιαλδημοκράτες. Την ίδια στιγμή η Κ.Ε. συζητά ανοικτά την πιθανότητα να συμμετέχει στην επόμενη κεντροαριστερή κυβέρνηση της Ιταλίας μαζί με το κόμμα των Αριστερών Δημοκρατών και το κέντρο.
Ευρ. Αρ. Κόμμα και Συ.ριζ.α
Ο ΣΥΝ, επιλέγοντας να ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Αριστερό Κόμμα, έχει επιλέξει να συνεργαστεί και να συμπλεύσει μαζί με τα κόμματα των κεντροαριστερών κυβερνήσεων. Στην Ελλάδα ο ΣΥΝ επιλέγει να υπογράψει ένα πρόγραμμα (ιδρυτική πολιτική διακήρυξη του Συ.ριζ.α) στο οποίο δηλώνει πως απορρίπτει την κεντροαριστερά.
Ο ΣΥΝ παίζει σε δύο ταμπλό. Δικό του πρόβλημα. Γιατί όμως οργανώσεις όπως η ΔΕΑ και η ΚΟΕ αντί να καταγγείλουν τον ΣΥΝ για την διπλοπροσωπεία του υπογράφουν ένα κοινό κείμενο μαζί του το οποίο δηλώνει ότι αποτελεί στρατηγικό στόχο η συνεργασία αυτών των οργανώσεων με το ΣΥΝ για την αναγέννηση της αριστεράς;
DS, SSP και άλλοι
Καμία δικαιολογία δεν χωράει για μια τέτοια στάση. Ιδιαίτερα όταν έχουμε μια σειρά από παραδείγματα διεθνώς που δείχνουν πως άτομα κι οργανώσεις που μέχρι χτες τοποθετούσαν τους εαυτούς τους στο χώρο της “επαναστατικής αριστεράς”, καταλήξανε στην πλήρη, ολοκληρωτική και ξεδιάντροπη εγκατάλειψη όλων των παλιών “αρχών” τους.
Μιλάμε για τη Τάση του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (DS) στη Βραζιλία και το Σοσιαλστικό Κόμμα Σκοτίας (SSP) στη Σκοτία για τα οποία γράψαμε σε προηγούμενα τεύχη της εφημερίδας μας.
Και οι δύο αυτές οργανώσεις μιλούσαν μέχρι πριν από μερικά χρόνια στο όνομα του επαναστατικού σοσιαλισμού. Σήμερα η DS είναι στην κυβέρνηση του Λούλα και εφαρμόζει αντιλαϊκά προγράμματα. Ενώ κορυφαία στελέχη του SSP δηλώνουν δημόσια πως αν γίνουν κυβέρνηση δεν πρόκειται να αγγίξουν το μεγάλο κεφαλαίο, ούτε θα κάνουν κοινωνικοποιήσεις ή τίποτα τέτοιο, απλά θα “ρεγουλάρουν” την αγορά…
Παραδείγματα υπάρχουν κι άλλα. Ένα ακόμα είναι το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ολλανδίας το οποίο από μια μαοϊκή οργάνωση της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς μετατράπηκε σε ένα αριστερό ρεφορμιστικό κόμμα που εκλογικά κινείται στο 5- 6%.
Το δυστύχημα
Η εγκατάλειψη του ρεφορμισμού από τα παραδοσιακά κόμματά του, τα Σοσιαλδημοκρατικά, δημιουργεί τις αντικειμενικές προϋποθέσεις για την επανεμφάνιση του ρεφορμισμού με νέα πρόσωπα και νέα μορφή.
Από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας το Ξεκίνημα είχε προβλέψει την τάση προς την εμφάνιση μιας σειράς νέων κομμάτων της αριστεράς που θα καλύπτανε το κενό που άφηνε πίσω της η κατάρρευση του σταλινισμού και η δεξιά στροφή των Σοσιαλδημοκρατών.
Κόμματα όπως η Κομ. Επανίδρυση, το SSP, το Σοσιαλιστικό Κόμμα στην Ολλανδία, κλπ, αποτέλεσαν τα πρώτα παραδείγματα για τη νέα αριστερά που πήγαινε να εμφανιστεί σε μια σειρά από χώρες.
Στο βαθμό που η νέα αυτή αριστερά λειτουργεί προωθητικά για τους αγώνες του κινήματος ο ρόλος της είναι θετικός. Στο βαθμό όμως που το πρόγραμμά της δεν ξεπερνά το ρεφορμισμό, θα γίνει αρνητικός σε μεταγενέστερο στάδιο.
Το δυστύχημα για μας είναι πως οργανώσεις που εντάσσουν τους εαυτούς τους στο χώρο της Αντικαπιταλιστικής Αριστεράς (α.α.), που μιλούν στο όνομα του μαρξισμού και του επαναστατικού σοσιαλισμού, αναλαμβάνουν την ευθύνη να μπουν μπροστά, ή να παίξουν ηγετικό ρόλο στην επιτυχία αυτών των νέων ρεφορμιστικών σχηματισμών.
Καθήκοντα της αντικαπιταλιστικής αριστεράς
Οι οργανώσεις της α.α. θα έπρεπε να επιδιώξουν τη μεταξύ τους συνεργασία στη βάση ενός καθαρού αντικαπιταλιστικού προγράμματος, έτσι ώστε η φωνή που να καλεί για την ανατροπή του καπιταλισμού να είναι πολύ πιο δυνατή από τη μεμονωμένη φωνή της κάθε μιας τέτοιας οργάνωσης ξεχωριστά.
