Χριστίνα Παπαθωμίδου, χορεύτρια
Το 2022 ήταν μια εξαιρετική χρονιά για την Ελλάδα με χίλιες δυο εξωφρενικές επιθέσεις της Νέας Δημοκρατίας σε πολλούς τομείς και εννοείται δεν θα μπορούσε να τελειώσει καλύτερα με την απόλυτη απαξίωση που έδειξε το κράτος στον καλλιτεχνικό χώρο καθώς το ΠΔ 85 εξισώνει τα διπλώματα αποφοίτων καλλιτεχνικών σχολών με απολυτήρια λυκείου.
Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα μια καθαρή υποβάθμιση των εργατικών δικαιωμάτων των αποφοίτων που συνεπάγεται μείωση των αποδοχών, αφού ακυρώνει κάθε αναγνώριση των καλλιτεχνικών σπουδών. Επιπλέον, το συγκεκριμένο Π.Δ. παραβιάζει τις διατάξεις που ήδη ισχύουν και προβλέπουν ότι «η καλλιτεχνική εκπαίδευση ανήκει στην Ανώτερη βαθμίδα εκπαίδευσης».
Αυτό θα επιφέρει στους εργαζόμενους του κλάδου:
- πτώση μισθολογικού κλιμακίου,
- αποκλεισμό από διεκδίκηση θέσεων εργασίας,
- και αφήνει ελεύθερο το πεδίο στους διάφορους επιχειρηματίες του χώρου να εκμεταλλεύονται τον κάθε καλλιτέχνη που δουλεύει γι’ αυτούς καθώς καταργούνται τα επαγγελματικά του δικαιώματα.
Ακόμα, δεδομένου ότι το εκάστοτε καλλιτεχνικό δίπλωμα δεν αναγνωρίζεται ως προπτυχιακό, σταματάει να υπάρχει δυνατότητα για μεταπτυχιακές σπουδές είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό.
Η επίθεση αυτή στους σπουδαστές και εργαζομένους της τέχνης πάει εντελώς ενάντια στον πολιτισμό καθώς και καταργεί τους κόπους και τις επενδύσεις που έχουν κάνει οι καλλιτέχνες για την κατάρτισή τους.
Αλλά για να καταλάβουμε απολύτως την πλευρά τους, πάμε λίγο να μιλήσουμε για το τι καλούνται να κάνουν οι καλλιτέχνες προκειμένου να περάσουν στη σχολή που θέλουν. Οι καλλιτέχνες επενδύουν και σωματικά αλλά και οικονομικά στην εκπαίδευσή τους όσο σχεδόν κανείς άλλος. Με βάση ότι έχουν μειωθεί σημαντικά οι τέχνες στο σχολικό περιβάλλον και δεν υπάρχει ελάχιστη δωρεάν καλλιτεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα, ένα παιδί που θέλει να δώσει εξετάσεις για μια δραματική σχολή επενδύει αρκετά μεγάλο ποσό των χρημάτων του σε πολύωρα ιδιαίτερα στοχευμένης προετοιμασίας και μετά άλλο ένα μεγάλο ποσό που θα τα δίνει στη σχολή στην οποία πέρασε (εξαίρεση είναι οι κρατικές σχολές όπως η δραματική του Εθνικού Θεάτρου και η Κρατική Σχολή Ορχηστρικής Τέχνης που απευθύνεται σε σπουδές χορού στις οποίες είναι σχεδόν ακατόρθωτο να περάσεις καθώς οι θέσεις είναι ελάχιστες και οι υποψήφιοι ξεπερνούν τους χίλιους κάθε χρόνο).
Ένα από τα αιτήματα των καλλιτεχνών είναι να θεσπιστεί δωρεάν καλλιτεχνική εκπαίδευση από την προσχολική ηλικία μέχρι το πανεπιστήμιο. Είναι πολύ σημαντικό να ικανοποιηθεί το συγκεκριμένο αίτημα καθώς όπως αναφέρθηκε η οικονομική επένδυση των σπουδαστών της τέχνης είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Δεδομένου ότι υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με κάποιο καλλιτεχνικό επάγγελμα, δεν έχουν πάντα την οικονομική δυνατότητα να δίνουν τόσο μεγάλα ποσά προκειμένου να είναι έτοιμα για τις εκάστοτε εξετάσεις τους. Κι έτσι είτε προσπαθούν να περάσουν χωρίς βοήθεια από κάποιον έμπειρο δάσκαλο είτε αφήνουν τελείως το όνειρό τους.
Σε ότι αφορά τη διαδικασία των εξετάσεων, προκειμένου να περάσει ο εκάστοτε καλλιτέχνης σε μία σχολή είναι υποχρεωμένος να δώσει εξετάσεις μπροστά σε μία επιτροπή διορισμένη από το υπουργείο πολιτισμού. Έπειτα για να τελειώσει την σχολή θα πρέπει να ξανά δώσει εξετάσεις μπροστά σε μία άλλη επιτροπή του υπουργείου πολιτισμού, ασχέτως που θα έχει να έρθει αντιμέτωπος και με τις εξετάσεις ή και παραστάσεις τις εκάστοτε σχολής.