Το λάθος είναι όταν οργανώσεις της α.α. θέτουν τους εαυτούς τους στην υπηρεσία μιας προσπάθειας για να φτιαχτεί ή να ενισχυθεί ένα ρεφορμιστικό σχήμα. Γιατί αυτό το βήμα, από τη στιγμή που γίνει, αποκτά τη δική του δυναμική, έχει τη δική του λογική προέκταση. Όταν δηλαδή αγωνίζεσαι για να καθιερωθεί στην κοινωνία και να μαζικοποιηθεί ένα σχήμα που στηρίζεται σε ένα πρόγραμμα ρεφορμιστικό, τότε στην πράξη παίζεις το ρόλο του να ενισχύεις το ρεφορμισμό μέσα στην κοινωνία. Όσο κι αν “από μέσα σου” λες “εγώ είμαι επαναστάτης” στην πράξη είναι εύκολο να βρεθείς στη θέση του Ε. Ροσσότο, στη Βραζιλία, που δηλώνει τροτσκιστής, αλλά είναι στην κυβέρνηση του Λούλα και εφαρμόζει την πολιτική λιτότητας που επιβάλλει το ΔΝΤ στη Βραζιλία.
Όχι στους συμβιβασμούς στο πρόγραμμα
Οι οργανώσεις της α.α. έχουν σήμερα, στην εποχή που διανύουμε, μια μοναδική ευκαιρία να πετύχουν μεγάλα βήματα στην κατεύθυνση της μαζικοποίησης των ιδεών υπέρ της ανατροπής του καπιταλισμού. Αυτό είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα κόμματα της παραδοσιακής αριστεράς έχουν φθαρεί.
Υπάρχει ένα πολύ σημαντικό ποσοστό αγωνιστών, ιδιαίτερα της νέας γενιάς, που αναζητούν ριζοσπαστικές απαντήσεις στα αδιέξοδα του καπιταλιστικού συστήματος. Κι αυτό επιτρέπει την εμφάνιση στην κοινωνία νέων πολιτικών σχηματισμών στη βάση ενός ξεκάθαρου αντικαπιταλιστικού προγράμματος.
Όταν οι οργανώσεις που μιλούν στο όνομα της α.α. επιλέγουν να συνεργαστούν με ρεφορμιστές στη βάση ενός ρεφορμιστικού προγράμματος για να χτίσουν τη “νέα αριστερά” τότε υποσκάπτουν, άθελά τους, τις προοπτικές της μαζικοποίησης των επαναστατικών ιδεών.
Η ύπαρξη αυτών των δυνατοτήτων αποδεικνύεται από την εμπειρία της Επιτροπής για μια Εργατική Επιτροπή (CWI) στην οποία ανήκει το Ξεκίνημα σε μια σειρά από χώρες. Πάνω σε ένα ξεκάθαρο σοσιαλιστικό πρόγραμμα, χωρίς προγραμματικές παραχωρήσεις και συμβιβασμούς, σε μια σειρά χώρες χτίστηκαν σημαντικές οργανώσεις, με ημιμαζική απήχηση, π.χ. Ιρλανδία (κοινοβουλευτική εκπροσώπηση) και Νιγηρία (μόνο με νοθεία εμποδίστηκε η εκλογή βουλευτών στις περσινές εκλογές) ή η εκλογή εκπροσώπων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης σε χώρες όπως η Αγγλία και η Σουηδία.
Στην Ελλάδα
Πάνω σε ένα ξεκάθαρο σοσιαλιστικό πρόγραμμα θα έπρεπε και στην Ελλάδα η πλειάδα των οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς να επιδιώξει τη σύγκλιση.
Αυτό δεν αναιρεί διαφόρων ειδών συνεργασίες με το ΣΥΝ ή το ΚΚΕ. Κάθε άλλο. Συνεργασίες και σε επίπεδο επιμέρους αιτημάτων του μαζικού κινήματος (ανεργία, υγεία, παιδεία, συντάξεις, κλπ) αλλά και εκλογικών συνεργασιών.
Μια τέτοια πρόταση είχε γίνει από το Ξεκίνημα στις οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς που συμμετέχουν στο Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ (ΑΚΟΑ, ΚΕΔΑ, ΔΕΑ, ΚΟΕ, Δίκτυο-Απελευθέρωση, ΟΚΔΕ-Σπάρτακος, Εργατική Πάλη) στη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου. Το εγχείρημα δεν προχώρησε όταν ΑΚΟΑ, ΚΕΔΑ, ΔΕΑ, επέλεξαν τη συνεργασία με το ΣΥΝ στα πλαίσια του Συ.ριζ.α. Το αποτέλεσμα όμως ήταν οργανώσεις της α.α. να βάζουν την υπογραφή τους κάτω από το πρόγραμμα του ΣΥΝ, στην ουσία.
Νομίζουμε πως αυτό είναι λάθος. Η α.α. θα μπορούσε, άν το επέλεγε, να συνεργαστεί εκλογικά με το ΣΥΝ, χωρίς όμως να υποχρεωθεί να υπογράψει το πρόγραμμά του. Δηλαδή στη βάση του δικού της προγράμματος, της δικής της ανεξάρτητης πρότασης και εκστρατείας στην κοινωνία. Μια εκλογική συνεργασία μπορεί απλά να είναι εκλογική συνεργασία – με ανεξάρτητα προγράμματα από τις διαφορετικές συνιστώσες.
Η εμπειρία της δημιουργίας του Συ.ριζ.α θα βγάλει κάποια συμπεράσματα. Οι οργανώσεις της α.α. που είναι ενταγμένες στο Ελ.Κ.Φ. θα πρέπει να ξανασυναντηθούν μετά τις εκλογές και να προχωρήσουν στην αποτίμηση αυτής της εμπειρίας.