Όπως καταλαβαίνεις κανείς, αντί οι καλλιτεχνικές σχολές να εποπτεύονται απ’ το υπουργείο παιδείας εποπτεύονται απ’ το υπουργείο πολιτισμού. Αυτό δείχνει από μόνο του ότι το ελληνικό κράτος δεν θεωρεί φοιτητή έναν σπουδαστή της τέχνης κι αυτό είναι από μόνο του προβληματικό.
Ας κοιτάξουμε λίγο όμως το πρόγραμμα σπουδών για να πάρουμε μια εικόνα του τι σημαίνει να είσαι φοιτητής σε καλλιτεχνική σχολή. Είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό τα πράγματα είναι ακριβώς τα ίδια. Οκτάωρη καθημερινή φοίτηση σε κονσερβατόρια του εξωτερικού δείχνει πόσο ψηλά πρέπει να έχει ένας καλλιτέχνης την τέχνη του αλλά και πόσος κόπος χρειάζεται προκειμένου να αποκτηθεί καλλιτεχνική κατάρτιση. Εννοείται ότι στην Ελλάδα τα πράγματα δεν είναι καθόλου διαφορετικά, καθώς για παράδειγμα σπουδαστές χορού λιώνουν τα πόδια τους επί οκταώρου βάσεως, πολλές φορές και παραπάνω, σε αίθουσες σχολών χορού προκειμένου να κάνουν το πάθος τους επάγγελμα.
Αλλά μια και κάναμε μια αναφορά στα κονσερβατόρια του εξωτερικού να εξετάσουμε λίγο το τι συμβαίνει σε χώρες όπως η Αγγλία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες. Και στις δύο αυτές χώρες καλλιτεχνικές σχολές σε συνεργασία με κρατικά ή ιδιωτικά πανεπιστήμια δίνουν κανονικά προπτυχιακά και μεταπτυχιακά διπλώματα στους φοιτητές τους χωρίς να έχουν να δώσουν λόγο στο υπουργείο πολιτισμού. Μάλιστα, στην Αμερική τα καλλιτεχνικά πτυχία ανέρχονται σε δύο κατηγορίες: τα Bachelor of Arts (Προπτυχιακό Τεχνών) και τα Bachelor of Fine Arts (Προπτυχιακό Καλών Τεχνών). Ο διαχωρισμός αυτός γίνεται για να δηλώσουν τον τύπο μόρφωσης που έχει πάρει ο σπουδαστής καθώς ένα BA έχει να κάνει με ως επί τω πλείστων θεωρητική προσέγγιση του αντικειμένου ενώ ένα BFA δίνει προσοχή στην πρακτική εξέλιξη του φοιτητή. Με απλά λόγια με ένα ΒΑ βγαίνεις θεατρολόγος ενώ με ένα BFA βγαίνεις ηθοποιός. Το σημαντικό είναι ότι είτε το ένα είτε το άλλο πτυχίο είναι το ίδιο αναγνωρισμένα από το κράτος πόσο μάλλον τα BFA που θεωρούνται ανώτερα πτυχία καθώς μπαίνεις με οντισιόν στη σχολή και έχεις σχεδόν τις διπλάσιες ώρες μαθημάτων από ένα ΒΑ προκειμένου να αποφοιτήσεις. Στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν εξίσου σημαντικό ένας φοιτητής της τέχνης να παίρνει θεωρητική και πρακτική γνώση του αντικειμένου του οπότε οι φοιτητές των BFA κάνουν σχεδόν όλα τα μαθήματα ενός απλού ΒΑ και παράλληλα άλλα τόσα πρακτικά (πχ. Εργαστήρια, κινησιολογία, ορθοφωνία κ.α.)
Για να επανέλθουμε στην ελληνική πραγματικότητα, το παραπάνω γεγονός φαντάζει επιστημονική φαντασία για τα ελληνικά δεδομένα. Δηλαδή άνθρωποι που έχουν αφιερώσει την ζωή και την εκπαίδευση τους στην πρακτική ή και θεωρητική προσέγγιση της τέχνης θεωρούνται πλέον ανειδίκευτοι εργάτες.
Βέβαια, δεν είναι μόνο η σημερινή κυβέρνηση που έχει χτυπήσει άδικα τον χώρο καθώς χρόνια ολόκληρα οι καλλιτέχνες είναι αντιμέτωποι με τραγικές συνθήκες εργασίας όπως απλήρωτες πρόβες, εργασία σε χώρους μη προσεγμένους με εργοδότες που αρνούνται να τους δηλώσουν και σχεδόν μηδενική κρατική υποστήριξη για τα καλλιτεχνικά τους δρώμενα. Ένα παράδειγμα είναι μια απ’ τις ελάχιστες ομάδες αποκλειστικά σύγχρονου χορού στη Θεσσαλονίκη, η Κιναίσθηση, η οποία είναι σε ισχύ από το 2004 κι έχει επιχορηγηθεί από το κράτος μόνο μία φορά μέχρι σήμερα.
Ένα μεγάλο κεφάλαιο επίσης είναι όχι μόνο η απαξίωση για τα ελληνικά καλλιτεχνικά διπλώματα αλλά και η μη αναγνώριση των διπλωμάτων που αντλήθηκαν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Δεδομένου ότι για παράδειγμα στην Αγγλία η φοίτηση σε καλλιτεχνικές σχολές είναι τριετής, το συγκεκριμένο ΠΔ αγγίζει και τους σπουδαστές στο εξωτερικό καθώς το πτυχίο τους θα είναι πλέον ακατόρθωτο να αναγνωριστεί. Κι έτσι, καλλιτέχνες απ’ όλη τη χώρα αναγκάζονται να φύγουν από την Ελλάδα αφού η ελληνική κυβέρνηση δεν τους αφήνει άλλη επιλογή από το να παραμείνουν στο εξωτερικό προκειμένου να αναγνωριστούν οι κόποι τους και να έχουν επαγγελματικές ευκαιρίες και σωστότερες συνθήκες εργασίας.
Από την άλλη όμως οι σχολές οι οποίες αναφέρθηκαν είναι κρατικές και ιδιωτικές σχολές από τις οποίες βγαίνεις επαγγελματίας ηθοποιός, χορευτής, μουσικός και πάει λέγοντας. Εδώ θέλω να θίξω το ζήτημα της διαβαθμισμένης τέχνης. Η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών από την άλλη βγάζει πολύ χοντρικά τους θεωρητικούς καλλιτέχνες πχ. Θεατρολόγους. Η αλήθεια είναι ότι ένας απόφοιτος του εθνικού με τριετή φοίτηση μέχρι πρότινος είχε το ίδιο δικαίωμα με έναν απόφοιτο της Καλών Τεχνών με τετραετή φοίτηση να διδάξει επαγγελματικά. Εδώ βλέπουμε κάτι αρκετά άδικο απ’ την πλευρά των αποφοίτων της Καλών Τεχνών καθώς σπουδάζουν περισσότερα χρόνια για να πάρουν κατάρτιση. Από την άλλη όμως, στην Καλών Τεχνών δεν υπάρχει δυνατότητα για σπουδές όλων των πχ. Μουσικών οργάνων ή κάποια δυνατότητα για να πάρεις πλήρη κατάρτιση ηθοποιού. Γενικά το όλο θέμα είναι πολύ μπερδεμένο και μία αρχή θα μπορούσε να είναι όλες οι καλλιτεχνικές σχολές να γίνουν τετραετούς φοίτησης όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τι μπορεί να γίνει από δω και πέρα; Πολλά. Θα ήταν ιδιαιτέρως σημαντικό να υπάρξουν κινητοποιήσεις και απ’ την πλευρά των εργαζομένων της τέχνης και όχι μόνο των σπουδαστών καθώς το προεδρικό διάταγμα αγγίζει συνεπώς τα τωρινά και ανέκαθεν εργατικά τους δικαιώματα. Μία καλή λύση θα ήταν γενική απεργία όλων των εργαζομένων της τέχνης με αποτέλεσμα να μην υπάρχει entertainment σε κανένα κλάδο σε όλη τη χώρα. Ακόμα, θα μπορούσαν να γίνονται περισσότερα καλλιτεχνικά δρώμενα είτε πριν είτε κατά τη διάρκεια είτε στο τέλος της όποιας παράστασης, συναυλίας ή ό,τι άλλο και να ενσωματώσουν κάποιο κομμάτι το οποίο θα αναφέρεται στο προεδρικό διάταγμα προκειμένου να αφυπνιστεί περισσότερος κόσμος και να υπάρχει μεγαλύτερη υποστήριξη όπως και έγινε σε κάποιες παραστάσεις. Εννοείται ότι οι πορείες και οι διαμαρτυρίες θα πρέπει να συνεχιστούν είτε από εργαζόμενους είτε από σπουδαστές της τέχνης και να πάρουν εντονότερη θέση όλα τα καλλιτεχνικά σωματεία.
Οι Κόρε. Ύδρο στο τραγούδι τους «Οι Εραστές του Τίποτα» λένε: «Μας πήραν τα παιχνίδια μας και τα κατέστρεψαν, γιατί φοβούνταν τα όνειρά μας.» Αυτός ο στίχος και ολόκληρο το τραγούδι είναι σίγουρα επίκαιρος καθώς για την τωρινή κυβέρνηση τα καλλιτεχνικά πτυχία είναι παιχνίδια που θέλουν να καταστρέψουν γιατί ξέρουν ότι ένα τραγούδι, μία παράσταση, μία χορογραφία που κάνει κριτική στην κυβέρνηση μπορεί να αφυπνίσει εξαιρετικά πολύ κόσμο. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν τι δύναμη έχουν στα χέρια τους οι καλλιτέχνες και ας τους σταθούμε στον αγώνα τους με όποιο τρόπο μπορούμε.
